Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

ИС ГАЗИ ВА ЭЛЕКТРЛАШТИРИШ (ДАВОМИ)

7. ЭНЕРГЕТИКА ВАЗИРЛИГИ

Ўзбекистон Президенти Ш.Мирзиёевнинг “Ўзбекистон Республикаси ёқилғи-энергетика тармоғини бошқариш тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида” номли ПФ-5646-сон Фармони 2019 йил 1 феврал куни эълон қилинди. Фармоннинг 2-бандида “Ўзбекистон Республикаси Энергетика вазирлиги ташкил этилсин” деб ёзилган ва унинг асосий вазифалари белгилаб берилган ([10]).

Ўзбекистон Президенти Ш.Мирзиёевнинг “Ўзбекистон Республикасида электр энергетика тармоғини янада ривожлантириш ва ислоҳ қилиш стратегияси тўғрисида” номли ПҚ-4249-сон Қарори 2019 йил 27 март куни эълон қилинди ([11]). Қарорнинг 2-бандида монополияга эга бўлган «Ўзбекэнерго» акциядорлик жамиятини «Иссиқлик электр станциялари», «Ўзбекистон миллий электр тармоқлари» ва «Ҳудудий электр тармоқлари» акциядорлик жамиятларига бўлиш ҳақида тўғри ёзилган.

“2. Ўзбекистон Республикаси Энергетика вазирлиги, Иқтисодиёт ва саноат вазирлиги, Молия вазирлиги, Давлат активларини бошқариш агентлигининг электр энергияни ишлаб чиқариш, етказиш, тақсимлаш ва сотишни ташкил этишнинг замонавий услубларига мувофиқ, қуйидагилар орқали «Ўзбекэнерго» акциядорлик жамиятини (АЖ) қайта ташкил этиш тўғрисидаги таклифи маъқуллансин:

а) иссиқлик электр станциялари ҳамда электр ва иссиқлик энергияси ишлаб чиқарувчи электр марказларини бошқарувчи «Иссиқлик электр станциялари» акциядорлик жамиятини ташкил этиш;

б) «Ўзбекэнерго» АЖнинг тугатилаётган «Ўзэлектртармоқ» УК ва «Энергосотиш» филиали негизида қуйидагиларни амалга оширувчи «Ўзбекистон миллий электр тармоқлари» акциядорлик жамиятини ташкил этиш:
республиканинг магистраль электр тармоқларидан фойдаланиш ва уларни ривожлантириш;
электр энергияни республиканинг магистраль электр тармоқлари орқали етказиб бериш ва давлатлараро транзитни амалга ошириш;
электр энергияни экспорт ва импорт қилиш, шунингдек, қўшни давлатларнинг электр энергетика тизими билан ҳамкорлик қилиш;
электр энергияси ишлаб чиқарувчи, шу жумладан хусусий капитал иштирокидаги корхоналарни, шунингдек, магистраль ва ҳудудий электр тармоқларини ягона оператив-диспетчерлик бошқариш;
электр энергияси ишлаб чиқарувчи, шу жумладан хусусий капитал иштирокидаги корхоналардан электр энергиясини ягона харид қилувчи функциясини бажариш, шунингдек, электр энергияни ҳудудий электр тармоқлари корхоналарига сотиш;

в) электр энергияни якуний истеъмолчиларга тақсимловчи ва сотувчи ҳудудий электр тармоқлари корхоналарини бошқаришни амалга оширувчи «Ҳудудий электр тармоқлари» акциядорлик жамиятини ташкил этиш;

г) «Ўзбекэнерго» АЖ таркибига кирувчи айрим хўжалик жамиятлари ҳамда корхоналарини 1-иловага мувофиқ қайта ташкил этиш ва тугатиш;

д) «Ўзбекэнерго» АЖ ва унинг таркибига кирувчи ташкилотларнинг соҳага оид бўлмаган ва фойдаланилмаётган активлари ва улушларини 2-иловага мувофиқ уларни кейинчалик 2019-2021 йиллар давомида белгиланган тартибда сотиш мақсадида баланс қиймати бўйича Ўзбекистон Республикаси Давлат активларини бошқариш агентлигига бериш.» [11]

Ушбу Қарор 1-иловасининг 8- ва 10-бандларида бундай ёзилган.

“8. “Илмий-техника маркази” масъулияти чекланган жамиятини (МЧЖ, Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академиясининг собиқ “Энергетика ва автоматика институти”, А.Ш.) кейинчалик хўжалик фаолиятини амалга ошириш ҳуқуқига эга илмий муассаса этиб қайта ташкил қилиш учун Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси тасарруфига ўтказилсин.”

“10. «Қуёш энергияси халқаро институти» МЧЖ ни кейинчалик хўжалик фаолиятини амалга ошириш ҳуқуқига эга илмий муассаса этиб қайта ташкил қилиш учун «Қуёш энергияси халқаро институти» МЧЖ устав фондидаги «Ўзбекэнерго» АЖ улушини Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси тасарруфига ўтказилсин.” [11]

8. ЭНЕРГЕТИКА МУАММОЛАРИ ИНСТИТУТИ

Ўзбекистон Республикасининг Бош вазири А. Арипов имзоси билан Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг «Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг Энергетика муаммолари институтини ташкил этиш тўғрисида» номли Қарори 2020 йил 27 октябр куни эълон қилинди. Қарорнинг 9-бандига асосан Институт Тошкент шаҳри, Чингиз Айтматов кўчаси 2Б-уй манзилида доимий фойдаланиш ҳуқуқи асосида жойлаштирилди. [12]

Шундай қилиб, диктатор Ислом Каримов 2016 йилда тор-мор қилган Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академияси “Энергетика ва автоматика институти” президент Ш.Мирзиёев ва унинг сафдошлари саъй-ҳаракати билан Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг Энергетика муаммолари институти сифатида 2020 йил октябр-декабр ойларида қайта ташкил этилди.

Ўзбекистонда Энергетика вазирлиги ва Энергетика муаммолари институти ташкил қилиниши, электр энергетика соҳасида белгиланган режалар ва амалга оширилаётган ишлар сабабли электр энергетика соҳасидаги муаммоларимиз у ёки бу даражада ҳал бўлиши ва Ватанимизда электрлаштириш босқичма-босқич амалга ошишига умид қилсак бўлади.

9. ЭЛЕКТР ИШЛАБ ЧИҚАРУВЧИ АКЦИЯДОРЛИК ЖАМИЯТЛАРИ

Ис гази ва у сабабли ўлим ҳодисалари асосан қиш пайти уйларни иситиш оқибатида рўй беради. Қишда сув камлиги сабабли электр станциялар кам ишлатилади ва кам миқдорда электр ишлаб чиқаради. Қишда электр асосан иссиқлик электр станцияларида ишлаб чиқарилади. Шу сабабли «Иссиқлик электр станциялари» акциядорлик жамияти таркибига кирган акциядорлик жамиятлари билан танишайлик.

Маълумот учун: Ўзбекистонда 46 та гидро электрстанция (ГЭС) борлиги, яна 10 та янгиси қурилаётгани, уларнинг номлари ва қуввати ҳақида [13]-мақолада ёзилган.

9.1. “АНГРЕН ИССИҚЛИК ЭЛЕКТР СТАНЦИЯСИ” АКЦИЯДОРЛИК ЖАМИЯТИ

“АНГРЕН ГРЭС, Ангрен иссиқлик электр станцияси — Ўзбекистон энергетика тизимидаги йирик иншоот. Ангрен шаҳри яқинида 1957—63 йилларда қурилган. Станцияда ҳар бирининг қуввати 60,5 МВт бўлган 8 турбоагрегат бор. Ўрнатилган қуввати 484 МВт. Асосий ёқилғиси — Ангрен кўмир конидан қазиб олинадиган қўнғир кўмир. ГРЭС Оҳангарон дарёсидан сув билан таъминланади, Олмалиқ — Оҳангарон саноат зонасига ҳамда Тошкент вилоятидаги хўжаликлар ва саноат корхоналарига электр энергияси етказиб беради. Ўзбекистон, Тожикистон, Туркманистон, Қирғизистон ва Қозоғистоннинг жанубдаги вилоятларини бирлаштирган Ўрта Осиё Бирлашган энергетика системасига уланган.” [6, А ҳарфи жилди, 485-б.]

“Ватанимиз мустақиллигининг йигирма беш йиллиги арафасида (2016 йил августда) Ангрен иссиқлик электр станциясида мамлакатимиз энергетика тизимига қўшимча 130-150 мегаватт/соат электр энергияси етказиб берадиган энергоблок ишга туширилди.

Ангрен иссиқлик электр станциясида ишга туширилган янги энергоблок қисқа муддатда – 32 ойда қуриб битказилди. Айни пайтгача йилига 600 миллион киловатт/соат электр энергияси етказиб берган Ангрен иссиқлик электр станцияси энди бу кўрсаткични 869,36 миллион киловатт/соатга етказади.

“Ўзбекэнерго” акциядорлик жамиятининг ўз маблағлари ҳамда Хитойнинг “Eksimbank”и узоқ муддатли имтиёзли кредити ҳисобидан умумий қиймати 226 миллион доллар миқдорида молиялаштирилган мазкур лойиҳа тармоқда амалга оширилаётган самарали ишларнинг узвий давоми бўлди.

Янги инновацион лойиҳанинг тезкор қурилиш ишларида мингдан ортиқ мутахассис ва ишчилар меҳнат қилди. Соҳада юқори натижаларга эришаётган давлатлар тажрибасини ўрганиш мақсадида “Ангрен иссиқлик электр станцияси” акциядорлик жамиятининг 21 ходими Хитойда малака ошириб қайтди.

Ангрен иссиқлик электр станциясида меҳнат қилаётган мингдан ортиқ ходимнинг асосий қисми ёшлардир. Жорий йилда юзга яқин касб-ҳунар коллежи билан меҳнат шартномалари тузган жамият ёшларнинг аксариятини янги ўрнатилган технологияларда ишлаш учун жалб қилади.” [14]

Демак, Ангрен иссиқлик электр станцияси йилига деярли 870 миллион киловатт/соат электр энергияси етказиб бермоқда.

9.2. “ТОШКЕНТ ИССИҚЛИК ЭЛЕКТР СТАНЦИЯСИ” АКЦИЯДОРЛИК ЖАМИЯТИ

“ТОШКЕНТ ИССИҚЛИК ЭЛЕКТР СТАНЦИЯСИ — Ўзбекистондаги йирик иссиклик электр станциялардан бири. «Узбекэнергия» давлат акциядорлик компанияси таркибидаги шўъба корхона. Тошкент вилоятининг Қибрай туманида жойлашган. Станция қурилиши 1961 йил январда ускуналарни очиқ ҳолда жойлаштириш билан бошланган. 1-энергоблоки 1963 йилда, охирги — 12-блоки 1971 йилда ишга туширилган. Унга босими 140 атм , ҳарорати 545° бўлган 500 тҒсоат буғ ишлаб чиқариш қувватига эга агрегатлар ўрнатилган. Ҳар бир агрегатнинг қуввати 160 МВт, станциянинг умумий қуввати эса 1860 МВт. 1975 йилда станция саноат эксплуатациясига қабул қилинди. Асосий ёқилғи — Бухоро гази, резерв ёкилги — мазут. Сув билан таъминлаш системаси — канал, соҳил насос станциялари, босимли қувурлар ва ишлатилган сув чикариб юбориладиган ёпиқ каналлардан иборат. Сув Бузсув каналидан олинади. Станция Тошкент шаҳри ва унинг атроф ҳудудлари истеъмолчиларини электр энергияси билан таъминлайди; Ўрта Осиё «Энергия» бирлашган энергетика тизимига уланган, электр тизимга 110, 200, 500 кВ кучланишда узатилади. 2003 йилда 9345,7 млн. кВт соат электр энергия ва 273,9 Гкал иссиклик энергияси ишлаб чикарди.” [6, Т ҳарфи жилди, 563-б.]

9.3. “НАВОИЙ ИССИҚЛИК ЭЛЕКТР СТАНЦИЯСИ” АКЦИЯДОРЛИК ЖАМИЯТИ

“НАВОИЙ ИССИҚЛИК ЭЛЕКТР СТАНЦИЯСИ - Ўзбекистондаги йирик иссиқлик электр станцияси. «Ўзбекэнергия» давлат акциядорлик компанияси таркибида шўъба корхона. Навоий шаҳрининг Кармана тумани ҳудудида жойлашган. 1960—81 йилларда қурилган. Биринчи агрегати 1962 йил февалда ишга туширилган. Электр станциясининг асосий ускуналари очиқ ҳавода ўрнатилган. Асосий ёқилғи тури — таркибида олтингугурт бўлган табиий газ ҳисобланади, эҳтиёт ёқилғиси сифатида эса мазутдан фойдаланилади.

Станцияда ўрнатилган қувватлари 1250 МВт бўлган 11 та турбоагрегат (6 та блок), 8 буғ қозони бор. Буғ козонлари 540° иссикликда ва 130 атмосфера босимидаги буғни ишлаб беради. Сувни Зарафшон дарёсидан олади.

Навоий иссиқлик электр станцияси Ўзбекистоннинг ғарбий-жанубий ҳудудларини электр энергияси билан таъминлайдиган асосий манбадир. Станция Қизилқумдаги тоғ-кон ва газ саноати корхоналарига, Навоий «Электркимёзаводи», «Қизилқумцемент» корхонасига, АмуБухоро, Қарши магистрал каналларидаги насос станцияларига, Бухоро, Самарқанд, Каттақўрғон шаҳарлари истеъмолчиларига электр энергияси беради. Шунингдек, Навоий шаҳридаги корхоналарни ва коммунал-маиший эҳтиёжларни иссиқ сув билан таъминлайди.

Электр станцияси кучланиши 220 минг вольтли электр узатиш линиялари билан Урганч шаҳридаги тақсимлаш қурилмаси орқали Тахиатош иссиқлик электр станциясига, Каттақўрғон, Самарқанд шаҳарларидаги тақсимлаш қурилмалари орқали Ўрта Осиё Бирлашган энергетика тизими («Энергия» бирлашган диспетчерлик маркази)га уланган. 2002 йилда 5931,5 млн. киловатт-соат электр энергияси ишлаб чиқарилди, истеъмолчиларга 3042 минг гикокаллория иссиклик етказиб берилди.” [6, Н ҳарфи жилди, 17-б.]

9.4. “ТАХИАТОШ ИССИҚЛИК ЭЛЕКТР СТАНЦИЯСИ” АКЦИЯДОРЛИК ЖАМИЯТИ

“ТАХИАТОШ ИССИҚЛИК ЭЛЕКТР СТАНЦИЯСИ — Қорақалоғистон Республикасининг Тахиатош шаҳридан 4 км узоқликда, Амударёнинг чап қирғоғида қурилган. Шаҳар ва станция қурилиши 1956 йилда бошланиб, станциянинг 12 МВт қувватли биринчи агрегати 1961 йил 10 сентябрда ишга туширилган. Шу йили станциянинг ўрнатилган қувватлари 28 МВт биринчи навбати қурилиши ниҳоясига етказилган. 1964 йилда унинг 24 МВт қувватли 2-навбати ишга туширилди. 1969 ийилда 200 МВт қувватли 3-навбати, 1974 йилда 110 МВт қувватли 4-навбати ишга туширилди.

1980—1985 йилларда станциянинг 1- ва 2-навбатлари демонтаж қилинди. 1990 йилда 420 МВт қувватли 5- ва 6-навбати тамомланди ва станцияни кенгайтириш ишлари ниҳоясига етказилди. Станцияда ўрнатилган қувватлар 730 МВт ни ташкил этади. Қувватлар 220, ПО, 35 кВ кучланишларда узатилади. Оқар сув билан таъминланган. Асосий ёқилғиси табиий газ, заҳира ёқилғиси мазут. 2003 йилда 2905 млн. кВт соат электр энергияси ишлаб чиқарди. Станция Ўзбекистон Республикасининг ягона энергетика системасига уланган.» [6, Т ҳарфи жилди, 168-б.]

“Тахиатош иссиқлик электр станциясида ҳар бирининг қуввати 280 МВт бўлган иккита буғ-газ қурилмасини қуриш инвестицион лойиҳасининг амалга оширилиши доирасида иккинчи буғ-газ қурилмаси тўлиқ қувватга чиқарилиб, функционал синаш ишлари давом эттирилмоқда.

Эслатиб ўтамиз ушбу инвестицион лойиҳа Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2017 йил 11 сентябрдаги № ПҚ-3264 сонли қарори асосида амалга оширилмоқда.

Станциядаги қуввати 280 МВт бўлган биринчи буғ-газ қурилмаси 2020 йилнинг декабрь ойида тўлиқ қувват билан ишга туширилган эди.

Лойиҳанинг жорий этилиши билан станциянинг техник-иқтисодий кўрсатгичлари ошади. Натижада, 1 кВт соат электр энергиясини ишлаб чиқариш учун сарфланадиган шартли ёқилғи миқдори 164,3 гр/кВт соатга камаяди, бу эса бир йилда 488,6 миллион куб метр табиий газ тежалишига олиб келади.

Замонавий ва энергосамарадор технологияларнинг ишга тушурилиши Оролбўйи ҳудудида экологик вазиятни яхшилаш, табиатни муҳофаза этишда ҳам муҳим аҳамиятга эга. Биргина сув ресурсларига бўлган эҳтиёжнинг ўзи йиллига 452 миллион куб метрдан 159 миллион куб метрга камаяди.
- атмосферага чиқаётган зарарли газлар 3,2 баробарга камаяди;
- азот оксиди 3,5 баробарга камаяди;
- асосий буғ газларининг чиқиши йилига 972,22 минг тоннагача камаяди.» [15]

9.5. “ЯНГИ АНГРЕН ИССИҚЛИК ЭЛЕКТР СТАНЦИЯСИ” АКЦИЯДОРЛИК ЖАМИЯТИ

“ЯНГИ АНГРЕН ИССИҚЛИК ЭЛЕКТР СТАНЦИЯСИ — Ўзбекистон энергетика тизимидаги йирик иссиқлик электр станцияси; унитар корхона. Тошкент вилояти Ангрен шаҳри яқинидаги Нуробод шаҳарчасида жойлашган. Станциянинг ўрнатилган қуввати 2100 МВт, ҳар бири 300 МВт қувватли 7 энергоблокка эга. Станция қурилиши ва тайёргарлик ишлари 1976 йилда бошланган. 1985 йил 3 апрелда станциянинг 1-энергоблоки фойдаланишга топширилган. 1995 йил 23 августда 7-энергоблок ишга туширилган. Энергоблокларнинг асосий ёқилғиси 1-блокдан 5-блоккача — кўмир ва газ, резерв ёқилғи — мазут; 6- ва 7-блокларда — газ, захира ёқилғи — мазут. Фарғона водийси, Тошкент шаҳри ва Олмалиқ Оҳангарон саноат райони корхоналарини электр қуввати билан таъминлайди. Қувватлар 220 ва 500 кВ электр узатиш линиялари орқали тарқатилади. 2003 йилда 5588,5 млн. кВтсоат электр энергияси ишлаб чиқарилди, истеъмолчиларга 132 минг Гкал иссиқлик энергияси берилди.” [6, Я ҳарфи жилди, 45-б.]

“2021 йил 20 январь куни Янги-Ангрен иссиқлик электр станциясида содир бўлган фавқулодда вазият тўғрисида станция бошқарув компанияси Kun.uz’га маълумот тақдим этди.

“2021 йил 20 январь куни соат 11:30 да «Энергоқозонтозалаш» масъулияти чекланган жамияти ходимлари томонидан Янги-Ангрен иссиқлик электр станцияси 5-қозон агрегатининг 12,0 метрлик белгисида кулни кимёвий тозалаш пайтида, кўмир-кукун аралашмасининг чақнаши юзага келди, натижада уч киши ҳалок бўлди, яна уч киши турли даражада куйиш жароҳати олган. Ушбу 5-қозон агрегати вақтинча тўхтатилган ва у кимёвий тозаланаётган пайтда қозон тозаловчиларнинг техника хавфсизлиги қоидаларига риоя этмаганлиги ана шундай аянчли оқибатларга олиб келди.

Ушбу турдаги профилактика ишлари кўмир ёқиладиган барча электр станциялари ва қаттиқ ёқилғи печлари ўрнатилган оғир саноат корхоналарининг тўхтатилган ускуналарида ёнғинларнинг олдини олиш мақсадида амалга оширилади ва бу вазифани корхонанинг ўзи ёки шартнома асосида ихтисослашган пудрат ташкилотлари бажаради.

Чақнаш оқибатида вафот этганлар «Востокэнерготеплоизоляция» МЧЖнинг ишчилари бўлиб, ушбу корхона иссиқлик изоляцияси ва астар ишларини бажариш бўйича пудратчи ихтисослашган компания, ходимлари қозон қопламасидаги нуқсонларни бартараф этиш бўйича мутахассислар ҳисобланади. Куйиш жароҳати олганлар “Энергоқозонтозалаш” МЧЖ қозон тозаловчиларидир.” [16]

9.6. “ТАЛЛИМАРЖОН ИССИҚЛИК ЭЛЕКТР СТАНЦИЯСИ” АКЦИЯДОРЛИК ЖАМИЯТИ

“ТАЛЛИМАРЖОН ИССИҚЛИК ЭЛЕКТР СТАНЦИЯСИ - Ўзбекистонда қурилаётган йирик иссиқлик электр станцияларидан бири. «Узбекэнергия» давлат акциядорлик компанияси таркибида. Қашқадарё вилоятининг Касби туманидаги Нуристон шаҳарчасида, Таллимаржон сув омборидан 7 км узоқликда жойлашган. Станция қурилиши 1988 йил январда бошланган. Лойиҳа қуввати 3200 МВт (800 МВт ли 4 энергоблокли). 1-энергоблоки 2004 йил охирида ишга туширилади. Асосий ёқилғи тури — таркибида олтингугурт кам бўлган Шўртан газ конидан олинадиган табиий газ. Таллимаржон иссиқлик электр станцияси вилоятдаги газ конлари, сув хўжалиги объектлари ва бошқа истеъмолчиларни электр энергияси билан таъминлайди.” [6, Т ҳарфи жилди, 67-б.]

"Талимаржон иссиқлик электр станциясини умумий қуввати 900 МВтдан кам бўлмаган навбатдаги икки дона буғ-газ қурилмаларини қуриш билан кенгайтириш" инвестиция лойиҳаси доирасида тендер савдоларида иштирок этиш учун таклиф этади” деган эълонни Ўзбекистон Энергетика вазирлиги ўз сайтида 2020 йил 4 ноябр куни чоп қилди. Аризаларни қабул қилишнинг охирги муддати 2021 йил 2 феврал деб белгиланган. [17]

9.7. “СИРДАРЁ ИССИҚЛИК ЭЛЕКТР СТАНЦИЯСИ” АКЦИЯДОРЛИК ЖАМИЯТИ

“СИРДАРЁ ИССИҚЛИК ЭЛЕКТР СТАНЦИЯСИ — Ўрта Осиёдаги йирик энергетика иншооти. Янгиер шаҳридан 30 км шарқда, Ўзбекистон ва Тожикистон чегарасидаги Ширин шаҳрида қурилган. Станция қурилиши 1966 йилда бошланган. Қуввати 300 МВт бўлган биринчи энергоблок 1972 йилда, охиргиси — 10-энергоблок 1981 йилда ишга туширилган. Таганрог қозон заводида тайёрланган буғ қозонлари ўрнатилган, конденсация турбиналари Ленинград «Электросила» заводидан келтирилган. Асосий ёқилғиси — Шўртан газ конларидан олинадиган табиий газ, эҳтиёт ёқилғиси — мазут. Сирдарёнинг Фарҳод гидроузели юқори бьефидан бошланадиган канал орқали сув билан таъминланади. Станцияда ўрнатилган қувватлар 3000 МВт бўлиб, станция «Ўзбекэнергия» давлат акциядорлик компанияси таркибидаги электр станциялар ҳосил қиладиган умумий электр энергиясининг 33% га яқинини ишлаб чиқаради. 2003 йилда 15168 млн. кВтсоат электр энергияси ишлаб чиқарди. Қувватлар 220 ва 500 кВ ли электр узатиш тармоклари орқали Марказий Осиё Бирлашган энергетика системасига берилади. Ҳозирги даврда станция ускуна жиҳозларнинг ишончли ва тежамкор ишлашини ошириш мақсадларида реконструкция ва техник жиҳатдан қайта жиҳозлаш ишлари олиб борилмоқда.” [6, С ҳарфи жилди, 413-б.]

“Электр энергетика тармоғига тўғридан-тўғри хорижий инвестицияларни жалб этган ҳолда электр энергиясини ишлаб чиқариш қувватларини ривожлантириш ҳамда иқтисодиёт тармоқларини ва аҳолини энергия ресурслари билан барқарор ва сифатли таъминлаш мақсадида:

1. Қуйидагилар:
а) Ўзбекистон Республикаси Ҳукумати номидан Ўзбекистон Республикаси Инвестициялар ва ташқи савдо вазирлиги, «The International Company for water and power projects» (Саудия Арабистони) (кейинги ўринларда — Инвестор) ва «Acwa Power Sirdarya» МЧЖ (кейинги ўринларда — Лойиҳа компанияси) ўртасида 2020 йил 6 мартда қиймати 1,2 млрд АҚШ долларига тенг бўлган Сирдарё вилоятида қуввати 1 500 МВт бўлган буғ-газ электр станциясини қуриш инвестиция лойиҳасини (кейинги ўринларда — инвестиция лойиҳаси) тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар ҳисобига амалга ошириш бўйича Инвестор мажбуриятларини назарда тутувчи инвестиция битими (кейинги ўринларда — Инвестиция битими) имзоланганлиги;
б) Инвестиция лойиҳасини амалга ошириш учун Инвестор номидан Ўзбекистон Республикасида иш юритадиган Лойиҳа компанияси таъсис этилганлиги;

в) «Ўзбекистон миллий электр тармоқлари» АЖ ва Лойиҳа компанияси ўртасида 2020 йил 5 мартда Электр энергиясини сотиб олиш тўғрисида битим (кейинги ўринларда — Электр энергиясини сотиб олиш тўғрисидаги битими) тузилганлиги, унга мувофиқ:
Лойиҳа компанияси ишлаб чиқарилган электр энергиясини кафолатланган тарзда «Ўзбекистон миллий электр тармоқлари» АЖ тимсолидаги ягона харидорга сотиш мажбуриятини олганлиги;
«Ўзбекистон миллий электр тармоқлари» АЖ Электр энергиясини сотиб олиш тўғрисидаги битим шартларига мувофиқ 25 йил давомида электр энергиясини кафолатланган тарзда харид қилиш мажбуриятини олиш ва электр энергияси учун тўловни миллий валютада амалга ошириши;
«Ўзбекистон миллий электр тармоқлари» АЖ электр энергиясини олти ой мобайнида сотиб олишни қоплаш учун мажбуриятлар бажарилишининг таъминоти сифатида Лойиҳа компания фойдасига чет эл валютасида тасдиқланган, тикланадиган, қайтариб берилмайдиган ва шартсиз банк кафолати тақдим этиши маълумот учун қабул қилинсин.” [18]

“Саудиялик инвесторлар Сирдарёда йирик қувватли иссиқлик электр станцияси қуришни бошлаб юборди. Бу лойиҳа Ўзбекистон юзлашаётган энергетика бўҳронини юмшатишидан умид қилинмоқда.

Ўзбекистон ҳукумати жорий қиш мавсуми мамлакат энергетика тизимини жиддий синовлар қаршисида қолдирган бир пайтда бу лойиҳани амалга оширишга қўл урган.

(2021 йил) 24 январь куни Сирдарёнинг Ширин шаҳарчасида қурилишига старт берилган ИЭСнинг қуввати 1,500 МвТ бўлиши айтилади.” [19]

9.8. “МУБОРАК ИССИҚЛИК ЭЛЕКТР СТАНЦИЯСИ” АКЦИЯДОРЛИК ЖАМИЯТИ

“Жанубий Кореянинг қурилиш компанияси Муборак иссиқлик электр станциясини модернизация қилади. Бунинг эвазига Ўзбекистон 25 йил давомида электр энергиясини сотиб олиш ва ушбу иссиқлик электр станциясига ёқилғини бепул етказиб беради.

CK Engineering & Construction (СK E&C) компанияси 2021 йил 1 февраль куни Муборак шаҳридаги Ўзбекистон газ электр станциясини модернизация қилиш бўйича 600 миллион долларлик лойиҳани ютиб чиққанлигини эълон қилди. Бу ҳақда Business Korea ёзмоқда.

Компания лойиҳанинг асосий шартларини 27 январь куни Ўзбекистон Энергетика вазирлиги, Ўзбекистон инвестиция ва Ташқи савдо вазирлиги ва Korea Energy Corp билан келишиб олди.

Таъкидланишича, шартномада электростанция томонидан ишлаб чиқарилган электр энергиясини 25 йил давомида Ўзбекистон ҳукумати томонидан мажбурий сотиб олиш ва электр энергиясини ишлаб чиқариш учун ёқилғини бепул этказиб бериш киради. Натижада, СK E&C электр станциясининг ишлашидан барқарор даромад олади.

Қайд этилишича, шартномани «СK E&C» президенти Ан Жаэ Хён, Korea Energy Corp бошқарув кенгаши раиси Ким Чан Сап, Ўзбекистон энергетика вазирининг ўринбосари Шерзод Хўжаев ва инвестиция ҳамда Ташқи савдо вазирининг ўринбосари Шуҳрат Вафоев онлайн тарзда имзоладилар.» [20]

9.9. “ФАРҒОНА ИССИҚЛИК ЭЛЕКТР СТАНЦИЯСИ” АКЦИЯДОРЛИК ЖАМИЯТИ

“Фарғона иссиқлик электр маркази” АЖ бундан 60 йил аввал ишга туширилган бўлиб, унинг электр энергия ишлаб чиқариш қуввати соатига 305 МВтни ташкил этади. Шу билан бир қаторда марказ орқали истеъмолчиларга иссиқлик қуввати, буғ ҳамда иссиқ сув етказиб берилади.

Лойиҳанинг умумий қиймати – 83, 6 млн. АҚШ доллари бўлиб, шундан Япония давлатининг грант маблағлари – 49,5 млн. АҚШ доллари, қолган 34,1 млн. АҚШ доллари “Фарғона ИЭМ” АЖнинг ўз маблағлари ҳисобланади.

Пандемия шароити бўлишига қарамай пудратчи ташкилот ходимлари ҳам, корхонанинг ўз ходимлари ҳам карантин қоидаларига тўлиқ риоя этган ҳолда қурилиш майдонида меҳнат қилишмоқда. Бундан асосий мақсад эса мазкур қурилмани имкон қадар тезроқ, яъни (2021) йил якунига қадар қуриб битказиб фойдаланишга топшириш ва корхона олдига қўйилган режани ўз вақтида бажаришдан иборат.

Асосий қурилмалар Япония гранти асосида етказиб берилмоқда. Бошқа бутловчи материаллар, қўшимча агрегат ва қурилмалар маҳаллийлаштириш дастури асосида миллий ишлаб чиқарувчиларимиз маҳусулоти ҳисобланиб, ушбу йўналишда йирик миқдордаги валюта тежамкорлигига эришиляпти.

– Бунёд этилаётган янги қурилма ўта тежамкор технология бўлиб, юқори самарали газ-буғ турбинаси ҳисобланади. Ҳар бир МВт электр ва иссиқлик ишлаб чиқаришда 50 фоиз табиий газ сарфи иқтисод қилинади. Ушбу лойиҳани амалга ошириш Фарғона водийси ҳудудида ишлаб чиқариш қувватларининг ошишига олиб келади ва корхонага ҳар йили қўшимча 197,04 млн. КВт соат электр энергияси ҳамда 214,08 минг Гкал иссиқлик энергияси ишлаб чиқариш имкониятини беради – дейди “Фарғона ИЭМ” АЖ техник директори Баҳодир Нуриддинов.” [21]

9.10. ИССИҚЛИК ЭЛЕКТР СТАНЦИЯЛАРИНИНГ 2021 ЙИЛ 12 ФЕВРАЛ КУНИ ИШЛАБ ЧИҚАРИШ КЎРСАТКИЧЛАРИ


Фото. Ўзбекистондаги иссиқлик электр станциялари ва марказларининг 2021 йил 12 феврал куни ишлаб чиқариш кўрсаткичлари (миллион кВт/соат). ([22])

“2021 йил 12 февраль куни иссиқлик электр станциялари томонидан 184,9 миллион киловатт соат электр энергияси ишлаб чиқарилди.

Ишлаб чиқариш жараёнида 47,1 миллион куб метр табиий газ, 546 тонна қора мой (мазут), 14,3 минг тонна кўмир ва 879 минг куб метр ер ости гази ёқилғи сифатида сарф этилди.

Корхоналарда ишлаб чиқариш ишлари режалаштирилган режимда олиб борилмоқда. Барча корхоналарда 24 соатлик навбатчилик ташкил қилинган.

“Иссиқлик электр станциялари” акциядорлар жамияти (АЖ) таркибидаги корхоналарни рақамлаштириш ва трансформация жараёнида халқаро консалтинг компанияси билан ҳамкороликда ишлар олиб борилмоқда.

“Иссиқлик электр станциялари” АЖ томонидан “Ўзбекистон миллий маҳсулотлари” кўргазмасида иштирок этиш учун фаол ҳозирлик кўрилмоқда.

“Тахиатош ИЭС” АЖ иккинчи буғ-газ қурилмасида синов-созлаш ишлари олиб борилмоқда.

“Талимаржон ИЭС” АЖ ва “Муборак ИЭМ” АЖ фаолиятини такомиллаштириш, 2021-2022 йиллар куз-қиш мавсумига тайёрлаш бўйича ишчи гуруҳи иш фаолиятини давом эттирмоқда.” [22]


10. ЭЛЕКТРОЭНЕРГЕТИКА ВА ҚАРЗЛАР

Ўзбекистон давлат қарзи 2021 йилнинг 1 январ ҳолатига кўра айрим муҳим фактларни келтирай. Эътибор беринг: 23,3 миллиард доллар қарзнинг 2,9 миллиард доллари электрэнергетика соҳасига ишлатилган.

“Ўзбекистон давлат қарзи 2021 йилнинг 1 январь ҳолатига кўра, 2020 нинг 1 январига нисбатан 30,8 фоизга кўпайди ва пул миқдорида 23 миллиард 300 миллион долларни ташкил қилди. Молия вазирлигининг билдиришича, бу ички ялпи маҳсулотнинг 40,4 фоизини ташкил қилади.

Хориждан олинган бир неча йиллик қарзлар нималарга ишлатилди?

Бюджетни қўллаб-қувватлашга- 3.7 миллиард доллар.
Электрэнергетика соҳасига — 2,9 миллиард доллар.
Нефть ва газ соҳасига — 2,6 миллиард доллар.
Транспорт ва транспорт инфраструктурасига — 2,4 миллиард доллар.
Коммунал хўжалик — 2,3 миллиард доллар.
Қишлоқ хўжалиги — 2,2 миллиард доллар.
Суверен халқаро облигациялар — 1,7 миллиард доллар.
Халқ таълими ва саломатликни сақлаш — 700 миллион доллар.
Кимё саноати — 1 миллиард доллар.
Телекоммуникация — 200 миллион доллар.
Бошқа соҳаларга — 1 миллиард 100 миллион доллар.

Ўзбекистон кимлардан қарз олган?

Молия вазирлиги ҳисоботида таъкидланишича, Ўзбекистон энг кўп қарзни Осиё тараққиёт банкидан олган. Ўзбекистоннинг бу банкдан қарзи 5 миллиард долларни ташкил қилади.

Бундан ташқари Халқаро банк 3 миллиард 700 миллион доллар қарз берган.

Аммо Ўзбекистон Халқаро банкдан кўра кўпроқ Хитойдан қарз олган. Жумладан, Хитой тараққиёт банкидан олинган қарз 2 миллиард долларни, Хитойнинг Эксимбанкидан олинган қарз 2 миллиард долларни ташкил қилади. Бу эса Халқаро банкдан олинган қарздан 300 миллион долларга кўпроқ.

Бундан ташқари Япония халқаро ҳамкорлик агентлиги 2 миллиард доллар, халқаро инвесторлар 1 миллиард 700 миллион доллар, Иқтисодий ҳамкорликни ривожлантириш фонди ва бошқалар 1 миллиард доллар, Ислом тараққиёт банки 900 миллион доллар қарз берган.

Япония халқаро ҳамкорлик банки ва бошқалар берган қарз 400 миллион долларни, бошқа халқаро молия институтлари берган қарз 2,4 миллиард долларни ташкил қилади.

Давлат қарзини тўлаш 2020 йилда қандай бўлди?

Молия вазирлиги ҳисоботида 2020 йилда Ўзбекистон 1 миллиард 800 миллион доллар қарзини тўлагани айтилади.

Давлат ташқи қарзи бўйича 1 миллиард 100 миллион доллар тўланган. Унинг 656,5 миллиони қарзнинг асосий тўлови ва 405,1 миллиони фоиз тўлови.

Давлат ички қарзи бўйича 666,9 миллион доллар тўланган. Унинг 515,5 миллиони асосий қарз ва 151,4 миллиони фоизлардир.» [23]

Эътибор беринг: Ўзбекистон ташқи қарз бўйича 2020 йилда 1 миллиард 100 миллион доллар тўлаган, унинг 656,5 миллиони қарзнинг асосий тўлови ва 405,1 миллиони фоиз тўлови. Яъни қарзнинг фоиз тўлови ташқи қарз бўйича тўловнинг 36,8 фоизини ташкил қилган.

Ўзбекистон давлат қарзи 2021 йилнинг 1 январига нисбатан 2020 йилдагига кўра 5,5 миллиардга кўпайган. 2021 йилда эса Ўзбекистон 5 миллиард доллардан кўп қарз олмаслиги режалаштирилган. [22]

Қарзнинг ёмон томони шундаки тўлов фоизлари тез ўсиб боради. Ўзбекистон қарз олиш масаласида, жумладан электрэнергетика соҳасига олаётган қарз масаласида ўзини жиддий чегаралаши керак. Электр энергиясини арзонроқ ва табиий кўринишда, масалан қуёш ёрдамида олиш услубини қўллаши керак.

11. ҚУЁШ ЭНЕРГЕТИКАСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ КЕРАК

Қуёшли Ватанимизда қайта тикланувчи энергия манбаси ҳисобланмиш қуёш энергетикасини ривожлантиришимиз керак. ЎзР Фанлар академияси Ион-плазма ва лазер технологиялари институтининг катта илмий ходими, фан доктори Рустам Ашуров бу борада “Ўзбекистонда қуёш энергетикасини ривожлантиришдаги муаммолар” номли мақоласини 2020 йил 16 декабр куни чоп қилди ([23]). Шу мақоладаги муҳим маълумотларни қуйида келтираман.

«Қайта тикланувчи энергия манбаларининг истиқболи борасида жуда кўп гапирилди. Масалан, қуёшдан келаётган радиациянинг сайёрамизга тушадиган энергия миқдори ўртача 1.3-1.4 кВт/м2ни ташкил қилади. Атмосферадан космосга қайтиб кетадиган радиация миқдорини ҳисобга олмасак, ер юзасига ўртача 1 кВт/м2 энергия тўғри келади. Бу энергия сайёрамизнинг айни дамдаги энергия эҳтиёжидан 9000 маротаба кўпдир. Шу сабабли янги қўшилаётган энергия қуввати анъанавий энергия эмас, балки қайта тикланувчи манбалар ҳисобидан амалга ошириляпти.

IRENA халқаро ташкилотининг ҳисоботига кўра, 2019 йили глобал энергия ишлаб чиқаришда 248,6 ГВт қўшимча қувват қўшилган (The International Renewable Energy Agency (IRENA) – Қайта тикланадиган энергия манбалари бўйича халқаро агентлик А.Ш.). Шундан 179 ГВт қувват қайта тикланувчи энергия манбалари ҳисобига тўғри келади. Бу жаҳон бўйлаб умумий қўшилган энергиянинг 72 фоизи деганидир. Ва шундан 90 фоизи – қуёш ва шамол энергияси. Хусусан, қуёш энергияси 2019 йилда 97 ГВт қувватга ортган.

Сўнгги 10 йилликда қўшилиб бораётган қайта тикланувчи энергия манбаларининг турлар бўйича улуши эволюциясини қарайдиган бўлсак, қуёш энергетикаси қўшилаётган энергия қувватида энг тез ўсаётган қайта тикланувчи энергия саналади. Бунга асосий сабаб сифатида қуёш энергетикаси қурилмаларининг кичик масштабда ҳам рентабелли бўла олиши ва соҳага технологик инновациялар доимий татбиқ қилинишини кўрсатиш мумкин.

Қуёш энергия станциялари генерация қиладиган энергия, аслида, нечоғли қиммат? Бугун жаҳонда 1 кВт соат электр энергияси учун ўртача нарх 0.14 АҚШ долларини ташкил этмоқда, яъни 14 цент. Ўзбекистонда эса 0.028 доллар (295 сўм 0 тийин) – 2,8 цент. Энди қуёш станцияларида генерация қилинадиган электр-энергия нархи ҳақида тўхталамиз.

2019 йили қуёш радиациясидан олинган электр-энергия нархи жаҳон бўйлаб ўртача 0.045 долларни (4,5 центни) ташкил қилган эди.

Охирги 10 йилда нархлар сезиларли тушиб келган ва бу тенденция сақланиб қолмоқда. 2020 йили ишга тушган қуёш станциялари ҳатто 1 кВт соат учун 0.033 доллар қийматидаги нархларда ҳам ўз рентабеллигини сақлаб қолади.

Қуёш энергетикаси технологиялари саноат миқёсида кенг қўллаш учун “пишиб етилгани” қуёш панелларини катта масштабда ишлаб чиқариш имконини берди.

Ушбу соҳада технологиялар яратиш учун киритилган инвестициялар ишлай бошлагач, қолаверса, инновациялар давомий жорий қилиниши натижасида панеллар нархи сўнгги 10 йилда 90 фоизга пасайди ва умумий генерация қуввати 400 фоизга ошди.

Ўзбекистонда ҳам янги электростанцияларни қуришда тўғри танлов қилиниши лозим. Чунки Ўзбекистон энергия инфраструктураси бўйича минтақада энг салбий кўрсаткичга эга. Электр энергияси ишлаб чиқаришнинг 75 фоизида эксплуатация даври 30 йилдан ошган. Фақатгина 7 фоиз инфраструктура ишга тушганига 5 йилдан ошмаган. Яъни, Ўзбекистонда электр энергия ишлаб чиқариш структураси ҳам маънан, ҳам технологик жиҳатдан эскирган ва модернизацияга муҳтож. Янги инфраструктурани шакллантиришда жаҳоннинг “қуёшли” инфраструктурасига мурожаат қилиш мақсадга мувофиқдир.» [24]

«Панелларнинг камчилиги табиий равишда 5 йил давомида намоён бўлади. Яъни бунинг учун табиий агрессив (иссиқ, совуқ) шароитда узоқ вақт талаб қилинади. Панеллар вақт ўтгач, ташқи шароит таъсирида чиқишдаги қувватини пасайтириб боради, яъни табиий деградацияга учрайди. Биринчи 2 йилда чиқишдаги қувват деградацияси 2-3 фоизни ташкил қилса, кейинги йилларга бориб, деградация тезлиги кескин камаяди ва йилига 0.5-0.7 фоизни ташкил қилади. Ушбу кўрсаткичлардан четлашган ва деградация тезлиги баланд бўлган панеллар сифатсиз ҳисобланади. Шу сабабли қуёш панелларини харид қилганда, ишлаб чиқарувчи ва сотувчидан камида 5 йил кафолат сўраш керак.

Температура 30°С бўлганда самарадорлик 16,6%, 35°С да 16,2% бўлади. Агар температура 40°С дан ошиб кетса, самарадорлик 10% дан тушиб кетади. Юртимиздаги ёз фаслида худди шундай ҳолат кузатилади. Куннинг иссиқ пайтида қуёш панеллари самарадорлиги икки баробаргача тушиб, генерация қилинаётган электр-энергия миқдори ҳам шунчага камайиб кетади.

Бизнинг иқлим шароитимизга энг мос келадиган қуёш панеллари бу – SHJ қуёш элементларидан ташкил топган панеллардир. Уларнинг температура коэффициенти анъанавий кремний элементларникидан 1.5-2 баробар кам.» [24]

«Муқобил энергиядан фойдаланиш оммалашмаганига яна бир сабаб – кўпчиликнинг масалани ҳуқуқий жиҳати хусусида етарли маълумотга эга эмаслигидир. Бу борада 2019 йил 22 август куни имзоланган “Иқтисодиёт тармоқлари ва ижтимоий соҳанинг энергия самарадорлигини ошириш, энергия тежовчи технологияларни жорий этиш ва қайта тикланувчи энергия манбаларини ривожлантиришнинг тезкор чора-тадбирлари тўғрисида”ги №ПП-4422 сонли Президент қарорига мурожаат қиламиз. Ушбу қарорда қуйидагилар белгиланган:
- қайта тикланувчи энергия манбаларининг қурилмаларини ишлаб чиқарувчилар давлат рўйхатидан ўтказилган санадан эътиборан, беш йил муддатга солиқнинг барча турларини тўлашдан;
- қайта тикланувчи энергия манбалари қурилмаларини (номинал қуввати 0,1 МВт ва ундан ортиқ бўлган) ўрнатганлик учун улар фойдаланишга топширилган пайтдан эътиборан, 10 йил муддатга мол-мулк солиғини ҳамда ушбу қурилмалар билан банд бўлган участкалар бўйича ер солиғини тўлашдан;
- ишлаб турган энергетика ресурслари тармоқларидан тўлиқ узиб қўйилган яшаш учун мўлжалланган жойларда қайта тикланувчи энергия манбаларидан фойдаланувчи шахслар қайта тикланувчи энергия манбаларидан фойдаланилган ойдан эътиборан, 3 йил муддатга ер солиғини тўлашдан озод этилиши назарда тутилган.

Шунингдек, қуйидаги компенсация ва имтиёзларни тақдим этиш ҳам белгиланган:
а) муқобил энергия манбаларини жорий қилган жисмоний шахсларга қуёш фотоэлектрик станциялари, қуёш сув иситкичлари, шунингдек, энергия самарадор газ-горйелкали қурилмаларни сотиб олиш харажатларининг 30 фоизи миқдорида, бироқ:
- қуёш фотоэлектрик станциялари учун — 3 миллион сўмдан;
- қуёш сув иситкичлар учун — 1,5 миллион сўмдан;
- газ-горелкали қурилмалар учун — 200 минг сўмдан
ошмайдиган миқдорда компенсациялар.

б) муқобил энергия манбаларини жорий қилишда имтиёзли кредитлар:
- жисмоний шахсларга 500 миллион сўмдан ошмайдиган кредитлар бўйича Марказий банкнинг қайта молиялаш ставкасидан ошган қисмида, бироқ 8 фоизли пунктдан кўп бўлмаган миқдорда;
- юридик шахсларга 5 миллиард сўмдан ошмайдиган кредитлар бўйича Марказий банкнинг қайта молиялаш ставкасидан ошган қисмида, бироқ 5 фоизли пунктдан кўп бўлмаган миқдорда.

Хулоса шуки:
- Қуёш энергетикаси бугун ишлаб чиқарилган энергия нархи бўйича анъанавий энергетика билан рақобатбардош бўлиб улгурди.
- Ўзбекистон Республикаси ўз инфраструктурасини янгилаганда муқобил энергетика, хусусан, қуёш электростанцияларини ҳам жорий қилса, мақсадга мувофиқ бўлар эди.
- Қуёш фотопанелларини жисмоний шахслар ўрнатса, қатор имтиёзлар мавжуд ва бюрократик тўсиқлар минимал даражага туширилган. Аммо автоном қуёш системаларининг биринчи инвестиция миқдори катталиги боис, жисмоний шахслар ушбу технологияни жорий қилиши учун имкониятлар пасаймоқда.
- Мутахассисларнинг камлиги ушбу технологиялар етарлича ёки тўғри жорий этилмаётганига сабаб бўлмоқда ва бу, ўз навбатида, қуёш фотоэлектрик тизимларининг тўлиқ имкониятидан фойдаланмасликка ёки нотўғри фойдаланишга олиб келмоқда.
- Муқобил энергетика, хусусан, қуёш фотоэлектрик тизимларини жорий этиш энерготежамкорлик маданияти шаклланишига ва маиший ҳаётда тежамкор техника-технологиялар оммалашувига олиб келади.» [24]

ДАВОМИ БОР

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

ИС ГАЗИ ВА ЭЛЕКТРЛАШТИРИШ


Ис гази (углерод оксиди) - рангсиз, таъмсиз, ҳидсиз заҳарли газ. Кимёвий формуласи – CO. [1]

МУНДАРИЖА

Кириш сўзи.
1. Ис гази.
2. Газлаштиришми ёки электрлаштиришми?
3. Давлат раҳбарлари нима қилмоқда?
4. Энергетика ва автоматика институти тарихи.
5. Энергетика ва автоматика институтига 1966 йилда борганим.
6. Диктатор И.Каримов Энергетика ва автоматика институтини тор-мор қилиши.
7. Энергетика вазирлиги.
8. Энергетика муаммолари институти.
9. Электр ишлаб чиқарувчи акциядорлик жамиятлари.
9.1. “Ангрен иссиқлик электр станцияси” акциядорлик жамияти.
9.2. “Тошкент иссиқлик электр станцияси” акциядорлик жамияти.
9.3. “Навоий иссиқлик электр станцияси” акциядорлик жамияти.
9.4. “Тахиатош иссиқлик электр станцияси” акциядорлик жамияти.
9.5. “Янги Ангрен иссиқлик электр станцияси” акциядорлик жамияти.
9.6. “Таллимаржон иссиқлик электр станцияси” акциядорлик жамияти.
9.7. “Сирдарё иссиқлик электр станцияси” акциядорлик жамияти.
9.8. “Муборак иссиқлик электр станцияси” акциядорлик жамияти.
9.9. “Фарғона иссиқлик электр станцияси” акциядорлик жамияти.
9.10. Иссиқлик электр станцияларининг 2021 йил 12 феврал куни ишлаб чиқариш кўрсаткичлари.
10. Электрэнергетика ва қарзлар.
11. Қуёш энергетикасини ривожлантириш керак.
12. Қуёш ва шамол энергетикасига доир режалар.
13. 220 ёки 120 волтли тармоқнинг қайси бири қулайроқ?
14. Давлат фуқароларга электрлаштирилган сифатли уйлар қуриб бериши керак.
15. Айрим хулосалар.
Фойдаланилган адабиётлар


КИРИШ СЎЗИ

Ушбу каттагина мақолани ёзишимга ёзувчи, шоир, журналист Каримберди ҳожи Тўрамуроднинг 2021 йил 18 феврал куни Фейсбукда нохуш 17 та фактлар асосида чоп қилган қуйидаги маълумоти ва лаънатлаши сабаб бўлди ([2]-га қаранг).

«Ис гази, ис гази, ис гази...

Мен мана бу хабарларга бирор сўз, бирор изоҳ ёза олмайман!
Фақат лаънатлайман, холос!

Сирдарё.
Вилоятда ис газидан заҳарланиш оқибатида 33 ёшли эркак воқеа жойида, 26 ёшли турмуш ўртоғи шифохонада вафот этди. Уларнинг 2 ёшли қизи реанимацияга ётқизилди....
(Ис газидан эр-хотин вафот этди, ёш фарзанди жонлантириш бўлимида. - http://zarnews.uz/post/is-gazidan-er-xotin-vafot-etdi-yosh-farzandi-jonlantirish-bolimida?fbclid=IwAR1E4TaE8QQJzjJCoZeIWOJQfC8j8z75kJ3eFqRNjok4E92rNFV47K6Mmlk , 2021.09.01)

Боёвут тумани.
Маданият МФЙдаги уйларнинг бирида хонадонга ўрнатилган «АГВ» иситиш печидан ис гази сизиб чиққан. Оқибатда 2 нафар фуқаролар воқеа жойида вафот этган. Уларнинг бири 20 ёшда, иккинчиси 16 ёшда бўлган, дея хабар бермоқда Ўзбекистон Республикаси Фавқулодда вазиятлар вазирлиги ахборот хизмати.
(Яна икки нафар фуқаро ис газидан вафот этди. - http://zarnews.uz/post/yana-ikki-nafar-fuqaro-is-gazidan-vafot-etdi?fbclid=IwAR3y4q75Y-1nbm48tVcjFZM7r4Vp2t_HjWSsUydC0g_O0dyogXHT2eldgPA 2020.26.02)

Жиззах.
Шарроф Рашидов туманидаги Зиёкор маҳалласида уч нафар ака-ука ва уларнинг онаси ис газидан заҳарланди. Фожиа оқибатида болалар вафот этишган, она реанимация бўлимида қолмоқда. Вафот этган болалар - 8, 12 ва 14 ёшда.
(Уч ака-ука ис газидан заҳарланиб ҳалок бўлди. - http://zarnews.uz/post/uch-aka-uka-is-gazidan-zaharlanib-halok-boldi 2020.25.01)

Андижон.
Улуғнор тумани, Шаҳриобод маҳалласида яшовчи, 1981 йилда туғилган Н.Ж, унинг оила аъзолари - 1986 йилда туғилган Н.Ж, 2006 йилда туғилган Ш.Ю, 2007 йилда туғилган О.Ю ва 2010 йилда туғилган М.Ж иситиш печининг мўрисидан чиққан ис газидан заҳарланган. Бу ҳақда Бош прокуратура ахборот хизмати маълум қилди. Оқибатда Ш.Ю воқеа жойида вафот этган, қолган жабрланувчиларнинг аҳволи қониқарли.
(Яна бир оила ис газидан заҳарланди. - http://zarnews.uz/post/yana-bir-oila-is-gazidan-zaharlandi 2019.05.12)

Самарқанд.
Ургутда ис газидан заҳарланиш ҳолати 2018 йилда 2 та (6 нафар фуқаро вафот этган), 2019 йилда эса 1 та (1 киши вафот этган) қайд этилган.
(Ургутда 2019 йилда неча киши ис газидан заҳарланди? - http://zarnews.uz/post/urgutda-2019-yilda-necha-kishi-is-gazidan-zaharlandi 2020.22.01)

Зомин.
Туман ИИБ 10-сонли бўлинмаси биносида қурилиш ишларини амалга ошираётган 7 нафар ёлланма ишчилар ис газидан заҳарланиб, воқеа жойида вафот этишган.
(Жиззахда етти киши ис газидан заҳарланиб вафот этди. - https://www.gazeta.uz/uz/2019/11/20/gas/#! 2019.20.11)

Тошкент.
Оққўрғон туманида яшовчи 6 нафар фуқаро (2 нафар эркак, 3 нафари аёл, 1 нафар вояга етмаган қиз) газ ускуналаридан ва иситиш мосламаларидан фойдаланишда хавфсизлик қоидаларига риоя қилмаганликлари оқибатида ис газидан заҳарланган.
(6 нафар фуқаро ис газидан заҳарланди. - http://zarnews.uz/post/6-nafar-fuqaro-is-gazidan-zaharlandi 2019.25.11)

Тошкент.
Юнусобод тумани, Бободеҳқон маҳалласида яшовчи Н.И. (1987 йилда туғилган) ва унинг фарзанди Д.Т. (2017 йилда туғилган) уйининг ювиниш хонасидан сизиб чиққан ис газидан заҳарланиб, ҳодиса жойида вафот этганлар.
(Она ва бола ис газидан заҳарланиб вафот этди. - http://zarnews.uz/post/ona-va-bola-is-gazidan-zaharlanib-vafot-etdi 2020.06.01)

Тошкент.
Янгийўл туманининг “Иттифоқ” маҳалласида 22 ёшли аёл ва унинг 1,5 яшар фарзанди билан ўз уйининг ётоқхонасидан ўлик ҳолда топилган. Улар ис газидан заҳарланиши натижасида вафот этган.
(Она ва бола ётоқхонадан ўлик ҳолда топилди. - http://zarnews.uz/post/ona-va-bola-yotoqxonadan-olik-holda-topildi 2020.05.02)

Наманган
Уйчи тумани “Дўстлик” МФЙ, Миришкор кўчасидаги уйда 4 нафар фуқаро ис газидан заҳарланди. Бу ҳақда Фавқулодда вазиятлар вазирлиги хабар қилди. Воқеа жойида хонадон соҳибининг турмуш ўртоғи ва икки нафар фарзанди вафот этган.
(Аёл икки нафар фарзанди билан ис газидан заҳарланиб вафот этди. - http://zarnews.uz/post/ayol-ikki-nafar-farzandi-bilan-is-gazidan-zaharlanib-vafot-etdi 2019.17.11)

Қашқадарё
Қарши тумани, Боғдод маҳалласида яшовчи аёл Б.И., унинг 2 нафар фарзандлари ҳамда яшаш хонадонига меҳмонга келган 5 нафар қариндошлари яшаш уйи ошхонасидаги газ плитасини ёқиб, ухлаб қолиши натижасида ис газидан заҳарланиб, шифохонага ётқизилган.
(Икки кунда 10 нафар шахс ис газидан заҳарланди. - http://zarnews.uz/post/ikki-kunda-10-nafar-shaxs-is-gazidan-zaharlandi 2019.11.11)

Қорақалпоғистон.
2019 йил 10 ноябрь куни соат 13:00 ларда Нукус шаҳрида яшовчи фуқаро Е.А. ва унинг турмуш ўртоғи қўлбола усулда ясалган иситиш қозони ўчоғига уланган табий газ угаридан (ис гази) заҳарланиб, вафот этганлар.
(Икки кунда 10 нафар шахс ис газидан заҳарланди. - http://zarnews.uz/post/ikki-kunda-10-nafar-shaxs-is-gazidan-zaharlandi 2019.11.11)

Самарқанд.
Самарқанд шаҳар, Боёвут кўчасида яшовчи фуқаро Ф.К.нинг яшаш хонадонида ўрнатилган сув исситиш газ «колонка»сидан сизиб чиққан ис газидан заҳарланиб вафот этган.
(Самарқанд шаҳрида бир киши ис газидан заҳарланиб, қурбон бўлди. - https://www.xabaruz.com/hodisa/samarqand-shahrida-bir-kishi-is-gazidan 2019.04.11)

Фарғона.
Қўқон шаҳар Туркистон кўчасида яшовчи Н.Ғ. (1967 йилда туғилган, тадбиркор) турмуш ўртоғи ва 1 нафар ўғли яшаш уйида хона ичига тарқалган ис газидан заҳарланиб вафот этган.
(Қўқонда бир оиланинг уч аъзоси ис газидан заҳарланиб вафот этди. - http://zarnews.uz/post/qoqonda-bir-oilaning-uch-azosi-is-gazidan-zaharlanib-vafot-etdi 2019.29.10)

Хоразм.
Янгиариқ тумани, Остона қишлоғида яшовчи фуқаро К.Ғ. (1974 йилда туғилган, якка тартибдаги тадбиркор) турмуш ўртоғи ва 2 нафар фарзандлари қўлбола иситиш печини ёнида ухлаб қолиб, хона ичига тарқалган ис газидан заҳарланиб вафот этганлар.
(Хоразмда бир оиланинг 4 нафар аъзоси ис газидан заҳарланиб вафот этди. - https://daryo.uz/k/2019/10/24/xorazmda-bir-oilaning-4-nafar-azosi-is-gazidan-zaharlanib-vafot-etdi/ 2019.24.10)

Қорақалпоғистон.
Хўжайли тумани “Саманкол” ОФЙдаги хонадонларнинг бирида яшовчи Г.Ю. ва А.Р. ҳамда уларнинг фарзандлари 2009 йилда туғилган Х.Э. ва 2013 йилда туғилган Х.А.лар шунингдек, ушбу хонадонга меҳмон бўлиб келган фуқаролар – К.А. ва Х.А.лар уйни иситиш учун ўрнатилган печдан чиққан ис газидан заҳарланиб вафот этган.
(Бир кечада 6 нафар фуқаро ис газидан ўлди. - https://uznews.uz/uz/article/27092/?_utl_t=fb 2020.10.12)

Тошкент.
Янгийўл тумани Бешбулоқ кўчаси 36-уйда 3 киши ис газидан ўлди, 2 киши кома ҳолатида.
Тошкентда сўнгги ҳафта ичида 7 киши ис газидан заҳарланиб ўлди, булардан 4 нафари болалардир.
https://www.instagram.com/tv/CJByhQuATkK/

Сиз-чи, сиз, “Ер ости ва ер усти бойликлари ўзбек халқининг мулкидир”, деб Конституцияга ёлғондан ёзиб қўйиб, табиий газни душманларимизга сотиб, қорнини қаппайтирган “каттаконлар”, бу хабарларни ўқиб, қандай қилиб тинч ухлайсиз?

Аслида, сиз эмасми, миллат душманлари?

Сиз эмасми, норасида гўдакларнинг қотиллари?

Лаънат сизга! Лаънат сизга! Лаънат сизларга!» [2]

Ис газидан заҳарланиш ва газ чақнаши оқибатида 2020 йил январидан декабрига қадар Ўзбекистонда 106 нафар фуқаро вафот этган, 190 нафари заҳарланган ва куйиш тан жароҳати олган. [3]

Хўш, ушбу муаммо келиб чиқишига сабаб нима ва уни қандай ҳал қилсак бўлади?

Аввало ис гази ҳақида билиб олайлик.

1. ИС ГАЗИ

Ис гази нима эканлиги ва фуқаролар ушбу хавфдан ҳозирча қандай эҳтиёт чоралар кўриши кераклиги ҳақида Ўзбекистон Фавқулодда вазиятлар вазирлиги (ФВВ) матбуот хизмати 2019 йил январда қуйидагиларни маълум қилди.

“Кузги-қишки иситиш мавсумида содир бўлаётган фавқулодда вазиятларнинг аксарияти ис газидан заҳарланиш ҳолатлари билан боғлиқ, дея маълум қилди Фавқулодда вазиятлар вазирлиги (ФВВ) матбуот хизмати.

Ис гази (СО) рангсиз, ҳидсиз заҳарли бирикма бўлиб, табиий газ, ёқилғи, кўмир, ўтин чўғлари тўлиқ ёнмаслиги оқибатида хосил бўлади. Тутун таркибида 3%, ишланган газда 13%, портловчи газлар таркибида эса 50−60% гача ис гази бўлади.

Ис газидан шамоллатиш тизими яхши ишламайдиган органик моддаларни ишлаб чиқарадиган корхоналарда, автоуловлар турар паркларда, янги бўялган ва шамоллатилмаган хоналарда, шунингдек уй шароитларида табиий газ чиқиб турганда ва печка билан истиладиган уйлар, ҳаммомларда, дам олиш палаткаларида ёнувчи модданинг тўлиқ ёнмаслиги натижасида заҳарланиш мумкин.

Ис гази организмга нафас аъзолари орқали таъсир этади. Ушбу газ гемоглобин билан кислородга нисбатан 300 маротаба кучли бирикма — карбоксигемоглобин ҳосил қилади. Оқибатда гемоглобиннинг тўқималарга кислород ташиш хусусияти кескин пасайиб, гипокцияга, оғир ҳолатларда эса — анокцияга олиб келиши хамда шу тариқа инсон ҳаётдан кўз юмиши мумкин.

Таҳлилларга кўра, ис газидан заҳарланиш ҳолатларининг аксарияти қуйидаги сабабларга кўра юзага келмоқда:
- фуқаролар томонидан газ ва муқобил ёқилғи (кўмир, ўтин ва бошқа) турларидан фойдаланишда хавфсизлик қоидаларига риоя этмаслик;
- ностандарт (қўлбола ясалган) ёки сертификатга эга бўлмаган иситиш печлари ва анжомларидан фойдаланиш;
- иситиш печларининг дудбуронларини нотўғри ўрнатиш;
- газ ёки бошқа муқобил ёқилғига мослаштирилган иситиш печлари ҳамда суюлтирилган углеводород -газ балонларини (анжомлари)ни дам олиш (ухлаш) хоналарига олиб кириш;
- ҳаво алмашмайдиган хоналарни иситишда очиқ олов (кўмир ва ўтин чўғлари)дан фойдаланиш;
- ҳавони алмаштирувчи шамоллатиш шахталари ёки туйнукларни беркитиб (тўсиб) қўйиш.

Юқорида кўрсатиб ўтилган сабабларга кўра иситиш учун фойдаланилаётган ёқилғи (газ, кўмир, ўтин ва бошқа)ни чала ёниши натижасида ис гази хосил бўлади.

ФВВ ис гази вужудга келиши сабабларига йўл қўймаслик ва ундан заҳарланмаслик чораларини кўришга чақирди.

Жумладан, газ плитасидан бинони иситиш ва унинг устида кийимларни қуритиш, шунингдек плитани назоратсиз ёқилган ҳолатда қолишига йўл қўймаслик. Бундан ташқари, газ сизиб чиқаётганини очиқ олов, масалан гугурт чақиб текшириб кўриш мумкин эмас.

Газ баллонларини иссиқлик манбаига яқин жойда қолдирмаслик лозим.

Агарда бинода газ ҳиди сезилса, ойна ва эшикларни зудлик билан очиш, кўчага чиқиш ва 104 рақами орқали газ хўжалиги авария-диспечерлик хизмати ёки 1050 рақами бўйича қутқарув хизматига қўнғироқ қилиш керак. бундай ҳолатларда чироқ, олов ёқиш, электр ускуналарни ишга тушириш тақиқланади.

Болаларни газ ускуналаридан фойдаланилувчи жойларда назоратсиз қолдириш мумкин эмас.» [4]

2. ДАВЛАТ РАҲБАРЛАРИ НИМА ҚИЛМОҚДА?

Ўзбекистон Сенат раиси Танзила Норбоева 2020 йил ноябрида бундай деганди.

“Ўзбекистонликлар ижтимоий тармоқларда ёзган шикоят ва изоҳлар ортидан Сенат раиси Танзила Норбоева бу масала тезда ўрганиб чиқилишини айтди.

Норбоева хоним мулозимлардан президентнинг ислоҳотлари нега жойларга етиб бормаётганини сўради.

Сенат раиси Телеграм каналида Фарғона водийсидаги энергия тақчиллигини ўрганиш учун ишчи гуруҳи тузилгани ҳам қайд этилди.» [5]

Ўзбекистон Президент Шавкат Мирзиёев раислигида 2020 йил 16 декабр куни ўтган видеоселектор йиғилишида ис гази ва газ чақнашлари билан боғлиқ нохуш ҳолатлар ҳақида ҳам гапирди ва айрим тадбирлар белгиланди.

“Шавкат Мирзиёев раислигида ўтган видеоселектор йиғилишида қишга тайёргарликда йўл қўйилган камчиликларни ҳал этиш масалалари танқидий таҳлил қилинди. «Газета.uz» мухбирининг хабар беришича, йиғилишида жойларда ис газидан заҳарланиш ва чақнаш ҳолатлари ҳам учраётгани таъкидланган.

Шу кунга қадар бундай ҳолатлар оқибатида 106 нафар фуқаро вафот этган, 190 нафари заҳарланган ва куйиш тан жароҳати олган.

Жумладан, давлат раҳбари бугун Янгийўл туманида 3 нафар фуқаро ис газидан оламдан ўтганини таъкидлади.

Шавкат Мирзиёев бош вазир Абдулла Ариповга ФВВнинг Ёнғин хавфсизлиги бошқармаси фаолиятини танқидий кўриб чиқиш, уни тубдан ислоҳ қилиш ва янги тизим яратиш бўйича таклифлар беришга оид топшириқ берди.

(2020 йил) 11 декабрь куни бўлиб ўтган Олий Мажлис Сенати Кенгашида сенатор Қутбиддин Бурхонов 2020 йилнинг ўтган даврида ис газидан заҳарланиш ва газ чақнаши оқибатида 80 нафар фуқаро вафот этганлигини таъкидлаган эди.” [3]

Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев раҳбарлигида электр энергетика соҳасида олиб борилаётган муҳим ишлар ҳақида мақоламнинг 7-9-параграфларида қизиқарли маълумотларни ёздим.

3. ГАЗЛАШТИРИШМИ ЁКИ ЭЛЕКТРЛАШТИРИШМИ?

Ис гази ва газ чақнашидан вафот этаётган ҳамда куйиш тан жароҳати олаётган фуқароларимиз муаммосини ҳал қилишнинг икки йўли бор: Ўзбекистонни газлаштириш ёки электрлаштириш.

Аввал Ўзбекистонни газлаштириш масаласини кўрайлик.

Биринчидан, табиий газни ҳар бир хонадонга олиб келиш учун кўчалар қазилиб, катта ҳамда ўртача катталикдаги газ трубалари қора мазут ва махсус қоғоз билан ўраб ерга кўмилиши керак. Кейин уларга кичикроқ трубалар ёрдамида улаб, янада кичик трубалар орқали газни ҳар бир фуқаро хонадонига олиб киришимиз керак бўлади. Бунга кетадиган металл ва меҳнат харажатларини ҳисоблаб кўринг: жуда катта маблағ ва меҳнат талаб қилинади. Раҳматли дадам Аҳмаджон Юсупов (1920-1977) саъй-ҳаракати билан, 1965 йил ёзида трубаларни пайвандлаш, иккита иситувчи контрамарка ва битта газ плитасини ўрнатиш орқали кўпгина ташвишлар билан табиий газни Жиззахдаги уйимизга киритишгани ёдимда.

Иккинчидан, газни бир жойдан бошқа жойга, баъзан юзлаб, минглаб километр наридаги масофага фақат босим орқалигина жўнатиш мумкин. Бунинг учун махсус газ ҳайдаш станциялари қуришимиз керак бўлади.

Учинчидан, Ўзбекистоннинг анча ҳудуди тоғлардан иборат. Тоғларда жойлашган шаҳар ва қишлоқларимизга табиий газни етказиш учун янада кучли босимга эга бўлган газ станциялари қуришимиз керак бўлади.

Тўртинчидан, кўмилган газ трубалари 30-40 йилга бормай ишдан чиқа бошлайди. Трубалар ер остига кўмилгани сабабли айнан қаери шикастланганини аниқлаш қийин. Шу сабабли ҳар 30-40 йилда ерларни қазиб очиб газ трубаларини тўлиқ алмаштиришимиз керак. Бу эса яна машиналар, меҳнат, маблағлар ва вақт талаб қилади. Бу ташвишли ишларни Ўзбекистон миқёсида қилишимиз кераклигини кўз олдингизга келтиринг.

Бешинчидан, хонадонда ёнаётган табиий газдан келадиган хавф-хатарлар хили кўп. Хонадондаги газ трубасидан ёки газ плитасидан газнинг сизиб чиқиши, айниқса уй эгалари ухлаганида сизиб чиқиши сабабли ватандошларимиз заҳарланмоқда, баъзан эса газнинг чақини оқибатида улар куйиш тан жароҳати олмоқда ва ҳатто ўлимлар рўй бермоқда.

Олтинчидан, ҳар бир хонадонга махсус газ ҳисоблагичлари, яъни Ўзбекистон миқёсида миллионлаб газ ҳисоблагичларини ясашимиз ва ўрнатишимиз керак. Бунинг учун қўшимча каттагина маблағ сарф бўлмоқда.

Еттинчидан, ҳозир Ер юзида 200 дан ортиқ мамлакат бор. Шулардан бирортаси тўлиқ газлаштирилмаган ва бунга ҳаракат қилаётган бирорта давлат йўқ.

Энди электрлаштириш масаласини олиб қарайлик.

Биринчидан, электрлаштириш учун электр қуввати устунлар (столбалар)га илинган симлар орқали олиб борилади ва ер қазиш ишлари деярли йўқ. Устун учун чуқурликни махсус машина бурғулаш механизми ёрдамида тез ва соз тайёрлаши мумкин.

Иккинчидан, электр токи симларини ишлаб чиқариш ва монтаж қилиш газ трубаларини ишлаб чиқариш ва монтаж қилишга нисбатан бир неча марта арзонроқдир.

Учинчидан, электр токи симлар орқали осонгина оқишини ҳисобга олсак, фақат ора-сира электр подстанциялари қуриш етарлидир.

Тўртинчидан, электр токи симлар орқали баланд тоғларда жойлашган шаҳар ва қишлоқларимизга ҳам осон оқади.

Бешинчидан, ҳавода осиқлик турган электр токи симларининг ишлаш муддати ер остидаги трубаларга нисбатан кўпроқ. Мабодо электр токи симларининг бирор ерида узилиш бўлса, уни топиш ва тузатиш осон.

Олтинчидан, хонадонда ишлатилаётган электр токидан келадиган хавф-хатар табиий газга нисбатан жуда камдир.

Еттинчидан, ҳар бир хонадонга махсус газ ҳисоблагичлари ўрнатиш учун қўшимча маблағ сарф қилинмайди. Чунки электр токи учун ўрнатилган олдинги ҳисоблагич хонадоннинг ҳар бир хонасида ўрнатилгане электр иситгичга ва ошхонадаги электр плита ишлатилишига сарф бўлаётган электр токи миқдорини ҳам ҳисоб-китоб қилади.

Саккизинчидан, Ер юзида электрлаштирилган мамлакатлар кўп. Масалан, Европа қитъасидаги деярли барча мамлакатлар, Америка қитъасидаги анчагина мамлакатлар, шунингдек Австралия электрлаштирилган. Уларда электр токи етиб бормаган бирорта қишлоғи ёки шаҳари деярли йўқ.

Тўққизинчидан, электр қувватини ҳар хил усуллар билан ҳосил қилиб, умумий тармоққа қўшаверишингиз мумкин. Ҳар хил усуллар деганимда катта ва кичик гидроэлектр станциялари (ГЭС), иссиқлик электр станциялари, атом электр станциялари, қуёш, шамол, геотермал сувлар ёрдамида электр қувватини олишни назарда тутаяпман.

Хуллас калом, Ўзбекистоннинг умумий майдони 448,9 минг квадрат километр эканлиги ва деярли 34 миллион киши яшаётганлигини ҳисобга олсак Ватанимиз ҳудудидаги уйлар ва идораларни газлаштириш ақлга сиғмайдиган ишдир. Буни муҳокама қилишга ҳам арзимайди.

Демак, Ватанимизни фақат ва фақат электрлаштириш масаласини режалаштиришимиз ва амалга ошира бормоғимиз керак.

4. ЭНЕРГЕТИКА ВА АВТОМАТИКА ИНСТИТУТИ ТАРИХИ

20- ва 21-асрда ҳар қандай давлатнинг ривожланиши учун электрэнергетика соҳаси асосий ўрин тутади. Мамлакатда электрэнергетиканинг ривожланиши эса шу соҳадаги илмий текшириш институти фаолияти ва унинг таркибида тайёрланаётган олимлар ҳамда кадрларга боғлиқдир.

Ўзбекистонда фаннинг электрэнергетика соҳасини илмий ўрганиш ва тадқиқотлар олиб бориш, тажрибали илмий кадрларни етиштириш, шунингдек электрлаштириш масалаларини илмий асослаб бериш билан ЎзР Фанлар Академияси Энергетика ва автоматика институти шуғулланарди. Дастлаб унинг тарихи билан танишайлик. Қуйидаги маълумотларни Ўзбекистон Миллий Энциклопедиясидан олдим ва у чоп қилинган 2000 йилга доирдир.

“ЭНЕРГЕТИКА ВА АВТОМАТИКА ИНСТИТУТИ, Ўзбекистон ФА Энергетика ва автоматика институти — энергетика ва автоматикага доир илмий текшириш ишлари билан шуғулланадиган илмий муассаса. СССР ФА Ўзбекистон филиали (ЎзФАН)нинг энергетика бўлими негизида 1941 йилда Энергетика институти номи билан ташкил этилган. 1956 йилдан Ўзбекистон ФА Энергетика ва автоматика институти, 1963 йилдан Ўзбекистон Энергетика ва автоматика илмий текшириш институти деб аталган, 1981 йилдан ҳозирги номда.

Институтда қуйидаги йўналишлар бўйича фундаментал, амалий ва инновацион тадқиқотлар олиб борилади:
- иссиқлик энергетикасининг фундаментал муаммолари, мураккаб иссиқлик ва электр энергиялари ишлаб чиқаришда замонавий технологияларни қўллаш;
- оптимал бошқариш назарияси ва йирик насос ст-яларининг суғориш тизимларида электр юритмаларни бошқариш жараёнини автоматлаштириш ва ростлаш технологияси;
- иссиқлик ва электр энергия манбаларида қайта тикланадиган мураккаб тадқиқотлар ва технологиялар;
- саноат корхоналарида электротежамкорлик технологияси;
- электрофизика ва юқори кучланишлар техникаси, ўта юқори кучланишлардаги электр узатишда исрофларни камайтириш, кўп компонентли суюқларни тозалаш;
- функционал электрониканинг илмий асосларини яратиш;
- ўлчаш ва ҳисоблаш қурилмаларини тадқиқ қилиш.

Институтда 10 та лаборатория, республикада ягона нодир объект «Юқори кучланишлар ва катта токлар маркази», замонавий компютерлар ва дастурий воситалар билан жиҳозланган ва интернетга тез уланадиган «Энергетикада информацион технологиялар маркази» бор (2005).

Институтда энергетика фани ва амалиёти учун муҳим илмий натижаларга эришилди. Электр тизимларини ҳисоблашнинг ихчам назарияси ва усуллари яратилди, юқори кучланишли электр узатиш линияларидан кичик қувватларни олиш схемаларини яратиш, республиканинг табиий иқлим шароитларидан самарали фойдаланиш мақсадида қайта тикланувчи энергия манбаларидан, хусусан, қуёш энергияси, шамол кучи, ер ости сувлари температураси ва кичик гидроэлектр станциялардан фойдаланиш бўйича кенг қамровли илмий текшириш ишлари олиб борилди.

Бундан ташқари, энергетика корхоналарида ишлаб чиқариш жараёнларини автоматлаштириш ва телемеханизациялаш борасида муҳим натижаларга эришилди. Яримўтказгичли элементлар асосида инверторларнинг бир қанча схемалари таклиф этилди ва бошқалар муҳим илмий текшириш ишлари бажарилди. Институтда энергетика тизимларининг самарадорлигини ошириш, қувватни тежаш, экологик соф энергетиканинг долзарб муаммолари бўйича фундаментал тадқиқотлар олиб борилади.

Янги энергия манбаларини топиш, қайта тикланувчи энергия манбалари самарадорлигини ошириш, уларнинг энергия тизимидаги салмоғини кўпайтириш каби масалалар институтдаги истиқболли масалалар ҳисобланади.

Институт фаолияти Р.А. Ачимов, Ж. А. Абдумаев, Г. А. Гриневич, Р.А.Зоҳидов, А.С.Саидхўжаев, С.З.Усмонов, Н. М. Усмонхўжаев, Ҳ.Ф. Фозилов, М. 3. Ҳомидхонов ва бошқа олимлар номи билан боғлиқ.” [6, Э ҳарфи жилди, 140-141-б.]

5. ЭНЕРГЕТИКА ВА АВТОМАТИКА ИНСТИТУТИГА 1966 ЙИЛДА БОРГАНИМ

Мен Ўзбекистон ФА Энергетика ва автоматика институтига дастлаб 1966 йил март ойида, яъни 55 йил олдин боргандим. Бунинг тарихи бундай бўлганди.

Маълумки, Совет Иттифоқи Фанлар Академиясининг Шарқий Сибир бўлими (Ўзбекистон Фанлар Академияси каби) 1943 йилда Новосибирск шаҳрида ташкил этилди. 1957 йилда Сибирдаги барча илмий муассасалар бирлаштирилиб Совет Иттифоқи Фанлар Академиясининг умумий Сибир бўлими тузилди [7]. Унинг таркибида 1957 йилда С.Л.Соболев номидаги Математика институти ташкил қилинди [8].

Адашмасам, шу Математика институти раҳбарияти ташаббуси билан Сибир ва Ўрта Осиё жумҳуриятларидаги ёшлар орасидан математика соҳасида ёш талантларни топиш ва Новосибирск шаҳрида ташкил қилинган махсус математиклар мактабига жалб қилиш учун танлов “Комсомолская Правда” газетасида 1965 йил охирроғида чоп қилинди. Унда 5-6, 7-8, 9-10 синфлар учун масалалар ёзилганди.

Раҳматли акам Рустам Аҳмеджонов (1946-2003) Самарқанд Давлат университети физика факултетининг 3-босқич талабаси эди. У янги 1966 йил арафасида Жиззахдаги уйимизга келганида менга “Комсомолская Правда” газетаси сонини берди. Мен у пайти 6-синфда ўқирдим. Менга тааллуқли масалаларни билганимча ечдим ва конвертга солинган хатимни почта қутисига ташладим.

1966 йил март ойи бошида Новосибирскдан жавоб хати келди. Унда мени март ойи охирида Тошкентда бўладиган танловга таклиф қилишганди. Эслатиб ўтаман: у вақтлар март ойи охирида мактабларда 3-чорак тугаши муносабати билан ўқувчилар ҳафта-ўн кунга каникулга чиқишарди. Бу таклифни кўриб раҳматли дадам Аҳмаджон Юсупов (1920-1977) хурсанд бўлди ва иккаламиз поездда Жиззахдан Тошкентга бордик.

Ётоқхонага жойлашгач Ўзбекистоннинг ҳар хил қишлоқ ва шаҳарларидан келган 10 нафар атрофидаги қобилиятли ўсмирларни улардан кўчилиги рус мактаблари ўқувчилари эди) автобусда Ўзбекистон ФА Энергетика ва автоматика институтига экскурсияга олиб боришди. Ходимлардан бири экскурсаводлик қилиб институтда олиб борилаётган тадқиқотлар ҳақида гапирди ва айрим аппаратларни ишлатиб кўрсатди. Экскурсия тугагач Тошкент марказидаги ётоқхонага шу автобусда қайтиб келдик.

Эртаси куни Новосибирскдан келган олим доскага масалаларни ёзди. Масалалар математика мантиғи билан боғлиқ масалалар эди. Мен бундай масалаларни умримда ечиб кўрмагандим. Табиийки жавобларим ўзимга ҳам, танлов ўтказган математика олимларига ҳам қаноатланарли бўлмади ва мени Новосибирскка таклиф қилишмади. Нима бўлганда ҳам мендик 12 ёшли ўсмир учун 1966 йилда Тошкентдик азим шаҳарга бориш, Энергетика ва автоматика институтини кўриш ва умримда биринчи марта каттагина танловда қатнашиш насиб қилди.

6. ДИКТАТОР И.КАРИМОВ ЭНЕРГЕТИКА ВА АВТОМАТИКА ИНСТИТУТИНИ ТОР-МОР ҚИЛИШИ

Мен 1979-1983 йилларда Н.Бауман номли Москва Олий Техника университети конструктор-механика факултетининг кечки бўлимида ўқидим ва кундузи Москвадаги “Москвич” автомашинаси ишлаб чиқарадиган катта заводнинг Бош конструктор бўлимида 3-даражали муҳандис-конструктор бўлиб ишладим. Тошкентга қайтгач 1983-84 йилларда ЎзФА Кибернетика илмий ишлаб чиқариш бирлашмаси таркибида тузилган Махсус лойиҳалаш-конструкторлик бюросида раҳматли Баҳромов Ота Меҳрибонович раҳбарлигида пневмопулсацион пахта териш машинасини, 1985-1986 йилларда ЎзФА Механика ва иншоотлар мустаҳкамлиги институтида Соломон Лазаревич Ким раҳбарлигида янги пахта териш машинасини лойиҳалашда етакчи конструктор лавозимида қатнашдим.

Тошкент Академиклар шаҳарчасида мен ишлаётган биноларга яқин жойда Энергетика ва автоматика институтининг бир қаватли эски биноси жойлашганди. Мен худди шу бинога 1966 йилда экскурсияга келиб кетгандим. 1985-1986 йилларда ЎзФА Механика ва иншоотлар мустаҳкамлиги институтида ишлаганимда эрталаб ишга келаётганимда ва кечқурун ишдан қайтаётганимда шу бино ёнидан ўтардим ва унинг ичига кириб чиқаётган ходимларни кўрардим.

Совет Иттифоқи раҳбарияти ва СССР Фанлар Академияси раҳбарияти биринчи галда Москва, Ленинград (ҳозирги Санкт-Петербург), Новосибирск каби Россиянинг марказий шаҳарларида жойлашган институтларга маблағни кераклигича берарди. Тошкентдаги институтлар эса жуда кам маблағ билан таъминланарди. Шу сабабли Энергетика ва автоматика институти кўп йиллар давомида ўз фаолиятини эски бир қаватли бинода давом эттирди.

Ўзбекистон 1991 йил 1 сентябрда мустақилликка эришгач, давлат раҳбарияти Фанлар академияси ва унинг таркибидаги Энергетика ва автоматика институти кабиларни ҳар томонлама қўллаб-қувватлаши керак эди. Афсуски диктатор резидент Ислом Каримов Энергетика ва автоматика институти, Кибернетика институти, Ядро физикаси институти фаолиятини тўхтаттирди ва амалда тор-мор қилди. У Ўзбекистон бюджетидаги маблағларнинг катта қисмини Миллий хавфсизлик хизмати, Ички ишлар вазирлиги, Солиқ ва Божхона хизмати каби кучишлатар органлардаги зобитлар сонини кескин ошириш ва ойликларини “отнинг калласидай” қилиб тўлаш учун ишлатди.

Президент Ислом Каримовнинг «Электр энергетика соҳасида илмий-техникавий фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида» номли 2016 йил 13 июл кунги ПҚ-2559 сонли фармонининг айрим жойларидан иқтибос келтирай.

“1. Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси, Иқтисодиёт вазирлиги, Молия вазирлиги ва «Ўзбекэнерго» акциядорлик жамиятининг «Ўзбекэнерго» АЖ тизимида Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг тугатилаётган Энергетика ва автоматика институти негизида масъулияти чекланган жамият шаклидаги Илмий-техника марказини ташкил этиш тўғрисидаги таклифи қабул қилинсин.

2. Қуйидагилар «Ўзбекэнерго» АЖ Илмий-техника маркази фаолиятининг асосий вазифалари этиб белгилансин:
- электр энергетикани ривожлантиришнинг долзарб илмий-технологик вазифаларини ҳал этишга йўналтирилган ишланмалар ва амалий илмий тадқиқотларни олиб бориш;
- электр энергетика соҳасида истиқболли маҳаллий ишланмаларни, шунингдек илғор хорижий технологиялар ва ускуналарни апробация қилиш, синаб кўриш ва амалиётга татбиқ этиш;
- республикада электр энергетикани янада барқарор ривожлантириш стратегиясини ишлаб чиқиш ва бунинг асосида электр энергетикани, жумладан, қайта тикланадиган энергия манбаларидан фойдаланишни жадал кенгайтириш ҳисобига ўрта ва узоқ муддатли истиқболга мўлжалланган модернизациялаш ва ривожлантириш дастурларининг лойиҳаларини тайёрлаш;
- биринчи навбатда, истеъмолчилар томонидан йўл қўйилаётган нобудгарчиликларни камайтириш, электр энергияни узатиш ва тақсимлаш технологияларини такомиллаштириш ҳисобига иқтисодиётда энергия самарадорлигини ошириш ва энергия сарфини қисқартириш ҳолатини чуқур ўрганиш ҳамда шулар юзасидан янги таклифлар ишлаб чиқиш.

(3. Қуйидагилар:
- «Ўзбекэнерго» АЖ Илмий-техника марказининг ходимлар чекланган сони 58 нафардан иборат тузилмаси 1-иловага* мувофиқ;
- «Ўзбекэнерго» АЖнинг янгиланган ташкилий тузилмаси 2-иловага* мувофиқ;
- «Ўзбекэнерго» АЖ ижро этувчи аппаратининг бошқарув ходимлари чекланган сони 73 нафардан иборат янгиланган тузилмаси 3-иловага* мувофиқ тасдиқлансин.
(Ушбу 3-банд Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 18 мартдаги ПФ-5968-сонли Фармонига асосан ўз кучини йўқотган — Қонун ҳужжатлари маълумотлари миллий базаси, 19.03.2020 й., 06/20/5968/0331-сон)

5. Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг тугатилаётган Энергетика ва автоматика институти илмий ва муҳандис ходимларини аттестациядан ўтказиш бўйича 4-иловага* мувофиқ таркибда комиссия тузилсин, кейинчалик малакали мутахассислар «Ўзбекэнерго» АЖнинг Илмий-техника марказига ишга қабул қилинсин.
* 1, 2, 3 ва 4-иловалар рус тилидаги матнда берилган.

6. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси Фанлар академияси ҳамда Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Фан ва технологияларни ривожлантиришни мувофиқлаштириш қўмитаси ва «Ўзбекэнерго» АЖ иштирокида бир ой муддатда Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг тугатилаётган Энергетика ва автоматика институтининг илмий-техникавий лойиҳалари, конструктор-технологик ишланмалари, ускуналари ва бошқа мол-мулкининг талаб мавжудлигини ва сақлаб қолиш мақсадга мувофиқлигини аниқлаш учун уларни тўлиқ инвентаризациядан ўтказсин.

7. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси Хусусийлаштириш, монополиядан чиқариш ва рақобатни ривожлантириш давлат қўмитаси ҳамда Фанлар академияси иштирокида белгиланган тартибда:
- уч ой муддатда Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг Энергетика ва автоматика институтини тугатиш ва унинг негизида «Ўзбекэнерго» АЖнинг Илмий-техника марказини ташкил этиш ҳамда унинг уставини тасдиқлаш билан боғлиқ чора-тадбирларни амалга оширсин;
- Тошкент шаҳар, Дўрмон йўли кўчаси, 29-уй манзилида жойлашган бинони унга туташ ҳудуди билан бирга Илмий-техника марказининг устав капиталига топширилишини ва кейинчалик Марказнинг устав капиталидаги давлат улуши «Ўзбекэнерго» АЖнинг устав капиталига номинал қиймати бўйича ўтказилишини таъминласин.

8. «Ўзбекэнерго» АЖ Ўзбекистон Республикаси Иқтисодиёт вазирлиги, Молия вазирлиги ва бошқа манфаатдор ташкилотлар билан биргаликда:
- икки ой муддатда Илмий-техника марказининг 2016 — 2020 йилларга мўлжалланган истиқболли тадқиқотлар дастурини тасдиқласин;
- Илмий-техника марказининг биносини реконструкция қилиш ҳамда унинг зиммасига юклатилган вазифаларнинг самарали бажарилишини таъминлайдиган қўшимча замонавий илмий ускуналар, приборлар, маълумотлар базаси ва материаллар билан жиҳозлаш чораларини кўрсин.

11. Мазкур қарорнинг ижросини назорат қилиш Ўзбекистон Республикаси Бош вазирининг биринчи ўринбосари Р. Азимов ва Ўзбекистон Республикаси Бош вазирининг ўринбосари Ғ. Ибрагимов зиммасига юклансин.» [9]

«Ўзбекэнерго» акциядорлик жамияти таркибида турган масъулияти чекланган жамият шаклидаги Илмий-техника маркази ушбу жамиятни тадқиқ этиш, камчиликларини танқид қилиш ва тузатиш имкониятига эга эмас.

ДАВОМИ БОР

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

ШОВВОЗСОЙДАГИ МАСКАН ДХХникими?

Энг муҳими адолат ва ҳақиқатдир, чунки миллат улуғворлиги уларга боғлиқдир. [1]
ЭМИЛ ЗОЛЯ (1840-1902)

10. АЙРИМ ХУЛОСАЛАР

1. “Ўзбекистон темир йўллари” компанияси Шоввозсой ҳудудида 2011 йилдан бошлаб дам олиш пансионатини қурган. Пансионат қурилиши давомида ҳам, қуриб ишга туширилгач ҳам 2011-2016 йилларда унда дам олган амалдорлар Турдигул момо Қурбонова, унинг ўн нафар ўғиллари ва Тут қишлоғи фуқароларини безовта қилишмаган.

2. Ўзбекистон Республикаси Президенти вазифасини бажарувчиси Ш. Мирзиёев 2016 йил 2 декабр куни «Ўзбекистон Республикасининг туризм соҳасини жадал ривожлантиришни таъминлаш чора-тадбирлари тўғрисида» ПФ-4861-сон Фармонни ва “Ўзбекистон Республикаси Туризмни ривожлантириш Давлат қўмитаси фаолиятини ташкил этиш тўғрисида” ПҚ-2666-сон Қарорни имзолаган. Қўриқхона ташкил этиш баҳонасида “Угом–Чатқол миллий табиий боғини ривожлантириш чора тадбирлари тўғрисида”ги ПФ-4765-сонли Фармойиш тайёрланган ва унга Ш.Мирзиёев 2016 йил 20 декабр куни имзо қўйган. Орқаваротдан ҳаракат қилган ДХХ раҳбарияти мана шу ПФ-4765-сонли Фармойиш ташаббускори бўлган, менимча.

3. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2016 йил 20 декабрдаги Ф-4765-сонли фармойиши ва Вазирлар Маҳкамасининг 2016 йил 22 декабрдаги 05/1-1001-сонли топшириғи асосида “Ўзбекистон темир йўллари” акциядорлик компаниясига “Қўриқхона ташкил этиш” баҳонасида 42952,8 гектар ер майдонлари 2017 йил март-июн ойларида ажратиб берилган.

4. 2017 йил март-июн ойларида Турдигул момо Қурбонова, унинг ўн нафар ўғиллари ва Тут қишлоғи фуқаролари ўзлари яшаб турган уйларидан ҳайдаб чиқарилган, йўлларда шлагбаум ўрнатиб фуқаролар ўтиши тақиқланган ва Шоввозсойдаги пансионат яқинида ҳашаматли маскан қурилишига тайёргарлик бошланган.

5. 2017 йил 7 июн куни 93 ёшли Турдигул момо Қурбонова Ўзбекистон Президенти ва Олий Мажлисга шикоят хатини юборган (момонинг хатини 5-параграфда келтирдим).

6. 2017 йил 19 октябр куни транспорт соҳасидаги бош қурилиш ва лойиҳа институти бўлган ва Тошкент шаҳри, Миробод тумани, Нукус кўчаси, 21а-уйда жойлашган “Боштранслойиҳа” ва Тошкент шаҳри, Миробод тумани, Т.Шевченко кўчаси 7-уйда жойлашган "Ўзбекистон темир йўллари"акциядорлар жамиятининг Капитал қурилиш дирекцияси ўртасида “Шоввозсой ўрмон хўжалиги ҳудудида дам олиш зонаси қурилиши объекти бўйича ишчи лойиҳани ишлаб чиқиш” номли шартнома рус тилида ёзилган ва имзоланган.

7. Тоғли ҳудуддаги 42952,8 гектар ер майдонлари “Ўзбекистон темир йўллари” акциядорлик компаниясига мутлақо керак эмаслиги, бундай катта ҳудудга кирадиган йўлларга блок-постлар ўрнатиб, куннинг 24 соати давомида ойлик тўланадиган ходимларни қўйиш ва ҳоказо тадбирлар қилишга акциядорлик компаниясининг ҳеч қандай қонуний ваколатлари ҳам, молиявий имкониятлари ҳам, бундан бирорта манфаати ҳам йўқлигини ҳисобга олсак, бу ишларнинг ҳаммаси ДХХ манфаатлари ва ДХХ раҳбарияти учун қилинганлиги аён бўлади.

8. Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев (1957.24.07) ва унинг оиласига тоғли ҳудуддаги 42952,8 гектар ер майдонлари мутлақо керак эмас. У баҳаво ва гўзал Зомин то¬ғли ҳудудида туғилиб вояга етганини ва Зоминдаги тоғлар, сойлар, арчазорлар Тошкент вилоятининг Бўстонлиқ, Паркент ва Оҳангарон туманларининг тоғли ҳудудларида жойлашган Угом-Чотқол давлат табиат миллий боғидаги табиат гўзалликларидан кам эмаслигини ҳисобга олсак, Шавкат ака ўзига ҳашаматли дам олиш маскани қурар бўлса Зоминда қурган бўларди. Шу ерда Зомин тоғ арчазорлари давлат қўриқхонасига доир маълумотни келтирай.

“Жиззах вилоятидаги Зомин тоғ арчазорлари давлат қўриқхонаси 1928 йилдан бери фаолият олиб боради. Унинг умумий майдони 26848 гектарга тенг. Ҳайвонларнинг 152 тури, ўсимликларнинг 700 тури яшайди. Қўриқхонадаги ҳайвонларнинг 16 тури, ўсимликларнинг 13 тури “Қизил китоб”га киритилган. Бу қўриқхона Ўзбекистондаги энг эски қўриқхоналардан бўлиб, ҳудудининг 22128 гектари ўрмон билан қопланган. Асл тоғли арчазор ўрмонлар шу қўриқхонада сақланиб қолган.” [12]

Мен Жиззах вилояти Ғаллаорол туманида 1954 йилда туғилиб, Жиззах шаҳрида вояга етганман. 1962 йил ёзида бир ой давомида Зоминдаги лагерда дам олганман. Зоминнинг гўзал ва баҳаво табиати, шарқироқ сойлари, ранг-баранг ўсимликлари ва ҳайвонот дунёси хотирамда бир умрга сақланиб қолган.

9. Мен 8-параграфда ёзганимдек, Шоввозсойдаги ёпиқ ҳашаматли дам олиш масканида ДХХ нинг юқори мансабли амалдорлари, ДХХ билан ҳамкорлик қилаётган, яъни чақимчилик, хабаргирлик, провокациялар қиладиган ва Ўзбекистон ҳокимиятнинг турли буғинларида, айниқса юқори мансабларда ишлаётганлар, хорижда “нозик” операцияларни амалга ошириб қайтган агентлар, шунингдек Ўзбекистонга турли сабаблар билан келган хориж давлатларининг кучишлатар органларининг юқори лавозимли амалдорлари ва шу кабилар дам олиши, ҳордиқ чиқариши, ёш “жононлар” билан ўйин-кулгу қилиши ва ҳоказо “тадбирлар” учундир.

Ушбу нозик шахслар ўз юзлари, қилаётган ишларини бошқа фуқаролар, айниқса журналистлар ва ҳуқуқбонлар кўришини асло хоҳламайдилар. Агар уларнинг бу яллолари фотога олиниб чоп қилинса, уларнинг турмуш ўртоқлари, оила аъзолари норозилигига ва амалдан кетишига сабаб бўлиши мумкин ва муқаррар. Қолаверса, уларнинг душманлари ҳам етарлича кўп ва шу сабабли ўзларини иложи борича яширин тутишади.

Мана шу сабаблар асосида ушбу масканга борадиган йўллар блокпостлар билан тўсилган, ҳатто миллий гвардия ҳарбийлари ўша яқин-атрофда жойлаштирилган. “Айни пайтда қурилишда бевосита иштирок этган қурувчилар Озодликка ўз мобил телефонларининг олиб қўйилгани¸ расм ëки видеога олишнинг мутлақ имкони бўлмаганини билдиришди. Очиқ манбаларда бу махфий мажмуанинг сурати у ëқда турсин, номини ҳам топиш қийин.” [5]

10. [2]-видеода Шоввозсой масканида иккита вертолëт майдончаси қурилгани ҳақида ҳам айтилган, кўрсатилган. Бу ҳақда [5]-мақолада қуйидагича ёзилган.

“Сунъий йўлдошдан олинган суратлар Шоввозсой мажмуаси тикланадиган адир устида вертолëт майдончаси қурилишининг 2017 йил январида бошланганини кўрсатди. 2018 йил октябрида Озодлик суҳбаташган оҳангаронлик мулозим Бош вазир Абдулла Арипов ва унинг сўзларига кўра, президент Мирзиëевнинг ўзи ҳам Шоввозсойга вертолëтда келиб-кетаëтганини айтган эди.” [5]

Билишимча, вертолетлар ДХХ ва Ички ишлар вазирлиги раҳбарияти ихтиёрида ҳам бор. Ҳар бир вертолетнинг ён деворида (бортида) алоҳида рақамлар ёзилган. Шу рақамларга қараб Шоввозсойга бориб келаётган вертолетнинг айнан кимга тегишли эканлигини аниқлаштириш мумкин ва керак.

11. Озодлик радиоси суриштирувчилари бундай ёзишган: “Агар бу ҳужжатлар бевосита гувоҳлар кўрсатмаларида айтилаëтгани каби, Шоввозсой мажмуасининг шахсан Шавкат Мирзиëев учун қурилганини тасдиқлашга етарлидек кўринмаса¸ бу ишни битта ҳужжатнинг ўзи қилишга қодир. У ҳам бўлса, Ўзбекистонда учиш тақиқланган қизил зоналарнинг расмий рўйхатидир.

Оҳангарон тоғларининг кўздан панадаги мудроқ даралари¸ хусусан¸ Шоввозсой дам олиш зонаси жойлашган адир ва унга ëндош сув омбори Ўзбекистонда устидан учиб ўтиш тақиқланган олтита зонадан биридир.

Буни эса Озодлик ва Вашингтонда жойлашган C4ADS ноҳукумат гуруҳи Ўзбекистонда жорий этилган авиация фаолияти соҳасидаги давлат бошқаруви ва назоратига оид маълумотларни таҳлил қилиш асносида аниқлади.

Радиуси 2 километр бўлган олтинчи қизил ҳудуднинг маркази Шоввозсой мажмуасидаги икки вертолëт қўниш майдончасидан 200 метрча¸ қурувчилар Мирзиëевларга мўлжалланганини айтган бинодан 350 метрча масофада жойлашган.

Икки километрлик радиус бутун мажмуа учун ҳаво муҳофазасини таъминлайди. Тоғ дарасида жойлашган ва яқин атрофида тирик жон кўринмайдиган ҳудуд устидан учишнинг тақиқланиши ушбу мажмуанинг ким учун қурилгани борасида деярли савол қолдирмайди.

Кўрилгани каби учиш тақиқланган ҳудудлардан тўрттаси бевосита президент резиденцияларини қоплайди.

Рақамланиш тартибига кўра, рўйхатга энг охирида қўшилган олтинчи учиш тақиқланган ҳудуд айнан жамоатчиликдан сир тутилаëтган Шоввозсой дам олиш зонаси устидан ўтган.» [5]

Мен ушбу параграфнинг 9-бандида ёзган сабабларга кўра, ДХХ раҳбарияти Шоввозсой дам олиш зонаси орқали учқичларнинг учишини ҳам тақиқлашган. Ўзбекистонда бундай тақиқлашни фақат ва фақат Давлат хавфсизлик хизмати (ДХХ) раҳбарияти амалга ошира олади.

12. Маскан жойлашган зона орқали учқичлар учишини тақиқлаш билан давлат раҳбарлари, президентлар, жумладан Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев шуғулланмайди. Бу билан ҳамма давлатларда давлат хавфсизлигига жавобгар бўлган махсус хизмат раҳбарияти шуғулланади. Ўзбекистонда бу тадбир билан Давлат хавфсизлик хизмати раҳбарияти шуғулланади ва улар Шоввозсойдаги ҳашаматли маскан устидан учқичлар парвозини тақиқлаб қўйишган.

13. Озодлик радиоси суриштирувчилари бундай ёзишган: “Озодлик суриштируви давомида топилган кам сонли ҳужжатларнинг бари бир манзил – Шоввозсой ўрмон хўжалигининг расмий бошқарувчиси¸ дам олиш мажмуасининг буюртмачиси, 2002 йилдан бери Очилбой Раматов раҳбари бўлган “Ўзбекистон темир йўллари” давлат компаниясига бориб тақалади.” [5]

“Турдигул Қурбонованинг президент ва парламентга юборган мурожаатидаги мана бу сўзлар Озодлик манбалари берган маълумотни тасдиқлайди:

“Ўзбекистон темир йўллари” АЖ раиси Очилбой Жуманиязович Раматов, иш юритувчиси Равшан Файзуллаев, бўлим бошлиғи Иззат Тошбоевлар хоҳлаган вақтларида ўзлари ёввойи ҳайвонларни ов қилиб, табиат оламига катта зарар келтирмоқдалар. Ким буларга бундай ҳуқуқ берган? Бизнинг давлатда шаҳар бедарвозами?”

Очилбой Раматов Озодликнинг Шоввозсой мажмуаси ва ундан олдинги пансионат ҳақидаги сўровларига жавоб бермади.» [6]

Агар Ўзбекистон Қаҳрамони Очилбой Раматов (1962) Озодликнинг Шоввозсой мажмуаси, маскани ва ундан олдинги пансионат ҳақидаги сўровларига жавоб берса ДХХнинг айрим сирларини очиб юбориши мумкин. ДХХ сирлари давлат сирлари ҳисобланади. Унинг сирларини очадиган ҳар қандай фуқарога қарши ДХХ раҳбарияти қонуний ва ноқонуний чоралар ҳамда жазолашлар қўллаши мумкинлиги аён. Менимча, Очилбой ака ҳали ўз жонидан тўйган эмас.

14. Озодлик радиоси суриштирувчилари яна бундай ёзишган: «Оҳангаронлик собиқ мулозимнинг Озодликка айтишича¸ Турдигул Қурбонова мактубида тилга олинган Иззат Тошбоев ҳақиқатан ҳам Оҳангарон ўрмон хўжалигида инспектор бўлиб ишлайди. Бу мактубда тилга олинган Равшан Файзуллаев эса¸ “Ўзбекистон темир йўллари” расмий сайтидаги маълумотга кўра, компаниянинг Тошкент вилояти Салар дистанцияси бўйича раҳбардир.

Тошбоев ва Файзуллаевлардан Қурбонова мурожаатида келтирилган маълумотларга муносабат олишнинг имкони бўлмади.» [6]

«Президент Мирзиëевнинг матбуот хизмати Шоввозсой дам олиш зонаси қурилиши билан боғлиқ Озодлик саволларини жавобсиз қолдирди.» [6]

«Турдигул момо ўзи ва фарзандлари Тошкент вилояти ҳокимининг 2017 йил 25 февраль кунги қарори билан уйидан мажбуран кўчирилаëтганидан шикоят қилган. Қурбоновлар ҳовли-жойи ва боғларини тортиб олиш “давлат эҳтиëжи” билан оқлашга уринилган бу қарор очиқ манбаларда йўқ. Тошкент вилояти ҳокимлиги бу борадаги саволларга жавоб бермади.» [6]

Бу фуқаролар Озодлик радиоси суриштирувчиларига жавоб бермаслигининг асосий сабаби ҳам ўша, яъни ДХХ сирлари давлат сирлари эканлиги ва жазоланиши мумкинлигидир.

15. Шоввозсой ҳашаматли маскани, унинг қурилиш сабаблари ва ҳақиқий эгалари ҳақида Шавкат Мирзиëев ҳам гапира олмайди. Яна ўша сабаб, яъни ДХХ билан боғлиқ давлат сири эканлигидир. Агар Шавкат ака бу ҳақда ҳақиқий ахборотни айтса давлат сирини очган бўлади ва ДХХ билан алоқадор амалдорлар саъй ҳаракати билан президентликдан олиниши ва қонуний жавобгарликка тортилишигача бўлган чоралар уюштирилиши мумкин.

16. “Шоввозсойдаги жамоатчиликдан блокпостлар, тиканли сим ва қуролли қўриқчилар билан ўраб олинган ушбу ҳашаматли мажмуа қурилишини бевосита Шавкат Мирзиëевга боғлайдиган ҳужжатлар очиқ манбаларда йўқ ҳисоби.” [5] Бундай ҳужжатлар бўлганида уларни ДХХ фитначилари журналист Азиз Нурга етказиб берган бўларди. Бундай ҳужжатлар йўқлигига сабаб – ушбу маскан Шавкат Мирзиëевга ва унинг оиласига керак эмас, уларнинг бу масканга деярли алоқаси йўқ.

17. “Озодлик суриштируви давомида топилган кам сонли ҳужжатларнинг бари бир манзил – Шоввозсой ўрмон хўжалигининг расмий бошқарувчиси, дам олиш мажмуасининг буюртмачиси, 2002 йилдан бери Очилбой Раматов раҳбари бўлган “Ўзбекистон темир йўллари” давлат компаниясига бориб тақалади.

“Ўзбекистон темир йўллари” акциядорлар жамияти мулозимларидан бири бу мажмуа қурилишига Вазирлар Маҳкамаси қарори билан “махфий” тамғаси босилганини билдирди.” [5]

Бу маскан ДХХ учун қурилгач албатта “махфий” тамғаси босилади ва шундай катта ҳудуд чегараларидаги йўлларга блок-постлар ўрнатилади.

18. ДХХ раҳбарияти ушбу масканда Ўзбекистонга келган айрим давлатлар раҳбарлари ва делегацияларига бир неча кунга шароит яратиб бериши мумкин. Қолган йил-12 ой ушбу катта ҳудуд ва ҳашаматли маскан “Ўзбекистон темир йўллари” акциядорлар жамияти номидан ДХХ ихтиёридадир.

19. Ўзбекистонда Ислом дини эркинликларини кенгайтирган, Тошкентда Ислом цивилизацияси маркази қурилишига бош-қош бўлаётган, 64 ёши қаршилаётган Шавкат Мирзиёевга Шоввозсойдаги ҳашаматли маскан керак эмас.

20. Агар Шоввозсойдаги ҳашаматли дам олиш маскани Шавкат Мирзиёев учун қурилганида у ўз турмуш ўртоғи билан маслаҳатлашган, у билан бирга ушбу маскан қурилишига бир неча марта бориб кўрган ва маслаҳатлар берган бўларди. У у ерга оила аъзолари билан бирга борганлигига доир ҳеч қандай маълумот йўқ ва топа олмайсиз ҳам.

Қисқа қилиб айтганда, Шоввозсойдаги ҳашаматли дам олиш маскани Шавкат Мирзиёев учун қурилгани тўғрисидаги шов-шув Ўзбекистон Давлат хавфсизлик хизматидаги айрим юқори мансабли шахсларнинг 2021 йил октябрдаги президентлик сайловлари арафасида уюштирган навбатдаги каттагина фитнасидир, провокациясидир.

11. НИМА ҚИЛМОҚ КЕРАК?

1. Ўзбекистон Республикасининг Президенти Ш. Мирзиёев 2018 йил 5 апрель куни имзолаган «Ўзбекистон Республикаси Давлат хавфсизлик хизмати тўғрисида» номли ЎРҚ-471-сон Ўзбекистон Республикасининг Қонунининг 44-моддасида ДХХнинг фаолиятида қонунларнинг аниқ ҳамда бир хилда ижро этилиши устидан назорат туғрисида қуйидагича ёзилган.

“Давлат хавфсизлик хизматининг фаолиятида қонунларнинг аниқ ҳамда бир хилда ижро этилиши устидан назорат Ўзбекистон Республикаси Бош прокурори ва унга бўйсунувчи прокурорлар томонидан ўз ваколатлари доирасида амалга оширилади.” [19]

Амалда прокурорлар ДХХ раҳбарлари билан ҳамтовоқларча ҳамкорликда ишлайди ва шу сабабли прокурорлар ДХХ фаолиятини қонунларда талаб қилинган даражада назорат қилмайди, қилолмайди ҳам.

2. Ўзбекистон парламенти бўлмиш Олий Мажлис, айниқса Сенат Давлат хавфсизлик хизмати устидан назоратни кучайтирмоғи керак.

Мустақиллигимизнинг деярли 30 йили давомидаги сайловлар ДХХ назорати ва тазйиқи остида ўтказилгани сабабли ДХХ ўзига мақбул бўлган, ДХХнинг ноқонуний ишларига аралашмайдиган, ҳатто ДХХни ҳар томонлама қўллаб-қувватлайдиган, ДХХ раҳбарияти сўраган маблағларни бемалол Ўзбекистон бюджетидан берадиган сенаторлар ва депутатлар сайланишига эришиб келди.

Олий Мажлис томонидан ДХХни назорат қилишининг муҳим имконияти – бу Ўзбекистон бюджетидан ДХХга ажратилаётган маблағ ва уларнинг қаерга ва қандай ишларга сарфланаётганини мукаммал текшириб боришдир.

3. Сенат таркибида Мудофаа ва хавфсизлик масалалари, шунингдек Бюджет ва иқтисодий ислоҳотлар масалалари қўмиталари бор. Ушбу қўмиталар аъзоларига ДХХ фаолиятини текшира олиш даражасидаги ваколатларни қонунан таъминлаш ва унинг ижросини сенаторлардан талаб қилиш керак. Агар сенаторлар шундай ваколатга эга бўлганларида ДХХ ва “Ўзбекистон темир йўллари” акциядорлик жамияти раҳбарлари барча фаолиятини, жумладан 2017-2021 йиллар давомида Угом-Чатқол давлат миллий табиат боғи ҳудудида Шоввозсой ҳашаматли маскани қурилишини назорат қилган, аниқ маълумотларга эга бўлган бўларди. Шунингдек 93 ёшли Турдигул момо Қурбонованинг 2017 йил 7 июн кунги шикоят хати комиссия тузиб ўрганиларди ва тегишли ҳтиётчоралар кўриларди. Алал-оқибат ДХХнинг айрим раҳбарлари орқаваротдан тайёрлаган Президентга қарши ахборот бомбасини портлатишга эриша олмаган бўларди.

4. Айримлар айтиши мумкин: “ДХХ қонунан Президентга бўйсунади ва шу сабабли ДХХни Президент назорат қилсин”. Президент ДХХ раиси билан биргаликда ДХХни у ёки бу даражада бошқаради. Лекин Президент ДХХни тўлиқ назорат қилиш имкониятига эга эмас. Чунки Президентнинг давлат бошқаруви, бошқа давлатлар раҳбарлари билан музокаралар олиб бориш, халқ дарди ва ташвишлари билан боғлиқ минг хил, ҳатто миллион хил иши ва ташвишлари бор. Шу сабабли ДХХ фаолиятини, жумладан ДХХ раҳбарияти фаолиятини доимий ва ҳар томонлама назорат қилиш ва текширишни Олий Мажлиснинг Сенати ва Қонунчилик палатаси амалга ошириши маъқул ва керак.

5. Ўзбекистон Олий Мажлис Қонунчилик палатаси ҳам ДХХ устидан назоратни кучайтириши керак. Бунинг учун Қонунчилик палатаси қабул қилган қонунлар ва бошқа қонуний ҳужжатлардаги талаблар ДХХда қандай бажарилаётганини текшириш орқали амалга ошириши мумкин ва керак.

6. «Ўзбекистон Республикаси Давлат хавфсизлик хизмати тўғрисида» номли қонунда Давлат хавфсизлик хизмати раисининг ваколат муддати ҳақида ҳеч нарса ёзилмаган.

Қизиқ ҳолат: Ўзбекистон Президенти, сенаторлар ва депутатларнинг ваколат муддатлари қонунда ёзилган. Лекин ДХХ раисининг ваколат муддати қонунларимизда ёзилмаган. Шу сабабли ДХХ генерал-полковниги Рустам Иноятов 1995-2017 йилларда ДХХ раиси лавозимида ишлади ва ДХХнинг кўпгина ноқонуний ишларига имкон берди.

АҚШ тарихидан битта мисол келтирай. АҚШда Ўзбекистон ДХХсига ўхшаш давлат махсус хизмат органини Джон Эдгар Гувер (1895-1972) 1924 йилдан умрининг охиригача, яъни 1972 йилгача бошқарди. У 1924 йилда Тергов бюроси директори бўлди ва унинг номи 1935 йилда Федерал қидирув бюроси (ФҚБ) деб ўзгартирилди ([20]). У ФҚБ директори бўлган 48 йил давомида АҚШда жуда кўп воқеалар ва суиқасдлар рўй берди. Масалан, АҚШнинг 35-президенти Джон Кеннеди (1917-1963) 1963 йил 26 ноябр куни отиб ўлдирилди.

АҚШ Конгресси Эдгар Гувер каби узоқ вақт ФҚБга директор бўлишига йўл қўймаслик учун қонун йўли билан ушбу лавозимда ишлаш муддатини 10 йилгача деб қонунан чегаралаб қўйди.

Мана шу нохуш тажрибалардан хулоса қилиб Ўзбекистон Давлат хавфсизлик хизмати раиси лавозимида ишлаш муддатини 10 йилгача деб қонунан чегаралашимиз керак.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. Эмиль Золя – цитаты. - https://citaty.info/man/emil-zolya

2. Мирзиёевнинг сири: Тоғларга яширилган қароргоҳ ва сув омбори. (21 дақиқа 11 сониялик видео). - https://www.ozodlik.org/a/mirziioevning-siri/31117193.html (www.ozodlik.org/a/ 2021.23.02).

3. “Шоввозсой” дам олиш маскани тўғрисида. - http://railway.uz/uz/informatsionnaya_sluzhba/novosti/22041/ (www.railway.uz/uz/ 2021.24.02).

4. Ўзбек расмийлари Мирзиёевнинг тоғдаги қароргоҳига оид Озодлик суриштируви юзасидан раддия тарқатди. - https://www.ozodlik.org/a/o-zbek-rasmiylari-mirziy...raddiya-tarqatdi/31120942.html (www.ozodlik.org/a/ 2021.25.02).

5. Эҳтиëт бўлинг! Махфий қароргоҳ устидан учиш тақиқланган. - https://www.ozodlik.org/a/ekhtiet-buling-makhfii-k...hish-takiklangan/31117224.html (www.ozodlik.org/a/ 2021.23.02)

6. Жаннат водийсидан қувилганлар. - https://www.ozodlik.org/a/zhannat-vodiisidan-kuvilganlar/31117212.html (www.ozodlik.org/a/ 2021.23.02).

7. Мирзиëевнинг сири: Тоғларга яширилган хазина (Фақат 21 дақиқа 11 сониялик видео). - https://www.ozodlik.org/a/31117516.html (www.ozodlik.org/a/ 2021.23.02).

8. Мирзиëевнинг харитада йўқ сув омбори (21 дақиқа 11 сониялик видео). - https://www.ozodlik.org/a/mirzieevning-kharitada-iuk-suv-ombori/31117206.html (www.ozodlik.org/a/ 2021.23.02).

9. “Додамизнинг дачаси”: Тошкентлик фаол президентнинг сирини очди. - https://www.ozodlik.org/a/dodamizning-dachasi-tosh...ing-sirini-ochdi/31117218.html (www.ozodlik.org/a/ 2021.23.02).

10. Мирзиёевнинг сири. Тоғлар орасидаги махфий қароргоҳ. (21 дақиқа 11 сониялик видео). - https://www.youtube.com/watch?v=DPn28uzVf50 (www.youtube.com 2021.23.02)

Мирзиëевнинг сири: Тоғларга яширилган хазина (21 дақиқа 11 сониялик видео). - https://www.youtube.com/watch?v=XhAc81AyAME (www.youtube.com 2021.23.02)

11. Лойиҳа иштирокчилари. - https://www.ozodlik.org/a/zhannat-vodiisidan-kuvilganlar/31117212.html (www.ozodlik.org/a/ 2021.23.02).

12. МАҚСУМОВ Ҳ. Қўриқхона ва миллий боғлар – бойлигимиз. - http://ekopress.uz/?p=851 (www.ekopress.uz)

13. Угом-Чотқол давлат миллий табиат боғи. - Ўзбекистон Миллий Энциклопедияси. У ҳарфи жилди.
- «Ўзбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, Тошкент, 2000, 19-20-б.;
- www.qomus.info У ҳарфи жилди, 19-20-б.

14. Турдигул Қурбонова шикояти. - https://parliament.gov.uz/uz/meeting/requests/stat...%D1%88%D0%B8%D1%80%D0%B8%D1%88 (www.parliament.gov.uz/uz/meeting/ 2017.07.06).

15. «Ўзбекистон Республикасининг туризм соҳасини жадал ривожлантиришни таъминлаш чора-тадбирлари тўғрисида» Ўзбекистон Республикаси Президенти вазифасини бажарувчи Ш. Мирзиёевнинг 2016 йил 2 декабрдаги ПФ-4861-сон Фармони (2016-2019 йиллардаги тузатишлар ва қўшимчалар билан, А.Ш.). - https://www.lex.uz/docs/3077025 (www.lex.uz 2016.02.12)

16. “Ўзбекистон Республикаси туризмни ривожлантириш Давлат қўмитаси фаолиятини ташкил этиш тўғрисида” Ўзбекистон Республикаси Президенти вазифасини бажарувчи Ш. Мирзиёевнинг 2016 йил 2 декабрдаги ПҚ-2666-сон Қарори. - https://www.lex.uz/docs/3077301 (www.lex.uz 2016.02.12).

17. “Ергеодезкадастр” давлат қўмитаси томонидан 2017 йилнинг III- чорагида амалга оширилган ишлари тўғрисида ҳисобот. -
Ўзбекистон Республикаси Президенти И - ygk.uz
(www.ygk.uz Ўзбекистон Ресубликаси Давлат Солиқ қўмитаси ҳузуридаги Кадастр агентлиги сайти)

18. Ўзбек тилининг изоҳли луғати. Ф ҳарфи жилди. А. Мадвалиев таҳрири остида. 2006-2008. -
https://ziyouz.uz/durdona-toplamlar/uzbek-tilining-izohli-lugati/ (www.ziyouz.uz 2015.13.11) (349-б.).

19. «Ўзбекистон Республикаси Давлат хавфсизлик хизмати тўғрисида» Ўзбекистон Республикасининг Қонуни. - http://lex.uz/pages/getpage.aspx?lact_id=3610935 (www.lex.uz 2018.06.04).

20. Гувер, Джон Эдгар. - https://ru.wikipedia.org/wiki/Гувер,_Джон_Эдгар (www.ru.wikipedia.org/wiki/ Материал из Википедии — свободной энциклопедии).

2021 йил 3 март

АҚШ, Вашингтон шаҳри

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

ШОВВОЗСОЙДАГИ МАСКАН ДХХникими?

Энг муҳими адолат ва ҳақиқатдир, чунки миллат улуғворлиги уларга боғлиқдир. [1]
ЭМИЛ ЗОЛЯ (1840-1902)

МУНДАРИЖА

1. Мақола мазмуни
2. Воқеалар тафсилоти.
3. Угом-Чатқол давлат табиат миллий боғи.
4. Шоввозсойнинг қисқача тарихи.
5. Турдигул момонинг шикоят хати.
6. Пансионат.
7. Масканга доир ҳужжатлар.
8. Маскан ДХХга нима учун керак?
9. ДХХ ва фитналар.
10. Айрим хулосалар.
11. Нима қилмоқ керак?
Фойдаланилган адабиётлар

1. МАҚОЛА МАЗМУНИ

Фикримча, Угом-Чатқол давлат миллий табиат боғи ҳудудида жойлашган Шоввозсойдаги ҳашаматли маскан орқаваротдан Ўзбекистон Давлат хавфсизлик хизмати (ДХХ) раҳбарияти ташаббуси ва бошчилигида қурилган бўлиб, ДХХнинг айрим махфий ишлари учун хизмат қилиши режалаштирилган.

2. ВОҚЕАЛАР ТАФСИЛОТИ

Аввал ушбу шов-шувли воқеаларнинг ривожланиш тафсилотини қисқача келтирай.

2021 йил 23 феврал куни Озодлик радиоси Ўзбек шуъбаси ёш журналисти Азиз Нур “Мирзиёевнинг сири: Тоғларга яширилган қароргоҳ ва сув омбори” номли 21 дақиқа 23 сония давом этадиган видео орқали Шоввозсойдаги ҳашаматли маскан ҳақида сўзлаб берди ва бу маскан Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёевга тегишли эканлиги ҳақида бир неча марта таъкидлади [2].

2021 йил 24 феврал куни “Ўзбекистон темир йўллари” акциядорлик жамиятининг www.railway.uz/uz/ сайтида “Шоввозсой” дам олиш маскани тўғрисида” номли раддия чоп этилди [3].

Бунга жавобан Озодлик радиоси муҳарририяти www.ozodlik.org/a/ сайтида “Ўзбек расмийлари Мирзиёевнинг тоғдаги қароргоҳига оид Озодлик суриштируви юзасидан раддия тарқатди” номли мақолани 25 феврал куни чоп этди [4]. Шунингдек Озодлик радиоси муҳарририяти 23 феврал санаси билан [5]-[9] мақолаларни видеолар билан биргаликда чоп қилди ва ушбу видеони www.youtube.com сайтига икки марта жойлаштирди ([10]-га қаранг).

Шунингдек www.ozodlik.org/a/ сайтидаги [5]-[9]-мақолалар охирида “Лойиҳа иштирокчилари” дея қуйидаги шахслар рўйхати келтирилди.

“Лойиҳа муаллифи: Озодлик радиоси
Лойиҳа муҳаррири: Карл Шрек
Муҳаррир: Пит Баумгартнер
Дизайн: Карлос Коельо ва Михаил Агеев
Видео: Лазиз Омилов, Улан Асаналиев, Рэй Фурлонг
Суриштирувда қатнашганлар: Мая Зиванович, Адил Ғэриб, C4ADS ва Bellingcat» [11]

3. УГОМ-ЧАТҚОЛ ДАВЛАТ ТАБИАТ МИЛЛИЙ БОҒИ


Угом-Чатқол давлат миллий боғида олинган сурат. [12]

“УГОМ-ЧАТҚОЛ ДАВЛАТ ТАБИАТ МИЛЛИЙ БОҒИ — Тошкент вилоятининг Бўстонлиқ, Паркент ва Оҳангарон туманларининг тоғли ҳудудларида жойлашган миллий боғ. 1990 йилда ташкил этилган. Умумий майдони 574,6 минг га, шу жумладан 56,4 минг га ўрмонлар билан қопланган; арчазорлар 64679 га, шумтолзорлар 139 га, зарангзорлар 565 га, бодомзорлар 1670 га, оқ қайинзорлар 985 га, ёнғоқзорлар 1424 га, ёввойи олмазорлар 1451 га, дўланазорлар 2056 га.

Умуман миллий боғда 70 дан ортиқ дарахт ва 80 га яқин бута турлари ўсади. Ўсимликлар тури 1000 дан ортиқ. Ўрмонлар асосан шимолий ва шарқий қияликларда. Жанубий қияликлар сийрак дарахтзорлар ёки қалин бутазорлардан, кўпинча яйдоқ ерлардан иборат. Миллий боғнинг ҳайвонот дунёси ҳам ҳар хил ва бой: тўнғиз, тоғ эчкиси, қўнғир айиқ, бўри, тулки, қуён ва бошқа ҳайвонлар, каклик, қирғовул, каптар, бургут, захча, чуғурчуқ каби ҳар хил қушлар бор.

Миллий боғ иқлими континенталлиги билан ажралиб туради. Ўртача ҳарорат қишда —14,5° дан —32° гача, ёзда 33,5° дан 42° гача етади. Йиллик ёғингарчилик миқдори 400 мм дан 900 мм гача. Миллий боғда пастки тоғлик (900— 1500 м), ўрта тоғлик (1500 — 2400 (2600) м), баланд тоғлик (2600— 3000 м), альп (3000 м дан юқори), субальп (3200—3800 м) пояслари мавжуд.

Миллий боғ ҳудудида Угом, Кўксув, Чатқол, Чирчиқ, Оҳангарон дарёлари ва жуда кўп сой ва сойликлар бор. Дарёлар соҳиллари ва сойликлар атрофларида оромгохлар ташкил этилган, сув омборлари, Чорвоқ ГЭС, Хўжакент ГЭС, Ғазалкент ГЭСлари бор.

Абдушукур Хоназаров.” [13]

4. ШОВВОЗСОЙНИНГ ҚИСҚАЧА ТАРИХИ

Эҳтиросларни сал четга суриб қўйиб таҳлил қилайлик. Таҳлилни Шоввозсой ҳудудининг қисқача тарихидан бошлайлик. Ушбу тарих Боймоқ бува Қурбонов ва Турдигул момо Қурбонова, шунингдек уларнинг 10 нафар ўғиллари ҳаёти билан боғлиқдир.

“Ўн йиллар давомида Қурбоновлар оиласи Чотқол тоғ тизмасидаги сўлим дара ва адирларнинг посбони бўлиб келган. Оиланинг оҳангаронликлар орасида танилган оқсоқоли Боймоқ бува Қурбонов умрининг 70 йилга яқинини Шоввозсой ва Сарисуюнсой бўйларига ёнғоқ, писта-бодом, ўрик, олма, гилос, терак ва бошқа хил дов-дарахтлар, доривор ўсимликлар экиб¸ уларни парваришлашга сарфлади.

“Уларнинг бу тоғлар табиатини асраб-авайлаш учун қилган меҳнатларини кўриб тасанно айтасиз¸ ҳақиқий баҳодирлар дейсиз. Ана¸ тоғларга тикилиброқ қаранг¸ арчазорлар¸ ëнғоқзорлар¸ теракзорларни кўряпсизми? Ҳар йили мана шу ўғиллар бир-бир ярим минг тупдан дарахт кўчатлари экишади. Уларни парваришлашади¸ суғоришади¸ қўриқлашади”.

Оҳангарон туман Ҳарбий хизмат фахрийлари кенгаши раиси Мамадали Қурбонқуловнинг ушбу сўзлари маҳаллий “Оҳангарон ҳаëти” газетасининг 2014 йил 3 январь сонида босилган “Сарисуюнсойлик ўрмончилар сулоласи” деб номланган мақоладан олинди.

Унда ëзилишича¸ Шоввозсой ўрмонлари посбони бўлиб келган Боймоқ ота 2000 йили 88 ëшида вафот этганидан сўнг, унинг аëли Турдигул момо 10 ўғли билан Шоввозсой ўрмонзорларини парваришлашни давом эттирган.

Бу ҳудудлар эса, 2016 йил июлида ЮНЕСКО Умумжаҳон маданий ва табиий мерос рўйхатига киритилган трансчегаравий Ғарбий Тяншан тоғ тизмасининг таркибий қисмидир.” [6]

5. ТУРДИГУЛ МОМОНИНГ ШИКОЯТ ХАТИ

93 ёшли Турдигул момо Қурбонова 2017 йил 7 июн куни Ўзбекистон Президенти ва Олий Мажлисга юборган шикоят хатини тўлиғича келтираман.

“ШИКОЯТ. Мен Турдигул Қурбонова, қуйдагиларни маълум қилиб, адолатни талаб қиламан. Менинг турмуш ўртоғим Боймоқ Қурбонов ўз қўллари билан 75 йил давомида ўрмон хўжалиги худудига минглаб эккан дарахтлари – ёнғоқ, писта бодом, ўрик, олма, гилос, теракзорлар ва бошқа хил дов-дарахтлар, ўсимликлар бугунги кунда Ўзбекистон Президентининг 2016 йил 20 декабрдаги “Угом –Чотқол миллий табиий боғини ривожлантириш чора тадбиллари тўғрисида”ги ПФ-4765-сонли Фармойишига асосан “Охангорон ўрмон хўжалиги” корхонасига тегишли “Шавозсой” бўлими ер майдонлари туман захира ерларига олиш ва бир вақтнинг ўзида “Ўзбекистон темир йўллари” акциядорлик компаниясига ажратиш тўғрисидаги 122-сонли қарори хамда Тошкент вилоят хокимининг 2017 йил 25 февралдаги 73 сонли қарорлари асосида ушбу ер майдонлари ажратилганлиги натижасида, бажарилаётган қурилиш, сув омбори, ва бошқа хатти-ҳаракатлар бизнинг табиатга катта зиён келтирмоқда.

Тоғ худудида табиий жараённи бузиб, янги йўллар барпо этиш, минг йиллар яшайдиган табий холда ўсувчи арча ва олча, оққайин, тут ва сув толларни йўқ бўлиб кетишига сабаб бўлмоқда. Бу келажакда экологик тизимни ўзгаришга олиб келиши хавфи бор. Олиб борилаётган қурилиш ишлари ва бошқа хатти-ҳаракатлар ёввой хайвонларни безовта бўлишига ва айниқса кўпайиш даврида нотинч бўлишига олиб келмоқда. Бу эса натижада уларнинг йўқ бўлиб кетишига сабаб бўлади.

“Ўзбекистон темир йўллари” акциядорлик компания раиси Очилбой Жуманиязович Раметов, иш юрутувчиси Ровшан Файзуллаев, бўлим бошлиғи Иззат Ташбаевлар хоҳлаган вақтларида ўзлари ёввойи ҳайвонлорга ов қилиб, табиат оламига катта зарар келтирмоқдалар. Ким буларга бундай ҳуқуқ берган? Бизнинг давлатда шаҳар бедарвозами?

Президент фармойишидан мақсад ушбу жойлардаги зко иқлимни сақлаб қолиш бўлса, бу хатти-ҳаракатлар умуман зарар келтиришга олиб келади. Бизнинг оиламиз йиллар давомида экиб, парваришлаб келинган боғ-роғларнинг ахволи бугунги кунда қаровсизликдан ачинарли холатга келмоқда. Табиатни қўриқлаш, муҳофаза қилиш, флора, фаунасини сақлаш ва ривожлантириш бугунги кунда ғоятда ачинарли холатга келмоқда. Ушбу камчиликларни бартараф этишда, Ўзбекистон табиат муҳофаза қилиш қўмитаси томонидан биринчи навбатда ўша жойда яшайдиган, тоғ худудни яхши биладиган тажрибали жойлик аҳолини, амалий тажрибасидан фойдаланиб, уларни ишга жалб қилиш тавсия қилинган.

Шу қаторда мен оилам аъзоларим билан, туман ҳокими, даъвогар “Ўзбекистон темир йўллари” акциядорлик компания рахбарлари бизнинг мажбурий кўчишимизга даъво қилмоқда. Бизлар бутун умримиз шу худуднинг посбони бўлиб келганмиз. Бизлар бу ерда ўз хизматимиз ва мехнатимизни қилмасак, бу ерлар харобага айланиши арафасида турибди. Натижада бунга ким жавоб беради?!

“Ўзбекистон темир йўллари” акциядорлик компанияси бугунги кунда бу фаолияти барча аҳоли норозилигини уйғотмоқда. Ўз уйимизга борадиган йўлларни шламба (шлагбаум, А.Ш.) билан беркитиб қўйиб, бизни ўтқазмаяпти.

Президентимиз Шавкат Миромонович Мирзиёев харакатлар стратегиясида “Қонун устуворлигини” кўрсатиб ўтганлар. Нега жойларда мутассади масъул ходимлар ушбу талабларга жавоб бермасдан, тескарисини, ўзига мойил харакатлар қилади? Нега бизларнинг рахбарлар жойларга чиқиб, ўз кўзи билан кўриб, хулоса қилмайдилар?!

Юқоридаги баёним асосида қуйдагиларни талаб қиламан:
1. Экилган ва табиий холда ўсган дов-дарахтларни йўқ қилиш тўхтатилсин, табиатга ва эко системага келтирилган зиённи, мутахассисларни жалб қилган холда мониторинг қилиб, тиклаш масаласини кўриб чиқишни;
2. Ҳайвонот оламига қурилиш техникасидан чиқаётган шовқин натижасида, парранда ва хайвонот оламига келтирилган зиённи, мутахасислар билан мониторинг ўтқазишни, уларни кўпайишига шарт шароитлар яратиб бериш режаси ишлаб чиқишни;
3. Ўзбекистон Президентининг 2016 йил 20 декабрдаги “Угом–Чотқол миллий табиий боғини ривожлантириш чора тадбирлари тўғрисида”ги ПФ-4765-сонли Фармойиши бажарилишини жойига чиқиб, мутахассисларни жалб қилган холда қилинган ишларга баҳо берилишини сўрайман.

Ҳурмат ва ишонч билан 93 ёшлик, Қаҳрамон она Турдигул Қурбонова

07 июн 2017 йил.» [14]

6. ПАНСИОНАТ

“Ўзбекистон темир йўллари” акциядорлик жамиятининг www.railway.uz/uz/ сайтида 2021 йил 24 феврал куни “Шоввозсой” дам олиш маскани тўғрисида” номли раддияда қуйидаги маълумот келтирилган.

“Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2010 йилдаги қарорига асосан, Угам-Чотқол миллий табиат боғи тасарруфидаги “Шоввозсой” ўрмон хўжалиги ерлари “Ўзбекистон темир йўллари” компаниясига темирйўлчилар ва уларнинг оила аъзолари, компаниянинг хорижий ҳамкорлари, мамлакатимиз аҳолиси ва чет эллик сайёҳлар учун замонавий экотуризм масканини барпо этиш ва мавжуд экотизимни сақлаб қолиш мақсадида ажратилган.

Бу ерда 2011 йилдан бошлаб, яъни 10 йил давомида босқичма-босқич қурилиш ва бунёдкорлик ишлари олиб борилган. Барча инвестициялар темир йўл компаниясининг бюджетдан ташқари маблағлари, жумладан даромадлари ҳисобидан амалга оширилган.” [3]

“Озодлик гаплашган маҳаллий ва республика миқëсидаги мулозимлар Арипов қароридан бир неча йил олдин Шоввозсой ўрмон хўжалиги ҳудудида Очилбой Раматов юритувидаги пансионат бўлганини билдирди. Орадан бир неча йил ўтиб, Мирзиëев учун дам олиш зонаси айнан Раматовнинг ана шу пансионати ëнида қад кўтарди.” [6]

Демак, “Ўзбекистон темир йўллари” компанияси Шоввозсой ҳудудида 2011 йилдан бошлаб дам олиш пансионатини қурган. Пансионат қурилиши давомида ҳам, қуриб ишга туширилгач ҳам 2011-2016 йилларда унда дам олган амалдорлар Турдигул момо Қурбонова, унинг ўн нафар ўғиллари ва Тут қишлоғи фуқароларини безовта қилишмаган.

7. МАСКАН ҚУРИЛИШИ ҚАЧОН БОШЛАНГАН?

Маълумки, 2016 йил 2 сентябр куни диктатор президент Ислом Каримов (1938-2016) вафот этгач, ўша йили 4 декабр кунги сайловларгача ва 14 декабр кунги инагурация маросимларигача Ўзбекистон Республикаси Президенти вазифасини Ш. Мирзиёев бажарди. У 2016 йил 2 декабр куни «Ўзбекистон Республикасининг туризм соҳасини жадал ривожлантиришни таъминлаш чора-тадбирлари тўғрисида» ПФ-4861-сон Фармонни ва “Ўзбекистон Республикаси Туризмни ривожлантириш Давлат қўмитаси фаолиятини ташкил этиш тўғрисида” ПҚ-2666-сон Қарорни имзолади. [15]-[16]

Бу жуда тўғри ва муҳим Фармон ҳамда Қарор эди. Анъанавий маданий-тарихий туризм билан биргаликда туризмнинг бошқа салоҳиятли турлари - зиёрат қилиш, экологик, маърифий, этнографик, гастрономик, спорт, даволаш-соғломлаштириш, қишлоқ, саноат, ишбилармонлик туризми ва бошқа турларини жадал ривожлантириш, болалар, ўсмирлар ва ёшлар туризмини, оилавий туризмни, кексалар учун ижтимоий туризмни ривожлантириш ҳисобига давлатимиз ва халқимиз миллионлаб, ҳатто миллиардлаб доллар фойда кўради, шунингдек сайёҳларга хизмат кўрсатиш билан боғлиқ минг-минглаб иш ўринлари яратилади.

Турдигул момо Қурбонова 2017 йил 7 июн куни Ўзбекистон Президенти ва Олий Мажлисга юборган шикоят хатида ёзишича, “Ўзбекистон Президенти 2016 йил 20 декабрда “Угом–Чотқол миллий табиий боғини ривожлантириш чора тадбиллари тўғрисида”ги ПФ-4765-сонли Фармойишини ва “Охангорон ўрмон хўжалиги” корхонасига тегишли “Шавозсой” бўлими ер майдонлари туман захира ерларига олиш ва бир вақтнинг ўзида “Ўзбекистон темир йўллари” акциядорлик компаниясига ажратиш тўғрисидаги 122-сонли қарори хамда Тошкент вилоят хокимининг 2017 йил 25 февралдаги 73-сонли қарорлари асосида ушбу ер майдонлари ажратилганлиги натижасида, бажарилаётган қурилиш, сув омбори, ва бошқа хатти-ҳаракатлар бизнинг табиатга катта зиён келтирмоқда.” [14]

Ушбу хатда ёзилган ПФ-4765-сонли Фармойиш, Оҳангарон тумани ҳокимининг 2017 йил 16 февралдаги 122-сонли қарори ва Тошкент вилоят ҳокимининг 2017 йил 25 февралдаги 73-сонли қарорларини сайтларда излаб топаолмадим. ДХХ раҳбарияти ушбу ҳужжатларни сайтлардан олдириб ташлаган бўлиш эҳтимоли бор.

Ўзбекистон Ресубликаси Давлат Солиқ қўмитаси ҳузуридаги Кадастр агентлиги сайти билан боғлиқ Ўзбекистон Республикаси Президенти И - ygk.uz сайтда “Ергеодезкадастр” давлат қўмитаси томонидан 2017 йилнинг III-чорагида амалга оширилган ишлари тўғрисида ҳисобот”да қуйидаги муҳим фактларни топдим.

“Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2016 йил 20 декабрдаги Ф-4765-сонли фармойиши ва Вазирлар Маҳкамасининг 2016 йил 22 декабрдаги 05/1-1001-сонли топшириғи ижросини таъминлаш мақсадида, Тошкент вилояти “Бўстонлиқ тумани “Думалоқ” қишлоқ фуқаролар йиғини ҳудудида жойлашган “Бурчмилло” ўрмон хўжалиги ерлари таркибидан ер майдонини “Ўзбекистон темир йўллари” акциядорлик компаниясига Бўстонлиқ тумани ҳокимининг 2017 йил 13 февралдаги Угам-Чотқол” миллий табиий боғини ривожлантириш учун ажратиб бериш тўғрисида”ги 166-сонли қарори асосида 256,0 гектар, Паркент тумани ҳокимининг 2017 йил 13 февралдаги 247-сонли қарори асосида 31596,8 гектар, Оҳангарон тумани ҳокимининг 2017 йил 16 февралдаги 122-сонли қарори асосида 11100 гектар, жами бўлиб 42952,8 гектар ер майдонлари Тошкент вилоят хокимининг 2017 йил 25 февралдаги 73-сонли қарорлари асосида доимий фойдаланиш ҳуқуқи билан қўриқхона ташкил этиш мақсадида ажратиб берилди.” [17]

Эътибор беринг: биринчидан, бу ерда Вазирлар Маҳкамасининг 2016 йил 22 декабрдаги 05/1-1001-сонли ТОПШИРИҒИ ҳақида ёзилган. Фармон эмас, Фармойиш эмас, Қарор эмас, айнан қандайдир ТОПШИРИҚ ҳақида сўз бормоқда.

Иккинчидан, “жами бўлиб 42952,8 гектар ер майдонлари Тошкент вилоят ҳокимининг 2017 йил 25 февралдаги 73-сонли қарорлари асосида доимий фойдаланиш ҳуқуқи билан ҚЎРИҚХОНА ташкил этиш мақсадида ажратиб берилди” деб ёзилган. Яъни ҳашаматли маскан қуриш учун эмас, балки ҚЎРИҚХОНА ташкил этиш учун ажратиб берилган.

Демак, 2017 йил март-июн ойларида Турдигул момо Қурбонова, унинг ўн нафар ўғиллари ва Тут қишлоғи фуқаролари ўзлари яшаб турган уйларидан ҳайдаб чиқарилган, йўлларда шлагбаум ўрнатиб фуқаролар ўтиши тақиқланган ва Шоввозсойдаги пансионат яқинида ҳашаматли маскан қурилишига тайёргарлик ишлари авж олган.

8. МАСКАН ДХХ ГА НИМА УЧУН КЕРАК?

Ҳар қандай давлат, жумладан Ўзбекистон ҳам ўз ҳавфсизлигини таъминлаш мақсадида давлат хавфсизлик хизмати (ДХХ) деб аталмиш махсус хизмат органини ташкил қилади. ДХХ ушбу давлат миқёсидаги режани бажариши учун бошқа мамлакатларга разведкачилар юборади ва улар ўша мамлакатда зарур маълумотларни аниқлаштиради ва йиғиб ўз ДХХси раҳбариятига жўнатади.

Қобилиятли разведкачиларни тайёрлаш, улар ҳақидаги маълумотлар сирини сақлаш ва бошқариш ДХХнинг энг қийин ҳамда масъулиятли вазифаларидан биридир. Уларга алоҳида қўриқланадиган разведка мактабларида малакали мутахассислар, разведка усталари устозлик қилади ва тайёрлайди. Шу билан бирга ДХХга қўриқланадиган, фуқаролар ва хориж разведкасига яширин хизмат қилаётган айрим шахслар назари деярли тушмайдиган, керакли бинолар қурилган алоҳида ҳудуд, зона ҳам керак.

Сиз билан биз яшаётган 21-асрда космосдаги ер йўлдошлари ёрдамида ҳар бир бинони суратга олиш, унинг атрофида олиб борилаётган қурилиш ишлари ва бу бинога келиб-кетаётган автомашиналар хили ҳамда катталиги каби фактларни таҳлил қилиб аниқлаш мумкин. Шу сабабли ушбу ҳудудда “Ўзбекистон темир йўллари” акциядорлик жамияти номидан пансионат, бассейн ва шу каби ҳордиқ олиш иншоотларини қуриш орқали у ёки бу даражада сир сақлашни ташкиллаштириш мумкин. Шу маскандан икки-уч тоғ нарида сиз билан мен етти ухлаб тушимизга ҳам кирмаган махсус бино ва иншоотларни яширинча қуриш режалаштирилган ва қурилган бўлиши мумкин. Ахир 42952,8 гектар ер майдонлари бўлган тоғли ҳудуд бекорга ёпилмаган. Бу – биринчидан.

Иккинчидан, ушбу ёпиқ ҳашаматли дам олиш масканида ДХХ нинг юқори мансабли амалдорлари, ДХХ билан ҳамкорлик қилаётган, яъни чақимчилик, хабаргирлик, провокациялар қиладиган ва Ўзбекистон ҳокимиятнинг турли буғинларида, айниқса юқори мансабларда ишлаётганлар, хорижда “нозик” операцияларни амалга ошириб қайтган агентлар ва разведкачилар, шунингдек Ўзбекистонга турли сабаблар билан келган хориж давлатларининг кучишлатар органларининг юқори лавозимли амалдорлари ва шу кабилар дам олиши, ҳордиқ чиқариши, ёш “жононлар” билан ўйин-кулгу қилиши ва ҳоказо “тадбирлар” учундир.

Ушбу нозик шахслар ўз юзлари, қилаётган ишларини бошқа фуқаролар, айниқса журналистлар ва ҳуқуқбонлар кўришини асло хоҳламайди. Агар уларнинг бу яллолари фотога олиниб чоп қилинса, уларнинг турмуш ўртоқлари, оила аъзолари норозилигига ва амалдан кетишига сабаб бўлиши мумкин ва муқаррар. Қолаверса, уларнинг душманлари ҳам етарлича кўп ва шу сабабли ўзларини иложи борича яширин тутишади.

ДХХнинг барча муҳим ишлари ва фаолиятини мен бу параграфда ёзиш имконим ҳам, ниятим ҳам йўқ. Шуни биламанки, кўпгина давлатларда, масалан Россияда ДХХ каби Федерал хавфсизлик хизмати номли махсус хизматнинг яширин фаолиятини таъминлаш учун ўнлаб махсус ажратилган ҳудудлар ва иншоотлар бор.

9. ДХХ ВА ФИТНАЛАР

Ўзбекистон Давлат хавфсизлик хизмати ўзининг деярли 30 йиллик тарихи давомида кўпгина фитналар ва суиқасдларни уюштирган, “столбани қамайдиган” даражада туҳматлар ва қийноқлар уюштириб минглаб намозхон ватандошларимиз оилаларининг тинч ҳаётини барбод қилган, давлат ичидаги давлатдек бир яширин ташкилотдир. Эслатиб ўтаман: 1991-2017 йилларда ДХХ номи Миллий хавфсизлик хизмати (МХХ) деб аталарди.

Менимча, Шоввозсойдаги ҳашаматли маскан воқеаси ва унинг катта шов-шув қилиниши – ДХХ раҳбариятидаги айрим юқори мансабли зобитларнинг навбатдаги фитнасидир.

Фитна сўзининг маъносини ҳам эслатиб ўтай. “Фитна – маълум сиёсий мақсадга эришиш ниятида яширин тил бириктириш йўли билан давлатга, сиёсий раҳбарга, ташкилотга ёки шахсга қарши қилинган ҳаракат” [18]

Ҳозирги замонда “фитна” сўзи ўрнига маъноси кенгроқ бўлган “провокация” халқаро сўзи кўпроқ ишлатилади.

ДХХнинг кўпгина фитналар ва суиқасдларни уюштирганлигига доир фактлар билан асосланган параграфларни ёзсам мақолам жуда катталашиб кетади ва мавзудан четлашишга олиб келади. Шу сабабли “ДХХ ва фитналар” номли алоҳида мақола ёзишни ният қилдим, иншааллоҳ.

Фикримча, Шоввозсойдаги ҳашаматли маскан Ўзбекистон Давлат хавфсизлик хизмати (ДХХ) раҳбарияти ташаббуси ва бошчилигида қурилган. ДХХ раҳбарияти Шоввозсойдаги ҳашаматли масканни қуриш орқали иккита мақсадни кўзлаган. ДХХнинг биринчи мақсади ҳақида 8-параграфда ёздим.

ДХХ раҳбариятининг иккинчи мақсади: агар президент ДХХ раҳбарияти хоҳлаган ва маслаҳат берган ишларни қилмаса, уларнинг айрим ноқонуний фаолиятини фош қила бошласа ва ДХХ билан узвий боғлиқ айрим юқори мансабли амалдорларни, жумладан ҳокимлар ва прокурорларни ишдан олса, президентни халқ олдида беобрў қилиш ва шу йўл билан унинг ўрнига навбатдаги президентлик сайловларида ДХХ билан апоқ-чапоқ бўлиб ишлайдиган бошқа президентни қўйиш, сайлатиш учун “Шоввозсойдаги ҳашаматли маскан президент саройидир” деган ахборот бомбасини портлатиш эди.

ДХХ тайёрлаган “Шоввозсой ахборот бомбаси” 2021 йил 23 феврал куни Озодлик радиосининг Азиз Нур тахаллусли ёш журналисти ёрдамида портлатилди ([2]-га қаранг). Унда келтирилган кўпгина фактларга муносабатимни навбатдаги “Айрим хулосалар” номли параграфда ёздим.

ДАВОМИ БОР

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

ҚАРЗ БАЛОСИДАН ОГОҲ БЎЛГИН, ХАЛҚИМ! (ОХИРИ)

12. ҚАРЗЛАР, САЙЛОВЛАР ВА ОШКОРАЛИК

Афсусланарли томони шундаки, 1999 йил 5 декабрда Олий Мажлисга бўлиб ўтган сайловларда қатнашган бешта сиёсий партиянинг тухумдек бир-бирига ўхшаш дастурларида ҳам, депутатликка номзодлари кўрсатилган 1210 кишининг дастурларида ҳам, 2000 йил 9 январда Ўзбекистон Республикаси президентлигига бўлган сайловда қатнашган иккала номзоднинг дастурларида ҳам Ватанимизнинг бошқа давлатлардан қарзи масаласи ҳақида ҳеч нарса ёзилмаган.

Қарз масаласини фақат Президентимиз зиммасига ташлаб қўйиб, томошабин бўлмаслигимиз лозим. Бу масалада Олий Мажлисга сайланган депутатлар ҳам, иқтисод соҳасидаги олимларимиз ҳам, Ўзбекистондаги авторитар сиёсий тизимга мухолифатда бўлган барча демократлар ҳам мамлакатимизни қарзга ботирувчи ҳар бир шартномани иложи борича кенг ва чуқур таҳлил қилмоқлари керак.

Раҳбарларимиз халқимизга қуйидаги саволларга ҳар йили очиқ-ойдин жавоб бермоқлари ҳам қарз, ҳам фарздир. Ўзбекистоннинг умумий ташқи қарзи қанча? Қайси давлатлардан, халқаро банклардан ва қандай шартлар асосида кредитлар олинаётир, жумладан кредитларнинг фоиз ставкалари қанча? Ушбу қарзларни Ўзбекистон қайси йилда ва қанчадан тўлаб бориши мажбурлиги ҳақидаги маълумотлар камида йилда бир марта давлат томонидан эълон этилмоғи мақсадга мувофиқдир.

Мен ушбу китобимни дастлаб мақола кўринишида 1999 йил 29 декабрь куни ёзиб тугаллаб, унинг нусхаларини бир неча демократларга, жумладан «Озодлик» радиоси ўзбек шуъбаси Тошкентдаги бўлимининг ўша пайтдаги раҳбари Фурқат Яквалхўжаевга берган эдим. У ушбу долзарб мавзуда мен билан суҳбат уюштирмади ва радио орқали бирорта маълумот бермади.

2000 йил 1 февраль куни Тошкентда «Ислоҳотлаштириш ва инвестиция бўйича идоралараро ўзаро мувофиқлаштириш кенгаши»нинг йиғилиши бўлди. Унда Ўзбекистон Президенти И.А.Каримов катта нутқ сўзлади ([54]). Афсуски ушбу нутқда ҳам, нутққа асосан қабул қилинган Кенгаш қарорида ҳам юқоридаги саволларга доир фактлар ва рақамлар келтирилмади ([54]).

Ўзбекистон халқининг ташқи қарзига оид юқорида айтиб ўтилган ва шунга ўхшаш саволларга Президентимиз ҳам, депутатларимиз ҳам, олим ва мутахассисларимиз ҳам, барча зиёлиларимиз ҳам оммавий ахборот воситалари орқали халқимизга рўй-рост айтмоқлари ва ёзмоқлари шартдир. Чунки «Ойни этак билан ёпиб бўлмаганлиги» каби қарзлар масаласи ҳам йиллар ўтиб албатта фош бўлади . . .

Қарз ҳақидаги маълумотлар жаҳондаги давлатларда, шу жумладан Марказий Осиёдаги қўшни жумҳуриятларда эълон этилмоқда. Ён қўшнимиз - жон қўшнимиз Қозоғистон Республикасининг умумий ташқи қарзи 7 миллиард доллардан ошди [55].

Аҳолиси деярли 5 миллион кишидан иборат бўлган яна бир қўшнимиз - Қирғизистон Республикасининг умумий ташқи қарзи 1 миллиард 245 минг долларга етди. Шундан 92 минг доллари кредиторларга қайтариб берилган. Масалан, Қирғизистон Жаҳон банкидан 500 миллион долларни 0,75 фоиз устама шартда қарз олган. Қарзнинг асосий қисми 2003 йилдан бошлаб қайтарилиши шарт. Қирғизистон Осиё ривожланиш банкидан 345 миллион долларни 1 фоиз устама шартда 39 йилга олган ва ҳоказо. Ушбу қарзлар боғланган кредитлар бўлганлиги сабабли йиллик устама шартлари (ставкалари) нисбатан камроқдир. Қирғизистон олган ўз қарзларининг асосий қисмини 2003 йилдан бошлаб тўлаши шарт [56].

(Диктатор Ислом Каримов 2016 йил 2 сентябр куни вафот қилгач 2016 йил 4 декабр куни Ватанимизда сайловлар бўлди ва Шавкат Мирзиёев Ўзбекистон Президенти этиб сайланди. Шундан кейин мамлакатда ошкоралик бошланиб Ўзбекистон қарзлари ҳам эълон қилина бошланди. Ўзбекистоннинг ташқи қарзи 2020 йил 1 октябр куни 29,3 миллиард долларга етгани ҳақидаги маълумотни мен ушбу китобимнинг Кириш сўзида ёзгандим. А.Ш., 2021.17.02)

13. СОТИЛАЁТГАН ТАБИИЙ БОЙЛИКЛАРИМИЗ ВА КОРХОНАЛАРИМИЗ

Ўзбекистон табиий заҳираларга бой мамлакатлардан биридир. У ҳар йили 81 тоннадан ортиқ (масалан, 1997 йилда 81,7 тонна) олтин қазиб олмоқда [57]. Агар жаҳонда олтиннинг ўлчов бирлиги қилиб 1 тройск унцияси, яъни 31,1035 грамми қабул қилинганлиги ва бу бирликдаги тилла 1998 йил 13 августда Лондон биржасида 283,75 доллар бўлганлигини эътиборга олсак [19], 81,7 тонна тилламиз Ўзбекистон хазинасига бир йилнинг ўзидагина 745 миллион доллар фойда келтирганлигини билиб оламиз.

Ватанимизда ҳар йили 1,0-1,2 миллион тонна пахта толаси етиштирилаётганлиги маълум [50]. Агар 2000 йил май ойида Нью-Йорк биржасида 1 фунт, яъни 453,6 грамм пахта толаси 56,8 цент, яъни 0,568 доллар бўлганлигини ҳисобга олсак [19], у ҳолда жаҳон бозорида пахта толамизни сотиш эвазигагина республикамиз раҳбарияти ҳар йили 1,25-1,50 миллиард доллардан зиёд валюта ишлаш имконияти борлиги маълум бўлади. Пахта толасининг бир қисми юртимиздаги комбинатларда ипга айлантирилиб, сўнгра хорижга сотилаётганлигини эътиборга олсак, пахтадан олинаётган фойда янада салмоқлироқ эканлиги кўринади.

Биз олтин, мис, мармар, газ, нефть маµсулотлари, пахта, пилла, қоракўл ва бошқа бойликларимизни турли мамлакатларга йилдан-йилга каттароқ миқёсда сотмоқдамиз. Бунга қўшимча равишда хорижий ишбилармонлар ва корпорацияларга ўртача корхоналаримизнинг маълум бир қисмини сотиб ҳам бўлдик. Масалан, Олмалиқ маиший кимё заводининг 1 миллион 400 минг доллари, «Ўзбеккимёмаш» акциадорлик жамиятининг 400 минг доллари миқдоридаги акциялари 1999 йилда хорижий инвесторларга сотилди [58].

2000 йилдан бошлаб эса Ўзбекистондаги бир нечта улкан корхоналарнинг бир қисмини ҳам чет элликларга сотишни давлатимиз раҳбарияти режалаштирган. Ўзбекистон ҳукумати ишлаб чиққан дастурга асосан 2000-2001 йилларда Олмалиқ кон-металлургия комбинати, Чирчиқдаги Ўзбекистон қаттиқ қотишмалар ва ўтга чидамли металлар комбинати, Бекободдаги Ўзбекистон металлургия комбинати, «Ўзбекнефтегаз» миллий корпорацияси, Тошкентдаги Чкалов номли Авиация ишлаб чиқариш давлат-акционерлик бирлашмаси, Навоийдаги «Навоийазот» каби 27 та йирик корхоналар акция пакетларини, 113 та йирик ва ўрта корхоналар акцияларини биржаларда ва биржалардан ташқарида сотиш режалаштирилган [59].

Қисқаси, чет элга сотиш мумкин бўлган Ўзбекистоннинг барча бойликларини у ёки бу даражада сотишмоқда. Бу ҳам камлик қилганидек Ўзбекистон раҳбарияти бошқа давлатлардан катта қарзлар олмоқда.

14. ҚАРЗ БАЛОСИДАН ОГОҲ БЎЛАЙЛИК

Қарзлар устама шартлардан бири бўлмиш фоизлар ҳисобига йилдан-йилга тез ошиб бориши билан бирга табиий бойликлар борган сари камаяди ва аҳоли кундан-кунга кўпаяди. Шуларни ҳам ҳисобга олар бўлсак, ташқи қарзни тўлаш ҳар бир давлат учун, жумладан Ўзбекистон учун ҳам йилдан-йилга, асрдан-асрга тобора қийинлашаверади.

Халқимизнинг кўпминг йиллик тарихи давомида ота-боболаримиз 120 та давлат, шу жумладан 16 та буюк давлат барпо этишган [60, 42-б.]. Лекин тарихимиздаги бирорта давлат раҳбари халқимизни на Шарқ, на Ғарб мамлакатларига қарзга ботириб кетмаган эди. Ўзбекистоннинг бугунги раҳбарияти халқимизни ва авлодларимизни саноати ривожланган давлатларга қарз деб аталмиш кўринмас иплар ҳамда занжирлар билан боғлаб ва кишанлаб бераётир. Шуни ҳам алоҳида таъкидлашим лозимки, қарзга ботириш жараёнининг бошида бўлганлигимиз сабабли Ватаниимизнинг бугунги раҳбарияти бу таҳликали жараённи секинлатиш, тузатиш ва жиловлаш имкониятига ҳозирча эгадир.

Хуллас калом, Ўзбекистон осмонини қарз деб аталмиш қора булутлар қопламоқда.

ҚАРЗ БАЛОСИДАН ОГОҲ БЎЛГИН, ОГОҲ БЎЛГИН, ОГОҲ БЎЛГИН, ХАЛҚИМ!!!

-------------------------------------

ИЛОВА 1. АТОҚЛИ ДЕМОКРАТ ШОИР ЮСУФ ЖУМАНИНГ «ҚАРЗИНГ БОРМИШ» ШЕЪРИ

1989 йил «Бирлик» газетаси сонларидан бирида Бухоронинг Қоракўл туманида яшовчи, халқимизнинг атоқли демократ шоири Юсуф Жуманинг қарз ҳақидаги шеъри сарлавҳа (номи) қўйилмаган ҳолда чоп этилганди. Ўша йили атоқли ҳофиз Дадахон Ҳасан ушбу шеърни қўшиқ қилиб куйлади.

Юсуф Жума шеъри юқорида ёзган дардли китобимизга ҳамоҳангдир. Шеър ёзилган чоғда Ўзбекистон жумҳурияти Совет Иттифоқи деб аталмиш битта давлатдан қарздор, деб айбланган эди. Бугунги кунга келиб мамлакатимиз кўплаб давлатлардан қарздордир. Шу сабабли шеърнинг битта тўртлигида «давлат» сўзи ўрнига «давлатлар» сўзини, «кулфат» сўзи ўрнига «кулфатлар» сўзини ёзишимга тўғри келди. Мана ўша машҳур шеър.

ЮСУФ ЖУМА

ҚАРЗИНГ БОРМИШ

Сенинг бошинг қарздан чиқмас,
Меники-чи кулфатлардан.
Кўпроқ ишла, Ўзбекистон,
Қарзинг бормиш давлатлардан.

Тилла бериб қарзларини
Узолмаган юртгинам.
Пилла бериб қарзларини
Узолмаган юртгинам.

Қоракулдек гавҳар бериб,
Узолмаган юртгинам.
Газ-у, тенгсиз мармар бериб,
Узолмаган юртгинам.

Мева бериб вагон-вагон,
Узолмаган юртгинам.
Пахта бериб миллион-миллион,
Узолмаган юртгинам.

Қарз узай деб дарёларин
Адо этган юртгинам.
Ёлғизгина уммонини
Саҳро этган юртгинам.

Кўпроқ ишла, сенга фақат
Ишлаш насиб қилгандир.
Менинг халқим бу дунёга
Қарз узай деб келгандир.

Кеча ишла, кундуз ишла,
Емай, ичмай ишлагин!
Ўлгунингча этигингни,
Тун-кун ечмай ишлагин!

Шўр сув ичиб, нимжон, сариқ
Бўлганларинг ишласин.
Мозорларинг бузиб ташла,
Ўлганларинг ишласин!

Сенинг бошинг қарздан чиқмас,
Меники-чи кулфатлардан.
Кўпроқ ишла, Ўзбекистон,
Қарзинг бормиш давлатлардан.
-------------------------------------

ИЛОВА 2 (2021). ҚАРЗ БАЛОСИДАН ОГОҲ БЎЛГИН, ХАЛҚИМ!” НОМЛИ КИТОБИМ УЧУН УЮШТИРИЛГАН ТАЗЙИҚЛАР

Мен «Қарз балосидан огоҳ бўлгин, халқим!» китобимни 2000 йил май ойида дастлаб 14 банддан иборат 72 бетлик қилиб ёздим. Китобнинг шу варианти «Бирлик» Халқ Ҳаракати нашри бўлмиш «Ҳаракат» журналининг 2000 йил 5-6-сонларида чоп этилди ([61]-га қаранг). Бу китобга «Ўзбекистонда банклар фаолиятига доир битта таклиф» бандини мен 2000 йил 28 июль куни ёздим ва китобга 4-банд сифатида қўшиб, 15 бандли қилдим ва китобим 76 бетгача кенгайди.

«Қарз балосидан огоҳ бўлгин, халқим!» китобимни 2000 йилда айрим зиёлиларимизга, жумладан ЎзР Олий Мажлисининг бир неча атоқли депутатларига ҳам бердим. Шундан 1,5 йил ўтиб, 2001 йил 30 октябрь куни мени милиция зобитлари Тошкентдаги Паркент бозори ҳудудида қамоққа олишди. Менинг сумкамда «Қарз балосидан огоҳ бўлгин, халқим!» китобчаси ва «Гап-гаштакдан – Жадидчилик ҳаракатига!» номли китобимнинг 250 бетлик қўлёзмаси бўлиб, уларда бир неча ҳадисларни ҳам ёзган эдим.

Ҳур фикрли инсонларни Ўзбекистондаги авторитар сиёсий тизимнинг куч ишлатувчи органлари қандай қилиб тазйиқ қилишларини бир озгина ёритиш мақсадида шу Иш юзасидан баъзи бир маълумотларни келтириб ўтай.

Мени 2001 йил 30 октябрь куни Тошкент шаҳар Ҳамза туман Ички ишлар бошқармаси (ИИБ)нинг жиноий қидирув ва терроризмга қарши кураш бўлими катта терговчиси, милиция капитани Н.Зокиров ва катта лейтенант Н.Эшмуродов сўроққа тутишди ҳамда баённома ёзишди. (Биз бир гуруҳ инсон ҳуқуқи ҳимоячилари ва фуқаролар биргаликда 2004 йил май ойида Тошкентда Президент маҳкамаси яқинида пикет ўтказа бошлаганимиздан Тошкент шаҳар Ички ишлар бош бошқармасидан бир неча зобитлар етиб келишди. Улар сафида Н.Зокиров ҳам бор эди.)

Н.Эшмуродов ва бир милиция ходими билан бирга 2001 йил 31 октябрь куни мени Ҳамза туман прокурор ўринбосари Ашир Мустафоевич Каракетов кабинетига олиб боришди. У мени Тошкент шаҳар Ички ишлар бош бошқармасига қарашли Тақсимлаш ҳибсхонасига (русча «приемник-распределитель») жўнатишга санкция берди. Шунингдек «Қарз балосидан огоҳ бўлгин, халқим!» китобчаси ва «Гап-гаштакдан – Жадидчилик ҳаракатига!» китоб қўлёзмасини Адабиётшунослик экспертизасига бериш кераклигини айтди (балким мана шундай хизматлари учун А.Каракетовни 2005 йилда Тошкент шаҳар прокуратурасидаги лавозимга ўтказишди). Шу сабабли Ҳамза туман ИИБ терговчиси, милиция катта лейтенанти Г.Аҳмедов 2001 йил 31 октябрда китобларимга доир Судга оид Адабиётшунослик экспертизасини тайинлаш ҳақида қарор чиқарди. Уни Ҳамза туман ИИБ бошлиғи, милиция полковниги Э.Эркаев тасдиқлаб, 2001 йил 1 ноябрь куни ЎзР Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмита раиси раҳматли Фозилқори Собировга (1951-2009.19.09) жўнатиб юборди.

Терговчи Г.Аҳмедов қарорда жумладан шундай ёзган.

«Аҳмаджонов Шуҳратжондан ашёвий далил сифатида олинган варақа ва китобчаларни таҳлил қилиш мақсадида адабиётшунослик экспертизасини ўтказишни мақсадга мувофиқ, ЎзРес ЖПКси (Жиноят процессуал кодекси, Ш.Ю.А.) 172, 173, 176, 180, 182 моддаларини қўллаб

Қ А Р О Р Қ И Л Д И М.

1. Ушбу жиноят ишлар юзасидан судга оид Адабиётшунослик экспертизаси тайинлансин. Экспертиза ўтказиш Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги давлат дин қўмитаси экспертлари ихтиёрига топширилсин.

Экспертлар ҳал қилиш учун қуйидаги саволлар қўйилсин.

А). Тақдим қилинаётган, яъни фуқаро Аҳмаджонов Шуҳратдан олинган варақалар ва китобчалар, қўлёзмаларда Ўзбекистон Республикасида миллий низоларни келтириб чиқаришга қаратилган ғоялар борми?

Б). Тақдим қилинган, яъни фуқаро Аҳмаджонов Шуҳратдан олинган варақалар ва китобчалар, қўлёзмаларда Ўзбекистон Республикаси Президентини обрўсизлантириш, унга туҳмат қилиш ва ҳақоратлашлар борми?

В).Ўзбекистон Республикасининг амалдаги давлат тузумини ўзгартириш ва ҳокимият вакилларини ҳокимиятдан четлаштириш ва миллий ҳудудий яхлитликни бузишга қаратилган даъватлар борми?

Г) Тақдим этилган варақалар, китобчалар фаолияти тақиқланган диний ташкилотларга тегишлими?

Д) Тақдим этилган варақалар ва китобчалар диний экстремизм, сепаратизм ва ақидапарастлик ғоялари билан йўрғалинганми, аҳоли орасида ваҳима чиқаришга қаратилган маълумотлар борми?

Экспертлар ихтиёрига Аҳмаджонов Шуҳратжондан олинган варақалар, китобчалар ва компьютер 3 дона дискета тақдим этилсин.» [64, 20-б.]

Эксперт Н.Абулхасан 2001 йил 1 ноябрдаги ХХ1-134 рақамли экспертлик хулосасида қуйидагича ёзган.

«1) Тақдим этилган материалларда Ўзбекистон Республикасида миллий низоларни келтириб чиқаришга қаратилган ғоялар мавжуд эмас;

2) Тақдим этилган материалларда ЎзР Президентини обрўсизлантириш, унга туҳмат қилиш ва ҳақоратлашлар мавжуд эмас;

3) Тақдим этилган материалларда ЎзРсининг амалдаги давлат тузумини ўзгартириш ва миллий ҳудудий ялитликни бузишга қаратилган очиқ даъватлар мавжуд бўлмасада, уларнинг мазмун-моҳияти мавжуд тузумдан нолишга, ижтимоий ҳаётни ўзгартиришга қаратилган;

4) Тақдим этилган материаллар «Бирлик» ташкилотига тегишли;

5) Тақдим этилган материаллар аҳоли орасида ваҳима чиқаришга хизмат қилиши мумкин.

Изоҳ. Дин ишлари бўйича қўмита экспертлик гуруҳи диний мазмундаги адабиётлар учун адабиётшунослик хулосаларини тайёрлайди. Тақдим этилган материаллар мазмун-моҳиятига кўра кўпроқ сиёсий мавзуга яқинроқ бўлиб, асосан, «Бирлик» Халқ Ҳаракати нашрлари ва унинг аъзоси бўлган шахснинг шу ҳаракат фаолияти билан боғлиқ ёзишмаларидан иборат.» [64, 7-8-б.]

Ушбу экспертлик хулосаси Дин ишлари бўйича қўмитанинг ўша пайтдаги раиси Фозил қори Собировнинг имзоси қўйилган 954 рақамли хати билан бирга Ҳамза туман ИИБ бошлиғи, милиция полковниги Э.Эркаевга 2001 йил 7 ноябрда жўнатиб юборилганди. [64, 6-б.]

Натижада мени фақат ЎзР Маъмурий ҳуқуқбузарлик тўғрисидаги кодексининг 184-моддаси (Жамоат хавфсизлиги ва жамоат тартибига таҳдид соладиган материалларни тайёрлаш ёки тарқатиш мақсадида сақлаш) билан айблаб, 15 сутка муддатга маъмурий қамоқ жазосини тайинлаш ва Аҳмаджонов Шуҳратдан 7717 сўм 50 тийин Тошкент шаҳар Ички ишлар бош бошқармасининг махсус тақсимлаш хонаси фойдасига ундириш ҳақидаги Тошкент шаҳар Ҳамза туман судининг судьяси Н.Тожибоеванинг 2001 йил 19 ноябрдаги қарори билан чегараланишди [64, 25-б.]. Мен бу жаримани ўшанда ҳам, кейинчалик ҳам тўламадим.

Ҳамза туман суди жараёнида Ҳамза туман прокуратураси ходими ҳам қатнашди. Ўзбекистон Миллий хавфсизлик хизмати бирор фуқарони тазйиқ қилганида унга қарши чораларни прокуратура ёрдамида амалга ошириши маълум. Оддий маъмурий суд ишида прокурорнинг қатнашиши ва кузатуви менга қарши уюштирилган ҳибсга олиш, қамоқда тутиб туриш ва суднинг 15 суткага қамаш қарори ортида Миллий хавфсизлик хизмати зобитлари турганлигини билдирарди.

2001 йилда менга қарши тазйиқлар ортида Миллий хавфсизлик хизмати раҳбарияти турганига доир яна иккита фактни келтирай. Тошкент шаҳар Ички ишлар бош бошқармасининг махсус тақсимлаш бўлимида (Тошкент шаҳри, Чашма кўчаси) ҳибсда бўлганимда бир куни назоратчи мени алоҳида хонага олиб борди. Бироз вақт ўтгач хонага қимматли узун қора чарм плаш кийган, баланд бўйли, ёши 45 ларда бўлган эркак кирди ва менга саволлар бера бошлади. Мен бир-иккита саволига жавоб берганимдан кейин унинг кимлиги ва исмини сўрадим. У Тошкент шаҳар Терроризмга қарши кураш бошқармаси раҳбари эканлигини ва исмини айтди (исми ёдимда қолмаган). У асосан “Қарз балосидан огоҳ бўлгин, халқим!” номли китобни мен ёзган-ёзмаганлигим, китобни ёзишда бошқалар қатнашган-қатнашмагани, уни қаерда ва қайси компютерда терганлигимга доир саволлар берди.

2000 йилда Тошкентда интернет-кафелар энди очилаётганди ва бармоқ билан санарли сондаги борларини ҳам МХХ зобитлари доимо назорат қилишарди. Шу сабабли “Қарз балосидан огоҳ бўлгин, халқим!” номли китобимни таниқли мухолифат фаоли, “Эрк” демократик партияси бош котиби Атаназар Арипов (1938) уйида компютерда тергандим.

МХХ зобитлари Атаназар ака уйини доимо назорат қилишарди ва ким келиб кетаётганини билишарди. Бир куни Атаназар ака уйига борсам у дарвозаси олдида турган экан. Саломлашиб ҳол-аҳвол сўрашгач у 10 метрлар наридаги устун (столба)ни кўрсатиб, унинг юқорисида кузатув камераси борлиги ва уй дарвозаси томонга йўналтирилганини айтди. Хонага киргач Атаназар ака телевизорни ёқди ва унинг экранида ўз уйи дарвозаси тасвирланган кадрни кўрсатди. Атаназар ака айтишича у телевизорда турли каналлар бўйича излаётганида тасодифан ўз дарвозаси кадрини кўриб қолган. У ташқарида дарвозага йўналтирилган телекамера борлиги, МХХ учун доимо телетасвир жўнатиб тураётгани ва шу йўл билан унинг уйига келиб-кетаётган фуқароларни тасвирга олаётганини тушунган. Мен рангли сураткашлик билан тирикчилик қилаётганимни Атаназар ака биларди. У телевизор олдида турган ҳолда суратга олишимни илтимос қилди. Хона ичида бўлганимиз ва ёруғлик кам бўлгани сабабли мен фотоаппаратимдаги чақин (вспышка) ёрдамида икки марта суратга олдим. Унга бундай сурат сифатли бўлмаслиги ва экрандаги тасвир фотога аниқ кўчмаслиги ҳақида айтдим. Бир-икки кундан кейин фотопленка ва суратни ишлагач, суратни олиб келиб Атаназар акага бердим. Унда Атаназар ака ва ён-атрофдаги нарсалар сурати яхши чиққан, лекин телевизор экранидаги дарвоза тасвири деярли кўринмаганди.

МХХ раҳбарияти Атаназар ака уйига кўп марта борганлигим ва “Қарз балосидан огоҳ бўлгин, халқим!” номли китобимни ўша ерда компютерда терганлигимни биларди. Қолаверса, МХХ Атаназар ака компютери ва унда терилаётган матнлар, алоқалар ҳақида ҳам биларди, менимча. Чунки бундай назорат имкониятларини бошқа давлатлар махсус хизмат органлари аллақачон яратишганди. Шу сабабларга кўра “Қарз балосидан огоҳ бўлгин, халқим!” номли китобимни Атаназар ака уйидаги компютерда ўзим терганлигимни айтдим.

Маълумки, Миллий хавфсизлик хизмати (ҳозирги Давлат хавфсизлик хизмати) таркибида ҳам, Ички ишлар вазирлиги таркибида ҳам Терроризмга қарши кураш бошқармаси бор. Ҳар иккаласини МХХ раҳбарияти бошқараётганини айримлар билмаса керак. Терроризмга қарши кураш бошқармасини бир вақтнинг ўзида иккита кучишлатар орган таркибида ташкил қилишдан мақсад – Ўзбекистондаги ўзгача фикрловчи ва намозхон фуқароларга қарши ноқонуний тазйиқлар, қийноқлар ва туҳмат билан қама-қамаларни МХХ раҳбарияти ҳамда зобитлари уюштираётганини яшириш ва қонуний жавобгарликдан қутулиб қолиш учундир.

2001 йилда менга қарши тазйиқлар ортида Миллий хавфсизлик хизмати раҳбарияти турганига доир иккинчи фактни ёзай. Тошкент шаҳар Ҳамза туман судининг судьяси Н.Тожибоеванинг 2001 йил 19 ноябр куни 15 сутка муддатга маъмурий қамоқ жазосини тайинлаш қарорига асосан мен 2001 йил 4 декабр куни қамоқдан озод қилинишим керак эди. 2001 йил 3 декабр кечқурун махсус тақсимлаш бўлими назоратчиси мени маънавият ва маърифат хонасига олиб борди. Бироз вақт ўтгач хонага 28-30 ёшлардаги бўйи 180 см лар келадиган эркак кирди ва мен билан 1,5 соатча давом этган савол-жавобли суҳбатни бошлади. Мен бир-иккита саволларига жавоб бергач унинг кимлиги ва исми шарифини сўрадим. У МХХ катта лейтенанти ва исми Лазиз эканлигини айтди (фамилиясини айтмади).

Лазиз гапириб-гапириб менга МХХ билан ҳамкорликни таклиф қилди. Мен ундан нима иш қилишим кераклигини сўрадим. У Толиб Ёқубов ва Атаназар Ариповни кузатишим, улар ҳақида маълумотларни етказиб туришим кераклигини айтди. Агар мен узил-кесил рад жавобини берсам, унинг кўрсатмаси ва буйруғи асосида камерада провокациявий жанжал ташкиллаштиришлари ва мени айбдор қилиб, бир неча йилга қамаб юборишлари мумкин эди. Менинг унга жавобим мазмуни қуйидагича бўлди: “Сиз менга чақимчилик ва хабаргирликни таклиф қилаяпсиз. Мен эртага бу ердан чиққач бир ойча баданимда каналар чаққанидан ҳосил бўлган яраларни даволатаман. Кейин ҳадисларни очиб ўқийман. Агар ҳадисларда чақимчилик ва хабаргирликка рухсат берилган бўлса рози бўламан. Акс ҳолда рад жавобини бераман.”

Мен шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф таҳрири остида чоп этилган “Муҳаммад пайғамбар қиссаси. Ҳадислар” китобидаги 1001 ҳадисни 1991 йилдан буён кўп марта ўқиб, менга ёққан ҳадисларни белгилаб ҳам чиққандим. Китобдаги ҳадисларда чақимчилик ва хабаргирлик гуноҳи кабира (улкан гуноҳ)лардан бири эканлиги ҳақида ёзилганини яхши билардим. Мен ҳибсхонадан 2001 йил 4 декабр кечқурун чиқдим ва баданимдаги яраларни даволата бошладим. Шунингдек Толиб Ёқубов ва Атаназар Арипов уйига бориб 36 кун ҳибсхонада бўлганим, у ерда менга чақимчилик ҳамда хабаргирликни таклиф қилишгани ва улар ҳақида яширинча хабар бериб туришимни таклиф қилишганини айтдим.

15-20 кунлар ўтгач Тошкент шаҳри Қорақамиш мавзесидаги ижарадаги 4 хонали хонадоним телефонига МХХ катта лейтенанти Лазиз қўнғироқ қилди ва қандай қарорга келганимни сўради. Мен ҳадисларда чақимчилик ва хабаргирлик гуноҳи кабира (улкан гуноҳ) эканлигини айтиб рад жавобини бердим. Шу суҳбатдан бир ҳафтача ўтгач янги йил арафасида хонадонимга милиция участка нозири келди ва атайлаб лой ботинкаси билан меҳмонхонага тўшаб қўйган гилам устидан юриб паспортимни текширди. Кейин участка нозири идорасига келишим кераклигини айтди. Янги йилдан кейин боришимни айтдим. Улар 2002 йил январ бошида уй эгасини чақиртириб мени зудлик билан кўчиб кетишим талабини қўйишди. Бир неча кундан кейин мен бошқа хонадонга кўчиб кетишга мажбур бўлдим.

Фозил қори Собиров (1951-2009.19.09) эса 2002 йил августда “соғлиги ёмонлашганлиги туфайли ўз аризасига кўра" деган баҳона билан ЎзР Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Дин ишлари бўйича қўмита раиси лавозимидан бўшатилди. [65]

Шундай қилиб, мен “Қарз балосидан огоҳ бўлгин, халқим!” номли китобим учун МХХ раҳбарияти томонидан ташкиллаштириш оқибатида 2001 йил 30 октябрдан 4 декабргача, яъни 36 кун қамоқда бўлдим. Ҳибсхонадан чиққач ижарадаги хонадонимдан қувилдим. Мен бу суд иши юзасидан жиноий ишлар бўйича Ҳамза туман, сўнгра Тошкент шаҳар ва кейин ЎзР Олий судига ёзма мурожаат қилганман. Лекин ҳар сафар қуруқ расмиятчилик учун ёзилган жавоб хатларини олдим. ЎзР Олий судидан яна Тошкент шаҳар судига жўнатишди.

Мен Тошкент шаҳар суди раисидан жавоб хатини олдим. Мен яна бир марта ЎзР Олий судига ёзма мурожаат этиб, сўнгра Бирлашган Миллатлар Ташкилоти (БМТ)нинг Инсон ҳуқуқлари бўйича комиссиясига мурожаат этиш ниятим бор эди. Лекин навбатдаги тазйиқлар ва инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилишга доир бошқа ишлар кўпайиб кетиб, бу ишни БМТга ёзиб бериш иложи бўлмади.

Ўқувчи дўстим, мен шеърият мухлисларидан биридирман. Киши кўнгли тўридаги ҳис-туйғулар ва фикрларни шоир баъзи бир ажойиб шеърда лўнда, аниқ-ихчам, чиройли қилиб ёзиб қўяди. Уни ўқигач: «Эҳ, қойил-э! Жуда боплаб ёзибди!» дейсиз ва бундай камёб шеърлардан завқ-шавқ оласиз. Шу сабабли китобимда бир нечта шеърлар ва тўртликларни ҳам келтирдим.

Менга 1989 йилдан бери маъқул келган ва ёдимда қолган шеърлардан бири – машҳур замондош шоиримиз Эркин Воҳидовнинг “Изтироб” номли шеъридир [64, 3-ж., 102-б.]. Масалан, шу шеърнинг 1-тўртлигидаги «бетавфиқ» сўзига эътибор берайлик ва унинг маъносини «Ўзбек тилининг имло луғати»дан келтириб ўтай.

« Б е т а в ф и қ [форс-тожикча + арабча] – 1. Динга, диний ақидаларга, Худога ишонмайдиган, табфиқи, имони йўқ; мункир, муртад. Калима келтир, бетабфиқ! Ойбек, Қутлуғ қон.
2. кўчма Беҳаё, шармсиз; уятсиз, виждонсиз» [66, 1-ж., 106-б.]

Эркин ака шеърида ишлатилган биттагина сўзнинг маъноси мана шу даражада кенг ва чуқурдир, биттагина сўз билан баъзи бир раҳбарларнинг бутун ички дунёсини очиб бера олган. Мен инсон ҳуқуқи ва демократия учун курашим давомида турли амалларда ўтирган раҳбарлар билан муносабатда бўлишимга тўғри келган. Бу шеърни ўқиб сиз ҳам завқ олинг.

ЭРКИН ВОҲИДОВ (1936-2016)

ИЗТИРОБ

Бетавфиқ раҳбарни сўкканим учун
Уч йил ётар бўлсам ётганим бўлсин,
Унинг йўқ обрўсини тўкканим учун
Тўлов берсам борим сотганим бўлсин.

Халқимга қадрингни бил десам агар,
Кураш, ҳақни ошкор қил десам агар,
Бу қутқу аталса давлатга зарар
Қанча азоб бўлса тортганим бўлсин.

Амалдор дер эса, тузум – мен ўзим,
Фармон фармонимдир, сўз менинг сўзим,
Мен бундай тузумдан ўгириб юзим
Тамом жиноятга ботганим бўлсин.

Тифлисда* халқ узра танк юборган зот
Шаънин қилар бўлса қонун эҳтиёт,
Ўша зот коммунист бўлса, мен, ҳайҳот,
Фирқа дафтаримни отганим бўлсин…

1989 йил [67, 3-ж., 102-б.]
________________________________
* Грузия Республикаси пойтахти бўлмиш Тбилиси (1936 йилгача русча транскрипцияда – Тифлис) шаҳрида 1989 йилда меҳнаткашларнинг тинч митингги бўлганди. Ушбу қуролсиз халқни бостириш ва тарқатиш мақсадида Тбилисига Совет Империяси раҳбарияти ҳарбий бўлинмалар ва танкларни киритди, улар кечаси майдондаги халқни қонга ботириш орқали тарқатишга эришишди.
--------------------------------------------------

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. Муҳаммад пайғамбар қиссаси. Ҳадислар. (Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф таҳрири остида). - Т., Камалак, 1991. - 304 б.

2. ГОЛОВАЧЕВ В. Долговая петля. Почему страна оказалась в немислимой зависимости от Запада? (Қарз сиртмоғи. Нега мамлакат ақл бовар қилмайдиган даражада Ғарбга боғланиб қолди?) - «Труд», 16 марта 1999 г.

3. ТУХЛИЕВ Н. Ўзбекистон Республикаси иқтисодиёти. Т.: «Ўзбекистон миллий энциклопедияси», 1998. - 239 б.

4. Ўзбекистон телевидениесининг 1999 йил 21 ноябрь куни соат 20.30 даги «Таҳлилнома» кўрсатувида айтилган факт.

5. ЖАББОРОВ Ш., НАМОЗОВ М., ЖЎРАЕВ Й. Ислом Каримов - Жиззах халқининг қалбида ва дилида. - «Халқ сўзи», 1999 йил 10 декабрь.

6. ТЮРИКОВ В., ШАГУЛЯМОВ Р. Независимая Республика Узбекистан: Памятные собития и дати (Мустақил Ўзбекистон Республикаси: Унутилмас воқеалар ва саналар). 2 тома, Т.: Узбекистон, 1997-1998.

7. «Озодлик» радиоси ўзбек шуъбасининг 1999 йил 11 ноябрь куни соат 22.00 даги эшиттиришида айтилган факт.
Қўшимча маълумот учун: ОЧИЛОВ Н. Ишончли ҳамкор. - «Ҳуррият», № 5, 2000 йил 2-8 февраль.

8. ЖАМОЛОВ Г. Иқтисодий тараққиёт йўлида. «Халқ сўзи», 1999 йил 10 декабрь.

9. Ўзбек Совет Энциклопедияси. 14 жилдлик, Т.: ЎзСЭ Бош редакцияси, 1971-1980.

10. Краткий внешнеэкономический словарь-справочник (Ташқи иқтисодиётнинг қисқача луғат-маълумотномаси). Под ред. В.Е.Ребалькина. - 2-е изд., - М.: Междунар. отношения, 1991. - 256 с.

11. АБДУЛАЗИЗ МАНСУР. Гуноҳи кабиралар (улкан гуноҳлар). - Ношир А.Абдулборий. Т., 1998. - 64 б.

12. Қуръони Карим. (Таржима ва изоҳлар муаллифи Алоуддин Мансур). - Т.: Чўлпон, 1992. - 544 б.

13. КАРИМОВ И.А. Танланган асарлар. 6 жилдлик. - Т.: Ўзбекистон, 1996-1998 йиллар.

14. Мамлакатимиз ғаллакорларининг улкан меҳнат зафари. - «Халқ сўзи», 1999 йил 28 июль.

15. ШАДРИН А. Как вернуть в Россию миллиарды долларов (Россияга миллиардлаб долларни қандай қайтарсак бўлади). - «Аргументы и факты», № 38, 1999 г.

16. СТЕПАНОВ А. Преемник Камдессю должен бить с юмором (Камдессю вориси ҳазил-мутойибали бўлиши керак). - «Труд», 12 ноября 1999 г.

17. СИВКОВА В., ВИРКУНЕН В. Социальное корито для иностранних консультантов. Расследование о пропаже 1,5 миллиарда долларов для российских бедняков (Хориж маслаҳатчилари учун ижтимоий тоғора. Россиялик камбағаллар учун 1,5 миллиард долларнинг йўқолиб қолиши ҳақида тергов). - «Аргументы и факты», № 30, 1999 г.

18. СОДИҚОВ А. Ўзбекнинг ўз нони бор. - «Халқ сўзи», 1999 йил 16 июль.

19. Мировие цены (Жаҳондаги нархлар). - «Бизнес-вестник Востока», № 35, 1998 г., с.11.

Мировые цени на 15 мая 2000 года (2000 йил 15 майдаги жаҳон нархлари). - «Бизнес-вестник Востока», № 20, 2000 г., с. 8.

20. ПОВАРОВ Д. Знаешь, все еше будет. Итальянская Fata Group поможет наше правительство (Биласанми, ҳали ҳаммаси бўлади. Италиянинг Fata Group ҳукуматимизга ёрдам беради). - «Бизнес-вестник Востока», № 8, 2000 г., с.3.

21. Мitsui имеет виды на урожай. Японская компания поставит нам новые комбайны. (Мitsui ҳосил мўлжалини билади. Япония компанияси бизга янги комбайнлар етказиб беради). - «Бизнес-вестник Востока», № 9, 2000 г., с.2.

22. Хлопкоуборочные машины фирмы «Джон-Дир». Проспект («Джон-Дир» фирмасининг пахта териш машиналари. Маълумотнома). Переводчик И.Спикина. - Т.: Головное специализированное конструкторское бюро (ГСКБ) по машинам для хлопководства, - 1981.

23. Халқ дарди билан яшайлик. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг 2-чақириқ Халқ депутатлари Фарғона вилояти кенгашининг 1-сессиясида сўзлаган нутқи. - «Халқ сўзи», 2000 йил 18 январ.

24. ЛЕНИН В.И. Полное собрание сочинений (Тўлиқ асарлар тўплами). В 55-т., 5-е изд., М., 1963.

25. МОСКВИН С.В. Техника в сельском хозяйстве и ее отдача (Қишлоқ хўжалигида техника ва унинг унум билан ишлаши). - Журнал «Экономика и организация промышленного производства», 1986, № 9, с. 93-112.

26. ГАЙДАР Е. Курсом оздоровления. Экономическое обозрение (Соғломлаштириш йўли. Иқтисодий таҳлил). - «Коммунист», 1982, № 2, с. 41-50.

27. ХОЛМАТОВА М. Ерга эътибор - элга эътибордир. - «Халқ сўзи», 1999 йил 23 июл.

28. О мерах по организованному проведению уборки хлопка-сырца урожая 1999 года. Постановление Кабинета Министров Республики Узбекистан (1999 йилги пахта ҳосилини йиғиб териб олишни уюшқоқлик билан ташкиллаштириш чоралари тўғрисида. Ўзбекистон Вазирлар Маҳкамаси Қарори). - «Правда Востока», 26 августа 1999 г.

29. НАНАЕВ А. Почем земля? (Ернинг нархи қанча?) - «Труд», 15 октября 1998 г.

30. НАВОИЙ А. Мукаммал асарлар тўплами: 20 томлик. Том 14. - Маҳбуб ул-қулуб. Муншаот. Вақфия. - Т.: 1998. - 303 б.

31. ХАҚҚУЛОВ И. Занжирбанд шеър қошида. (Навоий сабоқлари). (Кириш сўзи Э.Воҳидовники). - Т.: Юлдузча, 1989. - 224 б.

32. ФАЁЗОВ С. Ўзбекистоннинг инвестиция сиёсати ва уни такомиллаштириш йўллари. - «Ҳамкор», № 2, 2000 йил 12 феврал.

33. ЛОМАКИН В.К. Мировая экономика: Учебник для вузов (Жаҳон иқтисодиёти. Олий ўқув юртлари учун дарслик). - М.: Финансы, ЮНИТИ, 1998. - 727 с.

34. БУНИН С. Главный в Мире кредитор (Жаҳоннинг бош қарз бнрувчиси). - «Труд», 24 июня 1999 г.

35. ТАКСАНОВ А. Когда валом валит продукт. Или сколько произведено ВВП в Узбекистане (Ялпи маҳсулот уюлаётган вақтда. Ёки Ўзбекистонда қанча ЯИМ ишлаб чиқарилган). - «Бизнес-вестник Востока», № 15, 2000 г.

36. Донолар бисотидан. Тузувчи ва таржимон Ш.Шомуҳаммедов. - Т.: Адабиёт ва санъат нашриёти, 1976. - 312 б.

37. СУВОРОВ В. Ледокол: Кто начал Вторую мировую войну? (Музёрар: Иккинчи Жаҳон урушини ким бошлаган?) - М.: ООО «Фирма Издательство АСТ», 1999. - 432 с.

38. ҲАКИМ ўғли К. Мудҳиш салтанат. - «Миллий тикланиш», 1996 йил 4 июнь.

39. ХЛИЗОВ А. Подвиг народа бессмертен (Халқ жасорати абадийдир). - «Ватанпарвар», 28 апреля 1998 г.

40. Страни мира: Энциклопедический словарь (Жаҳон мамлакатлари: Энциклопедиявий маълумотнома). Под ред. С.А.Семеницкого. - Мн.: Миринда, Радиола-плюс, 1999. - 624 с.

41. Ўзбекистон телевидениесининг 4-дастурида 1999 йил 29 октябрь куни соат 21.45 даги «Оламда нима гап?» кўрсатувида «СНН. Жаҳон янгиликлари»га асосланиб айтилган факт.

42. БЕЛЯКОВ В. С чего начинается развитие? (Тараққиёт нимадан бошланади?) - «Труд», 7 апреля 2000 г.

43. НАЛБАНДЯН З. О Британии и долгах (Британия ва қарзлар тўғрисида). - «Труд», 25 апреля 2000 г.

44. ЯВЛИНСКИЙ Г. О союзе с Белоруссией, МВФ, налогах и национальной идее (Белоруссия, Халқаро валюта жамғармаси, солиқлар ва миллий ғоя тўғрисида). - «Аргументы и факты»,
№ 47, 1999 г.

45. ЖАББОРОВ С. Ўзбекистон - Жаҳон банки: ҳамкорликнинг кенг имкониятлари. - «Халқ сўзи», 1996 йил 12 ноябр.

46. Откуда деньги у МВФ? (Халқаро валюта жамғармаси пуллари қаердан келади?) - «Аргументы и факты», № 3, 1999 г.

47. «Озодлик» радиоси ўзбек шуъбасининг 2000 йил 17 апрель куни соат 22-00 даги ва шу радионинг 18 апрель соат 8-00 даги «Свобода на прямом эфире» эшиттиришида айтилган фактлар.

48. ГАМОВ А. Владимир Путин ва Ислом Каримов пахтадан робита барпо этмоқда. - «Фидокор», 1999 йил 16 декабрь. («Комсомольская правда» газетасининг 1999 йил 14 декабрь сонида ёзилган мақоланинг таржимаси.)

49. Ўзбекистон ХХI асрга интилмоқда. Президент И.А.Каримовнинг Олий Мажлис 14-сессиясидаги маърузаси. - «Фидокор», 1999 йил 15 апрел.

50. ПОВАРОВ Д. Дело отборной важности. В 2000 году узбекистанский хлопок ждет большая пересортица (Муҳимлиги сараланган иш. 2000 йилда Ўзбекистон пахтаси муҳим сортларга қайта бўлишни кутмоқда). - «Бизнес-вестник Востока», № 48, 1999 г.

51. АШУРМАТОВ Д. Узбекистан сыграл на повышение мировых цен на хлопок (Ўзбекистон пахтага бўлган жаҳон нархлари ўсишидан фойдаланди). - «Бизнес-вестник Востока», № 8, 2000 г., с. 3.

52. КОНДРАШОВ А. Цена войны (Уруш баҳоси). - «Аргументы и факты», № 42, 1999 г.

53. МЕШЕРСКИЙ А. Тяжкий крест долгов наших (Қарзимизнинг оғир кўргилиги). - «Аргументы и факты», № 48, 1999 г.

54. Доклад Президента Республики Узбекистан Ислама Каримова на заседании Межведомственного координационного совета по реформированию и инвестициям (Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг Ислоҳотлар ва инвестициялар бўйича идоралараро мувофиқлаштириш кенгаши мажлисида сўзлаган нутқи). - «Ватанпарвар», 5 февраля 2000 г.

55. Ташқи қарз кўпаймоқда. - «Ватанпарвар», 1999 йил 5 октябрь.

56. «Озодлик» радиоси ўзбек шуъбасининг Ўшдаги мухбири Сарвар Усмоннинг 2000 йил 17 апрель куни соат 8-00 да шу радио орқали айтган факти.

57. Барча куч-ғайратимиз - Ватанимиз мустақиллигини ҳимоя қилиш ишига. - «Ватанпарвар», № 95, 1999 йил.

58. Ўзбекистон Республикаси Президентлигига номзод Ислом Каримовнинг Тошкент вилояти сайловчилари билан учрашувда сўзлаган нутқи. - «Тошкент ҳақиқати», 1999 йил 31 декабр.

59. ДМИТРИЕВ А. Продавать нельзя, ждать. Внесени коррективы в программу приватизации (Сотиш мумкинмас, кутинг. Хусусийлаштириш дастурига тузатишлар киритилди). - «Бизнес-вестник Востока», № 51, 1999 г.

60. ЛАТИБЖОНОВ Н. Адолат шамшири: Бадиалар, мақолалар, суҳбатлар. - «Адабиёт ва санъат» нашриёти, 1993. - 68 б.

61. ШУҲРАТ ЮСУФ АҲМАДЖОН ўғли (Аҳмаджонов Ш.). Қарз балосидан огоҳ бўлгин халқим! -
Т.: Қўлбола нашр (Самиздат), 2000. – 45 б.
1-қисм. - http://harakat.net/harakat/?id=257 (www.harakat.net/harakat/ «Ҳаракат» журнали, 2000 йил 5 (26)-сон);
2-қисм. - http://www.harakat.net/harakat/?id=248 (www.harakat.net/harakat/ «Ҳаракат» журнали, 2000 йил 6 (27)-сон).

62. “2017–2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясини “Ёшларни қўллаб-қувватлаш ва аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш йили”да амалга оширишга оид Давлат дастури тўғрисида” Ўзбекистон Республикаси Президентининг ф а р м о н и. – https://lex.uz/docs/5260791?query=%D1%8E%D1%80%D0%B8%D0%B4%D0%B8%D0%BA%20%D0%B2%D0%B0%20%D0%B6%D0%B8%D1%81%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B8%D0%B9%20%D1%88%D0%B0%D1%85%D1%81%D0%BB%D0%B0%D1%80 (www.lex.uz/docs/ 2021.04.02);
https://uza.uz/en/posts/2017-2021-yillarda-ozbekiston-respublikasini-rivozhlantirishning-beshta-ustuvor-yonalishi-boyicha-harakatlar-strategiyasini-yoshlarni-qollab-quvvatlash-va-aholi-salomatligini-mustahkamlash-yilida-amalga-oshirishga-oid-davlat-dasturi-togrisida_238870?q=%2Fposts%2F2017-2021-yillarda-ozbekiston-respublikasini-rivozhlantirishning-beshta-ustuvor-yonalishi-boyicha-harakatlar-strategiyasini-yoshlarni-qollab-quvvatlash-va-aholi-salomatligini-mustahkamlash-yilida-amalga-oshirishga-oid-davlat-dasturi-togrisida_238870 (www.uza.uz/en/ 2021.03.02) (Дастур матни ушбу Фармоннинг иловасида чоп қилинган. А.Ш.)

63. Ўзбекистон Республикаси Марказий банки. Ўзбекистон Республикаси тўлов баланси, халқаро инвестицион позицияси ва ташқи қарзи. - https://cbu.uz/upload/iblock/997/uz_BOP_-IIP_-EXD_3Q2020.pdf Жами 90 бет (19-диаграмма, 30-бет).

64. Ўзбекистон Республикаси Маъмурий ҳуқуқбузарлик кодексининг 184-моддаси бўйича фуқаро Аҳмаджонов Шуҳратжон устидан тўпланган ҳужжатлар йиғма жилди. – Жиноят ишлар бўйича Тошкент шаҳар Ҳамза туман суди архивида 2001 йил 19 ноябрдаги ҳукмидан кейин сақланаётган 3600/01-сонли иш.

65. Фозил қори ишдан олинди. - http://archive.muslimuzbekistan.com/uzb/uznews/2002_08/uznews15082002.html (www.archive.muslimuzbekistan.com/uzb/ 2002 йил 15 август).

66. ВОҲИДОВ Э. Сайланма: 4 жилдли /Сўзбоши муаллифи: И.Ғафуров. – Т.: «Шарқ», 2000.

67. Ўзбек тилининг изоҳли луғати. 2 жилдли /С.Ф.Акобиров ва бошқ.; З.М.Маъруфов таҳрири остида. – М.: «Рус тили» нашриёти, 1981.

2000 йил 26 май. Ўзбекистон, Тошкент шаҳри.

2021 йил 18 феврал. АҚШ, Вашингтон шаҳри

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

ҚАРЗ БАЛОСИДАН ОГОҲ БЎЛГИН, ХАЛҚИМ! (ДАВОМИ 1)

5. ҚАРЗЛАР ВА ҚИШЛОҚ ХЎЖАЛИГИ

Ватанимиз қишлоқ хўжалигидаги аҳволни битта параграфда батафсил баён этиш мушкулдир. Мен 2001 йилда алоҳида китобча ёзишни режалаштириб, бу муаммони аввалига китобчага киритмаган эдим. Лекин халқимизнинг 65 фоизи қишлоқларда яшаётганлиги ва уларнинг кундалик турмуш даражаси юртимиз қишлоқ хўжалигидаги аҳвол билан чамбарчас боғлиқ эканлигини назарда тутиб, шунингдек олинаётган қарзларнинг бир қисми Ватанимиз қишлоқ хўжалигида олиб борилаётган нотўғри иқтисодий сиёсат оқибатида кундан-кунга, йилдан-йилга ошиб бораётганлигини ҳисобга олиб, муаммони қисқароқ ҳажмда ушбу китобчада ҳам кўриб чиқишни лозим топдим. Ҳозир айтиб ўтилган сабабларга кўра бу параграф ҳажми ва мазмуни жиҳатидан бошқаларига нисбатан бир оз фарқланади.

Ўзбекистон раҳбариятининг мамлакатимиз қишлоқ хўжалигида олиб борган салбий сиёсати туфайли 1991-1998 йилларда чет эл давлатларидан миллионлаб тонна буғдой ва бошқа турли-туман истъемол товарлари сотиб олинди [13, 6-ж., 414-б.]. Узоқ хориждан харид қилинган буғдойни юртимизга олиб келгунга қадар транспорт харажатларига каттагина маблағ сарфланди, аниқроғи буғдойнинг халқаро бозордаги нархига нисбатан икки баробар қимматга тушди [18]. Ҳар бир тонна буғдой жаҳон бозорида 100 АҚШ доллари атрофида туришини ҳисобга олсак [19], ҳар бир миллион тонна буғдойни Ўзбекистонга олиб келгунга қадар 200 миллион доллар валюта сарфланганини кўрамиз.

Ватанимиз Мустақилликка эришганидан буён давлатимиз раҳбарияти ривожланган давлатлардан минглаб қимматбаҳо трактор ва комбайн сотиб олди, аниқроғи лизинг шартномаси асосида олиб келди [13, 6-ж., 414-б.].

Лизинг (инглизча lease - ижара; кирага, ижарага бериш) - машина ва ускуналар, транспорт воситалари, ишлаб чиқариш бинолари ва бошқаларни узоқ муддатга ижарага беришдир. Бу узоқ муддат давомида фойдаланиш мумкин бўлган товарларни экспорт қилишни кредитлашнинг бир шаклидир. [10, 111-б.]

Лизингли шартнома (контракт) - ишлаб чиқарувчи, ижарага берувчи (мулкдор) ва ижарага олувчи (фойдаланувчи мижоз) ўртасидаги шартнома бўлиб, унда кўчма мулкни (машиналар, ускуналар, транс-порт воситалари, қурилиш техникаси, электрон ҳисоблаш машиналари ва бошқаларни) ва кўчмас мулкни (ишлаб чиқариш билан боғлиқ бинолар, хоналар ва иншоотларни) вақтинчалик фойдаланишга бериш шартлари ёзилган бўлади. Лизингли шартнома (муомала) иштирокчиси бўлиб уч томон: корхона - ускунани ишлаб чиқарувчи, лизинг компанияси (ижарага берувчи) ва моддий бойликни олувчи вҳамда ишлатувчи корхона ёки ташкилот (ижарага олувчи) қатнашади. Ижара муддати давомида, одатда, лизинг шартномасини бекор қилиш мумкин эмас. [10, 112-б.]

1999 йилда фақат буғдойни ўриб-йиғиб олишда Ўзбекистон далаларида 6551 та комбайн, шу жумладан узоқ хориждан келтирилган 1184 та «Кейс» ва «Клаас» агрегатлари ишлатилди [14].

Комбайнларнинг нархини ҳам аниқлашга ҳаракат қилиб кўрайлик. Шу мақсадда мен хориж тракторлари ва комбайнларини сотиб олиш ҳамда ишлатиш билан бевосита шуғулланадиган «Ўзқишлоқтаъминоттузатиш» давлат қўмитасига ҳамда қишлоқ ва сув х´жалиги вазирлигининг бўлимига мурожаат қилдим. Лекин вазирликдаги ва қўмитадаги мансабдор шахслар бу ҳақдаги маълумотларни беришмади. Шу сабабли уларнинг нархини бошқа манбалар асосида аниқлашга ҳаракат қилиб кўрайлик.
Италиянинг «Fata Group» компанияси билан имзоланган шартномада қуйидаги маълумотлар бор. «Шартнома доирасида 9 комплект техника - 8 та буғдой ўриш ва битта ем-хашак ўриш комплекти етказиб бериш белгиланди (битта комплект техникага 9 хил техника киради), унинг баҳоси эса 886 минг АҚШ долларини ташкил этади.» [20]. Демак, бу ҳолда битта комбайн 98,5 минг доллар туради.

«1999 йил майида Япониянинг техник ёрдами сифатида «Hew Holland» компаниясининг умумий нархи 2,5 миллион АҚШ долларига тенг бўлган 21 та комбайни Ўзбекистонга келтирилди [21]. Демак, бу ҳолда ҳар бир комбайннинг нархи 118,1 минг долларга тенг бўлмоқда.

АҚШдаги «Кейс» фирмаси каби Жон-Дир фирмаси ҳам тўрт қаторли горизонтал-шпинделли пахта териш машиналарини (комбайнларини) 1980 йилдан бери ишлаб чиқармоқда. Унинг 9940 моделининг 1980 йилдаги баҳоси 105300 доллар эди [22].

2000 йил 24 май куни «Ўзқишлоқтаъминоттузатиш» давлат қўмитасида бўлганимда, ўша ерда ишловчи ходимлардан бири ўзаро сўҳбатда «Магнум» тракторлари, «Кейс» ва «Клаас» комбайнларининг баҳоси 85 минг доллардан 123 минг долларгача эканлигини айтди.

Шундай қилиб, битта хориж трактори ёки комбайнининг ўртача нархи 90-100 минг доллар атрофидадир. Агар 1 АҚШ долларининг «қора бозор»даги нархи 700 сўмдан зиёд эканлигини ҳисобга олсак, ўзбек деҳқонига уларнинг ҳар бири ўртача 63-70 миллион сўмга тушаётганлиги аниқ бўлади. Бундан юртимиз деҳқонлари пешона тери билан топаётган фойдасининг асосий қисми хорижга кетаётганлиги кўриниб турибди.

Энди Ватанимиз қишлоқ хўжалигининг аҳволига ҳам эътибор берайлик. Мустақиллигимизнинг ўтган деярли 9 йили давомида вилоятлар ҳокимлари бир неча мартадан алмаштирилди. Вилоят ҳокимини алмаштириш пайтида Президентимиз И.А.Каримов сўзлаган маърузаларини кўздан кечирсангиз, Ўзбекистоннинг қишлоқ хўжалигидаги ҳақиқий вазиятни анча-бунча тушуниб оласиз. Мисол тариқасида Президентимиз 2000 йил 15 январь куни 2-чақириқ Халқ депутатлари Фарғона вилоятининг 1-сессиясида сўзлаган нутқидан кичкина иқтибос келтирай.

«Сўнгги тўрт йил ичида энг асосий тармоқ пахтачиликда шартнома режаларини бажармаслик вилоятда одат тусига кирди. 1996 йили бу кўрсаткич 80,3 фоизни, 1997 йили 98 фоизни, 1998 йили 77,5 фоизни, 1999 йили 85,7 фоизни ташкил этди. Вилоят бўйича ўртача ҳосилдорлик беш йил давомида 4 центнерга пасайди.» [23]

«Вилоятда сўнгги йилларда дон етиштириш ҳам сезиларли даражада камайиб кетган. Дон етиштириш режаси 1996 йили 89, 1997 йили 91,7, 1998 йили 83,2, 1999 йили эса 75,8 фоиз бажарилди, холос.» [23]

Хўш, юртимиз қишлоқ хўжалигидаги бундай аянчли аҳволга бош сабаб нимада? Бир сўз билан айтганда, бунинг бош сабаби - қишлоқ хўжалигига коммунистларча раҳбарликнинг давом этаётганлигидадир.

В.И.Ленин раҳбарлигидаги коммунистлар колхоз-совхозларни тузиб, 100 минглаб тракторларни далаларда ишлатиб қўйсак, экинлар ҳосилдорлиги ўз-ўзидан ошиб кетади, деб хомхаёл қилганликлари яқин ўтмишимиздан маълум [24, 38-ж., 24-б.]. Ўша машъум ўтмишимиздан бир-иккита фактларни эслатиб ўтай.

«Охирги 10-15 йилда СССР қишлоқ хўжалигининг техника билан таъминланганлиги сезиларли ошди. Улкан техника парки: 2,7 миллиондан зиёд трактор, 820 мингдан зиёд комбайн, юз минглаб бошқа машиналар тўпланган» [25, 100-б]

«Ҳозир (1985 йилда Совет Иттифоқида, А.Ш.) эҳтиёт қисмларни тайёрлаш учун 40 фоиздан ортиқ пўлат қўймалар, 27 фоизга яқин қора металлар ва чуян қўймалар сарф бўлмоқда, уларни ишлаб чиқариш ҳажмлари эса машиналарнинг ўзини ишлаб чиқаришдан ҳам ошиб кетди.» [25, 102-103 б.]

«Биз (Совет Иттифоқи) буғдой етиштириш бўйича АҚШдан 1,4 марта орқада қола туриб, трактор ишлаб чиқаришда 6,4 марта ва буғдой ўрувчи комбайнларда - 16 марта узиб кетганмиз.» [26, 48-б.]

Совет Иттифоқи Ер шаридаги энг катта ҳудудга қуруқликнинг 1,6 қисмига эга бўла туриб, АҚШга нисбатан шунчалик кўп миқдорда тракторлар ва комбайнларни ишлаб чиқарганлигига ва далаларда ишлатиб қўйганлигига қарамай, СССР 1963 йилдан бери ҳар йили АҚШ ва Канададан миллионлаб тонна буғдой сотиб олар эди.

Ватанимиз қишлоқ хўжалигида мавжуд мушкул аҳволнинг сабаблари нимада, ахир? Бунинг биринчи сабаби Совет Иттифоқидаги каби колхоз-совхоз тизими «ширкат хўжалиги» номи остида сақлаб қолинаётганлигидадир. Вазирлар Маҳкамасининг қарорига мувофиқ 2000 йилгача 1802 та жамоа хўжалиги (колхоз) ширкат хўжаликларига айлантирилиши кўзда тутилган [27].

Бунинг иккинчи сабаби СССР даврида ҳам, юртимизда ҳозир ҳам деҳқон ўзи етиштирган пахта ва буғдойни эркин сотиш ҳуқуқидан маҳрум қилинганлигидадир. Деҳқон ҳақиқий моддий манфаатдорликка эга бўлмас экан, далаларда минглаб, ҳатто миллионлаб энг қимматбаҳо тракторлар ва комбайнларни ишлатиб қўйганимизда ҳам юқори ҳосилдорликка, айниқса ҳар қандай ривожланиш асоси бўлмиш камроқ харажат қилиб, каттароқ ҳосил етиштиришга эришиш мумкин эмас.

Хўп, қийин аҳволдан чиқиш учун энди нима қилмоқ керак? Биринчидан, ер деҳқонники бўлмоғи керак (майли, маълум йиллар давомида ерни сотиш ҳуқуқи берилмасин). Иккинчидан, деҳқон ўз манглай тери билан етиштирган барча зироатчилик турларини, жумладан пахта ва буғдойни биржаларда ва бошқа жойларда ихтиёрий сота олиш ҳуқуқига эга бўлиши даркор.

Қишлоқ хўжалигига доир юқорида ёзилган фикрлар деярли ҳар бир демократга маълум бўлган оддий фикрлардир. Агар бунга ишонч ҳосил қилмоқчи бўлсангиз, Ўзбекистон билан боғлиқ мухолиф фикрлар айтиш учун ҳозирча ягона оммавий ахборот воситаси бўлиб қолаётган «Озодлик», «Би-би-си» ва «Америка овози» радиоси ўзбек шуъбасининг эшиттиришларини тинглашингиз мумкин. Ушбу радиолар ҳар куни қуйидаги қисқа тўлқинларда ва соатларда ўз эшиттиришларини ўзбек тилида олиб боришмоқда.

«О З О Д Л И К» радиоси:
1. Эрталаб соат 7-00 дан 9-00 гача 19, 25, 31, 41 ва 49 метр радиотўлқинларда;
2. Кечқурун соат 18-00 дан 19-00 гача 16, 19 ва 25 метр радиотўлқинларда;
3. Кечқурун соат 22-00 дан 23-00 гача 19, 25, 31, 41 ва 49 метр радиотўлқинларда.

«БИ-БИ-С И» радиоси эрталаб соат 7-00 дан 7-30 гача ва кечқурун соат 22-00 дан 22-30 гача 25, 31, 41 ва 49 метр радиотўлқинларда.

(Эслатма. Оврўпа давлатларида ёзги вақтга ўтилиши, яъни соат милларининг бир соатга кўчирилиши муносабати билан «Озодлик» ва «Би-би-си» радиоси апрель-сентябрь ойларида ҳар бир рўйхатнинг охирги бир-иккита радиотўлқинларида эшиттиришлар олиб бормайди.)

«А М Е Р И К А О В О З И» радиоси фақат кечқурун соат 20-00 дан 20-45 гача 19 ва 25 метр радиотўлқинларда.

Маълумки, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг раиси И.А.Каримовнинг 1999 йил 24 августда имзолаган қарорига асосан, 1999 йилда Ўзбекистонда пахта етиштириш режаси 4 миллион тонна, давлатнинг харид режаси эса олинадиган пахта толаси ҳажмининг 30 фоизи миқдорида белгиланган эди [28]. Шу қарордан келиб чиқиб, деҳқон режадаги пахтанинг 30 фоизини давлат белгилаган нархларда давлатга сотсин. Режадаги 70 фоиз ва режадан ортиқ етиштирган пахтани деҳқон эркин нархларда биржаларда ва бошқа жойларда сотиш ҳуқуқига эга бўлмоғи мақсадга мувофиқдир.

Ер ва деҳқон эркинлиги масаласида узоқ хориж тажрибасидан мисол келтириб ўтирмай, бизга шундоққина қўшни бўлган жумҳуриятларга эътибор берайлик. 90 фоиздан зиёд ҳудуди тоғлардан иборат бўлган Қирғизистон Республикаси раҳбарияти мустақилликка эришгач, Марказий Осиёда биринчилардан бўлиб колхоз-совхозларни тугатди. Уларнинг ерларини 700 мингдан ортиқроқ фуқарога бўлиб бериб, ҳар бирига ердан 99 йил давомида фойдаланиш ҳуқуқини кафолатловчи гувоҳномани топширди [29]. Қирғизистон Республикасининг Президенти Асқар Ақаевнинг таклифи билан 1998 йил 17 октябрида Қирғизистон халқи ўртасида ялпи овоз бериш (референдум) ўтказилиб, деҳқонларнинг ерга эгалик қилиш ҳуқуқи янада кенгайтирилди, ерлар деҳқонларга тўлиқсинча хусусийлаштириб бериладиган бўлди. Қирғиз деҳқони ўз ерига хоҳлаган экинини экади, йиғади ва исталган жойга олиб бориб сотиш ҳуқуқига эгадир, давлатга эса тегишли солиқларнигина тўлайди.

Қозоғистон Республикасида ҳам мустақилликнинг дастлабки йилларидаёқ колхоз-совхоз ерлари ҳақиқий эгалари бўлмиш деҳқонларга бўлиб берилган эди. Пахта ва буғдойдан мўл ҳосил етиштириш орқали ҳам ўз оиласига, ҳам Қозоғистон давлатига валюта ишлаётган деҳқонлар кузда йиғим-терим пайтида унга ўзлари нарх белгилашади. Терилган ҳар бир килограмм пахта учун қозоқ деҳқон-фермери Ўзбекистондагига нисбатан 5-6 марта юқорироқ ҳақ тўлаганлиги боис, ҳар йили кузда Ўзбекистоннинг Қозоғистон билан чегарадош бўлган Сирдарё вилоятидаги баъзи деҳқонларимиз Қозоғистонга бориб пахта термоқдалар ва шу йўл билан ўз оилаларини боқмоқдалар.

Ерларнинг деҳқонларга бўлиб берилганлигининг яна бир фойдали томони шундаки, Қозоғистон Республикаси Президенти Нурсултон Назарбоев ва Қирғизистон Республикаси Президенти Асқар Ақаев қишлоқ хўжалик экинларини экиш, йиғиштириш, тракторлар ва комбайнларни хориждан сотиб олиш, ҳар бир вилоят ҳокимидан пахта ва буғдой йиғими бўйича давлат режасини бажарилишини талаб қилиш каби ишларга деярли вақт сарф этмайди. Яъни улар ўзларининг ва давлат бошқарув аппаратининг куч-ғайратини кўпроқ ўз халқи, ўз мамлакати учун муҳимроқ бўлган давлат ишларига сарф этишади. Қозоғистонда ҳам, Қирғизистонда ҳам уруш-жанжал йўқлигининг сабабларидан бири балким шундадир.

Ватанимиз қишлоқ хўжалигидаги аҳволни кўз олдимга келтирганимда, кўплаб деҳқонлар билан бўлиб ўтган суҳбатларни эслаганимда негадир буюк шоиримиз Алишер Навоийнинг роппа-роса 500 йил олдин ёзган «Вақфия» асаридаги битта машҳур тўртлиги қайта-қайта ёдимга келайверади-келайверади [30, 253-б.].

То ҳирсу ҳавас хирмани барбод ўлмас,
То нафсу ҳаво қасри барафтод ўлмас,
То зулму ситам жониға бедод ўлмас,
Эл шод ўлмас, мамлакат обод ўлмас.

Ушбу тўртлик мазмунини филология фанлари доктори Иброҳим Ҳаққулов ўз китобида қуйидагича изоҳлаган. «Бу рубоийда хорислик ва очкўзлик «хирмани»га барҳам берилмаслиги қораланади; нафс ва кибр «қаср»ларини қулатмаслик фош этилади; амал одамларининг зулм ва ситамкорликни енгиш каби қийинчиликларни таслим этишлари бош вазифа қилиб қўйилади. Ва охирида булардан қутулмаса ҳеч вақти эл шод, мамлакат обод бўлмаслиги таъкидланади.» [31, 104-б.]

6. ЖАҲОН МАМЛАКАТЛАРИНИНГ ИҚТИСОДИЙ АҲВОЛИ

Мен 1-параграфда таъкидлаган, Ўзбекистон иқтисодиётига киритилган 10 миллиард доллардан зиёд сармоя жаҳондаги 25 дан ортиқ давлатлардан ва халқаро банклардан олинган [32]. Шу сабабли жаҳон мамлакатларининг иқтисодий аҳволи билан ҳам қисқача танишайлик.

Бугунги кунга келиб жаҳон мамлакатлари иқтисодий аҳволига нисбатан учта катта гуруҳга ажралган. 1948 йилда «Маршалл режаси» амалга оширилган мамлакатлар АҚШ ташаббуси билан Оврўпа иқтисодий ҳамкорлик ташкилотини тузишган эди. 1960 йил 14 декабрда Парижда 21 давлат раҳбарлари имзолаган ва 1961 йил 1 октябрдан кучга кирган битим асосида Оврўпа иқтисодий ҳамкорлик ташкилоти ўрнида Иқтисодий ҳамкорлик ва тараққиёт ташкилоти қарор топди. Бугунги кунда ушбу ташкилотга аъзо 24 мамлакат Австралия, Австрия, Америка Қўшма Штатлари, Бельгия, Буюк Британия, Дания, Ирландия, Исландия, Испания, Италия, Канада, Люксембург, Нидерландия, Норвегия, Олмония, Португалия, Туркия, Фарангистон, Финляндия, Швейцария, Швеция, Юнонистон, Янги Зелландия ва Япония биринчи дунё мамлакатлари ёки саноати ривожланган мамлакатлар, деб айтилади [10, 158-б.]. Уларда жаҳон аҳолисининг 15,6 фоизи яшайди [33, 336-б.].

Учинчи дунё мамлакатларига ривожланаётган мамлакатлар киради. Улар сафида жаҳондаги мамлакатларнинг тўртдан беш қисми [33, 530-б.], яъни 150 дан зиёд мамлакат бор. Уларда Ер аҳолисининг 80 фоизи яшайди [33, 530-б.]. Учинчи дунё мамлакатларига Осиё қитъасидаги Япония, Жанубий Қурия ва Исроилдан бошқа барча мамлакатлар, шу жумладан Ўзбекистон ҳам, Африка қитъасидаги Жанубий Африка Республикасидан бошқа барча 55 мамлакат ва Лотин Америкасидаги ҳамма мамлакатлар киради.

Биринчи ва учинчи дунё мамлакатларига кирмаган барча мамлакатлар иккинчи дунё мамлакатлари ҳисобланади ва улар иқтисодиёти ўтиш босқичида бўлган мамлакатлар, деб аталади. Барча кредитор давлатларга тасниф бериб ўтирмай, жаҳонда энг йирик судхўр давлат Япония ҳақидагина маълумотни келтирайл. Жаҳондаги турли давлатлар Японияга жами 133 триллион иена ёки 1 триллион доллар қарзга ботган. Ўтган 1999 йилнинг ўзида ушбу қарзлар 7 фоизга, яъни 70 миллиард долларга ортган. [34]

1999 йилда Ўзбекистоннинг ялпи ички маҳсулоти (ЯИМ) 2,04 триллион сўм бўлганлигини [35] ва юртимиз «қора бозори»да 1 АҚШ доллари 700 сўмдан ортиқ эканлигини ҳисобга олсак, жумҳуриятимизнинг ЯИМ тахминан 2,93 миллиард долларга тенглигини кўрамиз. Демак, Япония 1999 йилда фақат берган қарзларининг фоизлари ҳисобига олган 70 миллиард доллар фойдаси 24 миллион киши яшайдиган Ўзбекистоннинг 24 йил давомида, бошқача айтганда ¤Ўбекистондек 24 та мамлакат аҳолиси бир йил давомида ишлаб чиқарган барча маҳсулотига тенг экан.

Хўш, вазият шундай экан, Ўзбекистон давлати қандай йўл тутмоғи лозим? Буни соддароқ қилиб тушунтиришга ҳаракат қилиб кўрай. Тасаввур этинг, сиз 1991 йил 1 сентябрь куни янги, мустақил оила қуриб, тахминан 200 тача оила истиқомат қиладиган маҳаллада яшай бошладингиз. (Бугунги кунда жаҳонда 200 га яқин мамлакат бор, улардан 186 таси Бирлашган Миллатлар Ташкилотига аъзодир.) Маҳалладаги энг бой 24 оила гап-гаштак ўтказишиб, гаштак жўрачиликни йўлга қўйишган. Маҳаллада 150 дан зиёдроқ камбағал оилалар бўлиб, ўша 24 бой оила судхўрлик йўли билан уларни қарзга ботириб ташлаган. Қолган оилалар эса ўртача бойликка эга бўлиб, ўзига тўқ оилалардир.

Агар сиз оила бошлиғи сифатида тез бойиш, яхши яшаш ва еб-ичиш ниятида ўша 24 бой оилалардан 10-30 йилдан сўнг фоизлари билан қайтариб бериш шартига асосан катта миқдорда қарзлар олсангиз ва данғиллама уй қурсангиз, янги автомашина харид қилсангиз, чет элларда ишлаб чиқарилган рангли телевизор, совутгич, видео ва бошқа қимматбаҳо аппаратларни сотиб олсангиз, сиз ва оила аъзоларингиз 10-30 йил давомида нисбатан яхши ва кайф-сафода яшашларингиз мумкин. Шунингдек бой оила бошлиқлари ичида энг нуфузлисидан сиз ўзингизга ва оила аъзоларингизга унчалик зарур бўлмаган товарларни нисбатан қиммат нархларда ва катта ҳажмда сотиб олсангиз, ўша бой ва нуфузли киши баъзи бир маъракаларда сиз билан бирга ўтириши, ҳатто сиз билан бирга фотосуратларга тушиши ҳам мумкин. Лекин «беш кунлик дунё» деганларидек, 10-30 йил ўтиб асосий қарзларни ва унга қўшимча равишда фоизлари билан тўлаш пайти келганда қарзларни вақтида тўлай олмай қолишингиз мумкин. Натижада ўзингиз ҳам, фарзандларингиз ҳам ва ҳатто невараларингиз ҳам уза олмайдиган даражада қарзга ботиб қолишингиз мумкин. Ўз фарзандларига ва невараларига катта қарзлар қолдирган оила бошлиғи ҳақида нималар дейиш мумкин?!

Хўш, «Сих ҳам, кабоб ҳам куймайдиган» қилиб, қандай иш тутмоқ афзал? Жуда пухта ўйлаб, ҳисоб-китоб қилибгина, энг зарур нарсаларгагина, баъзан маъракаларга қарз-ҳавола қилиш мумкин. Масалан, оилангизга сигир сотиб олишингиз мумкин. Бунинг учун пулнинг бир қисмини ўзингиз тўплашингиз, бир қисмини иложи борича камроқ фоизларда қарз олишингиз ўринлидир. Камроқ фоизларда қарз ва ёрдам олиш учун эса ўша маҳалладаги оилалар билан яхши қўшничилик муносабатларини ўрнатишингиз муҳимдир. Лекин қарз олишдан олдин сигирнинг сутини, қатиғини, қаймоғини сотишдан ва бошқа йўллардан келадиган фойдаларни пухта ҳисоб-китоб қилишингиз, оила аъзоларингиз, айниқса турмуш ўртоғингиз билан маслаҳатлашишингиз ва маълум бир муддатда қарздан қутулишни режалаштиришингиз зарур. Фақат шу ҳолдагина сиз ва оила аъзоларингиз ўзининг иқтисодий ва ижтимоий мустақиллигини, маҳалладошлар олдидаги обрў-эътиборини сақлаб қола олади.

Шарқнинг буюк шоирларидан бири Саъдий Шерозий (1184-1292) айтганидек [36, 31-б.]:

Ўз манглай теридан нон топган киши
Ҳотам миннатидан озод ёз-қиши.

7. ЖАҲОН ТАРИХИГА БИР НАЗАР

Турли давлатлар ўртасида қарзлар муаммосининг келиб чиқиш сабабларини тушуниш учун жаҳон тарихига бир назар солайлик.

Инсоният тарихида шу кунгача 15 мингга яқин урушлар бўлиб ўтган. Ушбу урушлардан асосий мақсад босиб олинган юрт бойликларини ғолиб келган мамлакат ҳудудига ҳар хил йўллар билан олиб кетиш эди. Шу ерда инсоният тарихида энг даҳшатли ҳисобланмиш 1- ва 2-Жаҳон урушларининг келиб чиқиш сабаблари ва оқибатлари ҳақида қисқача эслатиб ўтай.

«19-асрнинг охирига келганда дунёни бўлиб олиш асосан тугалланган бўлиб, Англия ва Франция жуда катта территорияларни мустамлака қилиб олган эди. Жаҳон бозорида АҚШ, Германия ва Япония тобора кўпроқ таъсир кўрсата бошлаган бўлсада, уларга иккинчи даражали мустамлакалар теккан эди. Германия дунёни қайтадан тақсимлаш учун урушга ҳозирланиб, 1879 йилдаёқ Австрия-Венгрия билан ҳарбий-сиёсий иттифоқ тузганди. Бу иттифоққа (1881 йилда Франция Тунисни босиб олгандан кейин) Италия ҳам қўшилди (1882), шу тарзда Германия бошчилигида Учлик иттифоқи ташкил топди. Иттифоқ Англия, Франция ва Россияга қарши қаратилган эди. Бу иттифоққа қарши 1893 йили Франция-Россия ҳарбий битими имзоланди. 1904 йилги Англия-Франция, 1907 йилги Англия-Россия битимлари асосида Антанта (фарангча entente - битим, келишув) (Англия, Франция, Россия) блоки вужудга келди. 1905-1906 йиллардаги кризис ҳамда Босния (1908-1909), Марокаш (1911) кризислари ва бошқалари икки блок ўртасидаги низоларни янада кескинлаштирди, айниқса 1911-12 йиллардаги Италия-Туркия уруши, 1912-13 йиллардаги Болқон урушлари халқаро миқёсда сиёсий кучларнинг шу икки ҳарбий блок атрофида тезроқ уюшишларига олиб келди.» [9, 2-ж., 245-б.]

«Ҳар иккала империалистик блок, хусусан Германия, Австрия, Венгрия блоки дунёни қайта бўлиш, жаҳон бозоридаги позицияларини қайта тақсимлаш иштиёқида уруш очишга баҳона изларди. 1914 йил 28 июнда Австрия-Венгрия империясининг шаҳзодаси Франц-Фердинанд Сараевода ҳарбий машқларни кўрикдан ўтказаётганда серб миллатчи офицерлар ташкилотининг вакиллари томонидан ўлдирилди. Бу воқеа урушга бевосита баҳона бўлди. Австрия-Венгрия ҳукумати дастлаб Германия тавсияси билан Сербияга бажариш мумкин бўлмаган талаблар қўйиб, ультиматум берди ва 1914 йил 28 июлда уруш бошлади. Россия гарчи урушга тайёр бўлмаса ҳам (1908 йил урушга тайёргарлик кўриш учун 10 йиллик программаси қабул этилган эди), инглиз-француз империалистлари таъсири остида 16 (29) июлда қисман, 17 (30) июлда эса умумий сафарбарлик эълон қилди. Германия 1 августда Россияга, 3 августда Францияга уруш эълон қилди. Англия 4 августда Германияга уруш эълон қилди. Япония 23 августда Германияга қарши уруш бошлади. 29 октябрда Германия-Австрия-Венгрия блокига Туркия ҳам кирди. 1915 йил 23 майда Учлик иттифоққидан чиқиб, Антантага қўшилди. 14 октябрда Болгария Сербияга уруш бошлади, 1916 йил 27 августда Руминия ҳам Антанта томонида урушга кирди. Уруш бошида ўзини бетараф деб эълон қилган Америка Қўшма Штатлари ҳам 1917 йил 6 апрелда урушга қўшилди (у Германиянинг денгизларда шафқатсиз сув ости уруши олиб бораётганига норозилик билдириб, унга уруш эълон қилди). Биринчи жаҳон уруши охирида жаҳондаги кўпгина давлатлар Германияга қарши уруш эълон қилдилар.» [9, 2-ж., 246-б.]

«1918 йил 18 ноябрда Германия Компьен яраш битимига имзо чекди. Бу битимга кўра, уруш ҳаракатлари тўхтатилди. Германия босиб олган ҳарбий территориялардан ўз қўшинларини дарҳол олиб чиқиб кетиш, ҳарбий техникаси ва қурол-яроғларининг катта қисмини, бутун ҳарбий флотини, паровоз, вагон, автомобил каби транспорт воситаларининг катта қисмини ғолибларга топшириш мажбуриятини олди. Бунга қадар 1918 йил 29 сентябрда Болгария Солоники ярим оролида Антанта давлатларига таслим бўлиб битимга қўл қўйди. 30 октябрда Туркия Антанта билан яраш битимини имзолади. 3 ноябрда Австрия-Венгрия империяси Вилла-Жусти яраш битимига имзо қўйди. Шундай қилиб, 4 йил-у 3 ой ва 10 кун давом қилган Биринчи жаµон уруши Германия ва унинг иттифоқчилари мағлубияти билан тугади.» [9, 2-ж., 248-б.]

Демак, 1-жаҳон уруши 1914 йил 28 июлда бошланиб, 1918 йил 18 ноябрда тугади. «1-Жаҳон уруши бошида аҳолиси (мустамлакалари билан) 732 миллион киши бўлган 8 давлат урушган бўлса, охирларида 1,5 миллиарддан ортиқ аҳолиси бўлган 33 мамлакат урушга тортилди; бу - ер юзи аҳолисининг тўртдан уч қисмини ташкил қилар эди. Европа, Осиё ва Африка территориясининг жами 4 миллион квадрат километрдан ортиқ майдонида уруш олиб борилди. Қурбонлар ва етказилган моддий зиён жиҳатдан бу уруш унга қадар 125 йил ичида бўлган барча урушлар келтирган зиёндан ошиб тушди. Урушга сафарбар қилинган 774 миллион кишидан 10 миллионга яқини ўлдирилди, 20 миллиондан ортиқ киши ярадор қилинди. 10 миллионга яқин киши турли эпидемиялар ва очарчиликдан қирилиб кетди. Уруш давомида давлатлар бевосита урушнинг ўзига 208 миллиард доллар харажат қилдилар.» [9, 2-ж., 248-б.]

«Биринчи жаҳон уруши империалистик давлатларнинг кутган натижаларини бермади, улар ўртасидаги зиддиятларни янада чуқурлаштирди, холос. Антанта 1919 йил 28 июнда Германия билан Версаль сулҳ шартномаси, 1919 йил 10 сентябрда Австрия билан Сен-Жермен сулҳ шартномаси, 1919 йил ноябрда Болгария билан Нёйи сулҳ шартномаси, 1920 йил 4 июнда Венгрия билан Трианоа сулҳ шартномаси ва 10 августда Туркия билан Севр сулҳ шартномасини имзолади. Бу шартномалар оқибатида Германия мустамлакаларидан ажраб қолди, вақтинча капиталистик рақобат доирасидан чиқди. Собиқ Австрия-Венгрия территориясида Чехословакия, Венгрия, Австрия давлатлари вужудга келди. Сербия билан Черногория бирлашди, Австрия-Венгриянинг собиқ жанубий вилоятлари Хорватия, Словения, Далмация, Босния ва Герцеговина билан қўшилиб, Югославия қироллиги пайдо бўлди. АҚШ, Англия, Франция Германияни мустамлака ва ҳарбий-денгиз флотидан маҳрум қилиб, Совет Россиясига қарши фойдаланиш учун қуруқликдаги қўшинларини сақлаб қолдилар. Англия Африканинг шарқидаги ва жануби-ғарбидаги Германия мустамлакаларини эгаллади. Франция эса Эльзас-Лотарингияни қайтадан олиб, Камеруннинг катта қисмини, Тогонинг ярмини ўз таъсири остига олди. Версал сулҳ шартномаси ва Версал-Вашингтон системасига кирган шартномалар империалистлар ўртасидаги мавжуд қарама-қаршиликларни янада кучайтирди.» [9, 2-ж., 249-б.]

Чор Россияси ўрнида пайдо бўлган, большевиклар раҳбарлигидаги қизил империя ўзининг дастлабки кунлариданоқ коммунизм байроғи остида мамлакатларни бирлаштириш ғояси ёрдамида жаҳонни қайтадан бўлиш истагида эди. 1922 йил 30 декабрида СССР Советларининг 1-қурултойида Совет Социалистик Республикалар Иттифоқини (СССР - «Союз Советских Социалистических Республик», А.Ш.) тузиш ҳақида қабул қилинган декларацияда очиқдан-очиқ: «СССР - бу Жаҳон Совет Социалистик Республикасини тузишдаги дастлабки қатъий қадамдир», деб ёзилганди [37, 22-б.]. Яъни жаҳондаги барча давлатлар СССР таркибига киргунига қадар республикалар сонини ошириб бориш режалаштирилган эди.

«Доҳий» И.В.Сталин раҳнамолигидаги Совет Иттифоқи раҳбарияти шу мақсадда Германиянинг 2-Жаҳон урушига тайёрланишига катта ёрдам берди. 1920-йилларнинг иккинчи ярмидан бошлаб 1940-йилларнинг бошига қадар СССР Германия билан яқин муносабатларда бўлди, уларнинг кўплаб бўлажак ҳарбий саркардалари - генераллари ва фелдмаршаллари Совет Иттифоқи ҳудудига келиб-кетиб туришди ва ҳарбий малака орттиришди.

«1930-йилларда гитлерчилар ҳукумати жаҳон урушига дипломатик, стратегик ва иқтисодий тайёргарликни кенг авж олдирди. 1933 йил октябрда Германия қуролсизланиш бўйича ўтказилаётган Женева конференциясини (1932-35) ташлаб чиқиб кетди ва ўзининг Миллатлар Иттифоққидан чиқишини баён қилди. 1935 йил 16 мартда Гитлер 1919 йилги Версал шартномасининг ҳарбий моддаларини бекор қилди ва мамлакатда умумий ҳарбий мажбурият жорий этди. 1936 йил мартда немис қўшинлари демилитаризация қилинган Рейн зонасини эгаллади. 1936 йил ноябрда Германия билан Япония ўртасида «Антикоминтерн аҳдномаси» имзоланди. 1937 йилда бу аҳдномага Италия ҳам қўшилди. Япониянинг Хитойга қарши (1931), Италиянинг Эфиопияга қарши (1935-36) агрессив урушлари, Испанияга Германия-Италия интервенцияси оқибатида фашист давлатлари Европа, Африка ва Осиёда ўз мавқеиларини кучайтирдилар.

Буюк Британия билан Франциянинг аралашмаслик сиёсатидан фойдаланган фашистлар Германияси 1938 йил мартда Австрияни босиб олди. Буюк Британия билан Франция Чехословакияга нисбатан хоинлик қилиб, Мюнхен битимини (1938) имзолади ва Судет областини Германия босиб олишига рози бўлди. Буни АҚШ қўллаб-қувватлади. Улар бу билан фашистлар Германияси учун Шарққа йўл очиб бердилар. 1939 йил мартда Германия Чехословакияни бутунлай оккупация қилиб, қўғирчоқ фашист «давлати» - Словакияни тузди, Литванинг Мемел областини босиб олди ва Руминияни асоратга соладиган «хўжалик» шартномасини мажбуран қабул қилдирди. Италия 1939 йил апрелда Албанияни оккупация қилди. 1939 йил апрел-майда Германия 1935 йилги Англия-Германия денгиз битимини, 1934 йилдаги Польша билан ҳужум қилмаслик тўғрисида тузилган битимини бекор қилиб, Италия билан «Пўлат аҳднома» битимини тузди. Битимга биноан Германия ғарб давлатлари билан уруш бошласа, Италия ҳукумати унга ёрдам бериш мажбуриятини олди. Буюк Британия ва Франция ҳукуматлари эса Германиянинг кучайиб кетишидан қўрқиб, унга таъсир кўрсатиш мақсадида СССР билан музокараларга киришди (1939 йил ёзи, Москва). Бироқ ғарб давлатлари агрессорга қарши биргаликда кураш олиб бориш тўғрисида СССР таклиф қилган битимни тузишга рози бўлмадилар.» [9, 2-ж., 567-б.]

Мана шундай халқаро вазиятда 1939 йил 23 август куни Москвада Кремлда СССР ва Германия ўртасида Молотов-Риббентроп пакти (аҳдномаси) имзоланди [37, 65-б.]. Бунинг натижасида 1939 йил 1 сентябрь куни Германия Польшага ҳужум қилди. 3 сентябрда Буюк Британия билан Франция Германияга уруш эълон қилдилар. Польша ватанпарварлари фашистларга қарши қонли жанглар олиб бораётган бир пайтда 1939 йил 17 сентябрда Совет Иттифоқи қўшинлари ўша пайтдаги Полша чегараларини кесиб ўтиб, ғарбий Белоруссия ва ғарбий Украинани босиб олди. Бир оз вақт ўтгач Совет қўшинлари Литва, Латвия ва Эстонияга ҳам киритилди ва ушбу мустақил давлатлар мажбуран СССР таркибига иттифоқчи республикалар сифатида қўшиб олинди.

Полшани қонли бўлиб олишни тантана қилиш мақсадида фашистлар генерали Г.Гудериан ва Совет Иттифоқи генерал-лейтенанти, 25-механизациялашган корпус қўмондони С.М.Кривошеиннинг битта минбарда турган вазиятда Брест шаҳрида совет-фашист қўшинларининг биргаликдаги шармандали намойиши (паради) бўлиб ўтди [37, 53-б.].

Шу шармандали воқеаларнинг давоми сифатида Совет қўшинларига асир тушган беш мингдан ортиқ полшалик офицерлар ва аскарлар кўп вақт ўтмай Россиянинг Катин ўрмонида отиб ташланди. Бундай разиллик Совет Иттифоқи раҳбарияти томонидан яқин-яқинларгача тан олинмай келинди. 1980-йиллар ўртасида Совет Иттифоқида бошланган демократик ўзгаришлар таъсирида 1989 йилда Катин ўрмонида нуфузли халқаро комиссия томонидан полшалик офицерлар қабрлари яна бир марта очилди. Жасадлар танасида қолган ўқлар СССРда ишлаб чиқарилганлиги аён бўлди, натижада тарихий ҳақиқат жаҳон олдида тан олинди.

Шундай қилиб, 1-Жаҳон урушига сабаб бўлган асосий омиллар 2-Жаҳон урушининг келиб чиқишига ҳам асос бўлди. 2-Жаҳон уруши 1939 йил 1 сентябрида фашистлар Германиясининг Полшага ҳужумидан бошланиб, 1945 йил 2 сентябрда Япония ҳукумати сўзсиз таслим бўлиш актини имзолаганга қадар олти йилни ўз ичига олди.

«2-Жаҳон урушида 61 давлат (ер шари аҳолисининг 80 фоизи) қатнашди. Ҳарбий ҳаракатлар 40 давлат территориясида олиб борилди. Қуролли кучларга 110 миллион киши сафарбар қилинди. 50-55 миллион киши нобуд бўлди, шундан фронтларда ўлганлар 27 миллион кишини ташкил қилди. Ҳарбий харажат ва ҳарбий зарар 4 триллион долларга етди.» [9, 4-ж., 575-б.]

Ҳозирги ҳисоб-китобларга қараганда 1941-45 йиллардаги Улуғ Ватан урушида Совет Иттифоқидан 26 миллион 470 минг киши қурбон бўлди [38]. Буюк давлатларнинг дунёни қайтадан бўлиб олиш учун олиб борган 2-Жаҳон урушига Ўзбекистоннинг 1 миллион 300 мингдан зиёд ўғил-қизлари сафарбар этилиб, улардан 400 мингга яқини жангларда ҳалок бўлишди [39].

(Аниқлаштирилган маълумотларга кўра, 1941 йил бошида Ўзбекистонда 6,5 миллион аҳоли яшаган бўлса Иккинчи дунё урушида улардан 1 миллион 433 минг 230 нафар киши иштирок этди. 604 минг 52 нафар ҳамюртимиз уруш майдонларидан ногирон бўлиб қайтди, 450 мингдан ортиқ ватандошимиз эса қонли жангларда ҳалок бўлди. [64] (А.Ш. 2021.17.02))

Дунёни қайтадан бўлиб олиш учун бўлган 2-Жаҳон урушининг даҳшатли оқибатларини кўрган ва мустамлака мамлакатлардаги миллий-озодлик ҳаракатининг авж ола бошлаганлигини тушунган жаҳоннинг ривожланган давлатлари бошқа мамлакатлар иқтисодиётини бошқаришнинг, улар бойликларини ташиб кетишнинг мустамлака тизимидан бошқачароқ йўлларини излай бошлашди ва антиқа усулни ўйлаб топишди.

8. СУДХЎРЛИК НАТИЖАСИДА ЖАҲОН МАМЛАКАТЛАРИДА ВУЖУДГА КЕЛГАН АҲВОЛ

Антиқа усул шундан иборат эдики, қадим замонда судхўрлик деб аталувчи, Ислом динида гуноҳи кабиралардан (улкан гуноҳлардан) бири деб таъкидланган ва қарз олувчидан маълум бир фоиз ундириш шарти билан қарз бериш усулини янги замон шароитида ривожланган ғарб давлатлари банклар орқали кенг миқёсда қўллай бошлади.

Саноати тараққий этган давлатлар ривожланишдан орқада қолган мамлакатда бир нечта заводлар қуриш, маълум миқёсда озиқ-овқат маҳсулотларини етказиб бериш, айниқса қиммат нархларда қурол-яроғ сотиш каби йўллар билан уни қарздор қилиб қўйишади. Қарздор мамлакат халқи эса худди бизнинг Ўзбекистонимизга ўхшаб дарёлари ва ягона Орол денгизидаги сувини қуритиш, ўзининг бебаҳо табиатини кимёвий моддалар билан катта ҳудудларни заҳарлаш ҳисобига миллионлаб тонна пахта етиштиради, сўнгра унинг чанги ва заҳарини ютиб, толасини ажратади ва янги қурилган заводларда ипга айлантириб, ўз қўллари билан ривожланган мамлакатларга кўп йиллар давомида мунтазам етказиб бериб туради.

Қарз масаласида жаҳон мамлакатларидаги аҳволга ҳам назар солайлик. Африка қитъасининг энг кўп аҳоли - 105 миллион киши яшаётган мамлакати бўлмиш Нигерия Федератив Республикаси [40, 370-б.] чет эл мамлакатларидан жами 30 миллиард доллар қарзга ботган [41].
(2020 йилда Нигерияда 210 миллион киши яшаган (https://ru.wikipedia.org/wiki/Нигерия#Внешняя_торговля ). У катта нефт ва бошқа қазилма бойликларга эга бўлганлиги сабабли ташқи қарзини камайтиришга эришди. Унинг ташқи қарзи 2013 йил 31 декабр куни 15 миллиард 730 миллион долларни ташкил қилди (https://ru.wikipedia.org/wiki/Список_стран_по_внешнему_долгу А.Ш., 2021.17.02)

Африка қитъасидаги барча давлатларнинг умумий ташқи қарзи 2000 йил 1 январга қадар 350 миллиард долларга етди [42]. Бундай катта қарз Африка давлатларининг заиф иқтисодини том маънода буғмоқда.

Лотин Америкасининг энг катта давлати бўлмиш ва 165 миллион киши яшаётган Бразилия Федератив Республикасининг [40, 78-б.] бошқа давлатлардан қарзи 1992 йилдаёқ 121 миллиард доллардан ошган эди [33, 677-б.].
(Бразилияда 2016 йил 1 июлда 206 миллион 81 минг киши яшаган (https://ru.wikipedia.org/wiki/Население_Бразилии ) Унинг ташқи қарзи 2019 йил 15 октябр куни 3 триллион 195 миллиард 533 миллион долларни ташкил қилди (https://ru.wikipedia.org/wiki/Список_стран_по_внешнему_долгу А.Ш., 2021.17.02))

Табиий бойликлари жуда кўп бўлган Бразилиядек ва Нигериядек давлатларнинг жаҳон сиёсатида етакчи ўрин эгаллай олмаганлигининг асосий сабабларидан бири - уларнинг саноати ривожланган давлатлардан жуда катта қарзга ботганлигидир. Бу факт шуни кўрсатадики, қарзга ботган давлат буюк давлат бўлаолмайди. «Ўзбекистон - келажаги буюк давлат», деган гапга ишонаётган баъзи бир юртдошларимизга эслатиб ўтаманки, давлатимизнинг ҳозирги раҳбарияти Ўзбекистонни шу тезликда қарз ботқоғига киритиб бораверса, мамлакатимиз ҳеч қачон буюк давлат бўлаолмайди.

Энди бир пайтнинг ўзида Оврўпа ҳамда Осиё қитъаларида жойлашган ва ҳудуди жиҳатидан жаҳондаги энг йирик мамлакат бўлмиш Россия Федерациясига эътибор берайлик. Россия Федерациясининг 2000 йил апрелга қадар жами ташқи қарзи 160 миллиард долларни ташкил этди. Энди Россия ҳар йили камида 11,5 миллиард доллардан қарз тўлаб боришга мажбурдир [43]. Россия Федерациясининг йиллик бюджети 20 миллиард доллар [44] эканлигини ҳисобга олсак, ушбу қарзлар Россиядек табиий заҳиралари жиҳатидан жуда бой мамлакат халқи учун ҳам нақадар катта қарз эканлигини тасаввур этамиз.

Ташқи қарз бўйича жаҳоннинг энг камбағал мамлакатлари учта кўрсаткич бўйича аниқланади. Мен шулардан биттаси бўйича Россияга баҳо бериб ўтай. Агар ташқи қарз мамлакатнинг ялпи ички маµсулотининг 50 фоизини ташкил этса [2], бу жиддий (критик) чегара ҳисобланади. Ушбу кўрсаткич Россия учун 1998 йилда 64 фоизни ташкил этди [2]. Натижада қарз соҳасида Россия Федерацияси 2000 йилда энг камбағал мамлакатлар даражасига бориб қолди.

(Россия Нигерия каби катта нефт ва бошқа қазилма бойликларга эга бўлганлиги, шунингдек нефт нархининг ошиши сабабли ташқи қарзини камайтиришга эришди. 2000 йилда 1 баррел нефт 30 доллар бўлган бўлса, нефт нархи 2008 йилда 100 долларга етди (https://ru.wikipedia.org/wiki/Цены_на_нефть ). Шунда Россия ўз қарзининг катта қисмини тўлади. Россиянинг ташқи қарзи 2020 йил 1 арел куни 450 миллиард 46 миллион долларни ташкил қилди (https://ru.wikipedia.org/wiki/Список_стран_по_внешнему_долгу А.Ш., 2021.17.02)

Собиқ Совет Иттифоқи ўрнида пайдо бўлган 12 та Мустақил ҳамдўстлик мамлакатларининг умумий ташқи қарзи 1996 йилга келиб 272 миллиард долларни ташкил этганини эслатиб ўтиш ўринлидир [33, 177-б.].

(12 та Мустақил ҳамдўстлик давлатларининг ташқи қарзига доир 2020 йилга доир маълумотлар:

1. Россия – 470,1 млрд. доллар (2021.01.01, https://www.cbr.ru/statistics/macro_itm/svs/ext-debt/ );

2. Қозоғистон – 152,7 млрд. доллар (2020.01.09, https://www.kt.kz/rus/economy/vneshniy_dolg_kazahstana_sostavlyaet_152_7_mlrd_iz_1377904359.html );

3. Украина – 85,05 млрд. доллар (2020.31.07, https://ru.wikipedia.org/wiki/Государственный_долг_Украины)

4. Ўзбекистон – 29,7 млрд. доллар (2020.31.09, https://cbu.uz/upload/iblock/997/uz_BOP_-IIP_-EXD_3Q2020.pdf )

5. Грузия – 19,7 млрд. доллар (2020.31.09, https://rossaprimavera.ru/news/097fd4e7 )

6. Белоуссия – 17,8 млрд. доллар (2020.01.08, http://minfin.gov.by/ru/public_debt/pressreleases/8e2eceb4386d4083.html )

7. Озарбайжон – 8,96 млрд. доллар (2020.01.07, https://apa.az/ru/finansy_azerbaydjana/Vneshnij-dolg-Azerbajdzhana-sostavil-224percent-VVP-419267 )

8. Арманистон – 7,968 млрд. доллар (2020.31.12, https://www.armbanks.am/2021/01/25/131759/?__cf_chl_jschl_tk__=4d71a36ece137963720ea1bfe629d8e7317167b2-1613613169-0-AU1LA3_hcw7fP32GeORCoqqszN4XglnhXecX7JMwbGnPeiV-W6-unLz51B31BVoOCW85E65CWajPGi7V4cag0RwOub1IDxp0ka06v973wWCYVF_jt3rToefCWg5fWO_tSEkjFPJOF8dokyTtRR_fJCphuUiB8nBQoRWE_tW2u-WQFHpk99WXHp5YuaHaTstRjZz1-X5q2cKx0ZRh5Wh0neKRI6wcTUTUTqJuyKajxK8vg2uHJemMsDO3tiNAOMLECvms79D3sW5jXS0weMAJfHdRSMqg9YPLBlhr_yX5eIBONdSD5SSLxcZMm0DpWaBAndWec5DvHHD05-D7LtLcYMsyhlqPncRu2g9fiA7UhcfdHPLTus2LCMqGf_STlzipum7YYv4zC-N8kpgeNEefYXI )

9. Молдова – 7,9 млрд. доллар (2020.01.10, https://ru.sputnik.md/economics/20210101/33116225/vneshniy-dolg-Moldovy-v-2020-godu-vyros-do-67-ot-vvp.html 01.01.2021)

10. Туркманистон - 5,676 млрд. доллар (2020.24.10, https://take-profit.org/statistics/government-debt-to-gdp/turkmenistan/ )

11. Қирғизистон – 4,649 млрд. доллар (2020.31.03, https://www.akchabar.kg/ru/news/gosudarstvennyj-dolg-kyrgyzstana-vyros-na-532-mlrd-somov/ 17.05.2020)

12. Тожикистон – 3,163 млрд. доллар (2020.01.10, http://avesta.tj/2020/12/03/vneshnij-dolg-tadzhikistana-335-na-kazhdogo/ 03.12.2020)

Демак, собиқ Совет Иттифоқи ўрнида пайдо бўлган 12 та Мустақил ҳамдўстлик мамлакатларининг умумий ташқи қарзи 2020 йил 31 декабрга келиб 713,366 миллиард доллардан ошди.

Мустақил давлатлар ҳамдўстлигига кирмаган учта Болтиқбўйи давлатлар ташқи қарзларига доир маълумотни ҳам келтирай.

Литва – 27,213 млрд. доллар (2020 йил декабр, https://take-profit.org/statistics/government-debt-to-gdp/lithuania/ )

Латвия – 19,577 млрд. доллар (2021.17.02, https://countrymeters.info/ru/Latvia/economy )

Эстония – 3,732 млрд. доллар (2021.17.02, https://countrymeters.info/ru/Estonia/economy ). А.Ш. 2021.17.02)

1997 йилга келиб учинчи дунё мамлакатларининг умумий қарзи 1,8 триллион долларга етди [33, 6-б.]. Ҳозир айтиб ўтилган асосий қарзни тўлаш масаласини бу ёқда қўя турайлик. Ахир бечора, шўрлик қарзга ботган мамлакатларнинг халқлари қарзнинг фақат устама шарти (ставкаси) бўлмиш ҳар бир фоизи учун йилига 18 миллиард долларлик ўзларининг энг ноёб ноз-неъматлари ва бойликларини жўнатиб туришга мажбурдир. Худди мана шу ва шунга ўхшаш сабаблар туфайли бугунги кунда ривожланган мамлакатлардаги халқлар бой-бадавлат ҳолда яшамоқда. Ер юзида яшаётган 6 миллиарддан зиёдроқ одамдан кам тараққий этган юртлардаги 840 миллиондан ортиқ киши оч-наҳор ҳолда қашшоқликда яшамоқда, очлик оқибатида ҳар йили 20 миллион одам ўлмоқда [33, 190-б.].

Шундай қилиб, қарз масаласи жаҳон сиёсатининг узвий бир қисмига айланиб кетганлигига гувоҳ бўлиб турибмиз.

9. ХАЛҚАРО БАНКЛАР ВА УЛАРНИНГ ҚАРЗ БЕРИШЛАРИГА ДОИР БАЪЗИ БИР МАЪЛУМОТЛАР

Авваламбор банк ва унинг тарихий келиб чиқишига оид қисқача маълумот берай.

«Б а н к (лотинча banca - сарроф пештахтаси) - кредит (қарз) берувчи, нақд пулсиз ҳисоб-китоб қилувчи, муомалага кредит маблағларини чиқарувчи ва шу каби ишлар билан шуғулланувчи махсус муассаса.
Дастлабки банклар қулдорлик жамиятида пайдо бўлган. Улар асосан савдогарларнинг пул билан боғлиқ ҳисоб-китоб ишларини бажарган. Қадимги банкларда жуда кўп пул тўпланиб қолар ва бу пулларни банк бошқаларга қарз бериб, фойда оларди.» [9, 2-ж., 62-б.]

«С а р р о ф (арабча - пул алмаштирувчи, майда қилувчи) - шаҳар кўчаларида ва расталарда ўтириб, кишиларнинг йирик пулларини майдалаб, қимматбаҳо буюмларини пулга алмашлаб берувчи шахс. Саррофлар чет элдан келган савдогарларнинг пулларини маҳаллий пулларга алмашлаб бериш, қимматбаҳо тошлар, олтин, кумуш ва бошқаларини аниқлаш, айрим кишиларнинг омонат пулларини, буюмларини маълум муддатгача сақлаб бериш каби ишлар билан ҳам шуғулланган. Саррофлар қисман банк, омонат кассалар, гаровхоналар вазифаларини бажарган. Саррофлар бундай хизматлар эвазига кишилардан маълум миқдорда ҳақ олган. Илгари ҳар бир шаҳарда саррофлик билан шуғулланувчилар бўлган. Масалан, Бухородаги Тоқи саррофон шаҳар саррофларининг асосий иш жойи бўлган.» [9, 9-ж., 534-535 б.]

Бугунги кунда жаҳонда юзлаб халқаро банклар ва молиявий ташкилотлар, минглаб тижорат ва хусусий
банклар бор. Мен ушбу параграфда дунёнинг энг йирик икки халқаро молиявий ташкилоти - Жаҳон банки ва Халқаро валюта жамғармаси ҳақида қисқача маълумот беришни ўринли деб топдим.

Биринчи ва Иккинчи Жаµон урушларидан маълум бир хулосалар чиқарган ривожланган давлатларнинг ташаббуси билан, 2-Жаҳон уруши қизғин давом этаётган пайтда - 1944 йилда АҚШнинг Ню-Гемпшир штатидаги Бреттон-Вудс шаҳарчасида ўтказилган халқаро валюта-молия анжуманида Халқаро валюта жамғармасини (ХВЖ) ҳамда Халқаро тикланиш ва тараққиёт банкини (ХТТБ) тузиш ҳақида қарор қабул қилинди. ХТТБ (уни Жаҳон банки деб ҳам аташади) 1946 йил июнда, ХВЖ эса 1947 йил мартда ўз фаолиятини бошлади. Иккаласи ҳам Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг ихтисослашган муассасаси мақомига эгадир [9, 12-ж., 255-256 ва 269-б.]. Совет Иттифоқи ХВЖ ва ХТТБ уставларини ишлаб чиқишда ва Бреттон-Вудс анжуманини ўтказишда фаол иштирок этган бўлсада, сиёсий сабабларга кўра ушбу халқаро молия ташкилотлари уставларини тасдиқламади ва уларга ўз хоҳиши билан аъзо бўлмади [10, 133-б.].

Бугунги кунда ХВЖ ва ХТТБга жаҳоннинг 182 давлати аъзодир [16]. Шу жумладан Ўзбекистон Республикаси ушбу халқаро ташкилотларга 1992 йил 30 апрель куни аъзо бўлган [6, 1-ж., 31-б.]. 1996 йилга қадар ХТТБ, яъни Жаҳон банки 140 дан зиёд мамлакатда олти мингта лойиҳани амалга ошириш учун 300 миллиард доллар миқдорида кредит берган [45]. Жаҳон банкининг Ўзбекистон бўйича мажбуриятлари 1999 йил 30 июнда 429 миллион долларга тенг бўлиб, бундан 211 миллион долларни амалда ўтказилган тўловлар ташкил этган [7].

«Еттилик мамлакатлари» ҳисобланмиш АҚШ, Буюк Британия, Италия, Канада, Германия, Франция ва Япония ХВЖдаги умумий овозларнинг 44,8 фоизига эгадир. Ҳаммадан кўп - деярли 18 фоиз овозга АҚШ эга. ХВЖнинг 1998 йилдаги умумий бюджети 210 миллиард доллар эди. [46]

Энди ХВЖ ва ХТТБ (Жаҳон банки) уставларига ҳам эътибор берайлик. Уларнинг уставлари мазмунан яқин эканлигини ва ХВЖга аъзо бўлган мамлакатларгина Жаҳон банкига аъзо бўлишлиги мумкинлигини эътиборга олиб, ХВЖ устави ҳақида ёзишим етарлидир.

ХВЖнинг олий органи йилда бир марта сессияга тўпланадиган Бошқарувчилар кенгашидир. ХВЖнинг директорати, яъни доимий ижроия органи кундалик ишлар билан шуғулланади. Жамғарманинг ҳар бир аъзоси Кенгашда 250 овозга ва ҳар 100 минг доллар бадали (квотаси) учун қўшимча бир овозга эга бўлади. [9, 12-ж., 255-256 б.]

Ўзбекистон ёш мустақил давлат бўлганлиги сабабли Халқаро валюта жамғармасига катта маблағ қўя олмайди. Шу сабабли Жамғармага 2,5 миллиард доллар қўя олган бой ғарб давлати 25 минг овозга, яъни битта ўзи Ўзбекистондек 100 та давлатнинг овозичалик ҳуқуққа эгадир Шундай қилиб, ХВЖ ва ХТТБда бой давлатларнинг таъсири ва гапи кўпроқ амал қилади. Яъни доно халқимиз мақолида айтилгани каби: «Оғзи қийшиқ бўлса ҳам, бойнинг ўғли гапирсин».

Яқинда - 2000 йил 15-17 апрель кунлари Вашингтон шаҳрида Халқаро валюта жамғармаси ва Жаҳон банкининг навбатдаги йиллик сессияси бўлиб ўтди. Ўн мингга яқин намойишчилар иккала халқаро молия ташкилотларини танқид қилувчи шиорларни кўтариб олиб, сессия ўтадиган бино атрофини тўлиғича ёпишга ҳаракат этишди. Намойишчиларнинг, жумладан «Дунё миқёсида адолатпарварлик» («За глобальную справедливость») ташкилоти фаолларининг фикрича, ХВЖ ва Жаҳон банки ривожланаётган мамлакатларга қийин шартларда кредитлар бериб уларнинг тинкасини қуритмоқда.

Сессия ташкилотчилари ва АҚШ маъмуриятининг вакиллари намойишчилар туфайли мажлис иштирокчиларини турли ҳашаматли меµмонхоналардан тонг саҳар соат 5-00 да автобусларга чиқариб, мажлислар залига олиб келишди ва йиғилиш соат 8-00 да эмас, балки соат 5-30 да бошланди. Франция, Португалия каби бир неча давлат делегациялари соат 5-00 да етиб боролмаганлиги сабабли намойишчилар ҳосил қилган тўсиқлардан ўтишаолмади ва йиғилишда иштирок этишаолмади.

Вашингтон шаҳри намойишчилар ва полициячилар билан гавжум бўлганлиги сабабли Вашингтон марказида жойлашган АҚШнинг турли вазирликлари ходимларининг ишга боролмаслигини тушуниб етган АҚШ раҳбарияти 2000 йил 17 апрель - душанба кунни дам олиш куни, деб эълон қилишга мажбур бўлди.

ХВЖ ва Жаҳон банки сессияси ўтказилишини таъминлаш учун чақиртирилган минглаб полициячилар икки кун давомида намойиш иштирокчиларидан 1400 га яқин кишини ҳибса олишди . . . [47]

10. ЎЗБЕКИСТОННИНГ ТАШҚИ ҚАРЗИ КЕСКИН ОШИШИ МУМКИНЛИГИ

Жонажон Ўзбекистонимизга қайтайлик. 2000 йилдан бошлаб Ўзбекистоннинг ташқи қарзи кескин ошиши кутилмоқда. Бунга икки асосий омил сабаб бўлади.

1. Ўзбекистон раҳбарияти қарзга Россиядан катта миқдорда қурол-яроғ сотиб олишни режалаштирди [48].

2. Ўзбекистон ҳукумати 2000 йилдан бошлаб миллий валютамиз бўлмиш ўзбек сўмини эркин муомаладаги валютага тўлиқ алмаштиришни, яъни конвертация қилишни режалаштирган [49].

Қарзга сотиб олинажак қурол-яроғ ҳақида қисқача изоҳ бериб ўтай. Мамлакатимиз ички сиёсатида давлатимиз раҳбарлари йўл қўйган баъзи бир хатолари туфайли айрим исломчи гуруҳлар Ўзбекистондаги мавжуд авторитар сиёсий тизимга қарши қуролли ҳаракатларни бошлаб юборишди. Бунга мисол тариқасида яқинда Қирғизистоннинг Боткент туманидаги ва Ўзбекистоннинг Янгиобод шаҳри яқинидаги қуролли можароларни эслатиб ўтиш кифоядир. Натижада ўзбекистонлик ҳарбий генераллар тавсияси билан қўшинимизни қуроллантириш пойгасига қадам қўйилди. Шу мақсадда 1999 йил 11 декабрь куни Россия Федерацияси Вазирлар маҳкамасининг Бош вазири Владимир Путин Тошкентга расмий ташриф буюрди. Икки давлат ўртасида ҳарбий ва ҳарбий-техникавий соҳаларда ҳар томонлама ҳамкорликни чуқурлаштириш ҳақида ҳужжатлар имзоланди. Шунга асосан Ўзбекистон Россиядан қисман юборилажак пахта толаси ҳисобига, қисман қарз ҳисобига катта миқдорда замонавий қурол-яроғ сотиб олиши ҳақида келишилди.

Ватанимизда охирги йилларда 3,5-3,7 миллион тонна пахта териб олинмоқда ва ундан 1,0-1,2 миллион тонна пахта толаси ишлаб чиқарилмоқда. 1998 йилда Ўзбекистонда 1147 минг тонна пахта толаси ишлаб чиқарилди [50]. 1999 йилда Ватанимизда 3,26 миллион тонна пахта етиштирилиб, ундан 1,02 миллион тонна пахта толаси олинди [51]. Энди ҳар йили мана шундан 200-250 минг тонна пахта толасини Россияга етказиб беришга мажбурмиз [48].

Шу ерда ҳозирги замон қуролларидан айримларининг нархлари ҳақида ҳам айтиб ўтай. Бугунги кунда қора бозорда Россиянинг бир рубли 25 сўмдан юқорироқ эканлигини ҳисобга олсак, айрим қурол-яроғларнинг нархлари қуйидагичадир.

Битта ўқ (патрон) 200 сўм, граната - 2000 сўм, артиллерия снаряди - 150 минг сўм, танк снаряди - 175 минг сўм. Вертолётнинг бир марта учиши 3 миллион 750 минг сўм, СУ-25 самолётининг бир карра учиши 2,5 миллион сўм, СУ-24 бомбаловчи самолётининг ҳар бир учиши эса 5 миллион сўм туради [52]. Ўз фуқароларимиз билан жанг қилиш мақсадида катта миқдордаги халқ пулини қурол-яроққа бесамара сарф-харажат қилинаётганлиги доно халқимизнинг «Пулни кўкка совурди» деган гапига жуда мос келади.

11. ҚАРЗЛАР ВА «ЯНГИ УЙ»

Ўзбекистонда Президент И.А.Каримов айтган: «Янги уй қурмай туриб эскисини бузманг!», гапи тез-тез эслатиб турилади. Шу фикрни давом эттириб, агар сиз янги уйни катта қарз олиш эвазига қурган бўлсангиз, янги уйни қуриб бўлганингиздан сўнг ҳам қарздан қутулгунга қадар эски уйни бузмай турганингиз маъқул. Акс ҳолда фоизлар ҳисобига қарзингиз ошиб кетиб, тўлай олмай қолганингизда янги уйингиз кимошди савдосига қўйилиб сотилиши мумкин. Ўшанда сиз эски уйингизга қайтиб боришга мажбур бўласиз . . .

Қарзга ботган давлатнинг жаҳон ҳамжамиятида ва сиёсатидаги аҳволини тасаввур этиш учун катта қарзи бўлган кишининг танг аҳволини кўз олдингизга келтириш етарлидир.

Шу ерда Пайғамбаримиз Муҳаммад саллолоҳу алайҳи васалламнинг 1001 ҳадисларидан қарз ҳақидаги ҳадисини эслатиб ўтиш ўринлидир.

«449-ҳадис. Қарз Аллоҳ таолонинг ердаги бир байроғики, агар бир бандани хорлагиси келса унинг бўйнига қўяди.» [1, 88-б.]

Баъзи бир соддадил ҳамюртларимиз: «Қарзни қайтариб бермасак, кредит ва инвестициялар асосида қурилган завод-фабрикаларни ўз юртларига кўтариб кетишармиди? Ё еб-ичиб, ўзлаштириб юборилган маблағларни қайтариб олиш учун бошқа давлатлар биз билан уруш-жанжалга боришармиди? Ахир кам тараққий этган шунча давлатлар қарзга ботганку, ҳеч ким улар билан қарз учун урушаётгани йўқку», деган фикр-мулоҳазаларга боришлари мумкин.

Бу масалада ҳам Муҳаммад Пайғамбаримиз ҳадисларида жавоб бор.

244-ҳадис. Жаноб Расулиллоҳ қарздордан ҳақини сўраб гапирган одам тўғрисида бундай деганлар: «Ҳақдор одамнинг гапиришга ҳаққи бор». [1, 70-б.]

Ўзбекистон қарздор бўлиб, мабодо ўз қарзини қайтариб беришдан бош тортса нималар бўлиши мумкинлиги ҳақида ҳам айтиб ўтай. Энг аввало Ватанимизнинг чет элларга учаётган самолётлари, қатнаётган поездлари, хориж банкларида сақланаётган ва савдо-сотиқ учун ўтказиладиган барча валюталари (пуллари), ҳатто чет эллардаги элчихоналаримиз унинг ичидаги буюмлари билан, бир сўз билан айтганда мамлакатимизнинг хориждаги барча мол-мулкларига банд солинади. Сўнгра кимошди савдосига қўйилиб сотилади ва сотувдан тушган маблағлар Ўзбекистон қарздор бўлган давлатлар, банклар, шахсларга берилади. Қисқача қилиб айтганда шундай вазиятда Ўзбекистоннинг ташқи
дунё мамлакатлари билан деярли ҳар қандай алоқаси тўлиғича ёпилади . . .

Бу масалани янада ойдинроқ қилиб тушунтириш учун иккита тарихий фактни келтирай. Чор Россияси Х1Х аср охири - ХХ аср бошларида Туркистон ўлкасига ва Сибир орқали Узоқ Шарққача бўлган темир йўллар қуриш ва яна бир нечта катта-кичик лойиҳалар учун Франциядан катта миқдорда қарз олганди. 1917 йил 7-8 ноябрь кунларидаги давлат тўнтаришидан кейин Россия давлати раҳбарлигига келган В.И.Ленин бошчилигидаги большевиклар ҳукумати Чор Россиясининг қарзларини тўлашдан бош тортди. Бу қарз Россия билан Франция давлатлари ўртасидаги муносабатларга доимо совуқчилик тушириб келди. Ниҳоят, 1996 йил охирида бу икки буюк давлат ўртасида меморандум имзоланиб, Россия Францияга Чор Россиясининг 400 миллион долларлик қарзини тўлайдиган бўлди. Ушбу қарзнинг охирги 50 миллион долларини Россия 2000 йил август ойида тўлайди ва шундан сўнггина ХХ аср бошида Франциядан олган қарзидан қутулади. [53]

1941 йил 11 мартда АҚШ Конгрессида Ленд-лиз (инглизча lend - қарз бериш, lease - ижарага топшириш) ҳақидаги қонун қабул қилинганди. Ленд-лиз 2-Жаҳон уруши (1939-1945) даврида АҚШнинг антигитлер бирлашмасидаги (коалициясидаги) иттифоқчи мамлакатларга қурол-аслаҳа, ҳарбий анжомлар, стратегик хом ашё, озиқ-овқат ва бошқаларни қарзга ёки ижарага бериш тизими ҳақидаги қонундир. Ленд-лиз бўйича АҚШнинг харажатлари 1941 йил 11 мартдан 1945 йил 1 августгача 46 миллиард долларга етди. Ўз навбатида, АҚШ ҳам уруш йиллари иттифоқчи давлатлардан Ленд-лиз бўйича 7,3 миллиард долларлик турли маҳсулотлар олди.

Уруш тугагач АҚШ Ленд-лиз бўйича СССРга берган ёрдами учун 1,3 миллиард доллар талаб қилди. 1946 йилда бошланган «совуқ уруш» муносабатлари туфайли ушбу қарзни СССР раҳбарияти тўламай келди. Лекин Жаҳондаги давлатлар билан савдо-сотиқ қилишга мажбур бўлган Совет Иттифоқи раҳбарияти 1972 йил 18 октябрда Вашингтонда имзоланган битимга асосан бир оз камайтирилган миқдорда ўз қарзини тўлашга розилик берди . . . [9, 6-ж., 315-б.]

Агар атом, водород, нейтрон бомбаларига ва бошқача энг замонавий қурол-яроғларга эга бўлган Совет Иттифоқидек, Россиядек буюк давлатлар бир неча ўн йилликлар давомида қарз тўлашни инкор этиб, охири қарзини тўлашга мажбур бўлган экан, у ҳолда оддий пистолет ва ўқ-дори ишлаб чиқарадиган корхонаси бўлмаган Ўзбекистондек ёш давлат қарзларни тўлашдан бош тортиши мумкинми?!

ДАВОМИ БОР

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

ҚАРЗ БАЛОСИДАН ОГОҲ БЎЛГИН, ХАЛҚИМ!

МУНДАРИЖА

Кириш сўзи (2021)
Кириш сўзи (2000): Муаллиф ҳақида
1. Ўзбекистоннинг ташқи қарзи қанча?
2. Халқаро кредит ва унинг фоизлари.
3. Кредит - ҳозирги замон судхўрлиги.
4. Олинаётган қарзларнинг ишлатилиши.
5. Қарзлар ва қишлоқ хўжалиги.
6. Жаҳон мамлакатларининг иқтисодий аҳволи.
7. Жаҳон тарихига бир назар.
8. Судхўрлик натижасида жаҳон мамлакатларида вужудга келган аҳвол.
9. Халқаро банклар ва уларнинг қарз беришларига доир баъзи бир маълумотлар.
10. Ўзбекистоннинг ташқи қарзи кескин ошиши мумкинлиги.
11. Қарзлар ва «янги уй».
12. Қарзлар, сайловлар ва ошкоралик.
13. Сотилаётган табиий бойликларимиз ва корхоналаримиз.
14. Қарз балосидан огоҳ бўлайлик.
Илова 1. Атоқли демократ шоир Юсуф Жуманинг «Қарзинг бормиш» шеъри. Дадахон Ҳасан қўшиғи.
Илова 2 (2021). “Қарз балосидан огоҳ бўлгин, халқим!” номли китобим учун уюштирилган тазйиқлар.
Фойдаланилган адабиётлар

КИРИШ СЎЗИ (2021)

“Қарз балосидан огоҳ бўлгин, халқим!” номли китобимни ёзганимдан буён деярли 21 йил вақт ўтди. Уни ёзишим тарихи ва у сабабли менга бўлган тазйиқлар ҳақида қисқача маълумот.

Ушбу китобимнинг 2000 йилдаги нашрининг “Муаллиф ҳақида” бандида жумладан бундай ёзгандим: “1993-1994 йилларда асосан ёшлардан иборат янги сиёсий партия тузиш учун фаолият олиб бориб, Тошкент шаҳар ҳокимиятининг рухсати билан 1994 йил 12 ноябрь куни ўтказилган Ўзбекистон Республикачилар партиясининг (ЎзРП) Таъсис қурултойида шу партиянинг раиси этиб сайланганман.

1993-1996 йилларда ЎзРПга 1000 га яқин фуқаро, улардан 80 фоизи ёшлар, аъзо бўлишган. Лекин Ўзбекистон ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари, айниқса махсус хизмат органларининг (Миллий хавфсизлик хизматининг) 1994 йил октябридан олиб борган тазйиқлари оқибатида 1997 йилда ЎзРП ўз фаолиятини деярли тўхтатишга мажбур бўлди.”

1999 йил декабрида Ўзбекистонда навбатдаги президентлик сайловлари режалаштирилганди. Ушбу сайловда Ўзбекистон Республикачилар партияси қатнашишига йўл қўймаслик учун Миллий хавфсизлик хизмати зобитлари Ички ишлар вазирлиги зобитлари билан биргаликда 1997 йилда менга қарши провокациялар ва қаттиқ тазйиқлар уюштирди. Шу тазйиқлар давомида бу ноқонуний тазйиқлар МХХнинг “жунли қўли” ёрдамида уюштирилаётганини тушундим ва билдим. Шунингдек президент Ислом Каримов билан биргаликда МХХ раиси Рустам Иноятов раҳбарлигидаги МХХ Ўзбекистонни орқаваротдан бошқараётганини ҳам тушундим. Шу сабабли мен ЎзРП фаолиятини деярли тўхтатдим. Бундан кейин асосан инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва Ўзбекистондаги авторитар сиёсий тузум, уни бошқараётган икки бошли аждаҳо ҳақида мақолалар ва китоблар ёзишга киришдим, яъни журналист фаолиятимни бошладим.

Дастлаб 1998-1999 йилларда “Турон йигитига” номли каттагина китоб ёздим. Унинг 200 дан ортиқ бетини ёзиб, бир қисмини ёзув машинкамда тердим. Мен ишга кетганимда МХХ зобитлари ижарадаги хонадонимга бир неча марта кириб нарсаларимни титкилашгани, “Турон йигитига” номли китобим саҳифаларидан нусхалар олишгани менга маълум бўлди. Китобимдаги қизиқарли ва муҳим бўлган айрим жойларини Ислом Каримов ўз маърузаларида, учрашувларида айта бошлади ва танланган асарлари бўлмиш китобларида чоп қилина бошлади. Агар мен “Турон йигитига” номли китобимни давом қилдириб чоп этсам, диктатор Ислом Каримов гапларини қўллаб-қувватлагандек бўлиб қолардим. Бу ҳақда кейинчалик алоҳида мақоламда аниқ фактларни келтириб ёзаман, иншааллоҳ.

МХХ нинг мана шундай пасткашликларидан кейин мен алоҳида-алоҳида мавзуларда кичик китоблар ёзиб чоп қилишга аҳд қилдим. Кичик китобим қўлёзмасини сумкамда доимо олиб юришим ва уни компютерда териб тез орада китоб кўринишда чоп қилиб тарқата бошлашим мумкин эди. Шу ҳолда МХХ мен ёзган саҳифаларни ўғирлаш ва президент Ислом Каримов маърузаларига киритишга улгурмай қоладиган бўлди.

“Қарз балосидан огоҳ бўлгин, халқим!” номли китобимни мақола кўринишида 1999 йил 29 декабр ва 2000 йил 22 январда ёздим. Уни компютерда териб кичик китоб кўринишда 2000 йил май ойида чоп қилдим.

Ўзбекистоннинг ўша вақтдаги қонунларига асосан 100 тагача нусхадаги босма нашрларни давлат назоратидан ўтказмай ва тегишли рухсат олмай чоп қилиб тарқатишга рухсат берилганди. Мен мана шунга асосан китобим варақларини ксероксда чоп қилиб, китоб кўринишига келтирдим ва 2000-2001 йилларда таниш-билиш зиёлиларга, Олий Мажлиснинг айрим депутатларига 70 тачасини тарқатдим.

Китобимнинг битта нусхасини 2000 йил ёзида Ўзбекистон Инсон ҳуқуқлари жамияти (ЎИҲЖ)нинг 1996-2001 йилларда Бош котиби, 2001-2006 йилларда раиси раҳматли Толиб Ёқубовга (1941.15.05-2019.27.11) ҳам бердим. У Ўзбекистон “Бирлик” Халқ ҳаракати (БХХ) Марказий кенгашига 1989 йилдан аъзо эди. У БХХ раиси Абдураҳим Пўлатов раҳбарлигида Вашингтон шаҳрида чоп қилинаётган “Ҳаракат” номли журналнинг таҳрир ҳайъати аъзоси ҳам эди. У журналнинг бир нечта сонини менга берди. Мен “Қарз балосидан огоҳ бўлгин, халқим!” номли китобимни “Ҳаракат” журналида чоп қилсак яхши бўларди” дедим. Толиб ака китобимни файл кўринишда териб келишим кераклигини айтди. Мен бир-икки кундан кейин китобим файлини компютерда териб дискка ёзиб олиб бордим. У вақтлар Интернет Ўзбекистонда энди фаолият кўрсата бошлаган йиллар бўлиб, Тошкентда интернет-кафелар бармоқ билан санарли даражада эди. Мен интернетдан фойдаланишни билмасдим. Шу сабабли Толиб ака китобим файлини интернет орқали Абдураҳим Пўлатовга жўнатиб юборди. Алал-оқибат китобим “Ҳаракат” журналининг 2000 йил 5-6-сонларида чоп қилинди ([61]-га қаранг).

Маълумки, 2001 йил 11 сентябр куни Усама бен Ладен (1957-2011) раҳбарлигидаги Ал-Қоида гуруҳи режалаштирган террор амалга оширилди: террористлар учқичларни куч билан эгаллаб олиб АҚШга қарши ҳужум уюштиришди. Ушбу террор оқибатида 2997 киши ҳалок бўлди. АҚШ раҳбарияти Афғонистонда яшаётган Усама бен Ладенни тутиб беришни Афғонистонни бошқараётган толибон раҳбарларидан талаб қилди. Толибон раҳбарияти рад жавобини бергач АҚШ ўз сафдош давлатлар билан биргаликда Афғонистондаги толибонларга қарши уруш ҳаракатлари 2001 йил 7 октябр куни 40 та ҳарбий учқич бомбалаши билан бошланди. Ушбу ҳарбий оерация “Мустаҳкам тинчлик” деб номланганди.

Ўзбекистонга қўшни бўлган Афғонистондаги уруш ҳаракатлари бошланганидан фойдаланиб МХХ раҳбарияти мени тутиб 5-10 йилга қамаш режасини тузди. Шу мақсадда мени 2001 йил 30 октябр куни Тошкентдаги Паркент бозорида тутиб, сумкамда бўлган “Қарз балосидан огоҳ бўлгин, халқим!” номли китобчам ва “Гап-гаштакдан Жадидчилик ҳаракатига” номли 250 бетлик қўлёзма китобим баҳонасида 36 кун ҳибсда тутишди. 36 кунлик қамоқ ва МХХнинг менга қарши мудҳиш режаси нима учун амалга ошмай қолгани ҳақида китобимнинг ушбу нашри охирида Илова 2 бандида қисқача ёздим.

Ўзбекистоннинг бугунги кундаги ташқи қарзи масаласига қайтсак. «Ёшларни қўллаб-қувватлаш ва аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш йили»да амалга оширишга оид давлат дастури тўғрисида»ги Президент Фармони лойиҳаси “Тараққиёт стратегияси” марказининг www.2021.strategy.uz номли сайтида 2921 йил 18 январ куни умумхалқ муҳокамасига қўйилди. 18-28 январ кунлари ватандошларимиз томонидан таклифлар, фикр ва мулоҳазалар билдирилди. Мен ҳам ушбу онлайн муҳокамада қатнашдим ва 22 та таклифимни, жумладан “Қарз балосидан огоҳ бўлайлик” номли таклифимни юбордим. Қуйида ушбу таклифимнинг тўлиқ матнини келтираман.

“ҚАРЗ БАЛОСИДАН ОГОҲ БЎЛАЙЛИК

Ўзбекистоннинг умумий ташқи қарзи 2013 йилда 9,9 миллиард доллар, 2016 йилда – 14,6 миллиард доллар, 2020 йил 9 ойида – 29,3 миллиард доллар бўлди.
(Ўзбекистон Республикаси Марказий банки. Ўзбекистон Республикаси тўлов баланси, халқаро инвестицион позицияси ва ташқи қарзи. - https://cbu.uz/upload/iblock/997/uz_BOP_-IIP_-EXD_3Q2020.pdf Жами 90 бет (19-диаграмма, 30-бет))

Ўзбекистоннинг ялпи ички маҳсулоти (ЯИМ) миқдори тақрибан 60 миллиард доллар эканлигини ҳисобга олсак, бугунги кунда ташқи қарз ЯИМнинг деярли 50 фоизига тенг. Ватанимиз Мустақилликка эришганига 30 йил бўлмасдан қарзимиз ЯИМнинг 50 фоизи бўлган бўлса, шу кетишда 40 ёки 50 йиллик тантаналарда қарзимиз қанчалик катта бўлишини ёлғиз Аллоҳгина билади. Одатда қарзлар йиллига ўртача 12 фоизлик устама фоизлар билан берилишига эътибор берсак, қарз Ватанимизнинг бугунги ва эртанги куни учун хавфли эканлигини тушунамиз.

Қарз Ватанимиз Мустақиллигига ҳам катта хавф солмоқда. Воқеаларнинг хавфли ривожланиш йўлларидан бири бундай бўлиши мумкин: қарзимиз ошиб, уни тўлай олмаслик даражасига бориб қолишимиз мумкин. Шунда Хитойдек 1 миллиард 400 миллион халқи бўлган буюк давлат ўз қарзини қичаши мумкин. Россия эса Ўзбекистон қарзини тўлаши учун Ўзбекистонда референдум ўтказиб Россия таркибига қайтишни шарт қилиши мумкин. Икки ўт ўртасида қолган халқимиз Россияга қайтишни маъқул кўриши ва шу йўл билан Ватанимиз мустақиллиги тугатилиши мумкин.

Демак, Хитой ва Россиядек икки буюк давлатдан катта қарз бўлиш Ўзбекистон келажаги ва мустақил ривожланиши учун жуда катта хавфдир. Хитойдек худо борлигига ишонмайдиган буюк коммунистик судхўр давлатдан олаётган қарзларимиз айниқса хавфлидир. Шу сабабли биз Хитойдан қарз олишни иложи бўлса 2021 йилдан бошлаб тўла тўхтатишимиз ва Хитойга тўлай бошлаб қарздан қутулиш иложини қилишимиз керак. Лекин кўпгина давлатлар қатори Хитой билан ҳам савдо-сотиқ алоқаларини меъёрида давом қилайверамиз.

ТАКЛИФИМ. 1. Қарзлар қайси давлатлардан, қайси халқаро ташкилотлардан ва қанча миқдорда олинганлиги эълон қилиниши керак.

2. Ҳар бир қарз қандай шартлар ва муддатларга олинаётгани ҳам эълон қилинса яхши бўларди. Токи мутахассисларимиз, олимларимиз ҳамда зиёлиларимиз қарз бобида Ватанимиз ва дунё мамлакатлари тажрибасини ўрганиши, таққослаши ва оптимал йўлларини маслаҳат бериши мумкин ва керак.

Улуғ пайғамбаримиз Муҳаммад (сав) қарз ҳақидаги ҳадисларини доимо ёдда тутайлик: “Эй раббим, қарздор бўлишимдан, душманга енгилишдан, душманлар хурсанд бўлиб, устимдан куладиган ишни қилишимдан асра”. (Муҳаммад пайғамбар қиссаси. Ҳадислар. (Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф таҳрири остида). - Т., Камалак, 1991. - 304 б, (183-ҳадис, 112-б.)

Эътибор беринг, қарздор бўлиш душманга енгилишдан ҳам хавфлироқ эканлигини таъкидлаш учун пайғамбаримиз Муҳаммад (сав) уни биринчи ўринга қўйиб айтган.

Таъкидлашим ўринлики, мен 2000 йилда Тошкентда “Қарз балосидан огоҳ бўлгин халқим!” номли 76 бетлик китоб ёзиб, компютерда чоп қилиб 70 тачасини зиёлиларимизга, Олий Мажлисдаги айрим депутатларга тарқатганман ва сайтларда чоп қилдирганман.”

Ўзбекистон Президенти Ш.Мирзиёев “2017–2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясини “Ёшларни қўллаб-қувватлаш ва аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш йили”да амалга оширишга оид Давлат дастури тўғрисида”ги фармонни 2021 йил 3 феврал куни имзолади [62]. Ушбу тасдиқланган Дастурда 274 банд бўлиб, у [62]-фармон иловасида чоп қилинган.

“Қарз балосидан огоҳ бўлайлик” номли 8-таклифим Давлат дастури лойиҳасининг 40-бандида 11-таклиф сифатида 2021 йил 27 январ куни Тошкент вақти билан соат 21:58 да ўрин олди. Давлат дастури лойиҳасидаги 40-банд тасдиқланган Дастурда 41-банд деб ёзилган ва у “Ташқи қарз ҳажмини мақбул даражада сақлаб туриш” дея номланган. Ушбу банд ўзгармаган ва таклифим қабул қилинганига доир маълумот йўқ.

Ўзбекистон умумий ташқи қарзининг 2013 йилдан 2020 йил 1 октябргача ўсиб боришига доир график тасвирини ҳам келтириб ўтай. [63]



----------------------------------------

Қуйида “Қарз балосидан огоҳ бўлгин, халқим!” номли китобимнинг 2000 йилдаги нашридаги матнни келтирмоқдаман. Айрим муҳим жойларида 2000 йилдаги фактдан кейин 2020 йилдаги фактларни қавс ичида ёздим ва ўша ернинг ўзида факт манбасини ҳам кўрсатдим.

Жаҳондаги давлатларнинг ташқи қарзларига доир фактлар кўп. Китобнинг ушбу нашрида 2021 йилдаги дунё давлатларидаги қарз аҳволини таҳлил қилиб ёзиш учун имкониятим йўқ. Биринчидан, ёзишим керак бўлган бошқа муаммолар кўп.

Иккинчидан, АҚШда 2010 йил 21 январдан буён яшаётган бўлсамда, АҚШ Федерал қидирув хизмати ва Ўзбекистон Давлат хавфсизлик хизматининг АҚШдаги зобитлари кузатувлари, провокациялари ва тазйиқлари 11 йилдан бери давом қилмоқда. Менга қарши 2012 йил ноябридан 2019 йил октябрига қадар 19 марта ўғирлик ва 4 марта босқинчилик уюштиришди. Бу ноқонуний повокациялар ҳақида кўп марта полицияга хабар берган бўлсамда уларга қарши бирор марта жиноий иш қўзғатилмади ва жиноятчилар жавобгарликка тортилмади.

Учинчидан, ёшим 67 дан ошган бўлсада пенсия беришмаётир. Таққослаш учун АҚШда яшаётган айрим ўзбек қочқинлари 62 ёшга етгач кўп йиллардан буён пенсия олишмоқда. Чунки улар АҚШга нисбатан танқидий мақолалар ёзишмайди, ноҳақ тазйиқ қилинаётган ўзбек қочқинлари ҳақида мақолалар ёзиш, уларнинг судида қатнашмайди ва уларни ҳимоя қилиш билан шу¬ғулланишмайди. АҚШ қонунларига асосан инсон 62 ёшдан қисман, 65 ёшдан ўртача миқдорда ва 67 ёшдан оширилган миқдорда пенсия олиши мумкин.

Тўртинчидан, АҚШда 2020 йил 13 март куни коронавирус сабабли пандемия эълон қилиниб, АҚШда яшаётган инсонларга триллионлаб доллар моддий ёрдам берилаётган бўлсада менга ёрдам беришмади. Бу ноҳақлик ҳақида АҚШ раҳбариятига ва инсон ҳуқуқини ҳимоя қилувчи халқаро ташкилотларга инглиз тилидаги шикоятимни жўнатганимдан кейин 2021 йил 6 январида менга 600 доллар ёрдам пулини жўнатишди ва мен уни 2020 йил феврал бошида олдим.

Бу тазйиқларга сабаб мен инсон ҳуқуқлари ҳимоячиси сифатида ноҳақ тазйиқ қилинаётган АҚШдаги ўзбекларни ҳимоя қилаётганим ва ўзгача фикрловчи шахс сифатида танқидий мақолалар ёзишда давом қилаётганлигимдадир.

Бир сўз билан айтганимда, бу ноҳақликлар ва ноқонуний тазйиқларга қарши имкониятим доирасида ўзимни ҳимоя қилиш учун мақолалар, мурожаатлар, шикоятлар ҳам ёзишимга тўғри келмоқда. Шу сабабли 2021 йилдаги дунё давлатларидаги қарз аҳволини таҳлил қилиб китоб ёзиш учун ҳозирча имкониятим йўқ.

----------------------------------------

КИРИШ СЎЗИ (2000): МУАЛЛИФ ҲАҚИДА

Мен - Шуҳрат Юсуф Аҳмаджон ўғли 1954 йилда Жиззах вилоятининг Ғаллаорол туманида туғилганман. 1975 йилда Самарқанд давлат университетини тугатганман. 1979-1983 йилларда Москвадаги Н. Бауман номли Олий техника университетида ҳам ўқиганман, етакчи муҳандис-конструктор лавозимигача ишлаганман.

1980- ва 1981-йилларда курсдош дўстларимни Самарқанд ва Жиззахда тўплаб, Ўзбекистонда янги сиёсий партия тузиш масаласини муҳокама қилгандик. 1988-1990 йилларда «Бирлик» Халқ Ҳаракати Тошкент шаҳар ташкилоти раисининг 1-ўринбосари, 1991-1993 йилларда «Эрк» демократик партияси Тошкент шаҳар ташкилотининг 2-котиби лавозимигача ишлаганман.

1993-1994 йилларда асосан ёшлардан иборат янги сиёсий партия тузиш учун фаолият олиб бориб, Тошкент шаҳар ҳокимиятининг рухсати билан 1994 йил 12 ноябрь куни ўтказилган Ўзбекистон Республикачилар партиясининг (ЎзРП) Таъсис қурултойида шу партиянинг раиси этиб сайланганман.

1993-1996 йилларда ЎзРПга 1000 га яқин фуқаро, улардан 80 фоизи ёшлар, аъзо бўлишган. Лекин Ўзбекистон ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари, айниқса махсус хизмат органларининг (Миллий хавфсизлик хизматининг) 1994 йил октябридан олиб борган тазйиқлари оқибатида 1997 йилда ЎзРП ўз фаолиятини деярли тўхтатишга мажбур бўлди.

Махсус хизмат органларига таянувчи Ўзбекистондаги авторитар сиёсий тузум шароитида айтсам - тилим, айтмасам - дилим куядиган фикр-мулоҳазаларимдан баъзиларини ушбу китобим орқали сизнинг эътиборингизга ҳавола этмоқдаман. ЎзРП мақсадларидан келиб чиқиб, китобим авваламбор ёшларга мўлжалланган. У Ватанимиз, халқимиз тақдирига бефарқ бўлмаган барча фуқароларимиз учун ҳам қизиқарли бўлар. Китобимдаги фикрлар Ўзбекистон халқи манфаатларини ҳимоя қилиш нуқтаи назаридан ёзилди ва бирорта шахс, банк ёки давлатга қарши қаратилмаганлигини алоҳида таъкидлашим ўринлидир.
--------------------------------------------

183-ҳадис. Эй раббим, қарздор бўлишимдан, душманга енгилишдан, душманлар хурсанд бўлиб, устимдан куладиган ишни қилишимдан асра. [1, 112-б.]

1. ЎЗБЕКИСТОННИНГ ТАШҚИ ҚАРЗИ ҚАНЧА?

Аввал Ўзбекистон давлатининг қарзлари тарихига эътибор берайлик. Совет Иттифоқи 1991 йилга келиб саноати ривожланган давлатларга жами 90 миллиард доллар қарз бўлган эди [2]. Ўз навбатида СССР кам тараққий этган мамлакатларга тахминан шунча миқдорда қарз ҳам берган эди. Ўзбекистон Республикаси Мустақилликка эришган дастлабки кунлардан бошлаб, Совет Иттифоқи олиши керак бўлган маблағдан ва бериши керак бўлган қарзлардан, чет эллардаги мол-мулклардан улуш олишдан воз кечди. Яъни собиқ Совет Иттифоқининг барча олди-бердилари Россия Федерацияси ихтиёрига қолдирилди. Натижада Мустақиллигимизнинг 1991 йил мунаввар 1 сентябр тонггида Ўзбекистон давлатининг жаҳондаги бирорта давлатдан бирор доллар қарзи йўқ эди.

Энди Ўзбекистон давлатининг бугунги кундаги қарзи қанча, деган саволга жавоб топишга ҳаракат қилиб кўрайлик. Бу ҳақда бирорта адабиётда, шу жумладан Президент И.А.Каримовнинг олти жилдлик асарлар тўпламида аниқ жавоб топиш амри маҳолдир. Президент И.А.Каримов 1998 йил 24 июль куни Вазирлар Маҳкамаси йиғилишида сўзлаган нутқида «Ўзбекистоннинг ички ва ташқи давлат қарзи ҳажми ялпи ички маҳсулотнинг беш фоизини ташкил этганлиги» ҳақида айтган эди.

1997 йилда Ўзбекистоннинг йиллик ялпи ички маҳсулоти 1 триллион сўмга яқин бўлганлигини ҳисобга олсак [3, 14-б.], Ўзбекистон давлатининг қарзи 50 миллиард сўмга етганлигини кўрамиз. Шундан давлатнинг ички қарзи 7 миллиард сўм [4] эканлигини эсласак, Ўзбекистоннинг ташқи қарзи 43 миллиард сўмни ташкил этади. Мамлакатимизда 24 миллионга яқин киши яшаётганлиги назарда тутилса, бугунги кунда (2000 йилда) ҳар бир ватандошимиз, яъни Жиззахлик энг ёши улуғ момо - 122 ёшли Лутфи Шодиевадан [5] тортиб юртимизда бугунгина туғилган чақалоқларнинг ҳар бири бошқа давлатлардан 1800 сўмдан қарзга ботган.

Ўзбекистон Республикаси Халқаро тараққиёт ва ривожланиш банки (Жаҳон банки)га 1992 йил 30 апрелида аъзо бўлиб [6, 1-ж., 31-б. ], 1993 йилда 21 миллион долларлик заём, 1995 йилда 160 миллион долларлик Тикланиш заёми олди. 1998 йилда учта лойиҳа учун 127 миллион долларлик заём тасдиқланиб, шундан 66 миллион долларлик қисми кечиктирилган [7]. Натижада фақат ушбу учта заём учун Ўзбекистон Республикасининг Жаҳон банкидан олган қарзи 242 миллион долларни ташкил этди. Агар ўтган йиллар давомида фоизлар ҳисобига бу рақам янада ошганлигини ҳисобга олмасдан, ушбу қарзнинг ўзини 24 миллион юртдошларимиз сонига бўлсак, 10 доллардан тўғри келади. Бир долларнинг ҳақиқий бозор баҳоси бугунги кунда 700 сўмдан ортиқ эканлигини ҳисобга олсак, ҳар бир ўзбекистонлик Жаҳон банкига 7000 сўмдан қарздор эканлиги маълум бўлади. Бошқача айтганда, Мустақил Ўзбекистонимизда туғилаётган ҳар бир чақалоқ бўйнига биргина Жаҳон банки учун 7000 сўмлик қарз илинмоқда. Одатда қарзлар йилига бир неча фоиз даромад ҳисобида берилишини эътиборга олсак, бугунги чақалоқ 18 ёшга етганида ушбу қарз қанчалар миқдорда ошиб кетишини ўқувчиларимиз яққол тасаввур этсалар керак.

Агар Ўзбекистон мустақилликка эришганидан сўнг ўтган 8 йил мобайнида мамлакатимиз иқтисодиётига 10 миллиард доллардан зиёд маблағ киритилганлигини эътиборга олсак [8], ўзбекистонлик ҳар бир фуқаронинг бошқа давлатлардан ҳақиқий қарзи айтиб ўтилган 7000 сўмлик қарздан кўплаб марта зиёд эканлиги аниқ бўлади.

2. ХАЛҚАРО КРЕДИТ ВА УНИНГ ФОИЗЛАРИ

Одатда қарз сўзи ўрнига кўпроқ кредит сўзи ишлатилади. Кредит деганда товар ёки пулни қарзга бериш ва маълум бир муддатдан сўнг ўша миқдордаги пул ва унга қўшимча равишда фоизлари билан қайтарилиши тушунилади.

Ўзбек Совет Энциклопедиясида кредит сўзига қуйидагича таъриф берилган. «К р е д и т (лотинча creditum - ссуда, қарз) - айрим шахслар, ижтимоий гуруҳлар ва давлатлар ўртасида, уларнинг биринчи эҳтиёжи учун зарур ҳолларда бошқасидан олган қарз қийматидан вақтинча фойдалангани учун тўлаш асосида вужудга келадиган иқтисодий муносабатлар.» [9, 6-ж., 109-б.]

Баъзан кредит сўзи билан бир қаторда инвестиция сўзи ҳам ишлатилади.

Инвестиция (лотинча investire - кийинтирмоқ, ясантирмоқ) сармояни ишлаб чиқаришга, масалан, бирор соҳага ёки чет элдаги корхонага узоқ муддатга жойлаштиришдир. Бошқача айтганда, инвестиция - бу хусусий сармоядор ёки давлат томонидан иқтисоднинг ҳар хил соҳаларига, ишлаб чиқаришга ҳамда қимматбаҳо қоғозларга узоқ муддатга қўйилган маблағдир.

Ёш Ўзбекистонимизнинг бугунги ва эртанги куни давлатимизнинг ташқи қарзларига, яъни халқаро кредитларга боғланиб бораётганлигини назарда тутиб, халқаро кредитнинг моҳиятини тушунмоғимиз зарур. Шу мақсадда бунга доир муҳим таърифлар ва маълумотларни [10, 135-136 б.] адабиётдан қисқартирилган ҳолда келтираман.

Х а л қ а р о к р е д и т - маълум бир мамлакатнинг давлат, банк, шунингдек юридик ва жисмоний шахслари томонидан бошқа мамлакатларнинг давлати, банклари ва бошқа юридик ҳамда жисмоний шахсларига муддатлилик, қайтарилиш ва фоизлар тўлаш шартлари асосидаги кредитдир. Халқаро кредит, ички кредит каби, икки шаклда бўлади: товар ёки тижорат (савдо-сотиқ) кредити ва пул ёки банк кредити кўринишида бўлади.

Халқаро тижорат кредити кўпинча ф и р м а к р е д и т и кўринишида бўлиб, бир мамлакатнинг экспорт қилувчи (чет элга мол чиқарувчи) фирмаси бошқа мамлакатнинг импорт қилувчи (чет элдан мол олиб келувчи) фирмасига ушбу молни (товарни) ёки хизматни сотганига қадар тўловларни кечиктиришга муҳлат берилиши билан белгиланади. Ҳозир бу муҳлат кўпинча 2-7 йилга тенгдир.

Х а л қ а р о б а н к к р е д и т и пул кўринишидаги кредит бўлиб, банклар, ҳукуматлар, халқаро ташкилотлар томонидан берилади. Халқаро иқтисодий муносабатларда пул кўринишидаги узоқ муддатли кредитлар ташқи заёмлар деб аталади.

Мақсадига қараб халқаро кредитларни, ички кредитлар каби, моддий бойликлар ишлаб чиқаришда қатнашадиганларга ва қатнашмайдиганларга ажратиш мумкин. Биринчи гуруҳга заём олувчи мамлакат иқтисодини тараққий эттиришга, яъни саноат асбоб-ускуналарини, материалларни, лицензияларни, «ноу-хау»ларни сотиб олишга, ишлаб чиқариш хизматларини тўлашга, ташқи савдо битимларини таъминлашга ва бошқа хўжалик эҳтиёжларини қондиришга мўлжалланган кредитлардир. Моддий бойликларни ишлаб чиқаришда қатнашмайдиган кредитлар деганда ҳукумат аппаратини ва армияни боқиш, қурол-яроғ сотиб олиш, аввал олинган кредитлар бўйича вужудга келган ташқи қарзни тўлаш ва шунга ўхшаш мақсадларга ишлатиладиган кредитлар тушунилади.

Муддатига қараб халқаро кредитлар бир йилгача бўлган қисқа муддатли, 1 йилдан 5 йилгача (баъзи бир мамлакатларда 7 йилгача) бўлган ўрта муддатли ва 5 йилдан ортиқ вақтга берилган узоқ муддатли кредитларга бўлинади.

Халқаро кредит кўпинча кредит бераётган мамлакат валютасида берилади. (В а л ю т а (лотинча valeo - арзийман, италянча valuta - нарх, баҳо) муайян мамлакатнинг пул турини, пул бирлигини билдиради.) Кам ҳолларда у кредит олувчи ёки учинчи бир мамлакат валютасида берилади.

Халқаро хўжалик алоқаларида банк кредитлари фирма кредитларига нисбатан бир қатор афзалликларга эга ва шу сабабли биринчиси амалиётда кўпроқ қўлланилади.

Халқаро банк кредити қуйидаги шаклларда бўлади.

Экспорт кредити - машиналар, асбоб-ускуналар, хом-ашё ва бошқа нарсаларни етказиб беришни кредитлаш учун экспорт қилувчи банк томонидан импорт қилувчига берилган кредитдир. Одатда бундай кредитлар «боғлиқлилик» хусусиятига эга бўлиб, унинг «боғловчи қўшимча шарти» бор. «Боғланган кредитлар» деганда заём олувчи томон ушбу кредитни битимнинг қўшимча шартида ёзилган мақсадларгагина (масалан, кредитор мамлакат ишлаб чиқарган товарни сотиб олиш учунгина) ишлатиши мумкин бўлган кредит битими тушунилади. Боғланган кредитларнинг фоиз ставкалари кўпинча нисбатан кам бўлади.

Молия кредити - бу товарлар ва хизматларни исталган бозордан сотиб олиш ва, демак, бозор аҳволидан (конъюнктурасидан) келиб чиқиб, нисбатан фойдалироқ битим тузиш; сотиб олишни танлов асосида амалга ошириш, шунингдек мамлакат ичидагина эмас, балки мамлакат ташқарисида ҳам маблағ сарфлаш (капитал қўйиш) имкониятини беради.

Валюта кредити - бу ташқи қарзларни тўлаш, миллий пул бирлигининг валюта қадрини (курсини) сақлаш, валюта ёки валюталардаги кредитлардир. [10, 135-136 б.]

Энди кредит баҳосини кўрсатувчи фоиз рақамларини ҳам аниқлаштирайлик. 1961 йилда қайта ташкил этилган Иқтисодий ҳамкорлик ва тараққиёт ташкилотига жаҳоннинг саноати ривожланган 24 мамлакати аъзодир. Шу ташкилот аъзолари ўртасида 1974 йилда давлат ёрдамидан фойдаланадиган экспорт кредитларини бериш шартлари ҳақида умумий келишув имзоланди. Ушбу келишувга асосан умумий нақд аванс тўлови 1985 йил январидан 15 фоиз, кредитларни тенг тақсимланган ҳолда энг узоқ бериш муддатлари 8,5 йилдан 10 йилгача, мамлакат ялпи ички маҳсулотининг шу мамлакатда яшовчи ҳар бир кишига мос келадиган ҳажмига нисбатан учта асосий гуруҳ мамлакатлар («бойлар», «ўртачалар», «камбағаллар») учун энг кам фоиз ставкалари 9,85 фоиздан 12,25 фоизгача қилиб белгиланган [10, 109-б.].

Банк бор жойда кредит бўйича фоиз ставкалари ҳам борлигини ўқувчиларимиз яхшироқ тушунишлари учун битта мисол келтирайлик. Ўзбекистонда нашр этилаётган «Банк ахборотномаси» газетасининг 1999 йил 49-сонида «Республикадаги 26 тижорат банкларида 1999 йил октябрь ойида берилган кредитлар бўйича вужудга келган фоиз ставкалари»нинг жадвали бор. Ушбу жадвалга асосан бир йилгача муддатга бериладиган қисқа муддатли кредитлар учун 8 фоиздан 54 фоизгача, 1 йилдан 5 йилгача муддатга бериладиган ўрта муддатли кредитлар учун йилига 12 фоиздан 40 фоизгача, 5 йилдан 10 йилгача узоқ муддатга бериладиган кредитлар учун йилига 10 фоиздан 41 фоизгача белгиланган.

3. КРЕДИТ - ҲОЗИРГИ ЗАМОН СУДХЎРЛИГИ

Кредит моҳиятини тушуниб, келажакда у қандай оқибатларга олиб бориши мумкинлигини англаб олишимизда инсониятнинг улкан маънавий бойлиги бўлмиш исломий илмлар ҳам катта ёрдам беради.
Маълумки, бандаи ожизлар йўл қўядиган катта-кичик гуноҳларнинг олдини олиш мақсадида Аллоҳ таолонинг ўз пайғамбари Муҳаммадга (с. а. в.) нозил қилган Қуръони Карим китобида энг каттасидан тортиб то кичик гуноҳларгача баён этилган. Қуръон ва ҳадисларда катта ва кичик гуноҳлар тарқоқ ҳолда берилган бўлиб, уларнинг ичидаги гуноҳи кабиралар (улкан гуноҳлар) 300дан ортиқроқдир [11, 4-б.]. Рибо, яъни судхўрлик шундай улкан гуноҳлардан биридир.
Улкан гуноҳ бўлмиш судхўрлик (рибо) ҳақида ҳурматли уламоларимиздан ҳам кучлироқ гап айтиш амру маҳол эканлигини китобча муаллифи яхши тушунади. Шу сабабли бу ҳақдаги фикрларни [11] адабиётдан озгина қисқартириброқ, тўғридан-тўғри кўчириб ёзиш ўринлидир.

«Гуноҳи кабираларнинг еттинчиси рибо емоқлик, яъни судхўрлик билан пул топишдир. Бир киши иккинчи кишига масалан, минг сўм бериб, бир минг бир юз сўм қилиб қайтариб олиши судхўрлик бўлади. Шу юз сўм ҳаром пул, шу йўл билан бойлик орттириш гуноҳи кабира бўлади. Ҳар қандай пул меҳнат орқали топилиши керак. Рибо ҳам энг катта гуноҳи кабиралар жумласидан, чунки Аллоҳ таоло рибо емасликка буюрган. Бу ҳақда Аллоҳ таоло Қуръони каримда шундай марҳамат қилади:

«Эй мўминлар, (берган қарзларингизни) бир неча баробар қилиб олиш билан судхўрлик қилмангиз. Аллоҳдан қўрқингиз! (Шунда) шояд нажот топгайсиз» («Оли-Имрон сураси, 130-оят). [12, 47-б.]

Расулуллоҳнинг амакилари Аббос ибн Муталлиб бошқаларга ўхшаб судхўрлик қилар, яъни одамларга маълум миқдорда пул бериб, қўшимча олар эди. Пайғамбаримиз «рибога қарши курашни биринчи бўлиб ўзимнинг амакимдан бошлайман, ким булардан қанча пул олган бўлса, шунча пул қайтарсин, қўшимча бермасин», дедилар. Аллоҳу субҳанаҳу ва таолонинг Расулуллоҳга нозил қилинган «Бақара» сурасидаги қуйидаги оятларида судхўрликка қарши шундай дейилган:

«Судхўр бўлган кимсалар (қиёмат кунида қабрларидан) турмайдилар, магар жин чалган мажнун каби турадилар. Бунга сабаб уларнинг: «Байъ (олди-сотди) ҳам судхўрликнинг ўзику?» - деганларидир. Ҳолбуки, Аллоҳ байъни ҳалол, судхўрликни ҳаром қилган. Бас, кимга Парвардигоридан мавъиза-насиҳат етгач (судхўрликдан) тўхтамаса, у ҳолда аввал ўтгани ўзига ва унинг иши Аллоҳга (топширилади). (Яъни, ўзи хоҳласа авф қилар.) Ва ким (судхўрликка) қайтса, ўшалар жаҳаннам эгаларидир ва унда абадий қолажаклар. Аллоҳ судхўрликнинг (фойдасини) йўқ қилади ва садақаларнинг (фойдасини) зиёда қилади. Аллоҳ ҳар қандай (судхўрликни ҳалол деб биладиган) кўрнамакни ва (судхўрлик қиладиган) жиноятчини севмайди» (275, 276-оятлар). [12, 33-34 б.]

Аллоҳ таоло шу сура давомида яна шундай марҳамат қилади:

«Эй мўъминлар, Аллоҳдан қўрқингиз ва агар чиндан мўъмин бўлсангизлар судхўрлик сарқитларини тарк қилингиз. (Яъни одамларга берган қарзларингиздан чиқадиган фойдани олмангиз.) Энди агар (фармонимизни) қилмасангиз, у ҳолда Аллоҳ ва пайғамбари томонидан бўлган урушни билиб қўйинг. Агар тавба қилсангиз, дастмоянгиз ўзингизга - золим ҳам, мазлум ҳам бўлмайсиз. Агар (қарздор) ночор бўлса, бойигунча кутинг. Агар билсангизлар (берган қарзингизни) садақа қилиб юборишингиз ўзингиз учун яхшироқдир» (278, 279-оятлар). [12, 34-б.]

Ҳозирги даврда судхўрлик билан манфаат топаётган мамлакатлардаги бутун мувозанатсизлик уларнинг Аллоҳ томонидан эълон қилинган жангга учраганининг ёрқин мисолидир. Пайғамбаримиз саллаллоҳу алайҳи васаллам рибо ейдиган ва шуни ейишга сабаб бўлган кишиларнинг ҳаммасига лаънат айтадилар. Имом Термизийнинг ривоятларида эса судхўрликка гувоҳ бўлган кишилар, яъни шуни ёзиб, фалончи пистончидан шунча қарз олди, фалон муддатга устига шунча қўшиб қайтариши лозим, деб ҳужжатлаштириб берган кишига ҳам лаънат айтилади.» [11, 26-28 б.]

4. ОЛИНАЁТГАН ҚАРЗЛАРНИНГ ИШЛАТИЛИШИ

Олинаётган қарзлар қандай ишларга, лойиҳаларга ва шахсларга сарф этилаётганлиги масаласи бу муҳокама учун алоҳида каттагина мавзудир. Халқимизнинг 65 фоизи қишлоқларда яшашини назарда тутиб [13, 5-ж., 323-б.], ушбу алоҳида мавзунинг қишлоқ хўжалигига доир қисмини 5-параграфда муҳокама қиламиз.

Ўзбекистон матбуотида баъзи бир корхоналар учун ишлатилган ва ишлатилаётган хорижий маблағлар ҳақида маълумотлар бор. Лекин хориждан жалб этилган 10 миллиард доллардан зиёд сармоялар сарф-харажат қилинган ва қилинаётган корхоналар, вазирликлар, қўмиталар ва ҳоказоларнинг умумий рўйхати бирорта газета ёки журналда эълон қилиниб, таҳлил этилган эмас. Агар журналистларимиз ушбу 10 миллиард доллар маблағнинг тақдирини аниқлаштириш билан шуғуллана бошлашса, кўпгина қизиқарли «факт»ларга дуч келишлари мумкин.

Одобли ва имонли ўзбек халқида: «Қизим сенга айтаман, келиним, сен эшит», деган мақол бор. Шу мақолга амал қилиб, Россия Федерациясига хориждан келтирилган маблағлар тақдири хусусида баъзи бир фактларни қисқача айтиб ўтай, таққослаб хулоса чиқаришни эса ўқувчимизга ҳавола этай.

1999 йил 21 ва 22 сентябрь кунлари АҚШ конгрессининг махсус қўмитасида «Bank of New-York» («Нью-йорк банки») устидан иш кўриб чиқилди. Унда Халқаро валюта жамғармасидан Россияга келтирилган миллиардлаб доллар кредитларнинг бир қисми ёки жиноий ва «ифлос» пулларни ушбу халқаро банк орқали «ювиш» айблари муҳокама этилди.

«Пулни ювиш» деганда маълум бир маблағларнинг келиб чиқиш манбаларини яшириш мақсадида банклар ёки корпорацияларнинг тармоқлари орқали пулларни ўтказиш тушунилади. Одатда бу маблағлар ё жиноий йўллар билан топилган маблағлар ёки очиқ бизнес йўли билан топилиб, тегишли солиқларни тўламаслик ниятида солиқ идораларидан яширилган маблағлардир. АҚШ конгресси вакиллар палатасининг Банклар бўйича қўмита раиси Жеймс Личнинг фикрича, «Bank of New-York» орқали камида 100 миллиард доллар пуллар «ювилган». [15]

«Bank of New-York» атрофидаги катта жанжал бошлангач, Халқаро валюта жамғармаси Россияга 16 миллиард доллар кредит берганлиги, улар самарасиз кетганлиги ва яна бир нечта катта камчиликлар учун ХВЖга 12 йилдан бери раҳбарлик қилиб келган Мишель Камдессю муддатидан икки йил олдин ўз аризасига мувофиқ истеъфо беришга мажбур бўлди [16].

Бир неча йил илгари ХВЖ ва Жаҳон банки Россияга ижтимоий соҳани ислоҳ қилиш учун жами 1,4 миллиард доллар кредит берган эди. Бу пулларга ими-жимида Ижтимоий ислоҳотлар жамғармаси тузилди. «Аргументи и факти» газетаси уюштирган текширувлардан сўнг маълум бўлдики, узоқ йиллардан буён бу «ижтимоий тоғора»дан 11-15 минг чет эллик маслаҳатчилар (консультантлар) еб-ичиб, тирикчилигини ўтказиб келишган. Улар ҳукумат аппаратида, Молия вазирлигида, Марказий банкда, Давлат мулки вазирлигида, ҳатто жойлардаги маъмурий бошқармаларда фаолият олиб боришган ва ҳозир ҳам ўтиришибди. Кредит харажатлари сметасининг ҳар учинчи сатри «Маслаҳатчилар хизмати» деб аталади. Ҳукуматга яқин бўлган тузилмаларда «маблағларни харажат қилиш бўйича мутахассис ёрдамчиси» (у 1000 доллар ва ундан кўпроқ ойлик олади), ҳуқуқий маслаҳатчи 5 минг доллар, баъзи бир маслаҳатчилар эса 10-15 минг доллардан ойлик олишган. Таққослаш учун эслатиб ўтамиз: Россияда ўртача ойлик иш ҳақи 40 доллардир.

Бир сафар «Аргументи и факти» журналисти Бандлик хизмати учун кадрлар тайёрлаш бўйича семинарда иштирок этибди. АҚШдан келган мутахассис уч кунлик семинардаги оддий маслаҳатлари учун «халқаро андоза»ларда 12,5 минг доллар олиб, ватанига жўнаб кетибди. Россиянинг Бандлик хизмати жами 5 миллион долларлик маслаҳатлар сотиб олибди.

Яна битта қизиқарли мисол. Москва ҳукумати шаҳар транспортини ислоҳ қилиш мақсадида ислоҳ лойиҳасини тайёрлаш учун Италиянинг «С.П.Е.А.» фирмасини таклиф этишибди. Бу фирмага 1,35 миллион доллар беришибди. Ақлли италияликлар Россия мутахассисларини жалб қилиб, ҳар бирига 1-4 минг доллардан тўлашибди. Москвада ижарага бино олишиб, ижара учун Москва ҳукуматига 80 минг доллар тўлашибди. 60 минг долларга мебель ва техника воситалари (оргтехника) сотиб олишибди. Яна 36 минг долларни алоқага, командировкаларга ва анжуманларга сарф-харажат қилишибди. Италияликлар ўзларининг камтарин хизматлари учун эса «бор-йўғи» 1 миллион долларга яқин олишибди! [17]

Ўзбекистон мустақилликка эришганидан сўнг ўтган деярли 9 йил давомида Ватанимизда турли тоифадаги юзлаб чет эллик маслаҳатчилар фаолият олиб боришди ва олиб боришмоқда. Уларнинг «буюк» хизматлари ва уларга тўланган ойликлар хусусида ёзиш журналистларимизга ҳавола.

ДАВОМИ БОР

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

2021 ЙИЛГИ ДАВЛАТ ДАСТУРИ ЛОЙИҲАСИГА 8-ТАКЛИФИМ

ҚАРЗ БАЛОСИДАН ОГОҲ БЎЛАЙЛИК

Ўзбекистоннинг умумий ташқи қарзи 2013 йилда 9,9 миллиард доллар, 2016 йилда – 14,6 миллиард доллар, 2020 йил 9 ойида – 29,3 миллиард доллар бўлди.
(Ўзбекистон Республикаси Марказий банки. Ўзбекистон Республикаси тўлов баланси, халқаро инвестицион позицияси ва ташқи қарзи. - https://cbu.uz/upload/iblock/997/uz_BOP_-IIP_-EXD_3Q2020.pdf Жами 90 бет (19-диаграмма, 30-бет))

Ўзбекистоннинг ялпи ички маҳсулоти (ЯИМ) миқдори тақрибан 60 миллиард доллар эканлигини ҳисобга олсак, бугунги кунда ташқи қарз ЯИМнинг деярли 50 фоизига тенг. Ватанимиз Мустақилликка эришганига 30 йил бўлмасдан қарзимиз ЯИМнинг 50 фоизи бўлган бўлса, шу кетишда 40 ёки 50 йиллик тантаналарда қарзимиз қанчалик катта бўлишини ёлғиз Аллоҳгина билади. Одатда қарзлар йиллига ўртача 12 фоизлик устама фоизлар билан берилишига эътибор берсак, қарз Ватанимизнинг бугунги ва эртанги куни учун хавфли эканлигини тушунамиз.

Қарз Ватанимиз Мустақиллигига ҳам катта хавф солмоқда. Воқеаларнинг хавфли ривожланиш йўлларидан бири бундай бўлиши мумкин: қарзимиз ошиб, уни тўлай олмаслик даражасига бориб қолишимиз мумкин. Шунда Хитойдек 1 миллиард 400 миллион халқи бўлган буюк давлат ўз қарзини қичаши мумкин. Россия эса Ўзбекистон қарзини тўлаши учун Ўзбекистонда референдум ўтказиб Россия таркибига қайтишни шарт қилиши мумкин. Икки ўт ўртасида қолган халқимиз Россияга қайтишни маъқул кўриши ва шу йўл билан Ватанимиз мустақиллиги тугатилиши мумкин.

Демак, Хитой ва Россиядек икки буюк давлатдан катта қарз бўлиш Ўзбекистон келажаги ва мустақил ривожланиши учун жуда катта хавфдир. Хитойдек худо борлигига ишонмайдиган буюк коммунистик судхур давлатдан олаётган қарзларимиз айниқса хавфлидир. Шу сабабли биз Хитойдан қарз олишни иложи бўлса 2021 йилдан бошлаб тўла тўхтатишимиз ва Хитойга тўлай бошлаб қарздан қутулиш иложини қилишимиз керак. Лекин кўпгина давлатлар қатори Хитой билан ҳам савдо-сотиқ алоқаларини меъёрида давом қилайверамиз.

ТАКЛИФИМ. 1. Қарзлар қайси давлатлардан, қайси халқаро ташкилотлардан ва қанча миқдорда олинганлиги эълон қилиниши керак.

2. Ҳар бир қарз қандай шартлар ва муддатларга олинаётгани ҳам эълон қилинса яхши бўларди. Токи мутахассисларимиз, олимларимиз ва зиёлиларимиз қарз бобида Ватанимиз ва дунё мамлакатлари тажрибасини ўрганиши, таққослаши ва оптимал йўлларини маслаҳат бериши мумкин ва керак.

Улуғ пайғамбаримиз Муҳаммад (сав) қарз ҳақидаги ҳадисларини доимо ёдда тутайлик: “Эй раббим, қарздор бўлишимдан, душманга енгилишдан, душманлар хурсанд бўлиб, устимдан куладиган ишни қилишимдан асра”. (Муҳаммад пайғамбар қиссаси. Ҳадислар. (Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф таҳрири остида). - Т., Камалак, 1991. - 304 б, (183-ҳадис, 112-б.)

Эътибор беринг, қарздор бўлиш душманга енгилишдан ҳам хавфлироқ эканлигини таъкидлаш учун пайғамбаримиз Муҳаммад (сав) уни биринчи ўринга қўйиб айтган.

Таъкидлашим ўринлики, мен 2000 йилда Тошкентда “Қарз балосидан огоҳ бўлгин халқим!” номли 76 бетлик китоб ёзиб, компютерда чоп қилиб 70 тачасини зиёлиларимизга, Олий Мажлисдаги айрим депутатларга тарқатганман ва сайтларда чоп қилдирганман.

ИЗОҲ. 1. «Ёшларни қўллаб-қувватлаш ва аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш йили»да амалга оширишга оид давлат дастури тўғрисида»ги Президент Фармони лойиҳаси “Тараққиёт стратегияси” марказининг www.2021.strategy.uz номли сайтида 2921 йил 18 январ куни умумхалқ муҳокамасига қўйилди. 18-28 январ кунлари ватандошларимиз томонидан таклифлар, фикр ва мулоҳазалар билдирилди.

2021 йил учун Давлат дастури лойиҳаси 276 та банддан иборат. Мен ҳам ушбу онлайн муҳокамада қатнашдим ва 22 та таклифимни юбордим.

Таклифларимни www.xabar.uz сайтига ва Озодлик радиоси www.ozodlik.org сайтига юбордим. Иккаласида ҳам таклифларим ҳақида маълумот берилмади ва менга жавоб келмади.

Ўзбекистон Президенти Ш.Мирзиёев “2017–2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясини “Ёшларни қўллаб-қувватлаш ва аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш йили”да амалга оширишга оид Давлат дастури тўғрисида”ги фармонни 2021 йил 3 феврал куни имзолади. (https://uza.uz/.../2017-2021-yillarda-ozbekiston...

Ушбу тасдиқланган Дастурда 274 банд бўлиб, у 214 бетлик кўринишда қуйидаги манзилда чоп қилинган.

“2017–2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясини “Ёшларни қўллаб-қувватлаш ва аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш йили”да амалга оширишга оид Давлат дастури. - https://drive.google.com/.../1NRY06OXncutn2kV1RlBPb3.../view (www.drive.google.com 2021.03.02) (214 бет)

Ҳар бир таклифимни чоп қилаётганимда Дастурга киритилган ёки киритилмаганига доир маълумотни келтираман, иншааллоҳ.

2. Таклифларимни www.facebook.com сайти саҳифаларида 2021 йил 4 февралдан ва www.liveinternet.ru сайтида "Турон Шухратжони" кундалиги (дневник)нинг “Таклифлар” рукнида 12 февралдан чоп қилмоқдаман. Уларнинг номлари ва чоп қилинган санаси рўйхати.

1-таклифим: Прокуратура органлари ваколатларини кескин камайтириш.
2- таклифим: “Олтин амнистия”ни эълон қилиш. https://www.facebook.com/profile.php?id=100002930964631 2021.04.02;
https://www.liveinternet.ru/users/4799013/rubric/6952467/ 2021.12.01.

3- таклифим: Давлатни бой, халқни фаровон қилишнинг осон йўли. https://www.facebook.com/profile.php?id=100002930964631 2021.05.02);
https://www.liveinternet.ru/users/4799013/rubric/6952467/ 2021.12.01.

4- таклифим: Гап-гаштаклар нодавлат нотижорат ташкилотларидир. https://www.facebook.com/profile.php?id=100002930964631 2021.08.02);
https://www.liveinternet.ru/users/4799013/rubric/6952467/ 2021.12.01.

5-таклифим: Фуқаролар мулки ва пулини қонунлаштириш (легализациялаш).
6-таклифим: Ҳар бир фуқаронинг йиллик даромадини декларациялаш. https://www.facebook.com/profile.php?id=100002930964631 2021.11.02);
https://www.liveinternet.ru/users/4799013/rubric/6952467/ 2021.12.01.

7-таклифим: Картошкани арзон нархда халққа етказиб бериш.
https://www.facebook.com/profile.php?id=100002930964631 2021.11.02);
https://www.liveinternet.ru/users/4799013/rubric/6952467/ 2021.12.01.

Ушбу таклифларимни яхлит ҳолда www.liveinternet.ru сайтида "Турон Шухратжони" кундалиги (дневник)нинг “Таклифлар” рукнида ўқишингиз қулайроқ. Унинг манзили: https://www.liveinternet.ru/users/4799013/rubric/6952467/

3. Ушбу 8-таклифим Давлат дастури лойиҳасининг 40-бандида 11-таклиф сифатида ўрин олди. (2021 йил 27 январ, соат 21:58, Тошкент вақти)

Давлат дастури лойиҳасидаги 40-банд тасдиқланган Дастурда 41-банд деб ёзилган ва у “Ташқи қарз ҳажмини мақбул даражада сақлаб туриш” дея номланган. Ушбу банд ўзгармаган ва таклифим қабул қилинганига доир маълумот йўқ.


АҲМАДЖОНОВ Ш. 2021 йилги Давлат дастури лойиҳасига 8-таклифим: Қарз балосидан огоҳ бўлайлик. – https://www.liveinternet.ru/users/4799013/rubric/6952467/ (www.liveinternet.ru "Турон Шухратжони" кундалиги (дневник)нинг “Таклифлар” рукни, 2021.12.01);
- https://www.facebook.com/profile.php?id=100002930964631 (www.facebook.com Шухратжон Ахмаджоновнинг Фейсбукдаги саҳифаси, 2021.14.02).

2021 йил 14 феврал

АҚШ, Вашингтон шаҳри

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

2021 ЙИЛГИ ДАВЛАТ ДАСТУРИ ЛОЙИҲАСИГА 7-ТАКЛИФИМ

КАРТОШКАНИ АРЗОН НАРХДА ХАЛҚҚА ЕТКАЗИБ БЕРИШ

Ўзбекистонда ҳар йили халқни арзон буғдой уни ва нони билан таъминлаш учун давлатимизнинг каттагина маблағи дотация (лотинча dotation – тортиқ, совға, ҳадя, хайр-эҳсон) сифатида сарф қилинмоқда. Буғдойни далаларда етиштириш, уни ўриб, йиғиб, майдалаб, тозалаб ун қилиш ҳамда пишириб нон қилиб бериш асносида давлатимиз кўп йиллардан бери беҳуда катта харажатлар қилмоқда.

Маълумки, дунё халқларида картошка – иккинчи нондир. Шу сабабли картошка етиштириш ва уни йил давомида магазинлар орқали арзон нархда халққа етказиб бериш йўлга қўйилмоғи керак. Картошкани экишдан тортиб ҳосилини йиғиб олишгача бўлган барча меҳнат механизациялаштирилган. Картошка ҳосилдорлиги буғдойга нисбатан кўп марта юқори. Шу сабабли ҳар бир тонна картошкани етиштириш буғдой етиштиришдан кўра давлат ва халққа кўп марта арзонга тушади. Шунингдек картошкани халқ ўзи тозалаб пишириб ейди. Яъни буғдойдек тозалаб ун қилиб беришга ҳожат йўқ. Қолаверса, фақат нон еган кишилардан картошка пишириб еган кишилар соғломроқ ва бақувватроқ бўлади.

Мана шу сабабларга кўра ҳар бир туман ва шаҳар ҳокими етарлича картошка ҳосили етиштирилиши ёки Ўзбекистоннинг бошқа вилоятидан олиб келиниши ва магазинларда йил давомида арзон нархларда бўлишини таъминлаши қонун йўли билан белгилаб қўйилмоғи керак. Шунда буғдойнинг олий навларини экиш ва фақат яхши сифатли ун қилиш ҳамда нон пишириш йўлга қўйилади ва улар ҳақиқий таннархи бўйича сотилмоғи керак. Бу услуб барча ривожланган давлатларда кўп йиллардан буён амал қилмоқда. Алал-оқибат ватандошларимиз буғдой нонига нисбатан картошкани 3-4 марта кўпроқ пишириб қовуриб ейдиган бўлади. Бу халқимиз ва давлатимизга ҳар томонлама фойдали ҳамда манфаатлидир.

ИЗОҲ. 1. «Ёшларни қўллаб-қувватлаш ва аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш йили»да амалга оширишга оид давлат дастури тўғрисида»ги Президент Фармони лойиҳаси “Тараққиёт стратегияси” марказининг www.2021.strategy.uz номли сайтида 2921 йил 18 январ куни умумхалқ муҳокамасига қўйилди. 18-28 январ кунлари ватандошларимиз томонидан таклифлар, фикр ва мулоҳазалар билдирилди.

2021 йил учун Давлат дастури лойиҳаси 276 та банддан иборат. Мен ҳам ушбу онлайн муҳокамада қатнашдим ва 22 та таклифимни юбордим.

Ушбу таклифларимни www.xabar.uz сайтига ва Озодлик радиоси www.ozodlik.org сайтига юбордим. Иккаласида ҳам таклифларим ҳақида маълумот берилмади ва менга жавоб келмади. Ушбу таклифларимни www.facebook.com сайти саҳифаларида 4 февралдан чоп қилмоқдаман.

Ўзбекистон Президенти Ш.Мирзиёев “2017–2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясини “Ёшларни қўллаб-қувватлаш ва аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш йили”да амалга оширишга оид Давлат дастури тўғрисида”ги фармонни 2021 йил 3 феврал куни имзолади. (https://uza.uz/.../2017-2021-yillarda-ozbekiston...

Ушбу тасдиқланган Дастурда 274 банд бўлиб, у 214 бетлик кўринишда қуйидаги манзилда чоп қилинган.

“2017–2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясини “Ёшларни қўллаб-қувватлаш ва аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш йили”да амалга оширишга оид Давлат дастури. - https://drive.google.com/.../1NRY06OXncutn2kV1RlBPb3.../view (www.drive.google.com 2021.03.02) (214 бет)
Ҳар бир таклифимни чоп қилаётганимда Дастурга киритилган ёки киритилмаганига доир маълумотни келтираман, иншааллоҳ.

2. Таклифларимни www.facebook.com сайти саҳифаларида 4 февралдан чоп қилмоқдаман. Уларнинг номлари ва чоп қилинган санаси рўйхати.

1-таклифим: Прокуратура органлари ваколатларини кескин камайтириш.
2- таклифим: “Олтин амнистия”ни эълон қилиш. https://www.facebook.com/profile.php?id=100002930964631 2021.04.02)

3- таклифим: Давлатни бой, халқни фаровон қилишнинг осон йўли. https://www.facebook.com/profile.php?id=100002930964631 2021.05.02)

4- таклифим: Гап-гаштаклар нодавлат нотижорат ташкилотларидир. https://www.facebook.com/profile.php?id=100002930964631 2021.08.02)

5-таклифим: Фуқаролар мулки ва пулини қонунлаштириш (легализациялаш).
6-таклифим: Ҳар бир фуқаронинг йиллик даромадини декларациялаш. https://www.facebook.com/profile.php?id=100002930964631 2021.11.02)

2. Ушбу 7-таклифим: Картошкани арзон нархда халққа етказиб бериш. Ушбу 7-таклифим Давлат дастури лойиҳасининг 38-бандида 13-таклиф сифатида ўрин олди. (2021 йил 25 январ, соат 16:21, Тошкент вақти).

Давлат дастури лойиҳасидаги 38-банд тасдиқланган Дастурда 39-банд деб ёзилган ва у “Инфляцияга номонетар омиллар таъсирини пасайтириш ва асосий озиқ-овқат маҳсулотлари нархлари барқарорлигини таъминлаш бўйича қўшимча чораларни амалга ошириш” дея номланган. Ушбу банд ўзгармаган ва таклифим қабул қилинганига доир маълумот йўқ.
--------------------------------------

Фото. Андижонликлар картошка учун навбатда туришибди. (Ўзбекистонда картошканинг килоси 8 минг сўмга чиқди. - https://www.ozodlik.org/a/28471421.html 2017.06.05)
-------------------------------------------

АҲМАДЖОНОВ Ш. 2021 йилги Давлат дастури лойиҳасига 7-таклифим: Картошкани арзон нархда халққа етказиб бериш. - https://www.facebook.com/profile.php?id=100002930964631 (www.facebook.com Шухратжон Ахмаджоновнинг Фейсбукдаги саҳифаси, 2021.12.02)

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

2021 ЙИЛГИ ДАВЛАТ ДАСТУРИ ЛОЙИҲАСИГА 5-6-ТАКЛИФЛАРИМ

5-ТАКЛИФИМ: ФУҚАРОЛАР МУЛКИ ВА ПУЛИНИ ҚОНУНЛАШТИРИШ (ЛЕГАЛИЗАЦИЯЛАШ)

Ўзбекистон Мустақиллигининг деярли 30 йили давомида турли фуқаролар ўз бойлигини турли йўллар билан, баъзан яширин ноқонуний усуллар билан шакллантирди. Уларнинг мулклари Ўзбекистонда ва хориж имамлакатларида бор. Мамлакатимиз фуқаролари бундан буён мулкни коррупциясиз, ҳалол ва қонуний йўл билан топишига эришиш учун авваламбор мавжуд очиқ ва яширин мулкларни давлат рўйхатидан ўтказишга эришмоғимиз керак. Бунинг учун барча фуқароларимизга 6 ойлик ёки бир йиллик муддатга мулк ва пул маблағи амнистияси (авф этиш) ҳамда легализациясини эълон қилиш ўринлидир. Масалан, қўшнимиз Қозоғистонда бундай қонун икки марта – 2008 ва 2014 йилларда эълон қилинганди.

(1. Закон Республики Казахстан «Об амнистии в связи с легализацией имущества («Мулк легализацияси билан боғлиқ амнистияга доир” Қозоғистон Республикаси қонуни, с изменениями и дополнениями по состоянию на 26.03.2007 г.)» - https://online.zakon.kz/document/?doc_id=30061502#pos=1;-117

2. Постатейный комментарий к Закону Республики Казахстан «Об амнистии в связи с легализацией имущества» от 5 июля 2006 года № 157-III («Мулк легализацияси билан боғлиқ амнистияга доир” Қозоғистон Республикаси 2006 йил 5 июндаги 157-III сонли қонунига бандма-банд изоҳлар). - https://online.zakon.kz/document/?doc_id=30078966... )

“Мулк легализацияси тўғрисида” (“Закон о легализации имущества”) номли Қозоғистон қонунида муддат 2014 йил 30 июндан 2016 йил 31 декабргача қилиб белгиланганди (Закон Республики Казахстан «Об амнистии граждан Республики Казахстан, оралманов и лиц, имеющих вид на жительство в Республике Казахстан, в связи с легализацией ими имущества (с изменениями дополнениями по состоянию на 29.03.2016 г.)» - https://online.zakon.kz/document/?doc_id=31573214... )

Токи 6 ойлик ёки бир йиллик муддат ичида барча фуқаролар Ўзбекистонда ва хориждаги мулкларини, банклардаги пул сармояларини ватанимизда расман давлат рўйхатидан ўтказишсин. Муддат тугагач аниқланган ноқонуний мулклар ва банклардаги пул маблағлари давлат ихтиёрига конфискация қилиниши ҳақида ҳам огоҳлантирилсин. Шу ҳолда мамлакатимизга миллиард-миллиард долларлар қайтиши ва Ватанимиз иқтисодиётида ошкора ҳамда қонун доирасида ишлатила бошланиши мумкин ва керак.
-----------------------------------------------

6-ТАКЛИФИМ: ҲАР БИР ФУҚАРОНИНГ ЙИЛЛИК ДАРОМАДИНИ ДЕКЛАРАЦИЯЛАШ

Мулк ва маблағлар амнистияси муддати тугагач ва улар рўйхатга олиб бўлингач Ўзбекистонннинг ҳар бир фуқароси йиллик даромади ҳақида декларация тўлдириши мажбурий эканлиги ҳақида Олий Мажлис қонун қабул қилади ва презиидентимиз имзосидан кейин кучга киради. Мана шу йўл билан халқимиз айрим фуқаролар ҳамда амалдорлар бойлигини назорат қилиши ва коррупсияга қарши қонуний курашиши мумкин бўлади.

ИЗОҲ. 1. «Ёшларни қўллаб-қувватлаш ва аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш йили»да амалга оширишга оид давлат дастури тўғрисида»ги Президент Фармони лойиҳаси “Тараққиёт стратегияси” марказининг www.2021.strategy.uz номли сайтида 2921 йил 18 январ куни умумхалқ муҳокамасига қўйилди. 18-28 январ кунлари ватандошларимиз томонидан таклифлар, фикр ва мулоҳазалар билдирилди.

2021 йил учун Давлат дастури лойиҳаси 276 та банддан иборат. Мен ҳам ушбу онлайн муҳокамада қатнашдим ва 22 та таклифимни юбордим.

Ушбу таклифларимни www.xabar.uz сайтига ва Озодлик радиоси www.ozodlik.org сайтига юбордим. Иккаласида ҳам таклифларим ҳақида маълумот берилмади ва менга жавоб келмади. Ушбу таклифларимни www.facebook.com сайти саҳифаларида 4 февралдан чоп қилмоқдаман.

Ўзбекистон Президенти Ш.Мирзиёев “2017–2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясини “Ёшларни қўллаб-қувватлаш ва аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш йили”да амалга оширишга оид Давлат дастури тўғрисида”ги фармонни 2021 йил 3 феврал куни имзолади. (https://uza.uz/.../2017-2021-yillarda-ozbekiston...

Ушбу тасдиқланган Дастурда 274 банд бўлиб, у 214 бетлик кўринишда қуйидаги манзилда чоп қилинган.

“2017–2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясини “Ёшларни қўллаб-қувватлаш ва аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш йили”да амалга оширишга оид Давлат дастури. - https://drive.google.com/.../1NRY06OXncutn2kV1RlBPb3.../view (www.drive.google.com 2021.03.02) (214 бет)
Ҳар бир таклифимни чоп қилаётганимда Дастурга киритилган ёки киритилмаганига доир маълумотни келтираман, иншааллоҳ.

2. 5-6-таклифларим Давлат дастури лойиҳасининг 33-бандида 58- ва 59-таклифлар сифатида ўрин олди. (2021 йил 26 январ, соат 12:23 ва 12:26, Тошкент вақти).

Ушбу 33-банднинг номи “Коррупцияга қарши курашиш тизимини янада такомиллаштириш» бўлиб, тасдиқланган Дастурда 34-банд деб ёзилган. Ушбу банд ўзгармаган ва таклифларим қабул қилинганига доир маълумот йўқ.
--------------------------------------

АҲМАДЖОНОВ Ш. 2021 йилги Давлат дастури лойиҳасига 5-6-таклифларим: Фуқаролар мулки ва пулини қонунлаштириш (легализациялаш). Ҳар бир фуқаронинг йиллик даромадини декларациялаш. - https://www.facebook.com/profile.php?id=100002930964631 (www.facebook.com Шухратжон Ахмаджоновнинг Фейсбукдаги саҳифаси, 2021.11.02)

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

2021 ЙИЛГИ ДАВЛАТ ДАСТУРИ ЛОЙИҲАСИГА 4-ТАКЛИФИМ

ГАП-ГАШТАКЛАР НОДАВЛАТ НОТИЖОРАТ ТАШКИЛОТЛАРИДИР

Президент Шавкат Мирзиёев 2018 йил 4 май куни “Мамлакатни демократик янгилаш жараёнида фуқаролик жамияти институтларининг ролини тубдан ошириш чора-тадбирлари тўғрисида” номли фармонга имзо чекди. Ўзбекистонда ҳақиқий фуқаролик жамиятини вужудга келтириш учун юз минглаб, ҳатто миллиондан ортиқ нодавлат нотижорат ташкилот (ННТ)лари фаолият олиб бормоғи керак. Туркий ва форсий халқларнинг 4-5 минг йиллик тарихига эга бўлган гап-гаштакдек демократия эркинликлари асосига қурилган ННТлари бор. Гап-гаштакларни оммавийлаштириш ва ривожлантириш ҳақида Президент фармони имзоланса ҳамда қонун қабул қилинса ва ҳокимлар ҳамда жойлардаги ҳокимият органлари қўллаб-қувватласа ватанимизда яқин йилларда юз минглаб гап-гаштак деб аталувчи туркий ННТлар фаолият олиб бора бошлайди. Бу жараёнда улар дунё жамоатчилигини лол қолдириб фуқаролик жамиятини тездан шакллантиради ва ривож топтиради.

ИЗОҲ. 1. Маълумки, «Ёшларни қўллаб-қувватлаш ва аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш йили»да амалга оширишга оид давлат дастури тўғрисида»ги Президент Фармони лойиҳаси “Тараққиёт стратегияси” марказининг www.2021.strategy.uz номли сайтида 2921 йил 18 январ куни умумхалқ муҳокамасига қўйилди. 18-28 январ кунлари ватандошларимиз томонидан таклифлар, фикр ва мулоҳазалар билдирилди.

2021 йил учун Давлат дастури лойиҳаси 276 та банддан иборат. Мен ҳам ушбу онлайн муҳокамада қатнашдим ва 22 та таклифимни юбордим.

Ушбу таклифларимни www.xabar.uz сайтига ва Озодлик радиоси www.ozodlik.org сайтига юбордим. Иккаласида ҳам таклифларим ҳақида маълумот берилмади ва менга жавоб келмади. Ушбу таклифларимни www.facebook.com сайти саҳифаларида 4 февралдан чоп қилмоқдаман.

Ўзбекистон Президенти Ш.Мирзиёев “2017–2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясини “Ёшларни қўллаб-қувватлаш ва аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш йили”да амалга оширишга оид Давлат дастури тўғрисида”ги фармонни 2021 йил 3 феврал куни имзолади. (https://uza.uz/en/posts/2017-2021-yillarda-ozbekis...avlat-dasturi-togrisida_238870

Ушбу Дастурда 274 банд бўлиб, у 214 бетлик кўринишда қуйидаги манзилда чоп қилинган.

“2017–2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясини “Ёшларни қўллаб-қувватлаш ва аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш йили”да амалга оширишга оид Давлат дастури. - https://drive.google.com/file/d/1NRY06OXncutn2kV1RlBPb3nWkVKagjYP/view (www.drive.google.com 2021.03.02) (214 бет)

Менимча, таклифларим ушбу Дастурга деярли киритилмаган. Ҳар бир таклифимни чоп қилаётганимда Дастурга киритилган ёки киритилмаганига доир маълумотни келтираман, иншааллоҳ.

2. Ушбу 4-таклифим Давлат дастури лойиҳасининг 17-бандида 19-таклиф сифатида ўрин олди. (2021 йил 25 январ, соат 16:03 Тошкент вақти). Унинг номи: “Нодавлат нотижорат ташкилотларининг роли ва аҳамиятини, ижтимоий фаоллиги ва фаолиятининг самарадорлигини ошириш” бўлиб, тасдиқланган Дастурда у 16-банд деб ёзилган. Ушбу банд ўзгармаган ва таклифим қабул қилинганига доир маълумот йўқ.

АҲМАДЖОНОВ Ш. 2021 йилги Давлат дастури лойиҳасига 4-таклифим. Гап-гаштаклар нодавлат нотижорат ташкилотларидир. - https://www.facebook.com/profile.php?id=100002930964631 (www.facebook.com Шухратжон Ахмаджоновнинг Фейсбукдаги саҳифаси, 2021.08.02)
2021 йил 5 феврал куни ушбу таклифимни Фейсбукдаги саҳифамда ҳамда 8 та гуруҳ саҳифаларида чоп эттирдим.

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

2021 ЙИЛГИ ДАВЛАТ ДАСТУРИ ЛОЙИҲАСИГА 3-ТАКЛИФИМ

ДАВЛАТНИ БОЙ, ХАЛҚНИ ФАРОВОН ҚИЛИШНИНГ ОСОН ЙЎЛИ

Давлат бошқарувидаги энг қийин иқтисодий масалалардан бири – халққа ойлик, мукофот ва бошқа йўллар билан тарқатилган пулларни қайтариб йиғиб олишдир. Ғарб мамлакатларида, жумладан АҚШда бунинг осон йўлини топишган.

Давлат турли қурилиш ташкилотлари ёрдамида сифатли кўпқаватли уйлар қуради ва ҳар бир хонадонни фуқароларга сотади. Табиийки, сифатли қимматли хонадонни инсон бирданига сотиб олиш имконига эга эмас. Шунда давлат турли хил банкларни жалб қилган. Бу ҳолни битта мисолда кўриб чиқайлик. Барча рақамларни тахминан ёзмоқдаман.

Айтайлик, қурилиш ташкилоти кўпқаватли уй қурди ва ундаги 2 ёки 3 хонали хонадон жиҳозлари билан таннархи 200 минг доллар бўлди. Айтайлик, қурилиш ташкилоти уйдаги ҳар бир хонадон ҳисобидан 10 фоиздан фойда олмоғи керак. Шунда ҳозирча хонадон нархи 220 минг доллар бўлади.

Банк фуқарога 20 йил муддат билан кредит беради ва бунинг учун хонадон нархига нисбатан 20 фоизи миқдорида, яъни 40 минг доллар фойда олишни режалаштиради, дейлик. Демак, хонадон нархи 260 минг доллар бўлади.

Ушбу 260 минг доллар пулнинг 10 фоиздан 20 фоизигача қисмини, яъни 26 мингдан 52 минг долларгача пулни фуқаро дастлабки тўлов сифатида тўлаши шарт. Ўртача тўлов миқдорини олайлик: фуқаро уйнинг 15 фоизини, яъни 39 минг долларни дастлабки тўлов сифатида тўлади, дейлик. Демак, фуқаро қолган 221 минг долларни 20 йил, яъни 240 ой давомида ойма-ой тўлаши керак.

221 минг долларни 240 ойга бўлсак, фуқаро 20 йил давомида ҳар ойи тахминан 920 доллардан тўлаши шарт.

Қарабсизки, фуқарога ҳам, давлатга ҳам яхши. Фуқаро турмуш ўртоғи билан бирга доимо ишлаб ҳар ой тўлайди ва уйда ўз оиласи билан мазза қилиб яшайдилар. Давлатга ҳам яхши: эру хотин даромадининг асосий қисмини ўз ихтиёрлари билан давлат банкига келтириб беришади.

АҚШ давлати ўз халқининг жуда катта қисмига уй қуриб берганлиги сабабли фуқароларнинг жуда кўпчилиги даромадининг асосий қисмини кредит қарзини тўлаш учун банкка топширади. Алал-оқибат давлат ўз фуқароларига тарқатган пулининг жуда катта қисмини кредит тўлови сифатида ойма-ой осонгина йиғиб олади.
Қизиғи шундаки, катта ойлик олиб ишлаётган амалдор, бизнесмен кабилар ойлигига мос кўп хонали ва яхшироқ қурилган хонадон ёки алоҳида уй, коттеджни кредитга сотиб олади. Натижада у ҳам ойлигининг каттагина қисмини кредит тўлови сифатида ойма-ой тўлайди. Яъни ҳатто катта ойлик олган фуқароларда ортиқча пул маблағи сақланиб қолмайди ва давлатга ойма-ой қайтарилади.

Айрим ҳовлиқма диндорлар бу муносабатларда судхурлик ахтариши мумкин. Бу ерда судхурлик йўқ: янги уй қурилишига банк маблағ ажратмоқда ва уй хонадонлар сифатида сотилиши фойдасидан қурувчилар ҳам, банк ходимлари ҳам ўз фойда улушини олмоқда. Соддароқ қилиб айтганда, агар икки мусулмон ўртада маблағ сарфлаб маълум миқдорда фойда олишса, ушбу фойдани олдиндан келишган фоизларда бўлишиб олишлари мумкин.

Баъзан фуқаро қандайдир сабаб билан, масалан, ишсизлиги, касаллиги ва ўлиши оқибатида хонадон тўловини тўлай олмай қолиши мумкин. АҚШ қонунига асосан навбатдаги ойлик тўловни тўлаш учун 5 кун муҳлат берилади. Агар фуқаро шу муддатни ўтказиб юборса маълум миқдорда жаримани қўшиб тўлаши мажбур. Шу йўсинда қонунда белгиланган 3 ёки 4 ой кутишади. Агар фуқаро шу муддатда тўламаса иш судга оширилади ва фуқаро хонадонни тарк қилиши зарурлиги ҳақида суд қарори қабул қилинади. Агар фуқаро хонадонни тарк қилмаса, махсус полиция бўлинмаси хонадонга келиб уйдаги барча жиҳозлар ва нарсаларни полициядаги махсус омборга олиб келиб топширади. Агар фуқаро хонадон қарзини ва кўчириш учун қилинган харажатларни тўласа, нарсалари унга қайтариб берилади. Полиция раҳбарияти қонунда белгиланган 3 ёки 4 ой кутади. Агар фуқаро тўламаса ёки тўлай олмаса, у ҳолда барча нарсалари ишлатилган нарсалар сотиладиган махсус магазинга олиб бориб топширилади ва магазин ходимлари томонидан тозаланиб дўкон расталарига арзон нархларда сотувга қўйилади. Сотувдан тушган пул хатланиб хонадон қарзини тўлаш учун ишлатилади.

Мана шундай ҳолга тушиб, ишсиз ва уйсиз қолмаслик учун АҚШнинг барча фуқаролари ишга ўз вақтида боришади, кўча-куйда ва иш маҳали спиртли ичимликлар ичишдан, қонунни бузиб полиция таъқибига учрашдан эҳтиёт бўлишади. Шу сабабли АҚШда мехнат интизоми нақадар кучли.

ТАКЛИФИМ. Ўзбекистондаги ҳар бир туман, шаҳар, вилоят ҳокими ўз ҳудудларида кўпқаватли сифатли уйлар қура бошлашсин. Дастлабки маблағни Ўзбекистон раҳбарияти давлат бюджетидан, турли инвестициялар ва банклар ҳисобидан ажратиб берсин. Ҳоким тегишли ҳокимият тизимлари орқали хонадоннинг талаб қилинадиган дастлабки тўловини тўлаш имконияти бўлган фуқароларга сота бошласин. Банклар кредит маблағларини ажратишсин.

Ҳокимият ойма-ой, йилма-йил қанчалик кўпроқ уй қуриб фуқароларга шу йўсинда сотса, ҳокимият ҳисобига ойма-ой тўлов миқдори ошиб боради. Ушбу тўловларнинг камроқ қисми вилоят ва жумҳуриятга қонун асосида ўтказилсада, маблағнинг асосий қисми шу туман, шаҳар, вилоят ҳокимияти ва банклари ҳисобида қолади. Алал-оқибат фуқаролар ҳам уйли-жойли бўлишади, ҳокимиятлар ҳам маблағли бўлишади.

Шу ҳолда Ўзбекистонда озиқ-овқат нархлари ҳам стабиллашади, яъни деярли ўзгармайди. Шунда миллий валютамиз бўлмиш сўмнинг қадри ҳам хориж валюталарига нисбатан арзонлашиши тўхтайди.

Айтмоқчидек, ҳар бир туман, шаҳар ва вилоятда қурилиш бошланса, Ўзбекистон каттагина қурилиш майдонига айланади ва унда миллионлаб фуқароларимиз, биринчи галда ёшларимиз қурилишда ишлай бошлашади. Натижада ватанимизда ишсизлик ҳам, мардикорликка кетаётган фуқаролар сони ҳам кескин камаяди.

Халқдаги пулнинг катта қисми давлатга қайтарилгач, давлат меҳнаткашлар ойликларини бемалол ошириши, камбағал оилаларга молиявий ёрдамни ва халқ фаровонлигини муттасил ошириб бориши мумкин ва керак.

АҚШда барча қимматли нарсалар, жумладан енгил авьтомобиллар, телевизорлар, комютерлар ва ҳоказо нарсалар шу йўсинда фуқароларга кредит кўринишида сотилади. Натижада фуқароларнинг жуда кўпчилиги фаровон турмуш учун зарур нарсаларнинг кўпини кредитга сотиб олмоқда ва оиласи билан тўқ ҳамда фаровон яшамоқда. Давлатимиз раҳбарлари шундай йўлни тутишса давлатимиз бой, халқимиз фаровон яшай бошлайди.

Айтмоқчидек, коррупсиянинг асосий сабабларидан бири – бу уй-жой қурилиши, қурилиш материаллари ва олди-сотдиси билан боғлиқдир. Агар давлатимиз раҳбарияти кўп қаватли уйлар қуриш ва хонадоналарни фуқароларга кредитга сотишни йўлга қўйса коррупсия ўз-ўзидан камаяди.

ИЗОҲ. 1. Маълумки, «Ёшларни қўллаб-қувватлаш ва аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш йили»да амалга оширишга оид давлат дастури тўғрисида»ги Президент Фармони лойиҳаси “Тараққиёт стратегияси” марказининг www.2021.strategy.uz номли сайтида 2921 йил 18 январ куни умумхалқ муҳокамасига қўйилди. 18-27 январ кунлари ватандошларимиз томонидан таклифлар, фикр ва мулоҳазалар билдирилди.

2021 йил учун Давлат дастури лойиҳаси 276 та банддан иборат. Мен ҳам ушбу онлайн муҳокамада қатнашдим ва 22 та таклифимни юбордим.

Ушбу таклифларимни www.xabar.uz сайтига ва Озодлик радиоси www.ozodlik.org сайтига юбордим. Иккаласида ҳам таклифларим ҳақида маълумот берилмади ва менга жавоб келмади. Ушбу таклифларимни www.facebook.com сайти саҳифаларида 4 февралдан чоп қилмоқдаман.

2. Ушбу 3-таклифим Давлат дастури лойиҳасининг 13-бандида 20-таклиф сифатида ўрин олди. (2021 йил 27 январ, соат 01:03, Тошкент вақти)

3. Ушбу 3-таклифимни 37-бандда такрорий ёзганман. У 37-бандда 19-таклиф сифатида ўрин олди. (2021 йил 27 январ, соат 01:19, Тошкент вақти)

4. Ушбу 3-таклифимни 43-бандда такрорий ёзганман. У 43-бандда 3-таклиф сифатида ўрин олди. (2021 йил 27 январ, соат 01:32, Тошкент вақти)

АҲМАДЖОНОВ Ш. 2021 йилги Давлат дастури лойиҳасига 3-таклифим. - https://www.facebook.com/profile.php?id=100002930964631 (www.facebook.com Шухратжон Ахмаджоновнинг Фейсбукдаги саҳифаси, 2021.05.02)
2021 йил 5 феврал куни ушбу таклифимни Фейсбукдаги саҳифамда ҳамда 8 та гуруҳ саҳифаларида чоп эттирдим ва кўчириб олдим.

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

2021 ЙИЛГИ ДАВЛАТ ДАСТУРИ ЛОЙИҲАСИГА 1-2-ТАКЛИФЛАРИМ

1-ТАКЛИФИМ: ПРОКУРАТУРА ОРГАНЛАРИ ВАКОЛАТЛАРИНИ КЕСКИН КАМАЙТИРИШ

Маълумки, Ўзбекистонда Президент раҳбарлигидаги ижроия ҳокимияти, қонун чиқарувчи Олий Мажлис ва Суд ҳокимияти бор. Илгари ҳам, бугун ҳам Ўзбекистонда Давлат хавфсизлиги хизмати ҳамда прокуратура органлари тўртинчи ҳокимият бўлиб қолмоқда. Ривожланган демократия мамлакатларида прокуратура органи ваколатлари жуда қаттиқ чегараланган ва шу сабабли оммавий ахборот воситалари (ОАВ) 4-ҳокимият вазифасини бажаради. Ушбу халқаро тажрибадан, шунингдек Ўзбекистон Мустақиллигининг олдинги 25 йиллик аянчли тажрибасидан келиб чиқиб прокуратура органлари ваколатларини кескин камайтириш ўринлидир. Фақат шу ҳолдагина ОАВ ватанимизда 4-ҳокимият ўрнини эгаллаши ва халқимиз ҳақиқий демократия эркинликлари мавжуд бўлган адолатли давлатга эга бўлиши мумкин. Шу билан бирга ушбу зарурий тадбир прокуратура органлари ходимлари сонини бемалол 15 фоиз ва ундан кўпроқ миқдорда қисқартириш имконини беради. (Ушбу таклифим 18-банд талабларига ҳам жавоб беради. Шу сабабли уни 18-бандда ҳам ёздим.)

2-ТАКЛИФИМ: “ОЛТИН АМНИСТИЯ”НИ ЭЪЛОН ҚИЛИШ

Минглаб гуноҳсиз фуқаролар, жумладан кўпгина намозхон ватандошларимиз бугунги кунда Ўзбекистон қамоқхоналарида кўп йиллардан бери азоб чекмоқда. Ота-оналар фарзандларидан, болалар отасидан ажратилганига кўп йиллар бўлди. Уларга енгиллик бериш ва кечиримлик позициясидан келиб чиқиб Президент Ш.Мирзиёев “Олтин амнистияси”ни эълон қилиши ўринлидир. Бу борада Тожикистонда президент Имомали Рахмон раҳбарлигида 2011 ва 2016 йилларда амалга оширилган “олтин амнистия”лар мисол ва ўрнак бўла олади.

Шу билан бирга ушбу зарурий тадбир Ички ишлар вазирлигига қарашли Жазони ўташ муассасаларидаги ходимлари сонини бемалол 15 фоиз ва ундан кўпроқ миқдорда қисқартириш имконини беради. (Ушбу таклифим 30-банд талабларига ҳам жавоб беради. Шу сабабли уни 30-бандда ҳам ёздим.)

(11. Президент Таджикистана подписал закон о "золотой" амнистии (Тожикистон Президенти «олтин» амнистияга имзо чекди). - https://lenta.ru/news/2011/08/22/amnesty/ (www.lenta.ru 22.08.2011).

12. Закон Республики Таджикистан «Об амнистии» (полный текст) (Тожикистон Ресубликасининг «Амнистия тўғрисида» ги қонуни (тўлиқ матн)). - http://news.tj/ru/news/zakon-respubliki-tadzhikistan-ob-amnistii-polnyi-tekst (www.news.tj/ru/ 24.08.2011).

13. «Золотая» амнистия. 12 тыс. человек могут рассчитывать на свободу в РТ («Олтин» амнистия. Тожикистон Ресубликасида 12 минг киши озодликка чиқишга умид қилса бўлади). - http://tjk.rus4all.ru/news/20160819/726793082.html (www.tjk.rus4all.ru 19.08.2016))

ИЗОҲ. 1. «Ёшларни қўллаб-қувватлаш ва аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш йили»да амалга оширишга оид давлат дастури тўғрисида»ги Президент Фармони лойиҳаси “Тараққиёт стратегияси” марказининг www.2021.strategy.uz номли сайтида 2921 йил 18 январ куни умумхалқ муҳокамасига қўйилди. 18-28 январ кунлари ватандошларимиз томонидан таклифлар, фикр ва мулоҳазалар билдирилди.

2021 йил учун Давлат дастури лойиҳаси 276 та банддан иборат. Мен ҳам ушбу онлайн муҳокамада қатнашдим ва 22 та таклифимни юбордим.

Ушбу таклифларимни www.xabar.uz сайтига ва Озодлик радиоси www.ozodlik.org сайтига юбордим. Иккаласида ҳам таклифларим ҳақида маълумот берилмади ва менга жавоб келмади. Ушбу таклифларимни www.facebook.com сайти саҳифаларида 4 февралдан чоп қилмоқдаман.

Ўзбекистон Президенти Ш.Мирзиёев “2017–2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясини “Ёшларни қўллаб-қувватлаш ва аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш йили”да амалга оширишга оид Давлат дастури тўғрисида”ги фармонни 2021 йил 3 феврал куни имзолади. (https://uza.uz/.../2017-2021-yillarda-ozbekiston...

Ушбу тасдиқланган Дастурда 274 банд бўлиб, у 214 бетлик кўринишда қуйидаги манзилда чоп қилинган.

“2017–2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясини “Ёшларни қўллаб-қувватлаш ва аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш йили”да амалга оширишга оид Давлат дастури. - https://drive.google.com/.../1NRY06OXncutn2kV1RlBPb3.../view (www.drive.google.com 2021.03.02) (214 бет)
Ҳар бир таклифимни чоп қилаётганимда Дастурга киритилган ёки киритилмаганига доир маълумотни келтираман, иншааллоҳ.

2. Давлат дастури лойиҳасининг 4-бандига иккита таклиф жўнатдим. Иккала таклифимни умумий қилиб жўнатганим сабабли 4-бандда 74-таклиф сифатида ўрин олди. (2021 йил 25 январ, соат 15:51, Тошкент вақти)

3. Ушбу банддаги 1-таклифимни 18-бандда такрор ёзганман. У 18-бандда 28-таклиф сифатида ўрин олди. (2021 йил 25 январ, соат 16:12, Тошкент вақти)

4. Ушбу банддаги 2-таклифимни 30-бандда такрор ёзганман. У 30-бандда 10-таклиф сифатида ўрин олди. (2021 йил 25 январ, соат 16:16, Тошкент вақти)

5. 2017–2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясини “Ёшларни қўллаб-қувватлаш ва аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш йили”да амалга оширишга оид Давлат дастури лойиҳаси. - http://2021.strategy.uz/ (2021.18.01) дан 4-бандга доир кўчирма.

“4. Давлат бошқаруви органлари фаолиятини тубдан такомиллаштириш.

2021 йил 1 март

Иқтисодий тараққиёт вазирлиги,
Молия вазирлиги,
Адлия вазирлиги,
Олий Мажлис палаталари (келишув асосида),
Давлат хизматини ривожлантириш агентлиги,
вазирлик
ва идоралар

Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳалари.

Лойиҳада:
бошқарувда бир-бирини такрорлайдиган идоралар, функциялар ва бюрократик тўсиқларни ва мажлисбозликни қисқартириш;
вазирлик ва идоралар фаолиятида қарор қабул қилиш жараёнларини соддалаштириш;
рақамли технологияларни кенг жорий этиш ҳисобидан иш жараёнларини оптимал-лаштириш;
юқоридаги чоралар натижасида давлат бошқаруви ходимлари сонининг ўртача
15 фоизгача оптималлаштириш;
вазирликларда фаолиятни туман, шаҳар, қишлоқ ва маҳалла кесимида режалаштириш тизимини жорий этиш назарда тутилади.»
-------------------------------------------

АҲМАДЖОНОВ Ш. 2021 йилги Давлат дастури лойиҳасига 1-таклифим: Прокуратура органлари ваколатларини кескин камайтириш; 2-таклифим: “Олтин амнистия”ни эълон қилиш. - https://www.facebook.com/profile.php?id=100002930964631 (www.facebook.com Шухратжон Ахмаджоновнинг Фейсбукдаги саҳифаси, 2021.04.02).
2021 йил 4 феврал куни ушбу таклифимни Фейсбукдаги саҳифамда ҳамда 8 та гуруҳ саҳифаларида чоп эттирдим ва кўчириб олдим.

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

ОРИҚЛАШНИНГ ОСОН ЙЎЛИ

Инсон ўз тана оғирлигини меъёрида тутиши унга соғлом ҳаёт тарзига хизмат қилади ва узоқ умр кўришига имкон беради. Семирмасликнинг, агар семирган бўлсалар ориқлашнинг бир-бири билан узвий боғлиқ 4 та йўлини ватандошларим ва миллатдошларимга тавсия қилмоқчиман.

ОРИҚЛАШНИНГ 1-ЙЎЛИ - кунига уч маҳал эмас, икки маҳал овқатланишдир. Воз кечишга энг қулайи нонуштадир.

Биринчидан, одатда нонуштада тушки ва кечки овқатланишга нисбатан даврангиздаги яқинларингиз сони камроқдир. Кичикроқ даврадагиларга нисбатан баҳона топишингиз осонроқ.

Иккинчидан, уйда ҳам, меҳмондорчиликда ҳам баҳона топиш осон. “Эрталабдан иштаҳам йўқ. Кеча кечқурун яхши овқатланган эканман” каби баҳона билан нонуштадан воз кечишингиз мумкин.

Учинчидан, одатда нонуштада тушки ва кечки овқатланишга нисбатан дастурхонда хилма-хил ширин егуликлар ва ёғли маззали овқатлар сони камроқ. Ушбу дастурхондаги егуликлардан воз кечиш осонроқ.

Тўртинчидан, нонуштага вақт кетказмай эрталабдан баракали ёзув-чизув қилишингиз, китоблар ўқишингиз, мақолалар ёзишингиз, турли хил ақлий меҳнат қилишингиз мумкин ва керак. Одатда тўқ қоринга ақлий меҳнат қилиш бироз малол келади.

Бешинчидан, қолаверса, ҳар йили 30 кун давомида эрта тонгдан кун ботгунича рўза тутадиган мусулмон кишига нонуштадан воз кечиш жуда осондир.

Савол туғилади: инсон ўз нормал вазнини қандай аниқлаши мумкин? Тиббиёт олимлари содда усул сифатида тавсия қилишларича, киши сантиметр миқдордаги ўз бўйи баландлигидан 100 ни чиқариб ташласа, қолган сон ўша кишининг килограм ҳисобидаги нормал вазнини кўрсатади. Масалан, менинг бўйим 180 сантиметр. Шундан 100 ни чиқариб ташласам, қолган 80 сони килограм ҳисобидаги нормал оғирлик вазнимни билдиради. Инсон 4-5 кило миқдорда оғирроқ ёки енгилроқ бўлиши ҳам мумкин. Масалан, мен учун 75 килодан 85 килогача бўлишим нормал ҳисобланади.

(2015 йилда Денверда семиришим сабаби. 97 килога чиққаним. 2020 йилда ориқлашим сабаби.)

Эътибор берганмисиз, деярли барча япон аёллари семиз эмас ва хушбичим қоматга эга. Бунинг сабабини 1974 йилда рус тилидаги бир мақолада ўқигандим: япон аёллари одатда икки маҳал овқатланар экан ва шу йўл билан ўзининг семиришига имкон бермас экан. Семирмасликнинг ушбу японча услубини барча ватандошларим ва миллатдошларимга тавсия қилмоқдаман.

ОРИҚЛАШНИНГ 2-ЙЎЛИ – овқатланаётганингизда оғзингизга солган ҳар бир егуликни давомли тарзда чайнайсиз ва қайта-қайта чайнаганингиздан кейингина луқмани ютасиз.

Биринчидан, яхшилаб давомли чайнаганингизда еяётган овқатингиз тўйимли бўлади.

Иккинчидан, меҳмондорчиликда бўлсангиз уй эгалари, дўстларингиз, таниш-билишларингиз “Олинг меҳмон” деб қисташганларида “Оғзимда луқмам бор” дея осонгина жавоб берасиз.

Учинчидан, инсон тўйганлиги ҳақидаги хабар қориндан мияга сал кечроқ етиб борар экан. Шу сабабли давомли чайнаганингизда керакли хабарни бериши учун организмингизга имкон берасиз ва натижада ортиқча егулик ейишдан ўзингизни ўз вақтида тўхтатасиз, иншааллоҳ.

Тўртинчидан, яхшилаб давомли чайнаган егуликларингизни ошқозонингиз осонроқ ҳазм қилади ва ҳазм қилишдан парчаланган зарур моддаларни қон орқали танангизнинг барча жойига етказиши тезлашади. Натижада бу ҳам соғлигингизга соғлик, умрингизга умр қўшади.

ОРИҚЛАШНИНГ 3-ЙЎЛИ – тушлик ва кечки овқатланиш вақтида имкониятингиз доирасида кўпроқ мева-чева ҳамда полиз маҳсулотлари ейишга эътибор беринг. Ёғли овқатларни еяётганингизда сал эртароқ қўлингизни артиб мева-чева ёки полиз маҳсулотлари ейишга ўтсангиз айни муддаодир. Ахир ошқозонингизни фақат ёғли овқатлар ҳамда ширинликлар билан тўлдирганингиздан кўра унинг бир қисмини мева-чева ёки полиз маҳсулотлари билан тўлдирсангиз соғлигингиз учун ҳар томонлама фойдалидир.

Унутмангки, Аллоҳ Одам Ота ҳамда Момо Ҳавони Ер юзида яратаётганида улар учун мевали боғларда ва полиз маҳсулотлари бор бўлган далаларда егулик топиб ейишлари учун шароит яратганди. Одам Ота ва Момо Ҳаво танаси кўпроқ мева-чева ҳамда полиз маҳсулотлари ейишга мослаштирилганди. Яъни ёғли овқатлар ҳамда ширинликларни инсонлар кейинчалик ихтиро қилишди ва уларни айримлар муккасидан кетиб ея бошлашди.

ОРИҚЛАШНИНГ 4-ЙЎЛИ – инсон нормал ҳаракатланиш фаоллигини сақлаши ва кам ҳаракатланиш орқали семириш ҳолати олдини олиши керак. Тиббиёт олимлари фикрича инсон кунига ўртача 10 минг қадам юриши керак. Лекин одатдаги турмуш шароитида 2 минг қадам юрилади. Яъни зарур миқдоридан беш марта камроқ. [1]

Юриш, югуриш, жисмоний тарбия ва жисмоний меҳнат билан шуғулланиш инсоннинг семириш олдини оладиган муҳим воситалардир. Бу ҳақдаги тавсиялар кўп ва хўп ёзилгани сабабли буларга тўхталиб ўтирмайман.

Шулар қаторида кунига беш марта намоз ўқиш ҳам жуда фойдалидир.

Профессор Сергей Бойцов фикрича, қоринда тўпланган ёғ жуда хавфлидир. Унда 30 хил биологиявий фаол моддалар ишлаб чиқрилади. Булардан кўпчилиги юрак-қон томир тизимига нохуш таъсир кўрсатиб атеросклероз касаллигини қўзғатади ва тромблар (томирда ивиб қолган қон) ҳосил бўлишини кўпайтиради. [1]

Овқатланишга нисбатан ўз нафсини меъёрида тута олмаган айрим инсонлар ортиқча семира бошлашди ва қанд касаллиги, қон босими ошиши (гипертония), юрак ҳуружи (инфаркт), мияга қон қуйилиши (инсулт) каби турли хил дарди-бедаво касалликларга дучор бўлишди. Оқибатда улар касалланиб, айримлари ногирон бўлиб қолишмоқда, кўпгинаси ўз умрини қисқартириб, азоб-уқубатлар билан бу маззали дунёни анчагина олдин тарк қилишди ва қилишмоқда.

Дарди-бедаво касалликлар нотўғри овқатланиш орқали қандай келиб чиқаётганига ҳам қисқача назар солайлик.

Биринчидан, Аллоҳ Таоло ва фаришталар инсонни Ер юзида яратар экан барча тана аъзолари билан бирга овқатларни чайнаб ейиш учун оғзида тишларни бор қилишди.

Иккинчидан, инсон еган овқати ошқозонга боргач парчаланади ва бошқа ички органлар орқали қонга сурилади. Қон эса ушбу зарур моддаларни инсон танасининг барча жойига керакли миқдорда етказиб беради.

Учинчидан, қон айланиш тизими доимо ишлашини таъминлаш учун қон ҳайдаш насоси бўлмиш юрак хизмат қилмоқда.

Тўртинчидан, зарур моддалар инсон танасининг барча жойига керакли миқдорда қон орқали манзилли етиб бориши вақтида қон томирлари ва уларнинг ҳолати муҳим ўрин тутади.

Инсон қон томирлари артерия, артериол (диаметри 300 микрометрдан кичик бўлган), капилляр, венул, вена ҳамда артериол-венуляр анастомоз қон томирларидан иборатлигини тиббиёт фани таъкидлайди. [2]

Эслатиб ўтаман: қон ва тўқималарнинг ўзаро моддалар алмашинувида капилляр деб аталувчи майда қон томирлари муҳим ўрин тутади. Капиллярнинг ўртача диаметри 5-10 микрометрни ташкил қилади (1 микрометр = 0,001 миллиметр). Инсон танасида 100—160 млрд капилляр бўлиб, ўртамиёна инсондаги уларнинг умумий узунлиги 100 000 км га яқиндир [3]. Ер шарининг экватор бўйлаб узунлиги 40 075 километр эканлигини ҳисобга олсак, бир инсон танасидаги капилляр қон томирларининг умумий узунлиги Ер шарини экватор бўйлаб деярли 2,5 марта айлантириб чиқишга етади.


Инсон танасининг қон томирлари (схема) [2]

Семирган инсоннинг қон томирларида холестерин моддаси тўплана бошлайди ва у қон томирларини торайтиради. Натижада инсон танасининг кўпгина қисмига зарур моддалар кам миқдорда етиб бора бошлайди. Шунинг натижасида семирган инсон турли хил дарди бедаво касалликларга дучор бўлади.

Профессор Сергей Бойцов таъкидлашича: «Агар инсон абдоминал (қоринда ёғ тўпланиши) семиришни барҳам топтира олса, унда холестерин ва қондаги қанд даражаси меъёрида бўлади, ва ҳатто артериал босим ҳам меъёр чегарасида бўлади. Бу қатъий исботланган фактдир.” [1]

Хуллас калом, ҳар бир инсон ўз танаси семиришига йўл қўймаслиги, мабодо семирган бўлса ориқлаши ўз нафсини жиловлашга ва ўз соғлигини сақлашга ҳамда соғлом ҳолда умрини узайтиришга хизмат қилади.

МАНБАЛАР

1. Как лишние килограммы влияют на сердце и сосуды (Ортиқча килолар юрак ва қон томирларига қандай таъсир кўрсатади?). - https://osa-bolnica.ru/zdorovyj-obraz-zhizni/37-zdorovoe-pitanie/236-kak-lishnie-kilogrammy-vliyayut-na-serdtse-i-sosudy.html (www.osa-bolnica.ru )

2. Кровеносные сосуды. - https://ru.wikipedia.org/wiki/Кровеносные_сосуды (www.ru.wikipedia.org/wiki/ Материал из Википедии — свободной энциклопедии)

3. Капилляр. - https://ru.wikipedia.org/wiki/Капилляр (www.ru.wikipedia.org/wiki/ Материал из Википедии — свободной энциклопедии)

2021 йил 10 феврал

АҚШ, Вашингтон шаҳри

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

2021 ЙИЛГИ ДАВЛАТ ДАСТУРИГА ТАКЛИФЛАРИМ (ОХИРИ)

IV. ЁШЛАРНИ ҚЎЛЛАБ-ҚУВВАТЛАШ ВА АҲОЛИ САЛОМАТЛИГИНИ МУСТАҲКАМЛАШ ҲАМДА ИЖТИМОИЙ СОҲАНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ УСТУВОР ЙЎНАЛИШЛАРИ (150-245-бандлар)

151. Болаларни қўллаб-қувватлаш жамоат фондини ташкил этиш.

2021 йил 1 сентябрь

Ёшлар ишлари агентлиги,
Ўзбекистон ёшлар иттифоқи,
Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги,
Молия вазирлиги,
Халқ таълими вазирлиги, Адлия вазирлиги, Соғлиқни сақлаш вазирлиги,
Маҳалла ва оилани қўллаб-қувватлаш вазирлиги

Норматив-ҳуқуқий ҳужжат лойиҳаси.
Лойиҳада Болаларни қўллаб-қувватлаш жамоат фонди мақоми, фаолиятининг
асосий йўналишлари, вазифалари, молиялаштириш манбалари, жамоатчилик иштироки механизмлари назарда тутилади.

Таклифлар: 5
Изоҳ қолдириш

1-ТАКЛИФИМ. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёевнинг 2017 йил 10 сентябрдаги “Мактабгача таълим тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида” ги қарор яхши қарордир [29]. Натижада Ватанимизда мактабгача болаларни боғча билан таъминлаш чора-тадбирлари амалга ошади.

Боғчада яхши тарбияланиб, ўқиш ва билимга қизиққан болаларимиз мактаб ёшига еткач ўз билимларини янада кенгайтириши ва ўстиришларига имкон яратишимиз муҳим. Бунинг учун интернетдаги ўзбек тилидаги умумий маълумотларни жиддий равишда тўплашимиз ва дунё тилларидан таржима қилиб бойитишимиз зарур. Одатда дунёдаги миллиардлаб кишилар, жумладан мен ҳам кўпинча википедия сайтидаги бой ва турли хил маълумотлардан фойдаланамиз. Бугунги кунда википедиядаги энг камбағал ва кам мақолаларга эга бўлган тиллардан бири ўзбек тилидаги википедия бўлимидир.

Агар президентимиз қарорига асосан камида 100 мутахассисдан иборат гуруҳ тузилса ва улар Ўзбек Миллий Энциклопедиясини яратган каби Википедияда ўзбек тилидаги бўлимини энг бой бўлимга айлантириш бўйича фаолият олиб боришса жуда яхши бўларди. Шу ҳолда дунё ўзбеклари ушбу саҳифадан кенг фойдаланар ва ўзбек тилининг таъсири ошган бўларди. Энг муҳими ўзбек ёшлари, шунингдек барча ўзбеклар она тилларида ўзлари хоҳлаган ва имкони бўлган вақтларда дунё аҳамиятидаги маълумотларни эркин ўқиб билимларини оширишлари ва дунёқарашини кенгайтиришлари мумкин бўлади. (Ушбу таклифим 229-банд талабларига ҳам жавоб беради. Шу сабабли уни 229-бандда ҳам ёздим.)

2-ТАКЛИФИМ. Маълумки, Ўзбекистон қишлоқлари ва туманларида компютер билан таъминланмаган оилалар, ёшлар кўпчиликни ташкил этади. Бундай ёшларимизга компютер ва интернетдан фойдаланишга имкон яратиш учун ҳар бир туман ҳудудида кутубхоналарни қайтадан 21-аср талаблари даражасида ташкил этсак яхши бўларди. Ушбу кутубхоналарда катталар ва болалар фойдаланадиган компютерлар ўрнатилса ва бир ёки икки соат текин ишлатиш имкони берилса яхши бўларди. Шу ҳолда умумий компютер саводхонлиги кескин ошади ва улар орасидан турли соҳалар бўйича яхши мутахассислар, олимлар, шоирлар, ёзувчилар ва бошқалар етишиб чиқа бошлайди. (Ушбу таклифим 229-банд талабларига ҳам жавоб беради. Шу сабабли уни 229-бандда ҳам ёздим.)

Ушбу иккала таклиф амалга оширилса “Бир миллион дастурчи” лойиҳаси доирасида ёшларни дастурлаш тилларини ўзлаштиришга қизиқтириш орқали уларни иш билан таъминлаш тизимини йўлга қўйиш (157-банд) осонлашади, БМТ шафелигида “Инсон ҳуқуқлари бўйича таълим” глобал форумини ташкил этиш ва ўтказиш (153-банд) ва Ёшлар ҳуқуқларига бағишланган Бутунжаҳон ёшлар анжуманини ташкил этиш ва ўтказиш (154-банд) пайтида Ёшларни қўллаб-қувватлашга доир Ўзбекистонда амалга оширилган ижобий ишлар қаторида фахрланиб айтиш мумкин бўлади.

3-ТАКЛИФИМ. Мактаблар юқори синфида, колледж ҳамда олий ўқув юртларида умумий СИЁСАТШУНОСЛИК фани камида бир йиллик дарс сифатида ўқитишни таклиф қиламан.

Ушбу сиёсатшунослик фани дарслигида умумлаштирилган ҳолда Ўзбекистон давлат бошқаруви тизими, яъни Ички ишлар вазирлиги, суд, прокуратура, Давлат хавфсизлик хизмати, Божхона хизмати, Солиқ хизмати, вазирликлар, давлат қўмиталари ва ҳоказоларнинг бошқарув схемалари билан тасвирлаб бериш, демократия асосидаги сайлов тизими, сиёсий партиялар, фуқаролик жамияти асоси бўлмиш нодавлат нотижорат ташкилотлари ва ҳоказо маълумотлар ёзилса яхши бўлади. Шунингдек ушбу умумлаштирилган сиёсатшунослик фанида инсон ҳуқуқлари, жумладан Болалар ҳуқуқларига доир Ўзбекистон ва халқаро қонунлар ҳақида ҳам қизиқарли маълумотлар берилади.

Мен Совет Иттифоқи давлатининг бошқарув тизимини Самарқанд Давлат университетида беш йил ўқиб, уни 1975 йилда битириб ишга боргач тушуна бошладим. Иш юзасидан Самарқанд вилоят ижроия қўмитаси Ташкилиш ишлар бўлими хонасига кирганимда у ерда катта доскада сайлов тизими, ҳокимият тизимлари ва бошқа схемалар бор эди. Шу схемаларга қараб ва қўшимча мақолалар ўқиб Совет Иттифоқи давлатининг бошқарув тизимини тушуна бошладим. Ахир на мактабда, на университетда бу ҳақда аниқ маълумот ва билимлар берилмади. Университетда ҳар хил фалсафий ва тарихий фанлардан лекциялар тингладик ва имтиҳонлар топширдик. Уларда фақат умумий гаплар билан айтилганлиги сабабли умумий маълумотларни билардик, холос.

Бугунги кунда анчагина фуқароларимиз давлат бошқарув тизими ва ҳокимият органлари ваколатларини яхши билмаслиги натижасида ўз шикоятларини бирданига Президент Маҳкамасига йўллашида кўришимиз мумкин.

Шундай қилиб, фарзандларимизга юқорида ёзганимдек сиёсатшунослик фани орқали умумлаштирилган билимларни аниқ фактлар асосида берсак, улар демократияга асосланган давлатимиз ҳар қандай исломий давлатлардан афзал томонларини тушунади ва турли хил ёт исломий қарашларга ҳамда оқимларга ёндашмайди. Бу – биринчидан.

Иккинчидан, давлатнинг қайси органлари қандай вазифаларни бажариши, уларнинг ҳуқуқ ва ваколатлари доирасини тушунса, ҳаётда ўз ҳаққоний йўлини тезроқ топиб олишда ва шу йўлда собитқадамлик билан давом қилишда бу билимлар катта ёрдам беради.

Учинчидан, ушбу билимлар давлат сиёсатини тушунишга, давлат бошқаруви билан боғлиқ ҳокимиятнинг турли бўғинларида ишлашга ва ёш кадрларнинг тез ўсишига ёрдам беради.

Тўртинчидан, ушбу билимлар асосида ёшларимиз Ватанимизда фуқаролик жамиятини тезроқ бунёд қилишади.

Бешинчидан, иқтидорли ёшларимиз орасидан талантли, машҳур давлат арбоблари етишиб чиқишига ҳам ёрдам беради.

УШБУ ТАКЛИФЛАРИМ 151-БАНДДА 15-, 16- ВА 21-ТАКЛИФЛАР СИФАТИДА ЎРИН ОЛДИ. (2021 йил 25 январ, соат 17:30 ва 17:34, 29 январ соат 13:37, Тошкент вақти)

--------------------------------------------

4.3. Арзон уй-жойларни барпо этиш бўйича чора-тадбирларни амалга ошириш, аҳолининг ҳаёт шароитлари яхшиланишини таъминловчи йўл-транспорт, муҳандислик-коммуникация ва ижтимоий инфратузилмани ривожлантириш ва модернизация қилиш

199. Эҳтиёжманд оилаларни уй-жой билан таъминлаш бўйича олиб бораётган ишлар кўламини янада кенгайтириш

2021 йил 20 июль

Иқтисодий тараққиёт вазирлиги, Молия вазирлиги, Қурилиш вазирлиги,
Уй-жой коммунал хизмат кўрсатиш вазирлиги,
Қорақалпоғистон Республикаси
Вазирлар Кенгаши, вилоятлар
ва Тошкент шаҳар ҳокимликлари

Норматив ҳуқуқий-ҳужжат лойиҳаси.
Лойиҳада:
чин етим ёшларни уй-жой билан таъминлаш;
бошпанасиз қолган, оғир турмуш шароитига тушиб қолган оилалар ва шахсларни вақтинчалик, ёки умрбод мулк ҳуқуқи берилмаган ҳолда жойлаштириш учун маҳаллий ҳокимликлар томонидан уй-жойларни сотиб олиш тартибини жорий этиш назарда тутилади.

Таклифлар: 18
Изоҳ қолдириш

ТАКЛИФИМ. (ЭСКИ ҚИШЛОҚНИ БУЗМАЙ ЯНГИ ҚИШЛОҚНИ УНИНГ ЯҚИНИДА ҚУРИШГА ДОИР ТАКЛИФНИ ЁЗИШГА УЛГУРМАДИМ. БУ 73-БАНДДАГИ МАТН ТАКРОРИ БЎЛАРДИ.)


---------------------------------------------

4.4. Маданият, санъат, спортни янада ривожлантириш

217. Маданий мерос объектларининг ҳисобини юритиш, сақлаш ва ҳимоясини таъминлаш бўйича дастур қабул қилиш.

2021 йил 20 февраль

Маданият вазирлиги,
ЮНЕСКО ишлари бўйича миллий комиссия, Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент шаҳар ҳокимликлари, вазирлик
ва идоралар

Вазирлар Маҳкамаси қарори лойиҳаси.
Лойиҳада:
барча маданий мероснинг кўчмас мулк объектларини қайта тарихий-маданий экспертизадан ўтказиш ҳамда уларнинг Миллий рўйхатни қайта шакллантириш;
Маданий мерос объектлари электрон порталини яратиш, уни давлат электрон хизматлари билан интеграция қилиш;
давлат кадастр ҳужжатини расмийлаштириш ва давлат кадастрлари ягона тизимига тегишли ахборотларни жойлаштириш;
маҳаллий ҳокимликлар, маҳалла, оммавий ахборот воситалари ва кенг жамоатчиликни иштирокни рағбатлантириш ҳамда маданий мерос объектларини муҳофаза қилиш, асраш, илмий тадқиқ этиш ва оммалаштириш ишларини кучайтириш;
чора-тадбирларни амалга оширишни молиялаштириш манбаларини белгилаш бўйича 2021‒2022 йилларга мўлжалланган чора-тадбирлар дастурини тасдиқлаш назарда тутилади.

Таклифлар: 1
Изоҳ қолдириш

ТАКЛИФИМ

САМАРҚАНД ОСТИДА АМИР ТЕМУР ДАВРИДА ҚУРИЛГАН МАХФИЙ ЕРОСТИ ЙЎЛИ БОР. УШБУ ЕРОСТИ ЙЎЛИ ТЎЛИҒИЧА ОЧИБ ЎРГАНИЛМОҒИ КЕРАК. БУНИ 2021 ЙИЛ РЕЖАСИГА КИРИТСАК ЯХШИ БЎЛАРДИ

Шунга доир бир неча факт.

1. 1937 йилда тунда бир зиёли киши Самарқанддаги Бибихоним мадрасаси зинапояларидан бири остидаги йўлак орқали Амир Темур ерости йўлига тушган. У анчагина юриб адашган ва қайтиб чиқиш йўлини топаолмай ҳалок бўлган. Бу ҳақда менга профессор Эмир-Асан Хатипов 1975 йилда гапириб берганди. Бу ва кейинги фактлар ҳақида батафсил маълумот қуйидаги мақоламда ёзилган:

АҲМАДЖОНОВ Ш. Амир Темурнинг махфий ерости йўли. - https://www.liveinternet.ru/users/4799013/blog#post459725096 (www.liveinternet.ru "Турон Шухратжони" кундалиги (дневник), 2019.30.08);
https://siyosat.wordpress.com/2019/08/20/амир-темурнинг-ерости-йўли/ (www.siyosat.wordpress.com 2019.20.08).

2. 1964 йилда ўзбек зиёлиларидан бири Самарқанд Опера ва балет театри қурилиши пайтида қазилган катта чуқурликка тушиб, ўша чуқурлик четида очилган Амир Темур ерости йўлига кириб 15-20 қадам ичкарига юради. У бу ҳақда 1996 йилда “Халқ сўзи” газетасидаги мақолада ёзганди.

3. Самарқанд шаҳар ҳокими Бобур Облоқулов бир гуруҳ раҳбарлар билан Ашаратхона ёдгорлигига 2019 йил 1 август куни борганида бундай деганди:

“Бу ернинг атрофи Боғи Феруза бўлган. Душман бостириб келса, амалдорлар Регистонда ер остига тушиб мана шу ердан чиққан. Бунинг ичида фойтун арава юрадиган йўл бор. Худди мана шунақа ғишт билан терилган (ҳоким бармоғи билан шифтни кўрсатди, А.Ш.) Бу йўл ҳозир ҳам бор. 1985 йилда тушганимизда йўл очиқ эди. 1995 йилларда ёпилган. Мен 1985 йилда бунга тушганман. 300 метрча юрганмиз”

Самарқанд шаҳрининг янги Бош режаси тайёр бўлиши ва тасдиқланиши кутилмоқда. Агар ҳозирги режа тасдиқланса, Самарқанд марказида ҳамда атрофларида катта эксковаторлар билан қазиш ва кўпқаватли иморатларни қуриш ишлари авж олиб кетади.

Агар биз Амир Темур махфий ерости йўлини очиб ўрганмасдан турли меҳмонхоналар қуриб ташлаб тарихимизни яна бир бор кўмсак келгуси авлодлар бизни кечирмайди.

Амир Темур махфий ерости йўли тўлиқсинча очиб ўрганилгунига қадар Самарқанд шаҳрининг янги Бош режасини тасдиқламаслик ва Самарқанд тарихий марказида янги бинолар қуришни тўхтатиш керак.

Агар Совет Империяси даврида Самарқанддаги тарихимиз 4-5 ва 8-9 қаватли бинолар билан бетартиб равишда кўмилган бўлса, Ватанимиз Мустақилликка эришганидан деярли 30 йил ўтиб буюк тарихимизни ўзимиз 12-20 қаватли бинолар билан кўмиб ташлаш хавфи бор.

Агар Амир Темурнинг махфий ерости йўли тўлиқсинча ўрганиб бўлмасдан янги бинолар қура бошласак, янги бинолар асоси жойлашадиган ердаги тарихий тўпроқ, жумладан Амир Темур махфий ерости йўлининг маълум бир жойларини эксковаторлар билан қазиб олиб Самарқанд ташқарисига чиқариб ташлашади. Худди шу жойга 12-20 қаватли бинонинг катта ва чуқур пойдевори темир бетондан мустаҳкам қилиб қурилади. Қарабсизки, буюк тарихимизни ўзимиз 12-20 қаватли бинолар билан кўмиб ташлашга рухсат берган бўламиз.

Шундан келиб чиқиб, Амир Темурнинг Самарқанддаги махфий ерости йўли тўлиқсинча тезлик билан ўрганилмоғи ва унинг жойлашувининг тўлиқ схемаси аниқланмоғи керак. Ерости йўли Амир Темур давридаги марказий биноларга ва Самарқанд ичида ҳамда Самарқанд яқинидаги боғларга олиб борадиган йўл бўлган. Масалан, Ашаратхона ёдгорлиги остида ерости йўлининг борлиги шу жойда жойлашган Боғи Ферузага олиб келадиган йўл бўлган. Демак, Амир Темурнинг махфий ерости йўлини ўрганиш орқали Амир Темур даврида тарихий биноларнинг жойлашув ўрни ва ҳатто уларнинг асоси (фундаменти)ни топиш имкониятини беради. Мана шу ҳудудни САМАРҚАНДНИННГ ТАРИХИЙ ҲУДУДИ деб эълон қилишимиз ва шунга доир қонуний эҳтиёт қилиш чораларини кўришимиз мумкин бўлади. Шунингдек Самарқандга келувчи сайёҳлар оқими бир неча баробар ошиши ва бундан Ватанимиз ҳазинасига миллионлаб доллар фойда келиши аниқ.

Амир Темурнинг Самарқанддаги махфий ерости йўли тўлиқсинча ўрганилгач, Самарқанднинг Бош режасида янги биноларни ушбу ерости йўлига ҳалақит бермайдиган масофада жойлаштиришимиз мумкин ва керак. Шундан кейингина Самарқанд марказида саноқли чиройли янги бинолар, жумладан меҳмонхоналар қуришга рухсат беришимиз мумкин.

Шу ҳолда Самарқанднинг бугунги куни Амир Темур давридаги вазият билан уйғунлашади ва биз тарихийликни сақлаб қолган бўламиз. Бу бизнинг бугунги ва эртанги авлодлар олдидаги масъулиятли вазифамиздир.

Унутмайлик: Совет империяси даврида 2750 ёшли Самарқандда айрим биноларни қуриш орқали буюк тарихимизни кўмишга ҳаракат қилишди. Бизнинг бугунги ва эртанги авлод олдидаги вазифамиз кўмилган буюк тарихимизни қайтадан очиш ва дунёга кўз-кўз қилиб фахрланишдир.

УШБУ ТАКЛИФИМ 217-БАНДДА 4-ТАКЛИФ СИФАТИДА ЎРИН ОЛДИ. (2021 йил 25 январ, соат 17:39, Тошкент вақти)

-------------------------------------------

4.5. Таълим ва фан соҳасини ривожлантириш

229. Ягона “Электрон таълим” тармоғини жорий қилиш.

Йил давомида

Халқ таълими вазирлиги,
Ахборот технологиялари вазирлиги,
Молия вазирлиги

Амалий чора-тадбирлар.
Бунда:
оптик толали юқори тезликдаги Интернет жаҳон ахборот тармоғи линиялари олиб борилган умумтаълим муассасаларининг телекоммуникация инфратузилмасини (Wi-Fi ва ички локал тармоқни) яратиш;
3200 та умумтаълим мактабларини қамраб олиш ва келгуси йилларда давом эттириш;
ягона “Электрон таълим” тармоғини яратиш, жорий қилиш ва уни бошқариш;
компьютер ускуналари ва ягона “Электрон таълим” тармоғини техник қўллаб-қувватлаш;
электрон контентни ишлаб чиқиш ва уларни янгилаб бориш;
раҳбар ва педагог ходимларнинг АКТ бўйича саводхонлигини ошириш ҳамда сертификатлаш тизимини жорий этиш назарда тутилади.

Таклифлар: 4
Изоҳ қолдириш

1-ТАКЛИФИМ. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёевнинг 2017 йил 10 сентябрдаги “Мактабгача таълим тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида” ги қарор яхши қарордир [29]. Натижада Ватанимизда мактабгача болаларни боғча билан таъминлаш чора-тадбирлари амалга ошади.

Боғчада яхши тарбияланиб, ўқиш ва билимга қизиққан болаларимиз мактаб ёшига еткач ўз билимларини янада кенгайтириши ва ўстиришларига имкон яратишимиз муҳим. Бунинг учун интернетдаги ўзбек тилидаги умумий маълумотларни жиддий равишда тўплашимиз ва дунё тилларидан таржима қилиб бойитишимиз зарур. Одатда дунёдаги миллиардлаб кишилар, жумладан мен ҳам кўпинча википедия сайтидаги бой ва турли хил маълумотлардан фойдаланамиз. Бугунги кунда википедиядаги энг камбағал ва кам мақолаларга эга бўлган тиллардан бири ўзбек тилидаги википедия бўлимидир.

Агар президентимиз қарорига асосан камида 100 мутахассисдан иборат гуруҳ тузилса ва улар Ўзбек Миллий Энциклопедиясини яратган каби Википедияда ўзбек тилидаги бўлимини энг бой бўлимга айлантириш бўйича фаолият олиб боришса жуда яхши бўларди. Шу ҳолда дунё ўзбеклари ушбу саҳифадан кенг фойдаланар ва ўзбек тилининг таъсири ошган бўларди. Энг муҳими ўзбек ёшлари, шунингдек барча ўзбеклар она тилларида ўзлари хоҳлаган ва имкони бўлган вақтларда дунё аҳамиятидаги маълумотларни эркин ўқиб билимларини оширишлари ва дунёқарашини кенгайтиришлари мумкин бўлади. (Ушбу таклифим 151-банд талабларига ҳам жавоб беради. Шу сабабли уни 151-бандда ҳам ёздим.)

2-ТАКЛИФИМ. Маълумки, Ўзбекистон қишлоқлари ва туманларида компютер билан таъминланмаган оилалар, ёшлар кўпчиликни ташкил этади. Бундай ёшларимизга компютер ва интернетдан фойдаланишга имкон яратиш учун ҳар бир туман ҳудудида кутубхоналарни қайтадан 21-аср талаблари даражасида ташкил этсак яхши бўларди. Ушбу кутубхоналарда катталар ва болалар фойдаланадиган компютерлар ўрнатилса ва бир ёки икки соат текин ишлатиш имкони берилса яхши бўларди. Шу ҳолда умумий компютер саводхонлиги кескин ошади ва улар орасидан турли соҳалар бўйича яхши мутахассислар, олимлар, шоирлар, ёзувчилар ва бошқалар етишиб чиқа бошлайди.
(Ушбу таклифим 151-банд талабларига ҳам жавоб беради. Шу сабабли уни 151-бандда ҳам ёздим.)

3-ТАКЛИФИМ. Интернет сайтларидаги турли тиллардаги мақолаларни ўзбек тилига таржима қиладиган ва ўзбек тилидан бошқа тилларга таржима қиладиган яхши таржима дастури йўқ. Мутахассислардан иборат гуруҳ тузиб, ушбу катта камчиликни тугатиш керак. Токи ўзбеклар, жумладан ўзбек болалари ва ёшлари дунё тилларидан, авваламбор Бирлашган Миллатлар Ташкилотида доимий қўлланилаётган 6 та тил бўлмиш инглиз, испан, француз, араб, рус, хитой тилларидан яхши таржима қиладиган дастурлардан фойдаланмоғи керак. Шундай дастлабки таржима дастурини www.translate.google.com сайтига қўйсак яхши бўларди.

УШБУ ТАКЛИФЛАРИМ 229-БАНДДА 6-, 7- ВА 8-ТАКЛИФЛАР СИФАТИДА ЎРИН ОЛДИ. (2021 йил 25 январ, соат 17:343, 17:45 ва 17:47, Тошкент вақти)

------------------------------------------

V. ХАВФСИЗЛИК, МИЛЛАТЛАРАРО ТОТУВЛИК ВА ДИНИЙ БАҒРИКЕНГЛИКНИ ТАЪМИНЛАШ, ШУНИНГДЕК, ВАЗМИН, ЎЗАРО ФОЙДАЛИ ВА КОНСТРУКТИВ ТАШҚИ СИЁСАТНИ АМАЛГА ОШИРИШ СОҲАСИДАГИ УСТУВОР ЙЎНАЛИШЛАР (246-276-бандлар)

5.1. Хавфсизлик, диний бағрикенглик ва миллатлараро тотувликни таъминлаш соҳасидаги устувор йўналишлар

249. Ёнғин хавфсизлигини таъминлаш тизимининг самарадорлигини тубдан ошириш.

2021 йил 1 март

Фавқулодда вазиятлар вазирлиги,
Энергетика вазирлиги,
Қурилиш вазирлиги,
Иқтисодий тараққиёт вазирлиги,
Молия вазирлиги, Жисмоний тарбия ва спорт вазирлиги,
манфаатдор вазирлик ва идоралар,
Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар
ва Тошкент шаҳар ҳокимликлари

Ўзбекистон Республикаси Президентининг қарори лойиҳаси.
Лойиҳада:
ёнғин хавфсизлигини таъминлашнинг янги тизимини жорий этиш, соҳанинг моддий-техник базасини ва кадрлар салоҳиятини тубдан мустаҳкамлаш;
аҳоли хонадонларини метан, пропан ва ис газини барвақт аниқлайдиган, хабар берадиган ва газни тармоқдан клапан орқали узиб қўядиган газоанализаторлар билан таъминлашни ташкил этиш;
янги турар жой мажмуалари қурилган, маъмурий марказдан узоқда жойлашган ҳамда ёнғинларни тезкор бартараф этиш имконияти чекланган ҳудудларда қўшимча ажратиладиган штат бирликлари ҳисобига ёнғин-қутқарув қисмлари (постлари)ни ташкил этиш;
ёнғин хавфсизлигини таъминлаш тизимининг самарадорлигини янада ошириш бўйича комплекс чора-тадбирлар дастурини тасдиқлаш;
ёнғин-қутқарув спортини ривожлантириш ва оммалаштириш назарда тутилади.

Таклифлар: 2
Изоҳ қолдириш

ТАКЛИФИМ. (Бу бандда 67-банддаги таклифимни такрор ёзиш ниятим бор эди. Улгурмадим.)


------------------------------------

257. “Жаҳолатга қарши маърифат” ғояси асосида аҳолининг мафкуравий иммунитетини мустаҳкамлаш ва ислом динининг инсонпарварлик моҳиятини тарғиб қилиш.

2021 йил 1 апрел

Дин ишлари бўйича қўмита, Ўзбекистон мусулмонлари идораси, Ислом цивилизацияси маркази, Ички ишлар вазирлиги, Ташқи ишлар вазирлиги, Адлия вазирлиги, МТРК, манфаатдор вазирлик
ва идоралар

Чора-тадбирлар режаси.
Режада мутаассиблик, экстремизм
ва терроризмга қарши курашиш мақсадида маънавий-маърифий ва тарғибот тадбирларини ўтказиш назарда тутилади.

Таклифлар: 12
Изоҳ қолдириш

1-ТАКЛИФИМ

Ислом дини билан боғлиқ айрим мутаассиб ва экстремистлар ҳар қандай туғилган кунни, ҳатто Муҳаммад Пайғамбар (сав) туғилган кунини байрамдек нишонланишига қарши чиқишмоқда. Улар учун дунёда фақат иккита ислом байрами бор, холос.

Улар тарихда яшаб ўтган ҳар қандай буюк зотлар, жумладан бугунги кунда ҳаёт бўлган машҳур кишилар туғилган куни ва юбилейлари нионланишига ҳам қаттиқ қаршилар. Маълумки, ҳар бир давлатнинг, жумладан Ўзбекистоннинг Мустақиллик куни шу мустақил ватаннинг туғилган кунидир. Шу мутаасиблар Мустақиллик байрами Ватанимизда нишонланишига ҳам қаршилар.

Айрим мутаасиб диндорларнинг қаршилиги сабабли ватанимиз тарихида катта ўпирилишлар, бўм-бўшликлар, ноаниқликлар бор. Чунки ўз вақтида ушбу ёрқин саналарни шундай диндорлар нишонлашга ва улар ҳақида китобларда ёзишга имкон беришмаган.

Муҳаммад Пайғамбар (сав) туғилган куни Ватанимизда байрамдек нишонланиши айрим мутаассиб ва экстремист кайфиятдаги диндорларга маърифат йўли билан берилган яхши доимий зарба бўлади.

УЛУҒ ПАЙҒАМБАРИМИЗ МУҲАММАД (АЛАЙҲИСАЛОМ) ТУҒИЛГАН КУННИ ЎЗБЕКИСТОНДА ҲАР ЙИЛИ БАЙРАМ СИФАТИДА НИШОНЛАЙЛИК.

Ҳаммага маълумки, Исломда фақат иккита байрам бор; Ид ал-Адҳа (Қурбон байрами, А.Ш.) ва Ид ал-Фитр (Рамазон байрами, А.Ш.). Лекин Муҳаммад Пайғамбар (соллаллоҳу алайҳи васаллам) туғилган кун байрам деб номланмасада – у қадрлироқ ва муҳимроқдир. Чунки барча байрамлар, хайриялар ва ҳамма нозу-неъматлар билан инсониятга келган шахс Аллоҳ яхши кўрадиган – бу Муҳаммад Пайғамбар (сав). Агар олижаноб Пайғамбар (сав) туғилмаса Олдиндан белгилаш (тақдир) кечаси ҳам, ислом байрамлари ҳам, тунги Саёҳат ва Маърожга кўтарилиш ҳам, Маккани ишғол қилиш ҳам, Бадр яқинидаги жанг ҳам, ҳатто буткул ислом жамоаси ҳам бўлмасди. Биз эга бўлган энг яхши нарсалар ушбу энг буюк шахс билан боғлиқдир. Пайғамбар (сав) барча эзгуликлар, нозу-неъматлар манбаидир.
ШАЙХ МУҲАММАД БИН АЛЯВИЙ АЛ-МАЛИКИ (1947-2004)
(ДАДАЕВ М. Рождение Пророка Мухаммада – самое великое событие за всю историю Вселенной (Муҳаммад Пайғамбарнинг туғилиши – бутун Жаҳон тарихидаги энг буюк воқеадир). - http://islam.ru/content/person/42041 (www.islam.ru/content/ 30.11.2018)

Бугунги кунда дунёда 200 дан ортиқ мамлакат бор, 193 таси Бирлашган Миллатлар Ташкилоти (БМТ)га аъзо мамлакатлардир. Шулардан 57 таси мусулмон мамлакатлари бўлиб, улардан кўпчилигида Мавлуд ан-Наби (Пайғамбар Туғилиши) байрами нишонланади. Мавлуд ан-Наби Сурия, Алжир, Тунис, Марокко ва бошқа мусулмон мамлакатларида тантаналар билан нишонланади. Покистонда у расмий байрам бўлиб, уч кун давомида байрам қилинади.

«Рабиуль-аввал – Аллоҳ юборган вакилларнинг охиргиси ва барча пайғамбарларнинг нишони бўлган Пайғамбар Муҳаммад ушбу Ерда пайдо бўлган ойдир.

Ушбу ойда мусулмонлар Муҳаммад Пайғамбарни (сав) қунт билан мадҳ қилишади, Аллоҳ Вакили (сав) ҳаёти ва фаолиятини ўрганиш учун йиғилишади. Мавлудларни – ислом даъвати тадбирларини фаол ўтказишади, унда мусулмонлар Пайғамбар (сав) га саловатлар – миннатдорчилик ҳамда мақтовлар айтишади, унинг ҳаёти, унинг оиласи ва у билан боғлиқ барча воқеалар ҳақида гапириб беришади. Шу билан Аллоҳ Вакили (сав) га ўз муҳаббатларини билдиришади ва севимли Пайғамбаримиз (сав) дан ибрат олиб ўз ишлари, ҳаракатлари билан муҳаббатларини исботлашади» (ДАДАЕВ М. Рождение Пророка Мухаммада – самое великое событие за всю историю Вселенной (Муҳаммад Пайғамбарнинг туғилиши – бутун Жаҳон тарихидаги энг буюк воқеадир). - http://islam.ru/content/person/42041 (www.islam.ru/content/ 30.11.2018)

Туғилган кунни Қуёш тақвимига кўра нишонлаш маъқулроқдир. Чунки Ой тақвимига кўра йилнинг давомийлиги Қуёш тақвимига кўра йил давомийлигидан 11 кунга камроқдир. Агар бирор санани, масалан туғилган кунни Ой тақвимига кўра белгиласак ушбу сана Қуёш тақвимидаги барча ойларни 33 йилда айланиб чиқади, яъни инсоннинг туғилган куни баҳорда, ёзда, кузда ва қишда нишонланаверади. Бир неча йил олдин ҳижрий (Ой) тақвимга кўра белгиланган Муҳаммад (алайҳиссалом)нинг туғилган кун 25 декабр кунига, яъни пайғамбар Исо Масиҳнинг туғилган куни билан мос келди. Ахир бу икки улуғ пайғамбар бир кунда туғилган эмаску!

Таъкидлашим ўринлики, Ислом дини маркази ва Муҳаммад (алайҳиссалом)нинг ватани бўлмиш Саудия Арабистони раҳбарияти Ойга асосланган Ҳижрий тақвимдан Қуёшга асосланган григориан тақвимига 2016 йил 1 октябрдан ўтди. (Саудовская Аравия при переходе на григорианский календарь сэкономит на госслужащих. - https://www.interfax.ru/world/530934 (www.interfax.ru 03.10.2016)

21 март Шарқ халқлари, жумладан ўзбек халқининг 3500 йилдан ортиқ нишонланиб келинаётган улуғ баҳор байрамидир. 21 мартдан Пайғамбаримиз туғилган кун 20 апрелга қадар бир ойлик муддатда Ватанимизда улуғ пайғамбаримиз ҳаёт йўли ва Ислом динимизни чуқурроқ ўрганиш, ёшларимизнинг ҳар хил ёт диний оқимларга қўшилиб кетиш олдини олиш чоралари тушунтирилади, Рамазон ойидаги каби сахийлик ва эзгулик ойлиги ўтказилади.

Президентимиз Шавкат Мирзиёев 2017 йил 21 апрель куни Тошкент шаҳрининг Олмазор туманига ташрифи чоғида Ҳазрати Имом (Хастимом) мажмуасида Ислом цивилизацияси марказини ташкил этиш таклифини билдирган эди. (Ўзбекистонда Ислом цивилизацияси маркази ташкил этилади (01.09.2017). - https://www.youtube.com/watch?v=BgP1Ro7vp6c (www.youtube.com Published on Sep 8, 2017)

Шу таклиф асосида “Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази фаолиятини ташкил этиш тўғрисида” Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарори 2017 йил 2 август куни қабул қилинди. (“Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Ўзбекистондаги Ислом цивилизацияси маркази фаолиятини ташкил этиш тўғрисида” Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарори. - http://lex.uz/docs/3296658 (www.lex.uz 2017.02.08, 572-сон қарор)

Шундай экан биз бутун Ислом дунёсига ўрнак бўла оладиган ташаббуслар билан чиқайлик. Мана шундай тарихий ташаббуслардан бири ҳар йили Ўзбекистонда улуғ пайғамбаримиз Муҳаммад (алайҳиссалом)нинг туғилган кунини байрам сифатида нишонлаш ва вафот этган кунини маъракалар қилиб эслаш ҳамда саловатлар айтишдир. Ушбу таклифни туркий давлатлар раҳбарлари саммитида ва Ислом ҳамкорлиги ташкилоти саммитида ҳам киритиш ўринлидир.

Ушбу байрамни нишонлаш тартиби ислом уламолари билан биргаликда ишлаб чиқилса яхши бўларди.

2-ТАКЛИФИМ

УЛУҒ ПАЙҒАМБАРИМИЗ МУҲАММАД (АЛАЙҲИСАЛОМ) ВАФОТ ЭТГАН КУН БЎЛМИШ 6 ИЮН КУНИНИ ЎЗБЕКИСТОНДА ҲАР ЙИЛИ ХОТИРА ВА ҚАДРЛАШ КУНИ СИФАТИДА НИШОНЛАЙЛИК.

Менимча, бугунги кундаги Мавлуд ан-Наби байрамини иккига ажратиб нишонлашимиз мақсадга мувофиқдир. Яъни Муҳаммад Пайғамбарнинг ҳақиқий туғилган кунини Мавлуд ан-Наби байрами сифатида нишонлайлик. Шунингдек Муҳаммад Пайғамбар 632 йил 6 июнда вафот этганини ҳисобга олиб [1], ҳар йили 6 июн кунини Муҳаммад Пайғамбарни, шунингдек вафот этган барча ватандошларимизни Хотирлаш ва қадрлаш куни сифатида нишонлайлик.

Ватанимизда Хотирлаш ва қадрлаш кунини айнан 6 июн куни нишонлай бошласак яхши бўларди. Ўшанда ҳар йили 6 июн куни худойилар қилиб ҳам улуғ пайғамбаримиз Муҳаммад (алайҳиссалом)ни, ҳамда Ватанимизда яшаб ўтган ватандошларимизни хотирлаган бўлардик. Ахир чин дунёга кетган, кетаётган ва келажакда туғилиб яшаб ўтадиган ватандошларимизга энг кўп ёрдамни айнан Муҳаммад Пайғамбаримиз бериши мумкин.

3-ТАКЛИФИМ

9 МАЙ КУНИНИ ДУНЁДАГИ КЎПГИНА МАМЛАКАТЛАРДАГИ КАБИ ЎЗБЕКИСТОНДА ҒАЛАБА БАЙРАМИ СИФАТИДА НИШОНЛАЙЛИК

Дунёдаги кўпгина мамлакатларда бўлгани каби қадрдон Ўзбекистонимизда 1945 йилдан бери 9 май куни Ғалаба байрами сифатида нишонланарди. Раҳматли президент Ислом Каримов (1938-2016) 1999 йил 2 мартдаги ПФ-2243 Фармонга имзо чекиб, 9 майни Хотира ва Қадрлаш куни деб эълон қилди. («9 Майни Хотира ва Қадрлаш куни деб эълон қилиш тўғрисида» Ўзбекистон Республикаси Президентининг 1999 йил 2 мартдаги ПФ-2243-сон Фармони. - http://www.lex.uz/acts/212469 )

9 майни дунё мамлакатларида халқлар Ғалаба байрами қилаётганида ушбу фармонга кўра халқимизнинг ярмидан ортиғи қабристонларга бориб қабрларни тозалаш ишлари билан банд бўлмоқда.

2018 йил 9 май куни Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиëев “Тошкент ботаника боғида Хотира ва Қадрлаш куни ҳамда Иккинчи жаҳон урушида қозонилган ғалабанинг 73 йиллигига бағишланган байрам тадбири”да иштирок этди. (Шавкат Мирзиёев уруш ва меҳнат фахрийларини табриклади. - https://president.uz/uz/lists/view/1704 (www.president.uz/uz/ Ўзбекистон Республикаси Президентининг расмий веб-сайти, 2018.09.05)
Яъни 2018 йил 9 май куни Хотира ва Қадрлаш куни ëнига расман Ғалаба байрами атамаси ҳам қўшилди.

1941 йил бошида Ўзбекистонда 6,5 миллион аҳоли яшаган бўлса Иккинчи дунё урушида улардан 1 миллион 433 минг 230 нафар киши иштирок этди. 604 минг 52 нафар ҳамюртимиз уруш майдонларидан ногирон бўлиб қайтди, 450 мингдан ортиқ ватандошимиз эса қонли жангларда ҳалок бўлди.
(Хотира – муқаддас, қадр – азиз. - https://www.un.int/uzbekistan/fr/news/%D1%85%D0%BE...80%93-%D0%B0%D0%B7%D0%B8%D0%B7 (www.un.int/uzbekistan/ 2017.03.05)

“Халқимиз фронт ҳудудларидан кўчирилган бир миллионга яқин кишини қабул қилган. Жумладан, икки юз мингдан зиёд болаларни “Сен етим эмассан” деб оиласи бағрига олган, бир бурда нонини улар билан баҳам кўриб, ўз болалари қатори вояга етказган. Халқимизнинг бундай бағрикенглиги ва олижаноблигини, фашизм устидан ғалаба қозонишга қўшган улкан ҳиссасини бутун дунё эътироф этади”
(Шавкат Мирзиёев уруш ва меҳнат фахрийларини табриклади. - https://president.uz/uz/lists/view/1704 (www.president.uz/uz/ Ўзбекистон Республикаси Президентининг расмий веб-сайти, 2018.09.05)

Хуллас калом, 9 май кунини Ўзбекистон халқи ҒАЛАБА БАЙРАМИ сифатида умумхалқ байрами қилишга тўла ҳақлидир. Яъни халқимиз шундай улуғ кунни қабристонларда ўтказмай, ватанимиз боғлари, кўчалари ва майдонларини тўлдириб ўйин-кулги ва завқ-шавқ билан нишонлаши керак.

УШБУ ТАКЛИФЛАРИМ 257-БАНДДА 16-, 17-18- ВА 19-ТАКЛИФЛАР СИФАТИДА ЎРИН ОЛДИ (адашиб 2-таклифимни икки марта жўнатибман). (2021 йил 25 январ, соат 17:59, 18:01, 18:03 ва 18:06, Тошкент вақти)

---------------------------------------------

260. Инсон ҳуқуқлари соҳасида жамоатчилик мониторинги тизимини шакллантириш.

2021 йил 30 июнь

Адлия вазирлиги, Инсон ҳуқуқлари бўйича миллий марказ, Омбудсман, Олий Мажлис Қонунчилик палатаси (келишув асосида)

Ўзбекистон Республикаси қонуни лойиҳаси.
Лойиҳада:
“Жамоатчилик назорати тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси қонунига жамоатчилик назоратининг хар бир шаклини амалга ошириш механизмлари ва тартиб-таомилларини белгилаш;
инсон ҳуқуқ ва эркинликларига тааллуқли халқаро ва миллий ҳуқуқий нормаларнинг амалга оширилишини назорат қилиш бўйича “жамоат инспектори”, “жамоат кузатувчиси”, “жамоат комиссияси” институтларини шакллантириш;
инсон ҳуқуқлари соҳасидаги қонунлар самарадорлигини баҳолаш ва илмий асосланган ҳамда чуқур ўйланган жамоатчилик мониторинги тизимини шакллантириш назарда тутилади.

Таклифлар: 1
Изоҳ қолдириш

ТАКЛИФИМ. Президент Шавкат Мирзиёев 2018 йил 4 май куни “Мамлакатни демократик янгилаш жараёнида фуқаролик жамияти институтларининг ролини тубдан ошириш чора-тадбирлари тўғрисида” номли фармонга имзо чекди.
(Мамлакатни демократик янгилаш жараёнида фуқаролик жамияти институтларининг ролини тубдан ошириш чора-тадбирлари тўғрисида Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармони. - http://uza.uz/oz/documents/mamlakatni-demokratik-y...a-fu-arolik-zhamiya-04-05-2018 (www.uza.uz/oz/documents/ 2018.04.05).

Ўзбекистонда ҳақиқий фуқаролик жамиятини вужудга келтириш учун юз минглаб, ҳатто миллиондан ортиқ нодавлат нотижорат ташкилот (ННТ)лари фаолият олиб бормоғи керак. Туркий ва форсий халқларнинг 4-5 минг йиллик тарихига эга бўлган гап-гаштакдек демократия эркинликлари асосига қурилган ННТлари бор. Гап-гаштакларни оммавийлаштириш ва ривожлантириш ҳақида қарор имзоланса ва ҳокимлар ҳамда жойлардаги ҳокимият органлари қўллаб-қувватласа ватанимизда яқин йилларда юз минглаб гап-гаштак деб аталувчи туркий ННТлар фаолият олиб бора бошлайди. Бу жараёнда улар дунё жамоатчилигини лол қолдириб фуқаролик жамиятини тездан шакллантиради ва ривож топтиради.

Ушбу гап-гаштаклардан келадиган турли хил фактлар ва маълумотлар асосида инсон ҳуқуқлари соҳасидаги қонунлар самарадорлигини баҳолаш ва илмий асосланган ҳамда чуқур ўйланган жамоатчилик мониторинги тизимини шакллантиришда ҳам ёрдам беради.

УШБУ ТАКЛИФИМ 260-БАНДДА 4-ТАКЛИФ СИФАТИДА ЎРИН ОЛДИ. (2021 йил 25 январ, соат 18:22, Тошкент вақти)

---------------------------------------

271. Чет элда истиқомат қилаётган ватандошларимизни ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш, уларни Ўзбекистон Республикасининг ижтимоий-иқтисодий, маданий ва сайёҳлик салоҳиятини ошириш жараёнларига фаол жалб қилиш.

2021 йил 10 май

Ташқи ишлар вазирлиги,
Инвестициялар ва ташқи савдо вазирлиги,
Миллатлараро муносабатлар ва хорижий мамлакатлар билан дўстлик алоқалари қўмитаси
Молия вазирлиги,
Меҳнат вазирлиги,
манфаатдор вазирлик ва идоралар

Ўзбекистон Республикаси Президентининг қарори лойиҳаси.
Лойиҳада:
ватандошларимизни ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш, улар билан алоқаларни янада мустаҳкамлаш чораларини кўриш ҳамда ушбу мақсадга қаратилган “Ватандошлар” махсус жамғармасини таъсис этиш;
чет элларда Ўзбекистон Республикасининг ижобий имиджини шакллантириш ва мустаҳкамлашга ватандошларни кенг жалб қилиш назарда тутилади.

Таклифлар: 2
Изоҳ қолдириш

ТАКЛИФИМ. Бу бандда хориж мамлакатига боришга рухсат берувчи стикер муҳрига доир қонун моддасини бекор қилдириш ҳақидаги таклифимни ёзмоқчи эдим. Буни ҳам ёзишга улгурмадим.


-------------------------------------------

276. Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон ва Туркманистон билан яқин қўшничилик алоқаларини мустаҳкамлаш бўйича тадбирларни амалга ошириш.

2021 йил 1 март

Ташқи ишлар вазирлиги,
Инвестициялар ва ташқи савдо вазирлиги,
манфаатдор вазирлик ва идоралар

Чора-тадбирлар режаси.
Режада:
Ўзбекистоннинг Марказий Осиё мамлакатлари билан икки томонлама ва минтақавий алоқаларни сифат жиҳатидан янги босқичга олиб чиқиш бўйича комплекс чора-тадбирлари дастури ишлаб чиқиш;
олий ва юқори даражада ўзаро ташрифларни ташкил этиш;
“Халқ дипломатияси” механизмларидан самарали фойдаланиш;
яхши қўшничилик муносабатларини мустаҳкамлаш йўлидаги мавжуд тўсиқларни биргаликда ҳал этиш;
савдо иқтисодий алоқаларни ривожлантириш ва товар айирбошлаш ҳажмининг ўсиши ва ҳамкорликни мустаҳкамлаш учун қулай шароитлар яратиш;
минтақанинг транзит ва логистика салоҳиятидан самарали фойдаланиш ва транспорт инфратузилмасининг ривожланишини таъминлаш;
Марказий Осиё мамлакатларининг минтақалари (шу жумладан, чегара ҳудудлари) ўртасидаги ҳамкорликни фаоллаштириш;
маданий-гуманитар соҳада ўзаро тадбирларни ўтказиш назарда тутилади.

Таклифлар: 1
Изоҳ қолдириш

ТАКЛИФИМ. Ён қўшнимиз – жон қўшнимиз Қозоғистоннинг шимолий вилоятларида руслар кўпчиликни ташкил қилмоқда. Бир неча йилдан кейин Украинага қарашли Қрим ярим оролидагидек мураккаб вазият пайдо бўлиши мумкин. Шунда Россия Қозоғистон шимолига қўшин киритиб, референдум ўтказиши ва бу вилоятларни ўз таркибига қўшиб олиш эҳтимоли бор. Мана шу ноқонуний ишларга имкон бермаслик учун Қозоғистоннинг шимолий вилоятларига туркий халқлар, жумладан ўзбеклар ёш оилаларини ушбу ҳудудларга эркин кўчиб ўтишига имкон яратиб бермоқ керак.

Қозоғистон раҳбарияти жанубий туманлардан шимолий туманларга кўчиб ўтадиган оилаларга алоҳида маблағ ажратиш ҳақида қарор чиқарди. Биринчидан, иссиққина жанубий вилоятларда яшаётган қозоқлар совуқ шимолий вилоятларга кўчиб ўтиши амри маҳолдир. Иккинчидан, Қозиғистондаги қозоқлар сони камлик қилади.

Ўзбекистоннинг Фарғона водийсида жойлашган Андижон, Наманган ва Фарғона вилоятларидаги халқимиз жуда тиғиз ҳолда яшамоқда. Раҳматли Шароф Рашидов (1917-1983) раҳбарлиги даврида Мирзачўлни ўзлаштириш байроғи остида Мирзачўлда 45 та совхоз ташкил этилди ва водийдан ихтиёрий равишда адашмасам 1,5 миллион киши, асосан ёш оилалар ихтиёрий равишда кўчириб ўтказилди. Шу йўл билан ўша йиллари водийдаги демокрафик аҳвол яхшиланганди.

Қозоғистон раҳбарияти Мустақилликка эришгач 1991 йилда дунё мамлакатларига тарқаб кетган қозоқларни ўз ватанларига қайтариш бўйича Ўролмон номли тадбирни ўтказди ва бугунги кунгача бир миллиондан ортиқ қозоқлар ўзларининг тарихий ватанларига кўчиб келиб яшашмоқда. Улар асосан Қозоғистоннинг жанубий вилоятларига жойлашишди. (1. Оралманы. - https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%80%D0%B0%D0%BB%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%8B (www.ru.wikipedia.org/wiki/ Материал из Википедии — свободной энциклопедии).

2. "Ўролмон"ларнинг асосий қисми ўзбекистонлик қозоқлардир. - https://www.ozodlik.org/a/26797092.html (www.ozodlik.org/a/ 2015.16.01).

Мана шу тажрибадан келиб чиқиб Ўзбекистон раҳбарияти Қозоғистон раҳбарияти билан келишган ҳолда туркий халқларимиз кўп минг йиллик ҳудуди бўлган Қозоғистоннинг шимолий вилоятларига туркий халқлар, жумладан ўзбекларнинг кўчиб ўтишини ташкиллаштириши ўринлидир. Бу тадбирни Ўролмонга уйқаш қилиб Турколмон деб аташ ҳам мумкин. Бу тадбирни осонлаштириш учун Қозоғистон ва Ўзбекистон ўртасида яшаш учун кўчиб борган фуқароларга фуқароликни соддалаштирилган ҳолда олиш тартиби тўғрисида келишув (шартнома) имзоланиши муҳимдир. Шу ҳолда Қозоғистонда мардикор бўлиб ишлаб юрган Ўзбекистон фуқаролари ҳам Қозоғистон фуқаролигини олиш ва қонуний меҳнат қилиш имконига эга бўлади.

Ушбу тарихий тадбирда Қирғизистон, Тожикистон ва Туркманистон, шунингдек туркий давлатлар бўлмиш Озарбайжон ва Туркия фуқаролари ҳам кўчиб ўтишини ташкил қилиши ҳамда ёрдам бериши мумкин ва керак. Бу тадбир босқичма-босқич шаклланаётган Турон давлатлар иттифоқига яна бир яхши замин тайёрлайди.

УШБУ ТАКЛИФИМ 276-БАНДДА 11-ТАКЛИФ СИФАТИДА ЎРИН ОЛДИ. (2021 йил 25 январ, соат 18:29, Тошкент вақти)

АҚШ, Вашингтон шаҳри

2021 йил 25-29 январ

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

2021 ЙИЛГИ ДАВЛАТ ДАСТУРИГА ТАКЛИФЛАРИМ (ДАВОМИ 2)

74. Ҳар бир қишлоқ ёки маҳаллани уларнинг имкониятлари, ўз йўналиши ва “ўсиш нуқталари”дан келиб чиқиб ривожлантириш.

2021 йил 1 апрель

Иқтисодий тараққиёт вазирлиги,
Молия вазирлиги, Маҳалла ва оилани қўллаб-қувватлаш вазирлиги, Инвестициялар
ва ташқи савдо вазирлиги, Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар
ва Тошкент шаҳар ҳокимликлари

Норматив-ҳуқуқий ҳужжат лойиҳаси.
Лойиҳада:
ҳар бир ҳудуд имкониятлари, рақобатдош ва солиштирма устунлигидан келиб чиқиб, ҳудуднинг ривожлантириш устувор йўналишлари ва “ўсиш нуқаталари”ни белгилаш;
ҳудудлар имкониятидан келиб чиқиб, танланган йўналишларда тадбиркорлар ташаббуслари асосида лойиҳаларни амалга ошириш учун зарур инфратузилма ва шароитларни давлат томонидан яратиб бериш тизимни жорий этиш. Бунинг учун 2021 йилда 3 трлн сўм маблағга эга бўладиган “ҳудудлар инфратузилмасини ривожлантириш жамғармаси”ни ташкил этиш;
жамғарманинг молиявий манбаларини белгилаш, маблағларни шакллантириш ва тақсимлаш тартибини тасдиқлаш;
жамғарма маблағларини маҳаллий Кенгашлар таклифларига асосан инфратузилма лойиҳаларини қўшма молиялаштиришга йўналтириш назарда тутилади.

Таклифлар: 8
Изоҳ қолдириш

“Ҳар бир қишлоқ ёки маҳаллани уларнинг имкониятлари, ўз йўналиши ва “ўсиш нуқталари”дан келиб чиқиб ривожлантириш” деганда мен авваламбор ҳар бир қишлоқ, туман, шаҳардаги фуқароларимиз яшаётган уй-жойлари, у ердаги тарихий ёдгорликларни турли хавф-хатарлардан, жумладан термит деб аталмиш ҳашаротлар тудасидан сақлаб қолишни ҳам тушунаман.

Термит деб аталмиш ҳашаротлар тудаси асосан ёғоч ва ёғоч маҳсулотларини еб, халқ хўжалигига, фуқароларимиз уй-жойларига ва тарихий ёдгорликларга катта хавф туғдирмоқда. Термитлар Ўзбекистондаги деярли ҳамма вилоятларда бор.

ТАКЛИФИМ. Термитларни бартараф қилиш учун термит уя қурган ва кўпайган туманларда чумоли уялари ва оилаларини кўпайтирмоғимиз лозим. Шунда чумолилар қўшини термитларни бартараф қилади.

Ўзбекистон Вазирлар Маҳкамаси 2012 йилнинг 2 февралида “Термитга қарши кураш ишларини жадаллаштириш ва унинг зарарларини бартараф қилиш тўғрисида” махсус қарор қабул қилди. Ушбу ҳужжатга биноан Ўзбекистон Фанлар академияси Зоология институти қошида “Термитга қарши кураш маркази” ташкил қилинди. Лекин бугунги кунгача жиддий ўзгаришлар йўқ.

Таниқли ёзувчи, шоир Каримберди Тўрамурод ҳожи 2018 йил 10 август куни Самарқанд вилояти, Қўшработ туманидан қуйидаги жуда ташвишли хабарни Фейсбукдаги ўз саҳифасида чоп этди.

“Самарқанд вилоят ҳокими топшириғи билан тузилган Жамоатчилик Назорат Гуруҳи (ЖНГ) Қўшработ туманида ишлаяпти.

Мен ишлаётган маҳалла аҳлининг бир қисми Обойсойнинг нариги юзида истиқомат қилар экан. У тарафдаги хонадонларнинг муаммоларини ўрганиш учун бориб, даҳшатли бир манзарага гувоҳ бўлдим.

Термитлар! Маҳаллий аҳоли “Сариқ қумурсқа” дейдиган бу ваҳший ҳашоротлар инсонларга жиддий уруш очганга ўхшайди. Термитлар хонадонлардаги дераза ромларини, шифтларга қоқилган фанерларни, ҳатто тўсинларни еб битирибди. Айрим тўсинлар ичи еб битирилганидан синиб тушибди. Термитлар ҳатто томлардаги ёғоч, тахталар (страпелалар)ни ейишни бошлабди.

Ҳабибуллоҳ аканинг уйига кириб, уларга бу уйни зудлик билан тарк этишларини маслаҳат бердим. Чунки бу кетишда яқин орада уй тўсинлари болаларини босиб қолиши мумкин. Молхоналарига кириб, даҳшатга тушдим. Ёғоч, тахтаман деганини термитлар еб, кемириб ташлаган. Уй ва молхоналарнинг ҳамма ёғи термитларнинг “уялари” билан тўлиб тошган.

Гўзар аҳли туман санитария эпидимиология станциясига мурожаат қилишган, улар аҳолига “граната” шаклидаги ғалати дориларни беришган, аммо термитлар бу “граната”ларни писанд ҳам қилмаган, кўпайса кўпайганки, бир дона ҳам камаймаган”
(Қўшработдан хабарлар-1. Термитлар. - https://www.facebook.com/karimberdi.uz?fref=ufi&rc=p (www.facebook.com/karimberdi.uz Каримберди Тўрамуроднинг Фейсбукдаги саҳифаси, 2018.10.08).

Термитлар келтираётган зиён ҳақида Озодлик радиоси 2019 йил 11 июн куни қуйидаги хабар ва 2 дақиқа 26 сониялик видеони ўз сайтида қуйидаги ёзувлар билан жойлаштирди.

“Наманган вилояти Янгиқўрғон тумани Қизил қиёқ маҳалласи аҳли номидан мактуб йўллаган турғунга кўра, уларнинг маҳалласини эгаллаган термит жиҳозлар, ёғочдан ясалган буюмлар, ҳатто парда ва кийимларгача еб битиряпти. Масъуллар уларнинг уйларини дорилатган, аммо дорилар умуман таъсир қилмаган.”
(Озодлик радиоси. "Термитлар уйларимиз¸ ҳатто кийим-кечакларимизни еб битирмоқда" - https://www.ozodlik.org/a/29993531.html (2019.11.06); https://www.youtube.com/watch?v=bPadB8tZjF0 (2019.11.06))

Термит қолдиқлари Триас даври деб аталмиш 200-250 миллион йил олдинги ер қатламларида топилган. Яъни улар Ер юзида камида 200-250 миллион (!) йилдан бери яшамоқда. Бизнинг замонда яшаётган термитларнинг 2933 хили дунё фанига маълум. Улардан 10 фоизи инсон хўжалигига зарарли бўлиб, йилига тахминан 20 миллиард долларлик зарар етказар экан. (Термиты. - https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%8Bvvv (www.ru.wikipedia.org/wiki/ Материал из Википедии — свободной энциклопедии)

Термитларнинг 435 хили Осиё қитъасида, Африкада 1000 хили, Шимолий Америкада 50 хили, Жанубий Америкада 400 хили, Европада 10 хили, Австралияда 360 хили тарқалган. Термитларнинг 7 хили собиқ Совет Иттифоқи мамлакатларида яшамоқда. Шулардан 4 хили, жумладан Каримберди Тўрамурод ҳожи видеога олган Туркистон термити (Anacanthotermes turkestanicus) халқ хўжалиги ва Ватанимиз фуқаролари хонадонларига катта зарар етказмоқда. [26], [27]

250 миллион йилдан бери яшаб келаётган термитларга унча-бунча заҳарлар ҳам таъсир қилмайди. Кучли заҳарлар эса фойдали ҳашаротларнинг ҳам кўплаб қирилиб кетишига олиб келади. Шунинг учун битта оиласида миллионтагача термит бўлган ҳашаротга қарши биологик йўллар билан кураш олиб бормоқ керак. Бунда “Душманимнинг душмани – менинг дўстимдир” принципида иш тутмоқ маъқулдир.

Юз миллион йиллардан бери термитларнинг ашаддий душмани – чумолилардир. Улар ўртасида доимий урушлар бўлиб туради. Brood war. Муравьи против термитов. – https://pikabu.ru/story/brood_war_muravi_protiv_termitov_5338967 номли мақолада бундай уруш лаҳзалари 10 та катталаштирилган рангли суратларда яхши тасвирланган.

Совет Иттифоқи даврида 1960-йиллардан бошлаб қишлоқ хўжалигида хилма-хил заҳарли моддалар ва турли хил ўғитлар кенг миқёсда қўлланилганлиги, ғўза дефолияцияси (баргини сунъий тўктириш) учун заҳарли моддалар авиация ёрдамида сепилгани, шунингдек ўсимликларни суғориш ва яхоб бериш вақтида сувнинг кўп ишлатилиши ва чумоли уяларига зарар етказилиши оқибатида фойдали чумоли уялари камайиб кетди. Оқибатда термит оилалари кўпайиб ватандошларимиз уйларидаги ва бошқа муҳим иншоотдаги тахта ҳамда ёғочларни ичдан еб битирмоқда.

Демак, термитларни бартараф қилиш учун термит уя қурган ва кўпайган туманларда чумоли уялари ва оилаларини кўпайтирмоғимиз лозим. Шунда чумолилар қўшини термитларни бартараф қилади.

Бу усулнинг афзал томони шундаки, у инсонларга заррача зиён етказмайди. Бу усулимиз билан биз Ўзбекистондагина эмас, балки қадимдан Туркистон деб аталмиш барча туркий давлатлар ҳудудидаги термитларни даф қилиш йўлини амалда кўрсатиб берамиз, иншааллоҳ.

УШБУ ТАКЛИФИМ 74-БАНДДА 9-ТАКЛИФ СИФАТИДА ЎРИН ОЛДИ. (2021 йил 26 январ, соат 22:05, Тошкент вақти)

-----------------------------------------

75. Ҳудудларни ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришни рейтинг баҳолаш борасида тизимли мониторинг ўрнатиш ва назоратини амалга ошириш ҳамда такомиллаштириш.

Йил давомида

Иқтисодий тараққиёт вазирлиги,
Молия вазирлиги, Марказий банк ва тижорат банклари, Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги, Инвестициялар
ва ташқи савдо вазирлиги,
Маҳалла ва оилани қўллаб-қувватлаш вазирлиги,
Давлат солиқ қўмитаси,
Давлат статистика қўмитаси,
Давлат божхона қўмитаси,
Бизнес-омбудсман, Савдо-саноат палатаси

Амалий чора-тадбирлар дастури.
Бунда:
ҳудудларнинг, шу жумладан, туман (шаҳар)ларни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш ҳолатини тегишли кўрсаткичлар асосида чуқур таҳлил қилиб бориш;
ҳар ой барча туман ва шаҳар ҳокимларининг амалий чора-тадбирлар дастурлари ва улардаги мақсадли кўрсаткичлар ижросининг Бош вазир раҳбарлигида кенгайтирилган видеоселектор ўтказган ҳолда муҳокама қилинишини ташкил этиш назарда тутилади.

Таклифлар: 2
Изоҳ қолдириш

ТАКЛИФИМ.

АҲОЛИНИ ТОЗА ИЧИМЛИК СУВИ БИЛАН ТАЪМИНЛАШ ҳудуд, туман ва шаҳарларни комплекс ривожлантириш, мустаҳкам ва барқарор замонавий ишлаб чиқариш ва муҳандислик-коммуникация инфратузилмасини яратиш билан узвий боғлиқдир. Бу муаммони ҳал қилиш йўлини бандма-банд ёзсам.

1. Ўзбекистон вилоятлари ҳудудидаги сувлар тўпроқдаги тузлар ва бошқа моддалар, шунингдек корхоналар ҳамда инсонлар фойдаланган сувнинг турли хил оқовалари билан у ёки бу даражада ифлосланган. Бу сувни кўп меҳнат ва маблағ сарфлаш билан ҳам тоза ичимлик сув даражасида тозалаш имконияти йўқ.

2. Тожикистондаги Сарез кўлидаги сув Аллоҳ яратгандек жуда тоза бўлиб, баланд тоғда жойлашганлиги сабабли ҳозирги замон оқовалари ва тузлари билан заҳарланмаган.

3. Мен 2018 йил 8 март куни Фейсбукдаги саҳифамда ва 16 та гуруҳ саҳифаларида “Ичимлик сув муаммоси ва Сарез кўли” номли таклиф-мақоламни чоп эттирдим (АҲМАДЖОНОВ Ш. Ичимлик сув муаммоси ва Сарез кўли. - https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=1696120967162252&id=100002930964631 ). Унда Ўзбекистон Сарез кўлини Тожикистондан ижарага олмоғи керак, бунинг учун бу ҳақда шартномани 50 ёки 100 йил муддатга имзоланиши мақсадга мувофиқдир, деб ёзгандим.

4. Сарез кўлига доир қисқача маълумот. У Памир тоғида Тожикистондаги Тоғли-Бадахшон мухтор вилоятининг Рушан ва Мурғоб тумани ҳудудида жойлашган. Кўлнинг узунлиги 70 км, энг чуқур жойи 500 метрга яқин, сув сатҳи денгиз сатҳидан 3255 метр баландликда жойлашган (таққослаш учун Тошкент шаҳри денгиз сатҳидан 440-480 метр баландликда жойлашган). Кўлдаги сув ҳажми 17 куб км, яъни 17 миллиард куб метрдан кўпроқ. (https://ru.wikipedia.org/wiki/Сарезское_озеро )

5. Ҳар бир инсон танаси оғирлигининг 50-70 фоизи сувдан иборатдир. Шу сабабли тоза ичимлик сувини етказиб бериш орқали халқимиз соғлигини тиклаймиз ва сақлаймиз.

6. Бугунги кунда Ўзбекистонда 35 миллионга яқин киши яшамоқда. Яқин йилларда Ўзбекистон халқи 40 миллиондан, кейин 50 миллиондан ортиши кутилмоқда. Демак, ичимлик сувига бўлган талаб яқин йилларда янада ортади.

7. Сарез кўли баланд тоғда жойлашганлиги сабабли уни кўп энергия сарфламай табиий оқиши ёрдамида пастга – Ўзбекистонимиз ҳудудидига трубалар ёрдамида олиб келиш мумкин ва керак. Бунинг учун Сарез кўлидан сал пастроқда қулай жойда алоҳида сув тақсимлаш корхонаси (объекти)ни қуриш ўринлидир. Ушбу корхонага кўлдан сувни доимий равишда трубалар ёрдамида оқизиб, кейин трубаларга тақсимлаб Ўзбекистон сари оқизишимиз мумкин.

8. Сарез кўли Помир тоғларининг сейсмик фаол ҳудудида жойлашган. Олимлар ҳисоб-китобига кўра ўртача ҳар 250 йилда бир марта 9 баллик, ҳар 100 йилда 7 баллик зилзилалар бўлиб туради. Бундай зилзила оқибатида Усой уюми Сарез кўлидаги 17 куб км, яъни 17 миллард тонна (!) сувни ушлаб тура олмаслиги ва бузилиши мумкин. У ҳолда бу улкан сув 20-30 метр баландликда тоғдан катта шиддат билан пастга сел оқими бўлиб давомли оқиши ва ўз йўлидаги барча нарса ҳамда қишлоқу шаҳарларни дабдала қилиб вайрон қилиши мумкин. Бу тарихда кўрилмаган баҳайбат сел оқибатида Афғонистон, Тожикистон, Туркманистон ва Ўзбекистон ҳудудидан миллардлаб тонна сув оқиб ўтиб, Амударёнинг қуйи қисми ва Орол денгизигача бўлган катта ҳудуд сув остида қолади. Бу ҳудудда бугунги кунда 7 миллион инсон яшамоқда. Агар биз Сарез кўлидан ичимлик сув учун ҳар йили маълум миқдордаги суни трубалар орқали оқизиб олиб турсак кўлдаги сувни хавфсиз баландлик даражасида сақлаб туришимиз мумкин бўлади. Натижада Марказий Осиё халқлари бошига хавф солиб турган жуда катта табиий фалокат олдини оламиз.

9. Яна бир яхши томони – Аллоҳ бу кўлдаги сувни ҳар йили тоғдаги қорларнинг эриши ва ёмғир сувлари билан тўлдириб туради.

10. Ўзбекистон халқи бундай тоза тоғ суви учун давлат белгилаб берган сув солиғини тўлашга, аниқроғи ҳар бир киши ишлатган сув миқдорига қараб ҳақ тўлашга тайёр. Биз бу билан қардош Тожикистон халқига Сарез кўлидаги тоза сув учун маълум бир миқдорда маблағ тўлаймиз. Шартнома асосида ушбу маблағга яраша Тожикистон халқига керакли бўлган Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган товар ва маҳсулотлар беришимиз мумкин ва керак. Бундай ўзаро фойдали иқтисодий алоқалар Ўзбекистон ва Тожикистон халқларини янада яқинлаштиради ва дўст биродар қилади.

11. Бирлашган Милллатлар Ташкилоти Ер юзи аҳолисини тоза ичимлик сув билан таъминлаш борасида ҳам фаолият олиб бормоқда. Шу сабабли бундай савобли лойиҳага БМТ ва бошқа халқаро ташкилотлар ёрдам бериши тайин.

12. Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев 2018 йил 9-10 март кунлари Тожикистон Республикасига расмий давлат ташрифи билан борди. 2018 йил 9 март кечқурун Душанбе шаҳрида Тожикистон президенти Имомали Раҳмон ва Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёевнинг матбуот анжумани (пресс-конференцияси) бўлди. Унда И.Раҳмон Сарез кўли масаласида қуйидаги гапларни рус тилида айтди. Мен унинг ўзбек тилига таржимасини келтираман.

“Биз Сарез кўлидаги ғоят катта тоза чучук сув заҳираларини шу регионда жойлашган Тожикистон, Ўзбекистон ва бошқа мамлакатларнинг ичимлик сувига бўлган эҳтиёжлари учун бундан кейин ишлатиш бўйича биргаликда аниқ чора-тадбирларни кўриб чиқиш ва қабул қилиш ҳақида келишиб олдик. Ишонаманки, бу жуда тоза сув ресурслари бизнинг региондаги халқлар эҳтиёжини узоқ муддатга таъминлайди.

Имкониятдан фойдаланиб таъкидлашим керакки, мен бир неча марта жуда юқори минбарлардан, жумладан Бирлашган Миллатлар Ташкилоти (БМТ), шунингдек ўзимнинг Парламентга мактубларимда Тожикистон қўшнилар учун сувдан фойдаланишда муаммолар яратган эмас ва буни келгусида ҳам қилмоқчи эмаслиги ҳақида билдирганман. Биз ҳеч қачон ҳеч бир шароитда ўз қўшниларимизни сувсиз қолдирмаймиз” (Как брат брату. Выступления Президента Узбекистана и Таджикистана. (Ака укаларча. Ўзбекистон ва Тожикистон Президентлари маърузалари). - https://www.youtube.com/watch?v=3Cctr4SNepM )

13. Президент Шавкат Мирзиёев Сарез кўли бўйича Тожикистон президенти Имомали Раҳмон билан келишгани яхши бўлди. ЭНДИ МУТАХАССИСЛАРИМИЗ САРЕЗ КЎЛИНИНГ ЧУЧУК СУВЛАРИНИ ЎЗБЕКИСТОНГА ОҚИЗИШ ТЕХНИК ЛОЙИҲАСИ БЎЙИЧА ТАЛАБЛАРНИ ТЕХНИК ТОШИРИҚ (ТЕХНИЧЕСКОЕ ЗАДАНИЕ) КЎРИНИШИДА ТАЙЁРЛАШЛАРИ ВА ПРЕЗИДЕНТ ШАВКАТ МИРЗИЁЕВ ҚАРОРИ АСОСИДА ХАЛҚАРО ТАНЛОВ ЭЪЛОН ҚИЛИШИ КЕРАК.

14. Менимча, Сарез кўли Памир тоғида денгиз сатҳидан 3255 метр баландликда жойлашганлигини ҳисобга олиб, ушбу кўл сувини Ўзбекистонга оқизиш лойиҳаси қуйидагича бўлиши мақсадга мувофиқ.

14.1. Тоғдан сувни катта темир трубалар орқали оқизиш ёрдамида пастга олиб тушиш мумкин. Сувни босқичма босқич олиб тушиш қулайроқ. Яъни дастлаб Сарез кўлтидан 400-500 метр пастроқда жойлашган тоғдаги махсус тайёрланган сув ҳавзасига олиб тушсак бўлади. У ердан сувни тақсимлаб янада пастроқдаги сув ҳавзаларига тушириш ва кейин махсус катта трубалар орқали Қорақалпоғистон, Бухоро ва ҳоказо вилоятлар ҳамда туманлар томон оқизсак бўлади.

14.2. Катта темир трубаларни тоққа олиб чиқиш ва у ерда монтаж қилиш (йиғиш ва ўрнатиш) учун махсус темир арқонли (тросли) йўл (канатная дорога) конструкциясидан фойдалансак бўлади.

14.3. Юклар ва йўловчилар ташийдиган темир арқонли (тросли) йўллар 1936 йилдан бери дунёнинг кўп мамлакатлари тоғларида қурилган ва ишлатилмоқда. Жумладан Ўзбекистондаги Шарғун шахтасида 21 км узунликдаги юк ташийдиган темир арқонли йўл бор. Шунингдек Тошкент вилояти Бўстонлиқ туманидаги Билдирсой номли тоғ чанғиси дам олиш масканида 3 км узунликдаги 87 та икки кишилик креслолари бўлган темир арқонли йўл ишлатилмоқда.

14.4. Менимча, трубаларни тоққа олиб чиқиш учун икки қатор юк ташийдиган темир арқонли йўл, инсонлар ташиш ва арқонли йўлни таъмирлаш учун битта темир арқонли йўлни лойиҳалаш ва қуриш керак бўлади.

14.5. Таъкидлашим лозимки, мен 1979-1983 йилларда Москвадаги Н.Бауман номли Олий техника университетида (МВТУ – МОТУ) Юк кўтариш ва ташиш машиналари мутахассисиги бўйича таълим олганман. Бу мутахассисликка темир арқонли йўл билан боғлиқ машиналар ва ускуналар мутахассислиги ҳам киради. (1970-1975 йилларда Самарқанд Давлат университети кундузги бўлимида таҳсил олганлигим сабабли 1979 йили мени МОТУнинг кечки бўлимига қабул қилишди. У ерда ўқиш 6 йиллик эди. Давлат хавфсизлик хизмати ва Ички ишлар вазирлиги зобитлари ўзбек бўлганлигим учун миллатчилик қилиб 1983 йилда менинг Москвадаги паспорт пропискамни бекор қилдиришди ва мен 4 курсни битиргач Тошкентга қайтишга мажбур бўлганман). Тошкентга қайтгач 1983-1987 йилларда етук конструктор лавозимигача ишлаганман.

15. Сарез кўли сувини Ўзбекистонга оқизиш лойиҳаси бўйича талаблар Техник топшириқ (Техническое задание) кўринишида ёзилмоғи керак. Мен Техник топшириқ лойиҳасини тайёрлашга ёрдам беришим мумкин.

16. Дунёнинг етакчи мутахассислари томонидан тайёрланадиган лойиҳаларнинг энг яхши томонлари бўлажак умумий лойиҳада акс этади ва яратилажак иншоотлар мустаҳкамлиги ҳамда ҳимояланганлиги таъминланади. Қолаверса, ушбу танлов орқали Марказий Осиёда амалга оширилаётган халқаро лойиҳаларимиз дунё мухассислари орасида муҳокама бўлади ва диёримизга қизиқишлари ортади.

УШБУ ТАКЛИФИМ 75-БАНДДА 3-ТАКЛИФ СИФАТИДА ЎРИН ОЛДИ. (2021 йил 26 январ, соат 14:52, Тошкент вақти)

---------------------------------------------

91. Ҳудудларда 130 минг километр узунликдаги паст ва ўрта кучланишли электр тармоқлари ва 40 мингдан ортиқ трансформаторни босқичма-босқич янгилаш дастурини тасдиқлаш.

2021 йил 1 апрель

Энергетика вазирлиги,
Молия вазирлиги, Иқтисодий тараққиёт вазирлиги, “Ҳудудий электр тармоқлари” АЖ, Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент шаҳар ҳокимликлари

Ўзбекистон Республикаси Президенти қарори лойиҳаси.
Лойиҳада 2021–2025 йилларда паст ва ўрта кучланишли электр тармоқларини босқичма-босқич модернизация қилиш дастурини ишлаб чиқиш назарда тутилади.

Таклифлар: 5
Изоҳ қолдириш

ТАКЛИФИМ. Ўзбекистонда электр тармоқларини 220 волтдан АҚШдаги каби 120 волтга босқичма-босқич ўтказиш керак. Мен шу ҳақдаги мақоламни www.siyosat.wordpress.com сайтида ва Фейсбукдаги саҳифаларда 2018 йил 14 май куни чоп этдим ([22]). Ўша мақоламда ёзилган ушбу таклифнинг ижобий томонларини келтириб ўтсам. 7-8-бандларни бугун қўшимча қилиб ёздим.

“Электр тармоғидаги кучланиш 120 волт ва частотаси 60 герц бўлган АҚШ стандартига ўтишнинг ижобий томонларини санаб ўтай.

1. АҚШ трансформаторлари ва подстанцияларининг сифати яхши ва узоқ муддат кафолатли ишлайди.

2. Улар нисбатан хавфсиздир, яъни куйиш ва ёнғин чиқиш эҳтимоли жуда пастдир. Мен АҚШда қочқин сифатида 2010 йил 21 январдан бери яшамоқдаман. Лекин бирор марта “электр симларининг қисқа туташуви натижасида ёнғин чиқди ва фуқаролар ёнғинда ҳалок бўлди” деган хабарни эшитмадим ва ўқимадим. АҚШда 50-60 қаватли бинолар ичидаги хонадонларнинг ҳар бирида конденционерлар, уй иситиш қурилмалари, бир неча телевизорлар ва комютерлар, одам бўйи билан тенг музлатгичлар ва ҳоказо электр ускуналари электр тармоғига уланган. Лекин бандай улкан уйларнинг бирортасида электр ўчиши ёки қисқа туташуви содир бўлмайди. Унинг асосий сабабларидан бири электр тармоғидаги 120 волт кучланиш борлигидир.

3. Биз 220 волтли кучланиш тармоғида фуқаролар учун биттадан розетка ўрнатамиз. АҚШда эса кучланиш 120 волт бўлганлиги сабабли бирданига иккиталик, яъни қўш розетка ўрнатилган. Сиз компютер ва бошқа электр ускуна ҳамда аппаратларингизни бирданига 2 та розеткага улашингиз мумкин. Қизиғи яна шундаки, кўпинча битта хонада, масалан хонадонингизда, меҳмонхона ва кутубхоналарда бундай қўш розеткалар бир нечта жойга ўрнатилган. Чунки қисқа туташув ва ёнғин чиқиш эҳтимоли нолга тенг.

3. 120 волтли АҚШ электр тармоғининг яна битта муҳим ижобий томони бор. Фуқаролар ишлатаётган жуда кўп электр асбоблари ва ускуналари учун 120 волт кучланиш етарлидир ва улар иккиталик штепсел вилкасига эга. Лекин музлатгич, ҳаво совутгич (кондиционер), микротўлқинли печ, электр плита, электр иситгич каби ускуналарга 220-240 волт кучланиш талаб этилади. Бундай ускуналар учун АҚШ электр тармоқларида учинчи кучланиш сими бор ва у электр розеткасида учинчи думалоқ тешик кўринишдадир. Ҳозиргина санаб ўтган ускуналар штепсел вилкаси 3 талик бўлиб, қўшимча 3-контакти ёрдамида розеткадан 220-240 волтли кучланиш ола бошлайди.

4. 120 волтли электр тармоқлари шароитида Ўзбекистондаги барча газ плиталарини электр плиталарига алмаштиришимиз мумкин ва керак. АҚШда асосан электр плиталар ишлатилади, газ плиталар ишлатиладиган жойлар жуда кам. Табиий газни ҳар бир хонадонга олиб келиш учун кўчалар қазилиб, газ трубалари кўмилиши ва майда трубалар ёрдамида газни ҳар бир фуқаро хонадонига улаб олиб кириш учун сарф бўладиган маблағ, вақт ва имкониятларни ҳисобга олинг. Бунга қўшимча ҳар бир хонадонга махсус газ ҳисоблагичлари ўрнатишга кетадиган маблағлар ҳам сарф бўлади. Электр плиталар ўрнатилганида бундай катта муаммолар ўз-ўзидан йўқ бўлади. Чунки электр токи 120 волтли тармоқдан келади ва ҳисоблагичда умумий электр миқдори ҳисоб-китоб қилинаверади.

5. 120 волт кучланишга мўлжаллаб ишлаб чиқарилаётган АҚШ электр асбоблари ҳамда ускуналарининг сифатлилиги ва узоқ муддат ишлашини кўп йиллар давомида амалда исботлаган. Шу асосда АҚШлик мутахассислар ёрдамида Ўзбекистонда қуриладиган заводлар маҳсулоти Осиёда, ҳатто дунёда рақобат бардош бўлади.

6. Қолаверса, Ўзбекистон 220 волтли кучланиш тармоғидан 120 волтли электр тармоғига ўтиш орқали Россияга бўлган яна битта муҳим боғланишдан қутуламиз ва электр соҳасида ҳам мустақил бўламиз» [22]

7. Умуман олганда, электр ватани АҚШдир. Чунки дастлабки электр ламочкаларини АҚШлик буюк ихтирочи Томас Эдисон (1847-1931) 1879 йилда кўчани ёритиш орқали намойиш қилганди. Совет Иттифоқини АҚШ раҳбарияти 1933 йилдагина тан олди. Шу сабабли Совет Иттифоқи раҳбарияти электр станцияларни қуриш ва электр тармоқларини лойиҳалаш ҳамда барпо этиш масаласида 1920-йиллар охиридан бошлаб Германия билан ҳамкорлик қилди. Германия тармоғида 220 воль кучланиш қабул қилинганлиги сабабли Совет Иттифоқида ҳам, жумладан Ўзбекистонда ҳам 220 волтли тармоқлар барпо қилинди. Лекин 220 волтли тармоқнинг катта камчиликларга эга эканлиги бугунги кунда аниқ бўлмоқда.

8. Мамлакат фуқаролари уйлари ва идораларини табиий газ билан иситишдан кўра электр билан иситиш арзонроққа тушади. Чунки табиий газни ҳар бир хонадонга етказиб бериш учун турли ўлчамдаги трубаларни Ўзбекистон бўйича қанчасини ер остига тушашимиз ва ҳар 25-30 йилда ишдан чиқиши сабабли уларни алмаштиришимиз кераклигини кўз олдингизга келтиринг. АҚШда табиий газ билан иситиладиган уйлар ва идоралар жуда камдан-камдир. Ҳаммаси асосан электр билан иситилади ва ҳисоб-китоб электр ҳисоблагичлари орқали олиб борилади.

22. АҲМАДЖОНОВ Ш. Ўзбекистонда электр тармоқларини 220 дан 120 волтга кўчириш керак. - https://siyosat.wordpress.com/2018/05/14/%d1%9e%d0...%d0%b4%d0%b0%d0%bd/#more-11871 (www.siyosat.wordpress.com 2018.14.05);

https://www.facebook.com/profile.php?id=100002930964631 (www.facebook.com Facebook даги “Шухратжон Ахмаджонов” саҳифаси, 2018.14.05).

(Ушбу таклифим 67- ва 91-банд талабларига жавоб беради. Шу сабабли уни 67-бандда ҳам ёздим.)

УШБУ ТАКЛИФИМ 91-БАНДДА 6-ТАКЛИФ СИФАТИДА ЎРИН ОЛДИ. (2021 йил 25 январ, соат 17:20 Тошкент вақти)

--------------------------------------------

98. Туризм объектлари атрофидаги ер майдонлари, сув ва йўл инфратузилмаларини яхшилаш.

2021 йил давомида

Иқтисодий тараққиёт вазирлиги,
Тикланиш ва тараққиёт жамғармаси,
Молия вазирлиги, Туризмни ривожлантириш давлат қўмитаси, Маданият вазирлиги

Чора-тадбирлар дастури.
Дастурда:
тегишли туризм инфратузилмаси ва ёндош инфратузилмани қуриш, реконструкция қилиш, кенгайтириш ва модернизация қилиш ишларини олиб бориш;
жаҳон стандартларига мос ва зарур маданий кўнгилочар инфратузилмани ривожлантириш;
маданий мерос объектларини реставрация, консервация қилиш ва ободонлаштириш назарда тутилади.

Таклифлар: 2
Изоҳ қолдириш

ТАКЛИФИМ. Ўзбекистонда ва Марказий Осиёда тоғларни ўрганиш, тоғ ҳудудларидан экологияга зарар етказмай фойдаланиш, тоғларда қурилажак иншоотлар хавфсизлигини таъминлаш, тоғ ҳудудларида ички ва халқаро туризмни ривожлантириш орқали давлатимиз ҳамда халқимизни бойитиш, шунингдек дунё мамлакатларида тоғлардан фойдаланиш ва тоғ ҳудудларини ривожлантириш тажрибаларини ўрганиш учун ТОҒЧИЛИК илмий текшириш ва лойиҳалаш институтини ташкил этиш мақсадга мувофиқдир. Ушбу янги йўналишда мутахассислар тайёрлаш учун институт ёки университетда янги ТОҒЧИЛИК бўлими ёки факултетини ҳам очсак яхши бўларди.

Ўзбекистон Республикаси Ўрмон хўжалиги Давлат қўмитасини Тоғчилик ва ўрмон хўжалиги Давлат қўмитаси деб ўзгартириб, унинг ҳузуридаги Ўрмон хўжалиги илмий тадқиқот институтини Тоғчилик ва ўрмон хўжалиги илмий тадқиқот институти дея атаб, унинг фаолият доирасини кенгайтирсак маъқул бўларди. (Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 11 майдаги №ПП-2966 “Ўзбекистон Республикаси Ўрмон хўжалиги давлат қўмитаси фаолиятини ташкил этиш тўғрисида” ги қарори). - http://www.urmon-institut.uz/uz/about/institut/about-as (www.urmon-institut.uz/uz/ ).

УШБУ ТАКЛИФИМ 98-БАНДДА 3-ТАКЛИФ СИФАТИДА ЎРИН ОЛДИ. (2021 йил 26 январ, соат 17:19, Тошкент вақти)

--------------------------------------------
--------------------------------------------

XII. Янги бозорларни ўзлаштириш, маҳсулот рақобатбардошлигини ошириш, халқаро сифатни бошқариш тизимларини жорий этишда экспорт қилувчи корхоналарни қўллаб-қувватлашни чоралари ва механизмларини кенгайтириш орқали ҳудудлар ва иқтисодиёт тармоқларининг экспорт салоҳиятини янада ошириш

115. Электротехника соҳасида фаолият юритаётган корхоналарнинг рақобатбардошлигини ошириш.

2021 йил 20 март

“Ўзстандарт” агентлиги

Амалий чора-тадбирлар.
Бунда:
“СЕNELEC” стандартларини қабул қилиш;
Европанинг CENELEC ташкилоти билан “Ўзстандарт” агентлиги ўртасида келишув имзолаш;
Европада жорий этилган сифат талабларига мувофиқ электротехника маҳсулотларини ишлаб чиқаришни таъминлаш назарда тутилади.

Таклифлар: 1
Изоҳ қолдириш

ТАКЛИФИМ. Ўзбекистонда электр тармоқларини 220 волтдан АҚШдаги каби 120 волтга босқичма-босқич ўтказиш керак. Мен шу ҳақдаги мақоламни www.siyosat.wordpress.com сайтида ва Фейсбукдаги саҳифаларда 2018 йил 14 май куни чоп этдим ([22]). Ўша мақоламда ёзилган ушбу таклифнинг ижобий томонларини келтириб ўтсам. 7-8-бандларни бугун қўшимча қилиб ёздим.

“Электр тармоғидаги кучланиш 120 волт ва частотаси 60 герц бўлган АҚШ стандартига ўтишнинг ижобий томонларини санаб ўтай.

1. АҚШ трансформаторлари ва подстанцияларининг сифати яхши ва узоқ муддат кафолатли ишлайди.

2. Улар нисбатан хавфсиздир, яъни куйиш ва ёнғин чиқиш эҳтимоли жуда пастдир. Мен АҚШда қочқин сифатида 2010 йил 21 январдан бери яшамоқдаман. Лекин бирор марта “электр симларининг қисқа туташуви натижасида ёнғин чиқди ва фуқаролар ёнғинда ҳалок бўлди” деган хабарни эшитмадим ва ўқимадим. АҚШда 50-60 қаватли бинолар ичидаги хонадонларнинг ҳар бирида конденционерлар, уй иситиш қурилмалари, бир неча телевизорлар ва комютерлар, одам бўйи билан тенг музлатгичлар ва ҳоказо электр ускуналари электр тармоғига уланган. Лекин бандай улкан уйларнинг бирортасида электр ўчиши ёки қисқа туташуви содир бўлмайди. Унинг асосий сабабларидан бири электр тармоғидаги 120 волт кучланиш борлигидир.

3. Биз 220 волтли кучланиш тармоғида фуқаролар учун биттадан розетка ўрнатамиз. АҚШда эса кучланиш 120 волт бўлганлиги сабабли бирданига иккиталик, яъни қўш розетка ўрнатилган. Сиз компютер ва бошқа электр ускуна ҳамда аппаратларингизни бирданига 2 та розеткага улашингиз мумкин. Қизиғи яна шундаки, кўпинча битта хонада, масалан хонадонингизда, меҳмонхона ва кутубхоналарда бундай қўш розеткалар бир нечта жойга ўрнатилган. Чунки қисқа туташув ва ёнғин чиқиш эҳтимоли нолга тенг.

3. 120 волтли АҚШ электр тармоғининг яна битта муҳим ижобий томони бор. Фуқаролар ишлатаётган жуда кўп электр асбоблари ва ускуналари учун 120 волт кучланиш етарлидир ва улар иккиталик штепсел вилкасига эга. Лекин музлатгич, ҳаво совутгич (кондиционер), микротўлқинли печ, электр плита, электр иситгич каби ускуналарга 220-240 волт кучланиш талаб этилади. Бундай ускуналар учун АҚШ электр тармоқларида учинчи кучланиш сими бор ва у электр розеткасида учинчи думалоқ тешик кўринишдадир. Ҳозиргина санаб ўтган ускуналар штепсел вилкаси 3 талик бўлиб, қўшимча 3-контакти ёрдамида розеткадан 220-240 волтли кучланиш ола бошлайди.

4. 120 волтли электр тармоқлари шароитида Ўзбекистондаги барча газ плиталарини электр плиталарига алмаштиришимиз мумкин ва керак. АҚШда асосан электр плиталар ишлатилади, газ плиталар ишлатиладиган жойлар жуда кам. Табиий газни ҳар бир хонадонга олиб келиш учун кўчалар қазилиб, газ трубалари кўмилиши ва майда трубалар ёрдамида газни ҳар бир фуқаро хонадонига улаб олиб кириш учун сарф бўладиган маблағ, вақт ва имкониятларни ҳисобга олинг. Бунга қўшимча ҳар бир хонадонга махсус газ ҳисоблагичлари ўрнатишга кетадиган маблағлар ҳам сарф бўлади. Электр плиталар ўрнатилганида бундай катта муаммолар ўз-ўзидан йўқ бўлади. Чунки электр токи 120 волтли тармоқдан келади ва ҳисоблагичда умумий электр миқдори ҳисоб-китоб қилинаверади.

5. 120 волт кучланишга мўлжаллаб ишлаб чиқарилаётган АҚШ электр асбоблари ҳамда ускуналарининг сифатлилиги ва узоқ муддат ишлашини кўп йиллар давомида амалда исботлаган. Шу асосда АҚШлик мутахассислар ёрдамида Ўзбекистонда қуриладиган заводлар маҳсулоти Осиёда, ҳатто дунёда рақобат бардош бўлади.

6. Қолаверса, Ўзбекистон 220 волтли кучланиш тармоғидан 120 волтли электр тармоғига ўтиш орқали Россияга бўлган яна битта муҳим боғланишдан қутуламиз ва электр соҳасида ҳам мустақил бўламиз» [22]

7. Умуман олганда, электр ватани АҚШдир. Чунки дастлабки электр ламочкаларини АҚШлик буюк ихтирочи Томас Эдисон (1847-1931) 1879 йилда кўчани ёритиш орқали намойиш қилганди. Совет Иттифоқини АҚШ раҳбарияти 1933 йилдагина тан олди. Шу сабабли Совет Иттифоқи раҳбарияти электр станцияларни қуриш ва электр тармоқларини лойиҳалаш ҳамда барпо этиш масаласида 1920-йиллар охиридан бошлаб Германия билан ҳамкорлик қилди. Германия тармоғида 220 воль кучланиш қабул қилинганлиги сабабли Совет Иттифоқида ҳам, жумладан Ўзбекистонда ҳам 220 волтли тармоқлар барпо қилинди. Лекин 220 волтли тармоқнинг катта камчиликларга эга эканлиги бугунги кунда аниқ бўлмоқда.

8. Мамлакат фуқаролари уйлари ва идораларини табиий газ билан иситишдан кўра электр билан иситиш арзонроққа тушади. Чунки табиий газни ҳар бир хонадонга етказиб бериш учун турли ўлчамдаги трубаларни Ўзбекистон бўйича қанчасини ер остига тушашимиз ва ҳар 25-30 йилда ишдан чиқиши сабабли уларни алмаштиришимиз кераклигини кўз олдингизга келтиринг. АҚШда табиий газ билан иситиладиган уйлар ва идоралар жуда камдан-камдир. Ҳаммаси асосан электр билан иситилади ва ҳисоб-китоб электр ҳисоблагичлари орқали олиб борилади.

22. АҲМАДЖОНОВ Ш. Ўзбекистонда электр тармоқларини 220 дан 120 волтга кўчириш керак. - https://siyosat.wordpress.com/2018/05/14/%d1%9e%d0...%d0%b4%d0%b0%d0%bd/#more-11871 (www.siyosat.wordpress.com 2018.14.05);

https://www.facebook.com/profile.php?id=100002930964631 (www.facebook.com Facebook даги “Шухратжон Ахмаджонов” саҳифаси, 2018.14.05).

(Ушбу таклифим 67-, 91- ва 115-банд талабларига жавоб беради. Шу сабабли уни 67- ва 91-бандда ҳам ёздим.)

УШБУ ТАКЛИФИМ 115-БАНДДА 2-ТАКЛИФ СИФАТИДА ЎРИН ОЛДИ. (2021 йил 25 январ, соат 17:26 Тошкент вақти)

ДАВОМИ БОР

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

2021 ЙИЛГИ ДАВЛАТ ДАСТУРИГА ТАКЛИФЛАРИМ (ДАВОМИ 1)

III. ИҚТИСОДИЁТНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ВА ЛИБЕРАЛЛАШТИРИШНИНГ УСТУВОР ЙЎНАЛИШЛАРИ (37-149-бандлар)

37. Инфляциявий таргетлаш доирасида нарх-наво барқарорлигини таъминлаш.

Йил давомида

Марказий банк, Иқтисодий тараққиёт вазирлиги,
Молия вазирлиги, манфаатдор вазирлик ва идоралар

Амалий чора-тадбирлар.
Бунда:
иқтисодиётга ажратилган кредитнинг ўсиш суръатларининг ялпи ички маҳсулот номинал ҳажми ўсиши суръатлари билан мувофиқлигини таъминлаш;
инфляцияни пасайтириш ҳамда пул ресурслари бозорида ижобий реал фоиз ставкаларининг шаклланиши учун зарур шароитлар яратиш;
пул-кредит инструментларидан самарали фойдаланиш;
иқтисодиётнинг реал секторида таркибий иқтисодий ислоҳотлар самарадорлигини таъминлаш ва ички бозорни истеъмол товарлари билан тўлдириш;
асосий истеъмол товарларининг нархлари мавсумий тебранишлари даражасидан келиб чиқиб “хатар даражасини таҳлили” тизимини жорий қилиш назарда тутилади.

Таклифлар: 19
Изоҳ қолдириш

ДАВЛАТНИ БОЙ, ХАЛҚНИ ФАРОВОН ҚИЛИШНИНГ ОСОН ЙЎЛИ

Давлат бошқарувидаги энг қийин иқтисодий масалалардан бири – халққа ойлик, мукофот ва бошқа йўллар билан тарқатилган пулларни қайтариб йиғиб олишдир. Ғарб мамлакатларида, жумладан АҚШда бунинг осон йўлини топишган.

Давлат турли қурилиш ташкилотлари ёрдамида сифатли кўпқаватли уйлар қуради ва ҳар бир хонадонни фуқароларга сотади. Табиийки, сифатли қимматли хонадонни инсон бирданига сотиб олиш имконига эга эмас. Шунда давлат турли хил банкларни жалб қилган. Бу ҳолни битта мисолда кўриб чиқайлик. Барча рақамларни тахминан ёзмоқдаман.

Айтайлик, қурилиш ташкилоти кўпқаватли уй қурди ва ундаги 2 ёки 3 хонали хонадон жиҳозлари билан таннархи 200 минг доллар бўлди. Айтайлик, қурилиш ташкилоти уйдаги ҳар бир хонадон ҳисобидан 10 фоиздан фойда олмоғи керак. Шунда ҳозирча хонадон нархи 220 минг доллар бўлади.

Банк фуқарога 20 йил муддат билан кредит беради ва бунинг учун хонадон нархига нисбатан 20 фоизи миқдорида, яъни 40 минг доллар фойда олишни режалаштиради, дейлик. Демак, хонадон нархи 260 минг доллар бўлади.

Ушбу 260 минг доллар пулнинг 10 фоиздан 20 фоизигача қисмини, яъни 26 мингдан 52 минг долларгача пулни фуқаро дастлабки тўлов сифатида тўлаши шарт. Ўртача тўлов миқдорини олайлик: фуқаро уйнинг 15 фоизини, яъни 39 минг долларни дастлабки тўлов сифатида тўлади, дейлик. Демак, фуқаро қолган 221 минг долларни 20 йил, яъни 240 ой давомида ойма-ой тўлаши керак.

221 минг долларни 240 ойга бўлсак, фуқаро 20 йил давомида ҳар ойи тахминан 920 доллардан тўлаши шарт.

Қарабсизки, фуқарога ҳам, давлатга ҳам яхши. Фуқаро турмуш ўртоғи билан бирга доимо ишлаб ҳар ой тўлайди ва уйда ўз оиласи билан мазза қилиб яшайдилар. Давлатга ҳам яхши: эру хотин даромадининг асосий қисмини ўз ихтиёрлари билан давлат банкига келтириб беришади.

Давлат ўз халқининг жуда катта қисмига уй қуриб берганлиги сабабли фуқароларнинг жуда кўпчилиги даромадининг асосий қисмини кредит қарзини тўлаш учун банкка топширади. Алал-оқибат давлат ўз фуқароларига тарқатган пулининг жуда катта қисмини кредит тўлови сифатида ойма-ой осонгина йиғиб олади.
Қизиғи шундаки, катта ойлик олиб ишлаётган амалдор, бизнесмен кабилар ойлигига мос кўп хонали ва яхшироқ қурилган хонадон ёки алоҳида уй, коттеджни кредитга сотиб олади. Натижада у ҳам ойлигининг каттагина қисмини кредит тўлови сифатида ойма-ой тўлайди. Яъни ҳатто катта ойлик олган фуқароларда ортиқча пул маблағи сақланиб қолмайди ва давлатга ойма-ой қайтарилади.

Айрим ҳовлиқма диндорлар бу муносабатларда судхурлик ахтариши мумкин. Бу ерда судхурлик йўқ: янги уй қурилишига банк маблағ ажратмоқда ва уй хонадонлар сифатида сотилиши фойдасидан қурувчилар ҳам, банк ходимлари ҳам ўз фойда улушини олмоқда. Соддароқ қилиб айтганда, агар икки мусулмон ўртада маблағ сарфлаб маълум миқдорда фойда олишса, ушбу фойдани олдиндан келишган фоизларда бўлишиб олишлари мумкин.

Баъзан фуқаро қандайдир сабаб билан, масалан, ишсизлиги, касаллиги ва ўлиши оқибатида хонадон тўловини тўлай олмай қолиши мумкин. Қонунга асосан навбатдаги ойлик тўловни тўлаш учун 5 кун муҳлат берилади. Агар шу муддатни ўтказиб юборса маълум миқдорда жаримани қўшиб тўлаши мажбур. Шу йўсинда қонунда белгиланган 3 ёки 4 ой кутишади. Агар фуқаро шу муддатда тўламаса иш судга оширилади ва фуқаро хонадонни тарк қилиши зарурлиги ҳақида суд қарори қабул қилинади. Агар фуқаро хонадонни тарк қилмаса, махсус полиция бўлинмаси хонадонга келиб уйдаги барча жиҳозлар ва нарасаларни полициядаги махсус омборга олиб келиб топширади. Агар фуқаро хонадон қарзини ва кўчириш учун қилинган харажатларни тўласа, нарсалари унга қайтариб берилади. Полиция раҳбарияти қонунда белгиланган 3 ёки 4 ой кутади. Агар фуқаро тўламаса ёки тўлай олмаса, у ҳолда барча нарсалари ишлатилган нарасалар сотиладиган махсус магазинга олиб бориб топширилади ва магазин ходимлари томонидан тозаланиб дўкон расталарига арзон нархларда сотувга қўйилади. Сотувдан тушган пул хатланиб хонадон қарзини тўлаш учун ишлатилади.

Мана шундай ҳолга тушиб, ишсиз ва уйсиз қолмаслик учун барча фуқаролар ишга ўз вақтида боришади, кўча-куйда ва иш маҳали спиртли ичимликлар ичишдан, қонунни бузиб полиция таъқибига учрашдан эҳтиёт бўлишади. Шу сабабли мехнат интизоми нақадар кучли.

ТАКЛИФИМ. Ўзбекистондаги ҳар бир туман, шаҳар, вилоят ҳокими ўз ҳудудларида кўпқаватли сифатли уйлар қура бошлашсин. Дастлабки маблағни Ўзбекистон раҳбарияти давлат бюджетидан, турли инвестициялар ва банклар ҳисобидан ажратиб берсин. Ҳоким тегишли ҳокимият тизимлари орқали хонадоннинг талаб қилинадиган дастлабки тўловини тўлаш имконияти бўлган фуқароларга сота бошласин. Банклар кредит маблағларини ажратишсин. Ҳокимият ойма-ой, йилма-йил қанчалик кўпроқ уй қуриб фуқароларга шу йўсинда сотса, ҳокимият ҳисобига ойма-ой тўлов миқдори ошиб боради. Ушбу тўловларнинг камроқ қисми вилоят ва жумҳуриятга қонун асосида ўтказилсада, маблағнинг асосий қисми шу туман, шаҳар, вилоят ҳокимияти ва банклари ҳисобида қолади. Алал-оқибат фуқаролар ҳам уйли-жойли бўлишади, ҳокимиятлар ҳам маблағли бўлишади.

Шу ҳолда Ўзбекистонда озиқ-овқат нархлари ҳам стабиллашади, яъни деярли ўзгармайди. Шунда миллий валютамиз бўлмиш сўмнинг қадри ҳам хориж валюталарига нисбатан арзонлашиши тўхтатилади.

Айтмоқчидек, ҳар бир туман, шаҳар ва вилоятда қурилиш бошланса, Ўзбекистон каттагина қурилиш майдонига айланади ва унда миллионлаб фуқароларимиз, биринчи галда ёшларимиз қурилишда ишлай бошлашади. Натижада ватанимизда ишсизлик кескин камаяди ва мардикорликка кетаётган фуқаролар сони ҳам кескин камаяди.

Халқдаги пулнинг катта қисми давлатга қайтарилгач, давлат меҳнаткашлар ойликларини бемалол ошириши, камбағал оилаларга молиявий ёрдамни ва халқ фаровонлигини муттасил ошириб бориши мумкин ва керак.

АҚШда барча қимматли нарсалар, жумладан енгил авьтомобиллар, телевизорлар, комютерлар ва ҳоказо нарсалар шу йўсинда фуқароларга кредит кўринишида сотилади. Натижада фуқароларнинг жуда кўпчилиги фаровон турмуш учун зарур нарсаларнинг кўпини кредитга сотиб олмоқда ва оиласи билан тўқ ҳамда фаровон яшамоқда. Давлатимиз раҳбарлари шундай йўлни тутишса давлатимиз бой, халқимиз фаровон яшай бошлайди.

Айтмоқчидек, коррупсиянинг асосий сабабларидан бири – бу уй-жой қурилиши, қурилиш материаллари ва олди-сотдиси билан боғлиқдир. Агар давлатимиз раҳбарияти кўп қаватли уйлар қуриш ва хонадоналарни фуқароларга кредитга сотишни йўлга қўйса коррупсия ўз-ўзидан камаяди.

УШБУ ТАКЛИФИМ 37-БАНДДА 19-ТАКЛИФ СИФАТИДА ЎРИН ОЛДИ. (2021 йил 27 январ, соат 01:19, Тошкент вақти)

--------------------------------------------
--------------------------------------------

I. Макроиқтисодий барқарорликни мустаҳкамлаш ва нарх-навонинг барқарорлигини ва инфляция даражаси прогноз кўрсаткичларидан ошмаслигини таъминлаш

38. Инфляцияга номонетар омиллар таъсирини пасайтириш ва асосий озиқ-овқат маҳсулотлари нархлари барқарорлигини таъминлаш.

2021 йил 1 август

Иқтисодий тараққиёт вазирлиги, Монополияга қарши курашиш кўмитаси, Марказий банк, Молия вазирлиги, манфаатдор вазирлик ва идоралар

Норматив ҳуқуқий ҳужжат лойиҳаси.
Лойиҳада:
озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш, асосий озиқ-овқат маҳсулотлари нархининг кескин ошиб кетишига йўл қўймаслик;
импорт бозорида монополияга йўл қўймаслик, импорт товарларини олиб киришда рақобат шароитларини яхшилаш, шунингдек, ташқи бозорларни диверсификация қилиш;
озиқ-овқат маҳсулотлари ишлаб чиқариш, кафолатланган захирани яратиш, асосий озиқ-овқат маҳсулотлари захирасини шакллантиришда тўлиқ квота асосида сотиб олиш ва уларни бозорга узлуксиз етказиб бериш;
асосий истеъмол товарларининг транспорт харажатларини субсидиялаш;
тегишли ҳудудларнинг асосий турдаги озиқ-овқат маҳсулотлари (шакар, ёғ, ўсимлик ёғи, ун ва бошқалар) талабидан келиб чиқиб, уларни квота асосида бозор шароитларида сотиб олиш ва ички бозорга интервенция қилиш чоралари назарда тутилади.

Таклифлар: 9
Изоҳ қолдириш

ТАКЛИФИМ. Ўзбекистонда ҳар йили халқни арзон буғдой уни ва нони билан таъминлаш учун давлатимизнинг каттагина маблағи дотация (лотинча dotation – тортиқ, совға, ҳадя, хайр-эҳсон) сифатида сарф қилинмоқда. Буғдойни далаларда етиштириш, уни ўриб, йиғиб, майдалаб, тозалаб ун қилиш ҳамда пишириб нон қилиб бериш асносида давлатимиз кўп йиллардан бери беҳуда катта харажатлар қилмоқда.

Маълумки, дунё халқларида картошка – иккинчи нондир. Шу сабабли картошка етиштириш ва уни йил давомида магазинлар орқали арзон нархда халққа етказиб бериш йўлга қўйилмоғи керак. Картошкани экишдан тортиб ҳосилини йиғиб олишгача бўлган барча меҳнат механизациялаштирилган. Картошка ҳосилдорлиги буғдойга нисбатан кўп марта юқори. Шу сабабли ҳар бир тонна картошкани етиштириш буғдой етиштиришдан кўра давлат ва халққа кўп марта арзонга тушади. Шунингдек картошкани халқ ўзи тозалаб пишириб ейди. Яъни буғдойдек тозалаб ун қилиб беришга ҳожат йўқ. Қолаверса, фақат нон еган кишилардан картошка пишириб еган кишилар соғломроқ ва бақувватроқ бўлади.

Мана шу сабабларга кўра ҳар бир туман ва шаҳар ҳокими етарлича картошка ҳосили етиштирилиши ёки Ўзбекистоннинг бошқа вилоятидан олиб келиниши ва магазинларда йил давомида арзон нархларда бўлишини таъминлаши қонун йўли билан белгилаб қўйилмоғи керак. Шунда буғдойнинг олий навларини экиш ва фақат яхши сифатли ун қилиш ҳамда нон пишириш йўлга қўйилади ва улар ҳақиқий таннархи бўйича сотилмоғи керак. Бу услуб барча ривожланган давлатларда кўп йиллардан буён амал қилмоқда. Алал-оқибат ватандошларимиз буғдой нонига нисбатан картошкани 3-4 марта кўпроқ пишириб қовуриб ейдиган бўлади. Бу халқимиз ва давлатимизга ҳар томонлама фойдали ҳамда манфаатлидир.

УШБУ ТАКЛИФИМ 38-БАНДДА 13-ТАКЛИФ СИФАТИДА ЎРИН ОЛДИ. (2021 йил 25 январ, соат 16:21 Тошкент вақти)

-------------------------------------------

40. Ташқи қарз ҳажмини мақбул даражада сақлаб туриш.

Йил давомида

Молия вазирлиги, Иқтисодий тараққиёт вазирлиги,
Марказий банк, манфаатдор вазирлик ва идоралар

Амалий чора-тадбирлар.
Бунда:
давлат қарзини ялпи ички маҳсулотнинг 60 фоизидан ошмаслигини таъминлаш;
давлат-хусусий шериклик асосида 40 дан ортиқ йирик ва ўрта лойиҳаларни амалга ошириш назарда тутилади.

Таклифлар: 10
Изоҳ қолдириш

ҚАРЗ БАЛОСИДАН ОГОҲ БЎЛАЙЛИК

Ўзбекистоннинг умумий ташқи қарзи 2013 йилда 9,9 миллиард доллар, 2016 йилда – 14,6 миллиард доллар, 2020 йил 9 ойида – 29,3 миллиард доллар бўлди.
(Ўзбекистон Республикаси Марказий банки. Ўзбекистон Республикаси тўлов баланси, халқаро инвестицион позицияси ва ташқи қарзи. - https://cbu.uz/upload/iblock/997/uz_BOP_-IIP_-EXD_3Q2020.pdf Жами 90 бет (19-диаграмма, 30-бет))

Ўзбекистоннинг ялпи ички маҳсулоти (ЯИМ) миқдори тақрибан 60 миллиард доллар эканлигини ҳисобга олсак, бугунги кунда ташқи қарз ЯИМнинг деярли 50 фоизига тенг. Ватанимиз Мустақилликка эришганига 30 йил бўлмасдан қарзимиз ЯИМнинг 50 фоизи бўлган бўлса, шу кетишда 40 ёки 50 йиллик тантаналарда қарзимиз қанчалик катта бўлишини ёлғиз Аллоҳгина билади. Одатда қарзлар йиллига ўртача 12 фоизлик устама фоизлар билан берилишига эътибор берсак, қарз Ватанимизнинг бугунги ва эртанги куни учун хавфли эканлигини тушунамиз.

Қарз Ватанимиз Мустақиллигига ҳам катта хавф солмоқда. Воқеаларнинг хавфли ривожланиш йўлларидан бири бундай бўлиши мумкин: қарзимиз ошиб, уни тўлай олмаслик даражасига бориб қолишимиз мумкин. Шунда Хитойдек 1 миллиард 400 миллион халқи бўлган буюк давлат ўз қарзини қичаши мумкин. Россия эса Ўзбекистон қарзини тўлаши учун Ўзбекистонда референдум ўтказиб Россия таркибига қайтишни шарт қилиши мумкин. Икки ўт ўртасида қолган халқимиз Россияга қайтишни маъқул кўриши ва шу йўл билан Ватанимиз мустақиллиги тугатилиши мумкин.

Демак, Хитой ва Россиядек икки буюк давлатдан катта қарз бўлиш Ўзбекистон келажаги ва мустақил ривожланиши учун жуда катта хавфдир. Хитойдек худо борлигига ишонмайдиган буюк коммунистик судхур давлатдан олаётган қарзларимиз айниқса хавфлидир. Шу сабабли биз Хитойдан қарз олишни иложи бўлса 2021 йилдан бошлаб тўла тўхтатишимиз ва Хитойга тўлай бошлаб қарздан қутулиш иложини қилишимиз керак. Лекин кўпгина давлатлар қатори Хитой билан ҳам савдо-сотиқ алоқаларини меъёрида давом қилайверамиз.

ТАКЛИФИМ. 1. Қарзлар қайси давлатлардан, қайси халқаро ташкилотлардан ва қанча миқдорда олинганлиги эълон қилиниши керак.

2. Ҳар бир қарз қандай шартлар ва муддатларга олинаётгани ҳам эълон қилинса яхши бўларди. Токи мутахассисларимиз, олимларимиз ва зиёлиларимиз қарз бобида Ватанимиз ва дунё мамлакатлари тажрибасини ўрганиши, таққослаши ва оптимал йўлларини маслаҳат бериши мумкин ва керак.

Улуғ пайғамбаримиз Муҳаммад (сав) қарз ҳақидаги ҳадисларини доимо ёдда тутайлик: “Эй раббим, қарздор бўлишимдан, душманга енгилишдан, душманлар хурсанд бўлиб, устимдан куладиган ишни қилишимдан асра”. (Муҳаммад пайғамбар қиссаси. Ҳадислар. (Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф таҳрири остида). - Т., Камалак, 1991. - 304 б, (183-ҳадис, 112-б.)

Эътибор беринг, қарздор бўлиш душманга енгилишдан ҳам хавфлироқ эканлигини таъкидлаш учун пайғамбаримиз Муҳаммад (сав) уни биринчи ўринга қўйиб айтган.

Таъкидлашим ўринлики, мен 2000 йилда Тошкентда “Қарз балосидан огоҳ бўлгин халқим!” номли 76 бетлик китоб ёзиб, компютерда чоп қилиб 70 тачасини зиёлиларимизга, Олий Мажлисдаги айрим депутатларга тарқатганман ва сайтларда чоп қилдирганман.

УШБУ ТАКЛИФИМ 40-БАНДДА 11-ТАКЛИФ СИФАТИДА ЎРИН ОЛДИ. (2021 йил 27 январ, соат 21:58, Тошкент вақти)

------------------------------------------

43. Ўзбекистон Республикасининг консолидациялашган бюджети тақчиллигини камайтириш.

Йил давомида

Молия вазирлиги, Иқтисодий тараққиёт вазирлиги, Давлат солиқ қўмитаси,
Давлат божхона қўмитаси

Амалий чора-тадбирлар.
Бунда:
Ўзбекистон Республикасининг консолидациялашган бюджети тақчиллигини ялпи ички маҳсулотга нисбатан 5,4 фоиздан ошмаслигини таъминлаш;
бюджет маблағларининг мақсадли ва оқилона сарфланиши устидан назоратни янада кучайтириш;
“яширин иқтисодиёт”га қарши курашиш назарда тутилади.

Таклифлар: 1
Изоҳ қолдириш

ДАВЛАТНИ БОЙ, ХАЛҚНИ ФАРОВОН ҚИЛИШНИНГ ОСОН ЙЎЛИ

Давлат бошқарувидаги энг қийин иқтисодий масалалардан бири – халққа ойлик, мукофот ва бошқа йўллар билан тарқатилган пулларни қайтариб йиғиб олишдир. Ғарб мамлакатларида, жумладан АҚШда бунинг осон йўлини топишган.

Давлат турли қурилиш ташкилотлари ёрдамида сифатли кўпқаватли уйлар қуради ва ҳар бир хонадонни фуқароларга сотади. Табиийки, сифатли қимматли хонадонни инсон бирданига сотиб олиш имконига эга эмас. Шунда давлат турли хил банкларни жалб қилган. Бу ҳолни битта мисолда кўриб чиқайлик. Барча рақамларни тахминан ёзмоқдаман.

Айтайлик, қурилиш ташкилоти кўпқаватли уй қурди ва ундаги 2 ёки 3 хонали хонадон жиҳозлари билан таннархи 200 минг доллар бўлди. Айтайлик, қурилиш ташкилоти уйдаги ҳар бир хонадон ҳисобидан 10 фоиздан фойда олмоғи керак. Шунда ҳозирча хонадон нархи 220 минг доллар бўлади.

Банк фуқарога 20 йил муддат билан кредит беради ва бунинг учун хонадон нархига нисбатан 20 фоизи миқдорида, яъни 40 минг доллар фойда олишни режалаштиради, дейлик. Демак, хонадон нархи 260 минг доллар бўлади.

Ушбу 260 минг доллар пулнинг 10 фоиздан 20 фоизигача қисмини, яъни 26 мингдан 52 минг долларгача пулни фуқаро дастлабки тўлов сифатида тўлаши шарт. Ўртача тўлов миқдорини олайлик: фуқаро уйнинг 15 фоизини, яъни 39 минг долларни дастлабки тўлов сифатида тўлади, дейлик. Демак, фуқаро қолган 221 минг долларни 20 йил, яъни 240 ой давомида ойма-ой тўлаши керак.

221 минг долларни 240 ойга бўлсак, фуқаро 20 йил давомида ҳар ойи тахминан 920 доллардан тўлаши шарт.

Қарабсизки, фуқарога ҳам, давлатга ҳам яхши. Фуқаро турмуш ўртоғи билан бирга доимо ишлаб ҳар ой тўлайди ва уйда ўз оиласи билан мазза қилиб яшайдилар. Давлатга ҳам яхши: эру хотин даромадининг асосий қисмини ўз ихтиёрлари билан давлат банкига келтириб беришади.

Давлат ўз халқининг жуда катта қисмига уй қуриб берганлиги сабабли фуқароларнинг жуда кўпчилиги даромадининг асосий қисмини кредит қарзини тўлаш учун банкка топширади. Алал-оқибат давлат ўз фуқароларига тарқатган пулининг жуда катта қисмини кредит тўлови сифатида ойма-ой осонгина йиғиб олади.
Қизиғи шундаки, катта ойлик олиб ишлаётган амалдор, бизнесмен кабилар ойлигига мос кўп хонали ва яхшироқ қурилган хонадон ёки алоҳида уй, коттеджни кредитга сотиб олади. Натижада у ҳам ойлигининг каттагина қисмини кредит тўлови сифатида ойма-ой тўлайди. Яъни ҳатто катта ойлик олган фуқароларда ортиқча пул маблағи сақланиб қолмайди ва давлатга ойма-ой қайтарилади.

Айрим ҳовлиқма диндорлар бу муносабатларда судхурлик ахтариши мумкин. Бу ерда судхурлик йўқ: янги уй қурилишига банк маблағ ажратмоқда ва уй хонадонлар сифатида сотилиши фойдасидан қурувчилар ҳам, банк ходимлари ҳам ўз фойда улушини олмоқда. Соддароқ қилиб айтганда, агар икки мусулмон ўртада маблағ сарфлаб маълум миқдорда фойда олишса, ушбу фойдани олдиндан келишган фоизларда бўлишиб олишлари мумкин.

Баъзан фуқаро қандайдир сабаб билан, масалан, ишсизлиги, касаллиги ва ўлиши оқибатида хонадон тўловини тўлай олмай қолиши мумкин. Қонунга асосан навбатдаги ойлик тўловни тўлаш учун 5 кун муҳлат берилади. Агар шу муддатни ўтказиб юборса маълум миқдорда жаримани қўшиб тўлаши мажбур. Шу йўсинда қонунда белгиланган 3 ёки 4 ой кутишади. Агар фуқаро шу муддатда тўламаса иш судга оширилади ва фуқаро хонадонни тарк қилиши зарурлиги ҳақида суд қарори қабул қилинади. Агар фуқаро хонадонни тарк қилмаса, махсус полиция бўлинмаси хонадонга келиб уйдаги барча жиҳозлар ва нарасаларни полициядаги махсус омборга олиб келиб топширади. Агар фуқаро хонадон қарзини ва кўчириш учун қилинган харажатларни тўласа, нарсалари унга қайтариб берилади. Полиция раҳбарияти қонунда белгиланган 3 ёки 4 ой кутади. Агар фуқаро тўламаса ёки тўлай олмаса, у ҳолда барча нарсалари ишлатилган нарасалар сотиладиган махсус магазинга олиб бориб топширилади ва магазин ходимлари томонидан тозаланиб дўкон расталарига арзон нархларда сотувга қўйилади. Сотувдан тушган пул хатланиб хонадон қарзини тўлаш учун ишлатилади.

Мана шундай ҳолга тушиб, ишсиз ва уйсиз қолмаслик учун барча фуқаролар ишга ўз вақтида боришади, кўча-куйда ва иш маҳали спиртли ичимликлар ичишдан, қонунни бузиб полиция таъқибига учрашдан эҳтиёт бўлишади. Шу сабабли мехнат интизоми нақадар кучли.

ТАКЛИФИМ. Ўзбекистондаги ҳар бир туман, шаҳар, вилоят ҳокими ўз ҳудудларида кўпқаватли сифатли уйлар қура бошлашсин. Дастлабки маблағни Ўзбекистон раҳбарияти давлат бюджетидан, турли инвестициялар ва банклар ҳисобидан ажратиб берсин. Ҳоким тегишли ҳокимият тизимлари орқали хонадоннинг талаб қилинадиган дастлабки тўловини тўлаш имконияти бўлган фуқароларга сота бошласин. Банклар кредит маблағларини ажратишсин. Ҳокимият ойма-ой, йилма-йил қанчалик кўпроқ уй қуриб фуқароларга шу йўсинда сотса, ҳокимият ҳисобига ойма-ой тўлов миқдори ошиб боради. Ушбу тўловларнинг камроқ қисми вилоят ва жумҳуриятга қонун асосида ўтказилсада, маблағнинг асосий қисми шу туман, шаҳар, вилоят ҳокимияти ва банклари ҳисобида қолади. Алал-оқибат фуқаролар ҳам уйли-жойли бўлишади, ҳокимиятлар ҳам маблағли бўлишади.

Шу ҳолда Ўзбекистонда озиқ-овқат нархлари ҳам стабиллашади, яъни деярли ўзгармайди. Шунда миллий валютамиз бўлмиш сўмнинг қадри ҳам хориж валюталарига нисбатан арзонлашиши тўхтатилади.

Айтмоқчидек, ҳар бир туман, шаҳар ва вилоятда қурилиш бошланса, Ўзбекистон каттагина қурилиш майдонига айланади ва унда миллионлаб фуқароларимиз, биринчи галда ёшларимиз қурилишда ишлай бошлашади. Натижада ватанимизда ишсизлик кескин камаяди ва мардикорликка кетаётган фуқаролар сони ҳам кескин камаяди.

Халқдаги пулнинг катта қисми давлатга қайтарилгач, давлат меҳнаткашлар ойликларини бемалол ошириши, камбағал оилаларга молиявий ёрдамни ва халқ фаровонлигини муттасил ошириб бориши мумкин ва керак.

АҚШда барча қимматли нарсалар, жумладан енгил авьтомобиллар, телевизорлар, комютерлар ва ҳоказо нарсалар шу йўсинда фуқароларга кредит кўринишида сотилади. Натижада фуқароларнинг жуда кўпчилиги фаровон турмуш учун зарур нарсаларнинг кўпини кредитга сотиб олмоқда ва оиласи билан тўқ ҳамда фаровон яшамоқда. Давлатимиз раҳбарлари шундай йўлни тутишса давлатимиз бой, халқимиз фаровон яшай бошлайди.

Айтмоқчидек, коррупсиянинг асосий сабабларидан бири – бу уй-жой қурилиши, қурилиш материаллари ва олди-сотдиси билан боғлиқдир. Агар давлатимиз раҳбарияти кўп қаватли уйлар қуриш ва хонадоналарни фуқароларга кредитга сотишни йўлга қўйса коррупсия ўз-ўзидан камаяди.

УШБУ ТАКЛИФИМ 43-БАНДДА 3-ТАКЛИФ СИФАТИДА ЎРИН ОЛДИ. (2021 йил 27 январ, соат 01:32, Тошкент вақти)

------------------------------------------

VI. Иқтисодиёт таркибини янада диверсификация қилиш ва унинг рақобатбардошлигини ошириш, биринчи навбатда, маҳаллий минерал хом ашёни чуқур қайта ишлаш бўйича илғор технологияларни жорий этиш орқали юқори қўшилган қийматли маҳсулотларни ўзлаштириш, ишлаб чиқариш таннархини ва энергия сарфини камайтириш

67. Электр энергияси ҳисобини назорат қилишнинг автоматлаштирилган тизимини жорий этиш.

2021 йил 20 апрель

Энергетика вазирлиги,
“Ҳудудий электр тармоқлари” АЖ

Амалий чора-тадбирлар.
Бунда 7,5 млн. дона янги ўрнатилган электр энергияси ҳисоблагичларини биллинг тизимига улаш назарда тутилади.

Таклифлар: 8
Изоҳ қолдириш

ТАКЛИФИМ. Ўзбекистонда электр тармоқларини 220 волтдан АҚШдаги каби 120 волтга босқичма-босқич ўтказиш керак. Мен шу ҳақдаги мақоламни www.siyosat.wordpress.com сайтида ва Фейсбукдаги саҳифаларда 2018 йил 14 май куни чоп этдим ([22]). Ўша мақоламда ёзилган ушбу таклифнинг ижобий томонларини келтириб ўтсам. 7-8-бандларни бугун қўшимча қилиб ёздим.

“Электр тармоғидаги кучланиш 120 волт ва частотаси 60 герц бўлган АҚШ стандартига ўтишнинг ижобий томонларини санаб ўтай.

1. АҚШ трансформаторлари ва подстанцияларининг сифати яхши ва узоқ муддат кафолатли ишлайди.

2. Улар нисбатан хавфсиздир, яъни куйиш ва ёнғин чиқиш эҳтимоли жуда пастдир. Мен АҚШда қочқин сифатида 2010 йил 21 январдан бери яшамоқдаман. Лекин бирор марта “электр симларининг қисқа туташуви натижасида ёнғин чиқди ва фуқаролар ёнғинда ҳалок бўлди” деган хабарни эшитмадим ва ўқимадим. АҚШда 50-60 қаватли бинолар ичидаги хонадонларнинг ҳар бирида конденционерлар, уй иситиш қурилмалари, бир неча телевизорлар ва комютерлар, одам бўйи билан тенг музлатгичлар ва ҳоказо электр ускуналари электр тармоғига уланган. Лекин бандай улкан уйларнинг бирортасида электр ўчиши ёки қисқа туташуви содир бўлмайди. Унинг асосий сабабларидан бири электр тармоғидаги 120 волт кучланиш борлигидир.

3. Биз 220 волтли кучланиш тармоғида фуқаролар учун биттадан розетка ўрнатамиз. АҚШда эса кучланиш 120 волт бўлганлиги сабабли бирданига иккиталик, яъни қўш розетка ўрнатилган. Сиз компютер ва бошқа электр ускуна ҳамда аппаратларингизни бирданига 2 та розеткага улашингиз мумкин. Қизиғи яна шундаки, кўпинча битта хонада, масалан хонадонингизда, меҳмонхона ва кутубхоналарда бундай қўш розеткалар бир нечта жойга ўрнатилган. Чунки қисқа туташув ва ёнғин чиқиш эҳтимоли нолга тенг.

3. 120 волтли АҚШ электр тармоғининг яна битта муҳим ижобий томони бор. Фуқаролар ишлатаётган жуда кўп электр асбоблари ва ускуналари учун 120 волт кучланиш етарлидир ва улар иккиталик штепсел вилкасига эга. Лекин музлатгич, ҳаво совутгич (кондиционер), микротўлқинли печ, электр плита, электр иситгич каби ускуналарга 220-240 волт кучланиш талаб этилади. Бундай ускуналар учун АҚШ электр тармоқларида учинчи кучланиш сими бор ва у электр розеткасида учинчи думалоқ тешик кўринишдадир. Ҳозиргина санаб ўтган ускуналар штепсел вилкаси 3 талик бўлиб, қўшимча 3-контакти ёрдамида розеткадан 220-240 волтли кучланиш ола бошлайди.

4. 120 волтли электр тармоқлари шароитида Ўзбекистондаги барча газ плиталарини электр плиталарига алмаштиришимиз мумкин ва керак. АҚШда асосан электр плиталар ишлатилади, газ плиталар ишлатиладиган жойлар жуда кам. Табиий газни ҳар бир хонадонга олиб келиш учун кўчалар қазилиб, газ трубалари кўмилиши ва майда трубалар ёрдамида газни ҳар бир фуқаро хонадонига улаб олиб кириш учун сарф бўладиган маблағ, вақт ва имкониятларни ҳисобга олинг. Бунга қўшимча ҳар бир хонадонга махсус газ ҳисоблагичлари ўрнатишга кетадиган маблағлар ҳам сарф бўлади. Электр плиталар ўрнатилганида бундай катта муаммолар ўз-ўзидан йўқ бўлади. Чунки электр токи 120 волтли тармоқдан келади ва ҳисоблагичда умумий электр миқдори ҳисоб-китоб қилинаверади.

5. 120 волт кучланишга мўлжаллаб ишлаб чиқарилаётган АҚШ электр асбоблари ҳамда ускуналарининг сифатлилиги ва узоқ муддат ишлашини кўп йиллар давомида амалда исботлаган. Шу асосда АҚШлик мутахассислар ёрдамида Ўзбекистонда қуриладиган заводлар маҳсулоти Осиёда, ҳатто дунёда рақобат бардош бўлади.

6. Қолаверса, Ўзбекистон 220 волтли кучланиш тармоғидан 120 волтли электр тармоғига ўтиш орқали Россияга бўлган яна битта муҳим боғланишдан қутуламиз ва электр соҳасида ҳам мустақил бўламиз» [22]

7. Умуман олганда, электр ватани АҚШдир. Чунки дастлабки электр ламочкаларини АҚШлик буюк ихтирочи Томас Эдисон (1847-1931) 1879 йилда кўчани ёритиш орқали намойиш қилганди. Совет Иттифоқини АҚШ раҳбарияти 1933 йилдагина тан олди. Шу сабабли Совет Иттифоқи раҳбарияти электр станцияларни қуриш ва электр тармоқларини лойиҳалаш ҳамда барпо этиш масаласида 1920-йиллар охиридан бошлаб Германия билан ҳамкорлик қилди. Германия тармоғида 220 воль кучланиш қабул қилинганлиги сабабли Совет Иттифоқида ҳам, жумладан Ўзбекистонда ҳам 220 волтли тармоқлар барпо қилинди. Лекин 220 волтли тармоқнинг катта камчиликларга эга эканлиги бугунги кунда аниқ бўлмоқда.

8. Мамлакат фуқаролари уйлари ва идораларини табиий газ билан иситишдан кўра электр билан иситиш арзонроққа тушади. Чунки табиий газни ҳар бир хонадонга етказиб бериш учун турли ўлчамдаги трубаларни Ўзбекистон бўйича қанчасини ер остига тушашимиз ва ҳар 25-30 йилда ишдан чиқиши сабабли уларни алмаштиришимиз кераклигини кўз олдингизга келтиринг. АҚШда табиий газ билан иситиладиган уйлар ва идоралар жуда камдан-камдир. Ҳаммаси асосан электр билан иситилади ва ҳисоб-китоб электр ҳисоблагичлари орқали олиб борилади.

22. АҲМАДЖОНОВ Ш. Ўзбекистонда электр тармоқларини 220 дан 120 волтга кўчириш керак. - https://siyosat.wordpress.com/2018/05/14/%d1%9e%d0...%d0%b4%d0%b0%d0%bd/#more-11871 (www.siyosat.wordpress.com 2018.14.05);

https://www.facebook.com/profile.php?id=100002930964631 (www.facebook.com Facebook даги “Шухратжон Ахмаджонов” саҳифаси, 2018.14.05).

УШБУ ТАКЛИФИМ 67-БАНДДА 9-ТАКЛИФ СИФАТИДА ЎРИН ОЛДИ. (2021 йил 25 январ, соат 17:13 Тошкент вақти)

------------------------------------------

VIII. Ҳудуд, туман ва шаҳарларни комплекс ривожлантириш, мустаҳкам ва барқарор замонавий ишлаб чиқариш ва муҳандислик-коммуникация инфратузилмасини яратиш

73. “Обод қишлоқ” ва “Обод маҳалла” дастурлари доирасида маҳалла ва қишлоқлар қиёфасини тубдан ўзгартириш.

2021 йил 1 февраль

Иқтисодий тараққиёт вазирлиги,
Молия вазирлиги, Уй-жой коммунал хизмат кўрсатиш вазирлиги, Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент шаҳар ҳокимликлари

Норматив-ҳуқуқий ҳужжат лойиҳаси.

Лойиҳада:
ҳар бир туман ва шаҳарлардаги маҳаллалар ва аҳоли сонидан келиб чиқиб, уларнинг қиёфасини тубдан ўзгартириш бўйича мақсадли параметрлар ва молиялаштириш манбаларини тасдиқлаш;
амалга ошириладиган ишларни 50 фоизини республика бюджетидан, 50 фоизини маҳаллий бюджетдан тенг улушларда ажратилишини белгилаш;
“Обод қишлоқ” ва “Обод маҳалла” дастурларида белгиланган тадбирларга халқаро молия институтлари маблағларини жалб қилишни назарда тутилади.

Таклифлар: 8
Изоҳ қолдириш

ТАКЛИФИМ (ЭСКИ ҚИШЛОҚНИ БУЗМАЙ ЯНГИ ҚИШЛОҚНИ УНИНГ ЯҚИНИДА ҚУРИШГА ДОИР ТАКЛИФНИ ЁЗИШГА УЛГУРМАДИМ).

ДАВОМИ БОР

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

2021 ЙИЛГИ ДАВЛАТ ДАСТУРИГА ТАКЛИФЛАРИМ

2017–2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар стратегиясини “Ёшларни қўллаб-қувватлаш ва аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш йили”да амалга оширишга оид Давлат дастури лойиҳаси. - http://2021.strategy.uz/ (www.2021.strategy.uz 2021.18.01)

2021 йил 18-27 Январь

"Ёшларни қўллаб-қувватлаш ва аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш йили"
ДАВЛАТ ДАСТУРИ ОНЛАЙН МУҲОКАМАСИ

ТАКЛИФЛАР СОНИ

1-ЙЎНАЛИШ 944

2-ЙЎНАЛИШ 348

3-ЙЎНАЛИШ 569

4-ЙЎНАЛИШ 807

5-ЙЎНАЛИШ 116

ЖАМИ ТАКЛИФЛАР СОНИ: 2786 ((http://2021.strategy.uz/ , 2021 йил 28 январ)

------------------------------------------------

"Ёшларни қўллаб-қувватлаш ва аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш йили" ДАВЛАТ ДАСТУРИ ОНЛАЙН МУҲОКАМАСИГА ЮБОРГАН ТАКЛИФЛАРИМ (http://2021.strategy.uz/ )

1-ЙЎНАЛИШ. ДАВЛАТ ВА ЖАМИЯТ ҚУРИЛИШИ ТИЗИМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ УСТУВОР ЙЎНАЛИШЛАРИ (1-19-бандлар)

1. 4-банд. Давлат бошқаруви органлари фаолиятини тубдан такомиллаштириш.

Ушбу таклифим 4-бандда 74-таклиф сифатида ўрин олди. (2021 йил 25 январ, соат 15:51, Тошкент вақти)


2. 13-банд. Туман бюджети харажатларини шакллантиришда маҳаллий аҳоли ва жамоатчиликнинг иштирокини таъминлаш

ДАВЛАТНИ БОЙ, ХАЛҚНИ ФАРОВОН ҚИЛИШНИНГ ОСОН ЙЎЛИ.

Ушбу таклифим 13-бандда 20-таклиф сифатида ўрин олди. (2021 йил 27 январ, соат 01:03, Тошкент вақти)


3. 17-банд. Нодавлат нотижорат ташкилотларининг роли ва аҳамиятини, ижтимоий фаоллиги ва фаолиятининг самарадорлигини ошириш.

Ушбу таклифим 17-бандда 19-таклиф сифатида ўрин олди. (2021 йил 25 январ, соат 16:03 Тошкент вақти)


4. 18-банд. Сўз эркинлигини таъминлаш ва оммавий ахборот воситаларини ҳар томонлама ривожлантириш учун ҳуқуқий асосларни янада кучайтириш.

Ушбу таклифим 18-бандда 28-таклиф сифатида ўрин олди. (2021 йил 25 январ, соат 16:12, Тошкент вақти)

---------------------------------------

2-ЙЎНАЛИШ. ҚОНУН УСТУВОРЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШ ВА СУД-ҲУҚУҚ ТИЗИМИНИ ЯНАДА ИСЛОҲ ҚИЛИШНИНГ УСТУВОР ЙЎНАЛИШЛАРИ (20-36-бандлар)

5. 30-банд. Халқаро стандартлар ва инсонпарварлик тамойилини кенг жорий этган ҳолда жазони ижро этиш ва пробация хизматини янада такомиллаштириш.

Ушбу таклифим 30-бандда 10-таклиф сифатида ўрин олди. (2021 йил 25 январ, соат 16:16, Тошкент вақти)


6. 33-банд. Коррупцияга қарши курашиш тизимини янада такомиллаштириш.

Ушбу таклифларим 33-бандда 58- ва 59-таклифлар сифатида ўрин олди. (2021 йил 26 январ, соат 12:23 ва 12:26, Тошкент вақти)

----------------------------------------

3-ЙЎНАЛИШ. ИҚТИСОДИЁТНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ВА ЛИБЕРАЛЛАШТИРИШНИНГ УСТУВОР ЙЎНАЛИШЛАРИ (37-149-бандлар)

7. 37-банд. Инфляциявий таргетлаш доирасида нарх-наво барқарорлигини таъминлаш.

ДАВЛАТНИ БОЙ, ХАЛҚНИ ФАРОВОН ҚИЛИШНИНГ ОСОН ЙЎЛИ

Ушбу таклифим 37-бандда 19-таклиф сифатида ўрин олди. (2021 йил 27 январ, соат 01:19, Тошкент вақти)


8. 38-банд. Инфляцияга номонетар омиллар таъсирини пасайтириш ва асосий озиқ-овқат маҳсулотлари нархлари барқарорлигини таъминлаш.

Ушбу таклифим 38-бандда 13-таклиф сифатида ўрин олди. (2021 йил 25 январ, соат 16:21, Тошкент вақти)


9. 40-банд. Ташқи қарз ҳажмини мақбул даражада сақлаб туриш.

ҚАРЗ БАЛОСИДАН ОГОҲ БЎЛАЙЛИК

Ушбу таклифим 40-бандда 11-таклиф сифатида ўрин олди. (2021 йил 27 январ, соат 21:58, Тошкент вақти)


10. 43-банд. Ўзбекистон Республикасининг консолидациялашган бюджети тақчиллигини камайтириш.

ДАВЛАТНИ БОЙ, ХАЛҚНИ ФАРОВОН ҚИЛИШНИНГ ОСОН ЙЎЛИ

Ушбу таклифим 43-бандда 3-таклиф сифатида ўрин олди. (2021 йил 27 январ, соат 01:32, Тошкент вақти)


11. 67-банд. Электр энергияси ҳисобини назорат қилишнинг автоматлаштирилган тизимини жорий этиш.

Ушбу таклифим 67-бандда 9-таклиф сифатида ўрин олди. (2021 йил 25 январ, соат 17:13, Тошкент вақти)


12. 74-банд. Ҳар бир қишлоқ ёки маҳаллани уларнинг имкониятлари, ўз йўналиши ва “ўсиш нуқталари”дан келиб чиқиб ривожлантириш.

Ушбу таклифим 74-бандда 9-таклиф сифатида ўрин олди. (2021 йил 26 январ, соат 22:05, Тошкент вақти)


13. 75-банд. Ҳудудларни ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришни рейтинг баҳолаш борасида тизимли мониторинг ўрнатиш ва назоратини амалга ошириш ҳамда такомиллаштириш.

Ушбу таклифим 75-бандда 3-таклиф сифатида ўрин олди. (2021 йил 26 январ, соат 14:52, Тошкент вақти)


14. 91-банд. Ҳудудларда 130 минг километр узунликдаги паст ва ўрта кучланишли электр тармоқлари ва 40 мингдан ортиқ трансформаторни босқичма-босқич янгилаш дастурини тасдиқлаш.

Ушбу таклифим 91-бандда 6-таклиф сифатида ўрин олди. (2021 йил 25 январ, соат 17:20 Тошкент вақти)


15. 98-банд. Туризм объектлари атрофидаги ер майдонлари, сув ва йўл инфратузилмаларини яхшилаш.

Ушбу таклифим 98-бандда 3-таклиф сифатида ўрин олди. (2021 йил 26 январ, соат 17:19, Тошкент вақти)


16. 115-банд. Электротехника соҳасида фаолият юритаётган корхоналарнинг рақобатбардошлигини ошириш.

Ушбу таклифим 115-бандда 2-таклиф сифатида ўрин олди. (2021 йил 25 январ, соат 17:26, Тошкент вақти)

------------------------------------------------

4-ЙЎНАЛИШ. ЁШЛАРНИ ҚЎЛЛАБ-ҚУВВАТЛАШ ВА АҲОЛИ САЛОМАТЛИГИНИ МУСТАҲКАМЛАШ ҲАМДА ИЖТИМОИЙ СОҲАНИ РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ УСТУВОР ЙЎНАЛИШЛАРИ (150-245-бандлар)

17. 151-банд. Болаларни қўллаб-қувватлаш жамоат фондини ташкил этиш.

Ушбу таклифларим 151-бандда 15-, 16- ва 21-таклифлар сифатида ўрин олди. (2021 йил 25 январ, соат 17:30 ва 17:34, 29 январ соат 13:37, Тошкент вақти)


18. 217-банд. Маданий мерос объектларининг ҳисобини юритиш, сақлаш ва ҳимоясини таъминлаш бўйича дастур қабул қилиш.

Ушбу таклифим 217-бандда 4-таклиф сифатида ўрин олди. (2021 йил 25 январ, соат 17:39, Тошкент вақти)


19. 229-банд. Ягона “Электрон таълим” тармоғини жорий қилиш.

Ушбу таклифларим 229-бандда 6-, 7- ва 8-таклифлар сифатида ўрин олди. (2021 йил 25 январ, соат 17:43, 17:45 ва 17:47, Тошкент вақти)

----------------------------------------

5-ЙЎНАЛИШ. ХАВФСИЗЛИК, МИЛЛАТЛАРАРО ТОТУВЛИК ВА ДИНИЙ БАҒРИКЕНГЛИКНИ ТАЪМИНЛАШ, ШУНИНГДЕК, ВАЗМИН, ЎЗАРО ФОЙДАЛИ ВА КОНСТРУКТИВ ТАШҚИ СИЁСАТНИ АМАЛГА ОШИРИШ СОҲАСИДАГИ УСТУВОР ЙЎНАЛИШЛАР (246-276-бандлар)

20. 257. “Жаҳолатга қарши маърифат” ғояси асосида аҳолининг мафкуравий иммунитетини мустаҳкамлаш ва ислом динининг инсонпарварлик моҳиятини тарғиб қилиш.

Ушбу таклифларим 257-бандда 16-, 17-18- ва 19-таклифлар сифатида ўрин олди (адашиб 2-таклифимни икки марта жўнатибман). (2021 йил 25 январ, соат 17:59, 18:01, 18:03 ва 18:06, Тошкент вақти)


21. 260. Инсон ҳуқуқлари соҳасида жамоатчилик мониторинги тизимини шакллантириш.

Ушбу таклифим 260-бандда 4-таклиф сифатида ўрин олди. (2021 йил 25 январ, соат 18:22, Тошкент вақти)


22. 276. Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон ва Туркманистон билан яқин қўшничилик алоқаларини мустаҳкамлаш бўйича тадбирларни амалга ошириш.

Ушбу таклифим 276-бандда 11-таклиф сифатида ўрин олди. (2021 йил 25 январ, соат 18:29, Тошкент вақти)

-------------------------------------------
-------------------------------------------

I. ДАВЛАТ ВА ЖАМИЯТ ҚУРИЛИШИ ТИЗИМИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШНИНГ УСТУВОР ЙЎНАЛИШЛАРИ (1-19-бандлар)

1.2. Давлат бошқаруви тизимини ислоҳ қилиш

4. Давлат бошқаруви органлари фаолиятини тубдан такомиллаштириш.

2021 йил 1 март

Иқтисодий тараққиёт вазирлиги,
Молия вазирлиги,
Адлия вазирлиги,
Олий Мажлис палаталари (келишув асосида),
Давлат хизматини ривожлантириш агентлиги,
вазирлик
ва идоралар

Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳалари.

Лойиҳада:
бошқарувда бир-бирини такрорлайдиган идоралар, функциялар ва бюрократик тўсиқларни ва мажлисбозликни қисқартириш;
вазирлик ва идоралар фаолиятида қарор қабул қилиш жараёнларини соддалаштириш;
рақамли технологияларни кенг жорий этиш ҳисобидан иш жараёнларини оптимал-лаштириш;
юқоридаги чоралар натижасида давлат бошқаруви ходимлари сонининг ўртача
15 фоизгача оптималлаштириш;
вазирликларда фаолиятни туман, шаҳар, қишлоқ ва маҳалла кесимида режалаштириш тизимини жорий этиш назарда тутилади.

Таклифлар: 73

1-ТАКЛИФИМ. Маълумки, Ўзбекистонда Президент раҳбарлигидаги ижроия ҳокимияти, қонун чиқарувчи Олий Мажлис ва Суд ҳокимияти бор. Илгари ҳам, бугун ҳам Ўзбекистонда Давлат хавфсизлиги хизмати ҳамда прокуратура органлари тўртинчи ҳокимият бўлиб қолмоқда. Ривожланган демократия мамлакатларида прокуратура органи ваколатлари жуда қаттиқ чегараланган ва шу сабабли оммавий ахборот воситалари (ОАВ) 4-ҳокимият вазифасини бажаради. Ушбу халқаро тажрибадан, шунингдек Ўзбекистон Мустақиллигининг олдинги 25 йиллик аянчли тажрибасидан келиб чиқиб прокуратура органлари ваколатларини кескин камайтириш ўринлидир. Фақат шу ҳолдагина ОАВ ватанимизда 4-ҳокимият ўрнини эгаллаши ва халқимиз ҳақиқий демократия эркинликлари мавжуд бўлган адолатли давлатга эга бўлиши мумкин. Шу билан бирга ушбу зарурий тадбир прокуратура органлари ходимлари сонини бемалол 15 фоиз ва ундан кўпроқ миқдорда қисқартириш имконини беради. (Ушбу таклифим 18-банд талабларига ҳам жавоб беради. Шу сабабли уни 18-бандда ҳам ёздим.)

2-ТАКЛИФИМ. Минглаб гуноҳсиз фуқаролар, жумладан кўпгина намозхон ватандошларимиз бугунги кунда Ўзбекистон қамоқхоналарида кўп йиллардан бери азоб чекмоқда. Ота-оналар фарзандларидан, болалар отасидан ажратилганига кўп йиллар бўлди. Уларга енгиллик бериш ва кечиримлик позициясидан келиб чиқиб Президент Ш.Мирзиёев “Олтин амнистияси”ни эълон қилиши ўринлидир. Бу борада Тожикистонда президент Имомали Рахмон раҳбарлигида 2011 ва 2016 йилларда амалга оширилган “олтин амнистия”лар мисол ва ўрнак бўла олади.

Шу билан бирга ушбу зарурий тадбир Ички ишлар вазирлигига қарашли Жазони ўташ муассасаларидаги ходимлари сонини бемалол 15 фоиз ва ундан кўпроқ миқдорда қисқартириш имконини беради. (Ушбу таклифим 30-банд талабларига ҳам жавоб беради. Шу сабабли уни 30-бандда ҳам ёздим.)

(11. Президент Таджикистана подписал закон о "золотой" амнистии (Тожикистон Президенти «олтин» амнистияга имзо чекди). - https://lenta.ru/news/2011/08/22/amnesty/ (www.lenta.ru 22.08.2011).

12. Закон Республики Таджикистан «Об амнистии» (полный текст) (Тожикистон Ресубликасининг «Амнистия тўғрисида» ги қонуни (тўлиқ матн)). - http://news.tj/ru/news/zakon-respubliki-tadzhikistan-ob-amnistii-polnyi-tekst (www.news.tj/ru/ 24.08.2011).

13. «Золотая» амнистия. 12 тыс. человек могут рассчитывать на свободу в РТ («Олтин» амнистия. Тожикистон Ресубликасида 12 минг киши озодликка чиқишга умид қилса бўлади). - http://tjk.rus4all.ru/news/20160819/726793082.html (www.tjk.rus4all.ru 19.08.2016))

УШБУ ТАКЛИФИМ 4-БАНДДА 74-ТАКЛИФ СИФАТИДА ЎРИН ОЛДИ. (2021 йил 25 январ, соат 15:51 Тошкент вақти)

---------------------------------------------

13. Туман бюджети харажатларини шакллантиришда маҳаллий аҳоли ва жамоатчиликнинг иштирокини таъминлаш

2021 йил 1 апрель

Молия вазирлиги,
Адлия вазирлиги,
Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар
ва Тошкент шаҳар ҳокимликлари

Ўзбекистон Республикаси Президенти қарори лойиҳаси.
Лойиҳада 2021 йилда тажриба тариқасида ҳар-бир ҳудуддан биттадан шаҳар ёки туман бюджет харжатларининг 5 фоизини жамоатчилик фикри асосида белгиланган тадбирларни молиялаштиришга йўналтириш бўйича янги тартиб экспериментдан ўтказилиши ҳамда 2022 йилдан барча туман ва шаҳарлар учун ушбу тартиб жорий этиш назарда тутилади.

Таклифлар: 20
Изоҳ қолдириш

ДАВЛАТНИ БОЙ, ХАЛҚНИ ФАРОВОН ҚИЛИШНИНГ ОСОН ЙЎЛИ

Давлат бошқарувидаги энг қийин иқтисодий масалалардан бири – халққа ойлик, мукофот ва бошқа йўллар билан тарқатилган пулларни қайтариб йиғиб олишдир. Ғарб мамлакатларида, жумладан АҚШда бунинг осон йўлини топишган.

Давлат турли қурилиш ташкилотлари ёрдамида сифатли кўпқаватли уйлар қуради ва ҳар бир хонадонни фуқароларга сотади. Табиийки, сифатли қимматли хонадонни инсон бирданига сотиб олиш имконига эга эмас. Шунда давлат турли хил банкларни жалб қилган. Бу ҳолни битта мисолда кўриб чиқайлик. Барча рақамларни тахминан ёзмоқдаман.

Айтайлик, қурилиш ташкилоти кўпқаватли уй қурди ва ундаги 2 ёки 3 хонали хонадон жиҳозлари билан таннархи 200 минг доллар бўлди. Айтайлик, қурилиш ташкилоти уйдаги ҳар бир хонадон ҳисобидан 10 фоиздан фойда олмоғи керак. Шунда ҳозирча хонадон нархи 220 минг доллар бўлади.

Банк фуқарога 20 йил муддат билан кредит беради ва бунинг учун хонадон нархига нисбатан 20 фоизи миқдорида, яъни 40 минг доллар фойда олишни режалаштиради, дейлик. Демак, хонадон нархи 260 минг доллар бўлади.

Ушбу 260 минг доллар пулнинг 10 фоиздан 20 фоизигача қисмини, яъни 26 мингдан 52 минг долларгача пулни фуқаро дастлабки тўлов сифатида тўлаши шарт. Ўртача тўлов миқдорини олайлик: фуқаро уйнинг 15 фоизини, яъни 39 минг долларни дастлабки тўлов сифатида тўлади, дейлик. Демак, фуқаро қолган 221 минг долларни 20 йил, яъни 240 ой давомида ойма-ой тўлаши керак.

221 минг долларни 240 ойга бўлсак, фуқаро 20 йил давомида ҳар ойи тахминан 920 доллардан тўлаши шарт.

Қарабсизки, фуқарога ҳам, давлатга ҳам яхши. Фуқаро турмуш ўртоғи билан бирга доимо ишлаб ҳар ой тўлайди ва уйда ўз оиласи билан мазза қилиб яшайдилар. Давлатга ҳам яхши: эру хотин даромадининг асосий қисмини ўз ихтиёрлари билан давлат банкига келтириб беришади.

Давлат ўз халқининг жуда катта қисмига уй қуриб берганлиги сабабли фуқароларнинг жуда кўпчилиги даромадининг асосий қисмини кредит қарзини тўлаш учун банкка топширади. Алал-оқибат давлат ўз фуқароларига тарқатган пулининг жуда катта қисмини кредит тўлови сифатида ойма-ой осонгина йиғиб олади.
Қизиғи шундаки, катта ойлик олиб ишлаётган амалдор, бизнесмен кабилар ойлигига мос кўп хонали ва яхшироқ қурилган хонадон ёки алоҳида уй, коттеджни кредитга сотиб олади. Натижада у ҳам ойлигининг каттагина қисмини кредит тўлови сифатида ойма-ой тўлайди. Яъни ҳатто катта ойлик олган фуқароларда ортиқча пул маблағи сақланиб қолмайди ва давлатга ойма-ой қайтарилади.

Айрим ҳовлиқма диндорлар бу муносабатларда судхурлик ахтариши мумкин. Бу ерда судхурлик йўқ: янги уй қурилишига банк маблағ ажратмоқда ва уй хонадонлар сифатида сотилиши фойдасидан қурувчилар ҳам, банк ходимлари ҳам ўз фойда улушини олмоқда. Соддароқ қилиб айтганда, агар икки мусулмон ўртада маблағ сарфлаб маълум миқдорда фойда олишса, ушбу фойдани олдиндан келишган фоизларда бўлишиб олишлари мумкин.

Баъзан фуқаро қандайдир сабаб билан, масалан, ишсизлиги, касаллиги ва ўлиши оқибатида хонадон тўловини тўлай олмай қолиши мумкин. Қонунга асосан навбатдаги ойлик тўловни тўлаш учун 5 кун муҳлат берилади. Агар шу муддатни ўтказиб юборса маълум миқдорда жаримани қўшиб тўлаши мажбур. Шу йўсинда қонунда белгиланган 3 ёки 4 ой кутишади. Агар фуқаро шу муддатда тўламаса иш судга оширилади ва фуқаро хонадонни тарк қилиши зарурлиги ҳақида суд қарори қабул қилинади. Агар фуқаро хонадонни тарк қилмаса, махсус полиция бўлинмаси хонадонга келиб уйдаги барча жиҳозлар ва нарасаларни полициядаги махсус омборга олиб келиб топширади. Агар фуқаро хонадон қарзини ва кўчириш учун қилинган харажатларни тўласа, нарсалари унга қайтариб берилади. Полиция раҳбарияти қонунда белгиланган 3 ёки 4 ой кутади. Агар фуқаро тўламаса ёки тўлай олмаса, у ҳолда барча нарсалари ишлатилган нарасалар сотиладиган махсус магазинга олиб бориб топширилади ва магазин ходимлари томонидан тозаланиб дўкон расталарига арзон нархларда сотувга қўйилади. Сотувдан тушган пул хатланиб хонадон қарзини тўлаш учун ишлатилади.

Мана шундай ҳолга тушиб, ишсиз ва уйсиз қолмаслик учун барча фуқаролар ишга ўз вақтида боришади, кўча-куйда ва иш маҳали спиртли ичимликлар ичишдан, қонунни бузиб полиция таъқибига учрашдан эҳтиёт бўлишади. Шу сабабли мехнат интизоми нақадар кучли.

ТАКЛИФИМ. Ўзбекистондаги ҳар бир туман, шаҳар, вилоят ҳокими ўз ҳудудларида кўпқаватли сифатли уйлар қура бошлашсин. Дастлабки маблағни Ўзбекистон раҳбарияти давлат бюджетидан, турли инвестициялар ва банклар ҳисобидан ажратиб берсин. Ҳоким тегишли ҳокимият тизимлари орқали хонадоннинг талаб қилинадиган дастлабки тўловини тўлаш имконияти бўлган фуқароларга сота бошласин. Банклар кредит маблағларини ажратишсин. Ҳокимият ойма-ой, йилма-йил қанчалик кўпроқ уй қуриб фуқароларга шу йўсинда сотса, ҳокимият ҳисобига ойма-ой тўлов миқдори ошиб боради. Ушбу тўловларнинг камроқ қисми вилоят ва жумҳуриятга қонун асосида ўтказилсада, маблағнинг асосий қисми шу туман, шаҳар, вилоят ҳокимияти ва банклари ҳисобида қолади. Алал-оқибат фуқаролар ҳам уйли-жойли бўлишади, ҳокимиятлар ҳам маблағли бўлишади.

Шу ҳолда Ўзбекистонда озиқ-овқат нархлари ҳам стабиллашади, яъни деярли ўзгармайди. Шунда миллий валютамиз бўлмиш сўмнинг қадри ҳам хориж валюталарига нисбатан арзонлашиши тўхтатилади.

Айтмоқчидек, ҳар бир туман, шаҳар ва вилоятда қурилиш бошланса, Ўзбекистон каттагина қурилиш майдонига айланади ва унда миллионлаб фуқароларимиз, биринчи галда ёшларимиз қурилишда ишлай бошлашади. Натижада ватанимизда ишсизлик кескин камаяди ва мардикорликка кетаётган фуқаролар сони ҳам кескин камаяди.

Халқдаги пулнинг катта қисми давлатга қайтарилгач, давлат меҳнаткашлар ойликларини бемалол ошириши, камбағал оилаларга молиявий ёрдамни ва халқ фаровонлигини муттасил ошириб бориши мумкин ва керак.

АҚШда барча қимматли нарсалар, жумладан енгил авьтомобиллар, телевизорлар, комютерлар ва ҳоказо нарсалар шу йўсинда фуқароларга кредит кўринишида сотилади. Натижада фуқароларнинг жуда кўпчилиги фаровон турмуш учун зарур нарсаларнинг кўпини кредитга сотиб олмоқда ва оиласи билан тўқ ҳамда фаровон яшамоқда. Давлатимиз раҳбарлари шундай йўлни тутишса давлатимиз бой, халқимиз фаровон яшай бошлайди.

Айтмоқчидек, коррупсиянинг асосий сабабларидан бири – бу уй-жой қурилиши, қурилиш материаллари ва олди-сотдиси билан боғлиқдир. Агар давлатимиз раҳбарияти кўп қаватли уйлар қуриш ва хонадоналарни фуқароларга кредитга сотишни йўлга қўйса коррупсия ўз-ўзидан камаяди.

УШБУ ТАКЛИФИМ 13-БАНДДА 20-ТАКЛИФ СИФАТИДА ЎРИН ОЛДИ. (2021 йил 27 январ, соат 01:03, Тошкент вақти)

---------------------------------------------

1.3. Жамоатчилик бошқаруви тизимини такомиллаштириш

17. Нодавлат нотижорат ташкилотларининг роли ва аҳамиятини, ижтимоий фаоллиги ва фаолиятининг самарадорлигини ошириш.

2021 йил 1 март

Олий мажлис палаталари (келишув асосида),
Адлия вазирлиги,
“Юксалиш” умуммиллий ҳаракати,
“Тараққиёт стратегияси” маркази

Ўзбекистон Республикаси Президенти Фармони лойиҳаси.
Лойиҳада:
энг аввало, таълим, маданият, тиббиёт, экология, қурилиш, кадастр, транспорт, коммунал хўжалиги, бандлик, ижтимоий хизматлар кўрсатиш соҳасидаги мавжуд муаммоларни аниқлаш, уларни чуқур таҳлил қилиш, ечимлари бўйича таклиф ишлаб чиқиш, ижроси устидан жамоатчилик назоратини таъминлашга ижтимоий буюртма асосида нодавлат нотижорат ташкилотлари кенг жалб қилиш амалиётини йўлга қўйиш;
Олий Мажлис Қонунчилик палатасида Нодавлат нотижорат ташкилотларининг доимий вакили институтини жорий этиш;
Нодавлат нотижорат ташкилотларини ва фуқаролик жамиятининг бошқа институтларини қўллаб-қувватлаш жамоат фонди фаолияти учун 2021 йилда Ўзбекистон Республикаси Давлат бюджетидан 60 млрд сўм йўналтириш назарда тутилади.

ТАКЛИФИМ. Президент Шавкат Мирзиёев 2018 йил 4 май куни “Мамлакатни демократик янгилаш жараёнида фуқаролик жамияти институтларининг ролини тубдан ошириш чора-тадбирлари тўғрисида” номли фармонга имзо чекди. Ўзбекистонда ҳақиқий фуқаролик жамиятини вужудга келтириш учун юз минглаб, ҳатто миллиондан ортиқ нодавлат нотижорат ташкилот (ННТ)лари фаолият олиб бормоғи керак. Туркий ва форсий халқларнинг 4-5 минг йиллик тарихига эга бўлган гап-гаштакдек демократия эркинликлари асосига қурилган ННТлари бор. Гап-гаштакларни оммавийлаштириш ва ривожлантириш ҳақида Президент фармони имзоланса ҳамда қонун қабул қилинса ва ҳокимлар ҳамда жойлардаги ҳокимият органлари қўллаб-қувватласа ватанимизда яқин йилларда юз минглаб гап-гаштак деб аталувчи туркий ННТлар фаолият олиб бора бошлайди. Бу жараёнда улар дунё жамоатчилигини лол қолдириб фуқаролик жамиятини тездан шакллантиради ва ривож топтиради.

УШБУ ТАКЛИФИМ 17-БАНДДА 19-ТАКЛИФ СИФАТИДА ЎРИН ОЛДИ. (2021 йил 25 январ, соат 16:03 Тошкент вақти)

----------------------------------------

18. Сўз эркинлигини таъминлаш ва оммавий ахборот воситаларини ҳар томонлама ривожлантириш учун ҳуқуқий асосларни янада кучайтириш.

2021 йил 1 май

Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги,
Журналистлар уюшмаси,
МТРК,
Ўзбекистон Миллий ахборот агентлиги,
вазирлик
ва идоралар

Ўзбекистон Республикаси Президенти қарори лойиҳаси.

Лойиҳада:
оммавий ахборот воситаларини янада ривожлантириш, мустақил фаолият юритишини ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш;
журналист ва блогерлар эркин фаолият юритиши учун ҳуқуқий асосларни янада кучайтириш;
давлат органларида ахборот хизматлари фаолиятини йўлга қўйиш ва ривожлантириш;
давлат органлари томонидан ўз фаолиятини оммавий ахборот воситалари билан яқин мулоқот ва ҳамкорликни йўлга қўйиш бўйича комплекс чора-тадбирлар;
Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлиги фаолиятини қайта кўриб чиқиш назарда тутилади.

ТАКЛИФИМ. Маълумки, Ўзбекистонда Президент раҳбарлигидаги ижроия ҳокимияти, қонун чиқарувчи Олий Мажлис ва Суд ҳокимияти бор. Илгари ҳам, бугун ҳам Ўзбекистонда Давлат хавфсизлиги хизмати ҳамда прокуратура органлари тўртинчи ҳокимият бўлиб қолмоқда. Ривожланган демократия мамлакатларида прокуратура органи ваколатлари жуда қаттиқ чегараланган ва шу сабабли оммавий ахборот воситалари (ОАВ) 4-ҳокимият вазифасини бажаради. Ушбу халқаро тажрибадан, шунингдек Ўзбекистон Мустақиллигининг олдинги 25 йиллик аянчли тажрибасидан келиб чиқиб прокуратура органлари ваколатларини кескин камайтириш ўринлидир. Фақат шу ҳолдагина ОАВ ватанимизда 4-ҳокимият ўрнини эгаллаши ва халқимиз ҳақиқий демократия эркинликлари мавжуд бўлган адолатли давлатга эга бўлиши мумкин. (Ушбу таклифим 4-банд талабларига ҳам жавоб беради. Шу сабабли уни 4-бандда ҳам ёздим.)

УШБУ ТАКЛИФИМ 18-БАНДДА 28-ТАКЛИФ СИФАТИДА ЎРИН ОЛДИ. (2021 йил 25 январ, соат 16:12 Тошкент вақти)

------------------------------------------
------------------------------------------

II. ҚОНУН УСТУВОРЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШ ВА СУД-ҲУҚУҚ ТИЗИМИНИ ЯНАДА ИСЛОҲ ҚИЛИШНИНГ УСТУВОР ЙЎНАЛИШЛАРИ (20-36-бандлар)

2.3. Маъмурий ва жиноят қонунчилигини такомиллаштириш

30. Халқаро стандартлар ва инсонпарварлик тамойилини кенг жорий этган ҳолда жазони ижро этиш ва пробация хизматини янада такомиллаштириш.

2021 йил 1 июн

Ички ишлар вазирлиги,
Маҳалла ва оилани қўллаб-қувватлаш вазирлиги,
Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги, Соғлиқни сақлаш вазирлиги,
Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳалари.

Лойиҳаларда:
халқаро стандартлардан келиб чиқиб, 25 та манзил-колонияларни босқичма-босқич қисқартириш;
биринчи марта озодликдан маҳрум қилиш жазосига ҳукм қилинган ва қатъий тузалиш йўлига ўтган маҳкумларни манзил-колонияга ўтказиш амалиётини бекор қилиб, уларни жазони енгилроғи билан алмаштириш асосида тўғридан-тўғри пробация назоратига олиш тартибини жорий қилиш;

жазони енгилроғи билан алмаштириш ва жазони ўташдан муддатидан илгари шартли озод қилиш тўғрисида тақдимнома киритиш ваколатини жазони ижро этиш органлари (муассасалари)дан янги ташкил этиладиган инсонпарварлик комиссияларига ўтказиш;

пробация хизмати марказий ва ҳудудий маҳкамалари мақомини ошириш, ушбу хизматнинг кадрлар салоҳияти ва моддий-техника базасини мустаҳкамлаш;

пробация назоратидаги шахсларнинг хулқ-атворини назорат қилиш, уларни ижтимоий мослаштириш ва янги жиноят содир этишининг олдини олиш механизмларини кучайтириш;

пробация назоратидаги шахсларнинг хатти-ҳаракатларини, уларга электрон браслет воситасини таққан ҳолда, реал вақт режимида электрон кузатиш ва мониторинг қилиш тартибини жорий қилиш;

“пробация фаолияти” таълим йўналиши ва мутахассислиги бўйича кадрлар тайёрлашни йўлга қўйиш;
ҳокимликлар ҳузуридаги озодликдан маҳрум этиш жойларидан озод қилинган шахсларни реабилитация қилиш ва ижтимоий мослаштириш марказлари фаолиятини такомиллаштириш назарда тутилади.

Таклифлар: 8
Изоҳ қолдириш
ТАКЛИФИМ (5-ТАКЛИФ) Минглаб гуноҳсиз фуқаролар, жумладан кўпгина намозхон ватандошларимиз бугунги кунда Ўзбекистон қамоқхоналарида кўп йиллардан бери азоб чекмоқда. Ота-оналар фарзандларидан, болалар отасидан ажратилганига кўп йиллар бўлди. Уларга енгиллик бериш ва кечиримлик позициясидан келиб чиқиб Президент Ш.Мирзиёев “Олтин амнистияси”ни эълон қилиши ўринлидир. Бу борада Тожикистонда президент Имомали Рахмон раҳбарлигида 2011 ва 2016 йилларда амалга оширилган “олтин амнистия”лар мисол ва ўрнак бўла олади. (Ушбу таклифим 4-банд талабларига ҳам жавоб беради. Шу сабабли уни 4-бандда ҳам ёздим.)

(11. Президент Таджикистана подписал закон о "золотой" амнистии (Тожикистон Президенти «олтин» амнистияга имзо чекди). - https://lenta.ru/news/2011/08/22/amnesty/ (www.lenta.ru 22.08.2011).

12. Закон Республики Таджикистан «Об амнистии» (полный текст) (Тожикистон Ресубликасининг «Амнистия тўғрисида» ги қонуни (тўлиқ матн)). - http://news.tj/ru/news/zakon-respubliki-tadzhikistan-ob-amnistii-polnyi-tekst (www.news.tj/ru/ 24.08.2011).

13. «Золотая» амнистия. 12 тыс. человек могут рассчитывать на свободу в РТ («Олтин» амнистия. Тожикистон Ресубликасида 12 минг киши озодликка чиқишга умид қилса бўлади). - http://tjk.rus4all.ru/news/20160819/726793082.html (www.tjk.rus4all.ru 19.08.2016))

УШБУ ТАКЛИФИМ 30-БАНДДА 10-ТАКЛИФ СИФАТИДА ЎРИН ОЛДИ. (2021 йил 25 январ, соат 16:16 Тошкент вақти)

--------------------------------------------

2.4. Жиноятчиликка қарши курашиш ва ҳуқуқбузарликларнинг олдини олиш тизимини такомиллаштириш

33. Коррупцияга қарши курашиш тизимини янада такомиллаштириш.

2021 йил 1 май

Коррупцияга қарши курашиш агентлиги,
Бош прокуратура,
Адлия вазирлиги, Молий вазирлиги,
Ички ишлар вазирлиги,
Давлат хавфсизлик хизмати,
Миллий гвардия,
Олий суд,
Давлат солиқ қўмитаси,
Давлат божхона қўмитаси,
вазирлик ва идоралар

Норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар лойиҳалари.
Лойиҳаларда:
Коррупцияга қарши курашиш бўйича 2021–2025 йилларга мўлжалланган миллий стратегияни ишлаб чиқиш;
аниқ индикаторларни ўзида акс этирувчи коррупцияга қарши курашишнинг асосий йўналишлари белгилаш ва чора-тадбирлар режасини ишлаб чиқиш;
Коррупцияга қарши курашиш агентлиги фаолияти ҳуқуқий асосларини такомиллаштириш;
коррупцияга қарши ички назорат тизими (“комплаенс-назорат”) ҳуқуқий асосларини яратиш ҳамда коррупцияга қарши курашишнинг воситаларини такомиллаштириш назарда тутилади.

Таклифлар: 47
Изоҳ қолдириш

1-ТАКЛИФИМ. Ўзбекистон Мустақиллигининг деярли 30 йили давомида турли фуқаролар ўз бойлигини турли йўллар билан, баъзан яширин ноқонуний усуллар билан шакллантирди. Уларнинг мулклари Ўзбекистонда ва хориж имамлакатларида бор. Мамлакатимиз фуқаролари бундан буён мулкни коррупциясиз, ҳалол ва қонуний йўл билан топишига эришиш учун авваламбор мавжуд очиқ ва яширин мулкларни давлат рўйхатидан ўтказишга эришмоғимиз керак. Бунинг учун барча фуқароларимизга 6 ойлик ёки бир йиллик муддатга мулк ва пул маблағи амнистияси (авф этиш) ҳамда легализациясини эълон қилиш ўринлидир. Масалан, қўшнимиз Қозоғистонда бундай қонун икки марта – 2008 ва 2014 йилларда эълон қилинганди.
(1. Закон Республики Казахстан «Об амнистии в связи с легализацией имущества («Мулк легализацияси билан боғлиқ амнистияга доир” Қозоғистон Республикаси қонуни, с изменениями и дополнениями по состоянию на 26.03.2007 г.)» - https://online.zakon.kz/document/?doc_id=30061502#pos=1;-117

2. Постатейный комментарий к Закону Республики Казахстан «Об амнистии в связи с легализацией имущества» от 5 июля 2006 года № 157-III («Мулк легализацияси билан боғлиқ амнистияга доир” Қозоғистон Республикаси 2006 йил 5 июндаги 157-III сонли қонунига бандма-банд изоҳлар). - https://online.zakon.kz/document/?doc_id=30078966#pos=1005;-103 )

“Мулк легализацияси тўғрисида” (“Закон о легализации имущества”) номли Қозоғистон қонунида муддат 2014 йил 30 июндан 2016 йил 31 декабргача қилиб белгиланганди (Закон Республики Казахстан «Об амнистии граждан Республики Казахстан, оралманов и лиц, имеющих вид на жительство в Республике Казахстан, в связи с легализацией ими имущества (с изменениями дополнениями по состоянию на 29.03.2016 г.)» - https://online.zakon.kz/document/?doc_id=31573214#pos=298;-102 )

Токи 6 ойлик ёки бир йиллик муддат ичида барча фуқаролар Ўзбекистонда ва хориждаги мулкларини, банклардаги пул сармояларини ватанимизда расман давлат рўйхатидан ўтказишсин. Муддат тугагач аниқланган ноқонуний мулклар ва банклардаги пул маблағлари давлат ихтиёрига конфискация қилиниши ҳақида ҳам огоҳлантирилсин. Шу ҳолда мамлакатимизга миллиард-миллиард долларлар қайтиши ва Ватанимиз иқтисодиётида ошкора ҳамда қонун доирасида ишлатила бошланиши мумкин ва керак.


2-ТАКЛИФИМ. Мулк ва маблағлар амнистияси муддати тугагач ва улар рўйхатга олиб бўлингач Ўзбекистонннинг ҳар бир фуқароси йиллик даромади ҳақида декларация тўлдириши мажбурий эканлиги ҳақида Олий Мажлис қонун қабул қилади ва презиидентимиз имзосидан кейин кучга киради. Мана шу йўл билан халқимиз айрим фуқаролар ҳамда амалдорлар бойлигини назорат қилиши ва коррупсияга қарши қонуний курашиши мумкин бўлади.

УШБУ ТАКЛИФЛАРИМ 33-БАНДДА 58- ВА 59-ТАКЛИФ СИФАТИДА ЎРИН ОЛДИ. (2021 йил 26 январ, соат 12:23 ва 12:26, Тошкент вақти)

ДАВОМИ БОР

Donald Trump, President of the United States of America
Vice President of the United States, President of the Senate Mike Pence
President-elect of the United States of America Joe Biden
Vice President-elect of the United States Kamala Harris
Speaker of the United States House of Representatives Nancy Pelosi
Governor of Maryland Larry Hogan
Mayor of the District of Columbia Muriel Bowser
Senators and Representatives of the U.S. Congress

The United Nations High Commissioner for Refugees Filippo Grandi
United Nations High Commissioner for Human Rights Michelle Bachelet
Director the Office for Democratic Institutions and Human Rights (ODIHR) Ingibjörg Sólrún Gísladóttir
The President of International Rescue Committee David Miliband Acting Chair the Freedom House D. Jeffrey Hirschberg
The Executive Director the American Civil Liberties Union Anthony D. Romero
The Executive Director Front Line Defenders Andrew Anderson
The Secretary General of CIVICUS: World Alliance for Citizen Participation Lysa John
The Executive Director of Human Rights Watch Kenneth Roth
The Secretary General of Amnesty International Kumi Naidoo
Ambassador of Uzbekistan to the United States Javlon Vakhabov

Uzbek editorial office of Radio "Ozodlik" of Radio Free Europe / Radio Liberty
Uzbek editorial office of Radio "Bi-bi-si"
Uzbek editorial office of Radio “Amerika ovozi” (“Voice of America”)
The Editor of the Washington Post Mr. Martin Baron

Shuhratjon Ahmadjonov (Uzbek, born 1954)
Mailing address:
216 Tulip Dr., Gaithersburg, Maryland, 20877
E-mail: havassh54@gmail.com

September 8, December 14, 2020

MR. PRESIDENT DONALD TRUMP! MR. PRESIDENT-ELECT JOE BIDEN!
DEAR SENATORS AND REPRESENTATIVES! DEAR AMERICANS AND LEADERSHIPS OF THE HUMAN RIGHTS ORGANIZATIONS! (COMPLAINT)

The US government didn't provide money (financial) assistance to me during the pandemic.

The US government has granted me political asylum as a human rights defender and journalist since January 2010. I was helped by International Rescue Committee when I moved from Kazakhstan to the United States and several months after I moved.

In the United States, quarantine was announced on March 13, 2020. The US government (leadership) has allocated $2.3 trillion in financial assistance to US residents. They paid individual residents $1,200 in mid-April, and then $600 weekly. I was not paid this $1200, weekly from May for $600 and from August for $400 until today - September 8 (December 14) 2020.

How do I survive during a pandemic? First, I spent all my savings accumulated in the bank. Second, I borrowed. Third, was resumed the printing of the newspaper "Street Sense" from July 1, 2020. I sell "Street Sense" on a daily basis, which is 7 days a week. Although it is dangerous in a pandemic due to the danger of contracting coronavirus. Let me remind you: in the United States today - December 14, 2020, more than 16 million 386 thousand people have become ill with coronavirus. Of these, more than 302 thousand people died. For comparison: The US saw 53,402 battle deaths during World War I, and in the World War II - 291,557 (https://en.wikipedia.org/wiki/United_States_military_casualties_of_war ). While Allah (Lord God) saved me from this deadly disease. Thank you, Lord God (December 14, 2020). Fourth, helped me my buyers of the newspaper "Street Sense" financially. Thanks to them.

Now I will write what measures I have taken to solve the problem of government financial aid, that is, stimulus money. I have been working as a vendor at Street Sense since late October 2012. I have reached out to cash assistance to Mrs. Lissa Ramsepaul, Director of Case Management on April 13, 2020. She wrote the following questions.

«In order to tell you if/when you will get stimulus money I need to know:
1. Did you file taxes?
2. Do you get Social Security benefits?
3. If neither of the first 2 questions apply, we have to give the IRS your information through an online form.
We need to do this»

I answered these questions in writing on April 21, 2020.

“Dear Mrs. Lissa Ramsepaul!
My answers to your questions:

1. I have been working as a vendor at Street Sense since the end of October 2012. We vendors earn very little. For this reason, I didn’t pay taxes.

2. As a refugee and unemployed person, I am entitled to receive monthly Social Security benefits in the form of Food Stamp. I have been working as a vendor at Street Sense. I have not voluntarily received Social Security benefits from January 2013 to the present day.

3. It is known that on March 16, 2020, the United States was quarantined due to the coronavirus pandemic. Since March 16 I have no income and am in difficult financial condition. I know that the U.S. government has provided financial assistance to U.S. residents. Please help me in getting money for stimulation.
I waiting for your reply”

Mrs. Lissa Ramsepaul read my answers and said, "Please write your home address, phone number and email». I wrote them on the same paper.

I asked about the results of Mrs. Lissa Ramsepaul at the end of April. She answered verbally. I didn't understand. I said, "Please write your response in writing." She refused to answer in writing. I twice asked for a written answer and she refused twice.

I waited for a written response from the IRS (Internal Revenue Service) until the end of May 2020. I have not received any response from the IRS.

I decided to fill out (to complete) the relevant tax documents and send them to the IRS. I have read a lot of US tax sites and information in June 2020. As a result of the search, I opened the site Non-Filers: Enter Payment Info Here. - https://www.irs.gov/coronavirus/non-filers-enter-payment-info-here There was a link to the following entry.
“Enter your information”

In the next step, the website opened: If you don't usually file a tax return, submit your information here to get the Economic Impact Payment. - https://www.freefilefillableforms.com/#/fd/EconomicImpactPayment

There was the following entry at the end: GET STARTED
The following page opens: Create an Account. - https://www.freefilefillableforms.com/#/fd/createaccount

I answered questions and started an account. On the right was the entry: “Continue working on your return. Sign into your 2019 return” and “Sign In”. I'm logged in. There the tax form 1040 was opened in two versions: a regular form and an electronic form on the site https://www.freefilefillableforms.com/#fd/home/form/F1040/0/0/0

I have a question: if a citizen usually does not file a tax return, then why on the page https://www.freefilefillableforms.com/#/fd/createaccount give a link to the tax form 1040?

I contacted Mrs. Lissa Ramsepaul, Director of Case Management mid-June 2020. I said, “Please give (provide) to me a copy of the document being sent to the IRS”. She refused. I told her: “This document concerns me personally. Therefore, I have the right to read it." She again refused to provide a copy of the document being completed and sent. Apparently, she wanted to write some kind of slander, defamation, calumny about me in this document and therefore didn’t want to give me a copy.

I reached out to Mr. Brian Carome, Chief Executive Officer Street Sense Media. But Mrs. Lissa Ramsepaul even refused Mr. Brian Carome. This is in opposition to the First Amendment to the US Constitution on freedom of speech. It means that someone promised her protection from such illegal actions ...

I think Mrs. Lissa Ramsepaul discriminated against me because I am a Muslim, refugee and not a US citizen.

I opened the page https://www.freefilefillableforms.com/#fd/home/form/F1040/0/0/0 I translated two versions of the form 1040, understood the questions and answered, that is, I filled out the form 1040. Where there is I no payment and monetary figures wrote zeros.

In the electronic version of Form 1040, there was a record at the end: “Continue to E-File” and I tapped (knocked) with the mouse over that record. As a result, I answered all the questions and sent an electronic version of Form 1040 on June 17, 2020. For some reason, she was blocked and she didn’t leave.

This electronic version was repeated again to send on July 29, 2020. A recording appeared on the computer screen: “Sorry, we are updating the system. Please try again in a few minutes. ID: 13563577869177529 (Code: 0)”

I sent the completed regular Form 1040 on June 23, 2020 by certified mail with notice to the Tax Office at 1500 Pennsylvania Avenue NW, Washington, DC 20224. The notification card was returned to my mailing address on July. I have not received any responses from them until today - September 8 (December 14), 2020.

So, the US government does not provide financial assistance to me during the pandemic. The US government has promised individual residents to pay (in April in two weeks) $1200 and $ 600 weekly. They didn't pay me a single dollar until today - on September 8 (December 14), 2020.
I am sure that the reason for the refusal of monetary assistance (financial aid) and the persecution is my human rights and journalistic activities. This is the first.

Second, I have been supporting the US Democratic Party in the presidential elections in monetary and other ways since 2012. In my opinion, some law enforcement officers are depriving me of financial assistance during the pandemic, wanting to deprive me of the opportunity to support the US Democratic Party with money in the upcoming elections on November 3, 2020.

Various of persecution were also used against me in the US. In October 2019, I wrote a long, two-part article in Russian about my human rights work and the reasons for the persecution during my long life in the United States. Article address:

АХМАДЖОНОВ Ш. В Вашингтоне проводят испытание новое кибероружие (A new cyber weapon is being tested in Washington, DC. By Ahmadjonov Sh.).
Часть 1 (Part 1). - https://www.liveinternet.ru/users/4799013/rubric/6801767/ (www.liveinternet.ru Дневник “Турон-Шухратжони”, Рубрика «Правозащита», Octobr 1, 2019 (Diary “Turon-Shuhratjoni”, Rubric “Human rights protection”, Octobr 1, 2019));
https://siyosat.wordpress.com/2019/09/28/в-вашингт...дят-испытание-ново/#more-12408 (www.siyosat.wordpress.com September 28, 2019).
Часть 2 (Part 2). - https://www.liveinternet.ru/users/4799013/rubric/6801767/ (www.liveinternet.ru Дневник “Турон-Шухратжони”, Рубрика «Правозащита», Octobr 12, 2019);
- https://siyosat.wordpress.com/2019/10/14/в-вашингт...т-испытание-ново-2/#more-12435 (www.siyosat.wordpress.com Octobr 14, 2019).

If any American wants to read this article in English, I recommend reading it using the program www.translate.google.com

To these many types of persecution, I can add about two more illegal methods of persecution that were not written in the article.

1. I turned 65 in January 20, 2019. Therefore, I wanted to solve two problems: pension (retirement) and renting a cheap housing (studio). I contacted the Silver Spring District Center of the Department of Health and Human Services (Silver Spring Center, 8818 Georgia Ave., Silver Spring, Maryland 20910) on January 24, 2019. The employee spoke to someone on the phone and invited me into the room. There she gave me two addresses printed on the computer.

At the first address, I contacted (applied) the Social Security Administration (315 N Washington St., Rockville, Maryland 20850) with a request to apply for a pension on January 2019. The employee said (meaning): “You should have accumulated 40 credits. You only have 4 credits. Therefore, you are not entitled to a pension." Let me remind you: in the United States one credit was equal to $1320 in 2018.

Under US law, you can only accumulate 4 credits per year. That is, a US resident needs to work for at least 10 years and pay taxes regularly for 10 years. I came to the United States in January 2010. First, a refugee is given 8 months after arriving in the United States to learn English and find a job. Secondly, I applied to the Social Security Administration in January 2019. How could I accumulate 40 credits in 8 years?

As a result, they refused to pay a pension and I do not receive a pension. I will write about this in detail in a separate article.

It is pertinent to write that I have been living in the United States since January 2010 as a refugee and have not yet accepted (acquired) US citizenship. Firstly, a group of people in civilian clothes has been surveillance (spying) and provocating against me for more than 10 years. I assume they are agents of the Federal Bureau of Investigation (FBI) and/or FBI-related people. They are the ones who take photographs and videos of me, and they have organized it with the help of street snitches and informer’s day and night for over 10 years. In my opinion, on the basis of these photos and videos, it was these people who organized 19 thefts and 4 robberies against me from November 2012 to October 2019. The police and the FBI didn't investigate any of these crimes and not one offender was punished.

Secondly, this group of people-persecutors in civilian clothes have been trying for more than 10 years to apply punitive psychiatry against me and thereby try to deprive me of my basic human rights. With the help of punitive psychiatry, they did not investigate any of 19 thefts and 4 robberies. I wrote in the aforementioned large article about the use of punitive psychiatry in the United States against dissidentrs, especially unemployed dissenters. In the future, I will try to write a separate large article on punitive psychiatry in the United States, if God will allow.

Thirdly, this group of people-persecutors in civilian clothes is not controlled by anyone in the USA and they do whatever they want against me, especially at night. I will write about these illegal acts in the articles in the future, if the Lord God allows.

I still (so far) have the status of a refugee and a citizen of a foreign country - Uzbekistan. If in this status they continue persecuting me for more than 10 years, then what will happen if I accept US citizenship? It is hard to imagine.

For these reasons, I haven't yet accepted US citizenship.

As a continuation of these persecution and crimes, they deprived me of my old age pension. Discrimination against me continues both on the issue of pensions and on the issue of financial assistance during the pandemic.

2. I live alone. In the United States, state authorities provide cheap housing (studio) to single people of retirement age. For example, in Washington, D.C., there is a 7-story building where every elderly person of retirement age life in a separate studio (address: 725 24th Street Northwest, Washington, DC 20037).

I wanted to rent cheap accommodation (room). At the second address, which I received at the Silver Spring District Centre on January 24, 2019, I contacted the Department of Montgomery County Health and Human Services (1301 Piccard Drive, Rockville, Maryland) at the end of January 2019. The employee talked to me for about an hour with the help of an interpreter. The interpreter connected with us through phone. I answered all her questions. She said, “I will be sending inquiries to some organizations asking them to provide you with accommodation. So please sign the document." I signed it.

She invited Ms. Kurling Altes, Case Manager Homeless Outreech Services, Every Mind, to the next meeting. Mrs. Kurling Altes gave me a business card and we decided to make an appointment via email.

She sent me the following letter on February 6, 2019. Please note, she writes here about receiving (providing) housing for the elderly.

«Good day,
How are you? I am reaching out again to schedule an appointment for your intake. I would like to help you apply for services that you requested, especially the Senior Housing. Please email back with a time that works for you.
My cell: 301. 978.1134
Take care! »

We agreed to meet at Every Mind's office on February 11, 2019 (1000 Twinbrook Pkwy, Rockville, Maryland, 20851). We talked through a computer using the program www.translate.google.com She stubbornly wanted to get my signature under the document allowing her to send full information about me. I wrote: "They don't need to provide all the information about me. A minimum of information is enough for them to start. If they are interested in my request, then I can provide them with information in person"

The dispute continued. I wrote, “I must familiarize the authority of your organization. I don't know much about your organization yet. I propose to stop here for today. I'll get to know at home your organization based on the text on the site"

After the first conversation with Ms Kurling Altes, I returned home and read about Every Mind organization on the Internet. As a result, I sent her the following letter on February 18, 2019.

“Hello, Mrs. Kurline Altes!
I learned about the mission of your organization EveryMind at www.every-mind.org/about/our-mission/
I realized that your organization deals with people with mental health problems. I have no such problem. Therefore, please to cancel our meeting scheduled for February 19 and further meetings.
Best regards”

I came to the Department of Health and Human Services, Montgomery County (1301 Piccard Drive, Rockville, Maryland) on February 19, 2019. There is a large inscription near the building at the intersection: Health and Human Services, Montgomery County: 1301 Piccard Drive. And at the entrance above the door there is a record: The Crisis Center.

I met with that employee. I told her: “I realized (understand) that you and Every Mind are working with people with mental health problems. I don't have such a problem. Therefore, please to cancel sending requests to other organizations, that is, information about me” She agreed and promised to stop sending documents with information about me.

I asked: "I wonder what organizations you sent information about me to?" She refused to tell me the names of the organization where she sent and which organizations were interested in my personal data. This is the level of freedom of speech in the United States: a person is not given the opportunity to get acquainted (read) and learn (know) information and documents concerning himself.

I realized that on January 24, 2019, at the Silver Spring District Center of the Department of Health and Human Services, the Federal Bureau of Investigation (FBI) agent called an employee and he ordered me to give the address of the Montgomery District Crisis Center.

So, taking advantage of the moment, I was fraudulently sent to psychiatrists at the Montgomery District Crisis Center. They fraudulently wanted to get my signature for the necessary documents. Thus, they planned to use punitive psychiatry against me. This is another provocation and mockery.

I wrote about the use of punitive psychiatry against dissidents in the United States in the aforementioned large article.

For these reasons, during the pandemic from March 2020 to the present day - September 8 (December 14), 2020 I spend the night in hostels paying monthly from $800 to $950. I spent all my bank savings over $1100 and got into a big debt.

I will write in more detail in a separate article on misadventures and mockeres on the problem of getting a rental apartment (studio) from May 2014 to present - September 8 (December 14) 2020.

Please help me get the US Government's promised financial assistance during the pandemic.
--------------------------------------------------

P.S. 1. I have made a translation of this Appeal (complaint) into English using the program www.translate.google.com I am sorry for possible mistakes in translation.

2. I sent this complaint to Mr. Donald Trump, the President of the USA, on September 8, 2020 via the site https://www.whitehouse.gov/contact/ There they are allowed to send up to 2000 characters. Therefore, I sent a complaint 8 times in parts.

3. I sent the complaint to the Speaker the United States House of Representatives Mrs. Nancy Pelosi on September 8, 2020 on the website https://www.speaker.gov/contact

4. I mailed my complaint to the Mayor of the District of Columbia, Mrs. Muriel Bowser, and the editor of the Washington Post, Mr. Martin Baron, on September 14, 2020, by certified mail with notice.

5. (September 20, 2020) I've been poisoned many times. The next two poisonings were organized at the end of August and September 20, 2020. They can poison me with a lethal (deadly) dose for the third time. Therefore, I decided to write about this and inform you.

I spend the night (sleep) at DC International Hostel from August 2 to today - November 30 (address: 1418 9th Street NW, Washington DC 20001). I was severely (badly) poisoned somewhere on August 26 (Wednesday). I assume (guess) the cause of the poisoning was the following.

In Uzbekistan quarantine has also been declared since March 2020 in connection with the pandemic. Residents of the country are difficult. But it is especially difficult for human rights defenders. For example, the well-known human rights activist of Uzbekistan Shukhrat Rustamov died of coronavirus in Tashkent on August 28, 2020, at the age of 67.

The government pays the salaries of government employees. Usually, the authorities do not allow human rights defenders to get a job and try to prosecute them through financial problems. They remained in a very difficult situation in the context of the pandemic and quarantine. Therefore, I sent a $100 (one hundred dollar) cash aid to the well-known human rights defenders in Tashkent (Uzbekistan) on August 24, 2020.

Apparently, they planned to break me up those who deprived me of my pension and financial assistance from the US government during the pandemic. I survived. I worked extra and managed to send $100 on August 24. Apparently, they were irritated by this fact and they decided (annoyed) to punish me by poisoning.

I had breakfast on the morning of August 26, 2020. After eating, a few hours passed and I had pain appeared in the lumbar region from left to right. I thought they had another drug interrogation at last night and beat me in the lower back. (In the shelter in 2014, after a night of drug interrogation, my lower back hurt badly all day. Then I could not even walk and called 911 ambulance, went to the hospital and stayed there until the evening.)

But a few more hours passed and the pain remained on both kidneys. This means that the poison was added at night to the food or water that was in my bag. I had breakfast with them and was poisoned on August 26, 2020 ...

It is appropriate to say that by the Resolution of the Cabinet of Ministers under the President of the Republic of Uzbekistan on March 27, 1992, "On measures to ensure the effective operation of the Uzbek-American joint venture "Zarafshan-Newmont" and providing it with government guarantees" to the joint venture of "Zarafshan-Newmont", established by the State-General and Navoi Mining and Metallurgical Plant, from the Uzbek side, and the company "Newmont Mining Corporation", on the American side, was granted the right to sell free at world prices of the gold produced by it, bearing in mind that at least 50 percent of the production will be sold to the Republic of Uzbekistan (https://www.lex.uz/docs/405134 ). Gold from the Muruntau deposit is the cleanest in the world - its purity is 99.99 percent.

"Zarafshan-Newmont" started its activity in 1995. "Newmont Mining Corporation" ceased operations in Uzbekistan in 2006. Over the years, many tons of gold have been transported from Uzbekistan to the United States. And in the future, during trade relations, was transported and are still transporting tons of gold from Uzbekistan to the United States.

When transporting gold from Uzbekistan to the United States, law enforcement agencies and the intelligence agencies USA are not worried and do not mind. But I am a citizen of Uzbekistan and a refugee as I start sending $100 from the US to Uzbekistan, US snitches and informers take pictures and video me from several sides using mobile phones. Based on these photos and videos, the US intelligence agencies and law enforcement agencies are trying to punish me in various ways, including poisoning.


6. (September 9 – November 10, 2020) Now about poisoning me on September 20, 2020. I wrote above that I sent this complaint to US President Donald Trump, Speaker Nancy Pelosi, Mayor Muriel Bowser, editor Martin Baron on September 8 and 14. I started giving out to my customers at Esteren Market from September 19 (Saturday). I planned to hand out a complaint to my buyers at the Dupont Circle Farmers market on September 20 and send it to international human rights organizations. Apparently all this greatly annoyed my pursuers and their leaders and they decided to poison me once again.

I had breakfast on the morning of September 20 on a bench in Dupont Circle park and I started selling the newspaper “Street Sense” at 8:30 a.m. A little time passed and pain appeared in the lumbar region. Further pain remained in the area of both kidneys. And around the snitches and informers intensively photographed and filmed me from several sides using mobile phones. Apparently, the organizers of the poisoning hoped that at one moment I would feel bad and I would fall. It was important for them to record such a moment and then such a photo and video could be published on websites.

It is also important for them to call an ambulance and fix the necessary diagnosis in medical documents. After such a fixation in the future, it will be easy for them to poison me with a large dose of poison and make me incurably sick, and even kill me.

Thank the Lord God (Allah) that he gave me the opportunity to resist and thereby saved me from such violence (reprisals).

I must write separately: I am a human rights activist and independent journalist. Therefore, I am not going to arbitrarily punish anyone for years of persecution and various poisonings. I have the opportunity to answer powerfully to them with revelatory articles and complaints.

7. (September 9 – December 4, 2020) I planned to write important information here: during my sleep, the FBI agents and people associated with them, using air, liquid or/and powdery sleeping pills, severely put me to sleep, then searched my bags, belongings, opened my phone and computer and read the files, sometimes added toxic substances to my food and water in boutiles, as well as conducted drug interrogations and filmed videos, then installed night and day video files in their laboratories.

The organizers of such illegal (unlawful) persecution and experiments can say that there are video cameras at the entrance and in the corridors of the hostel and they did not find any strangers (unauthorized persons) in their recordings. FBI agents and their associated (connected) people are free to enter the hostel and leave the hostel through the emergency entrance. I saw this in the afternoon in the hostel several times on the second and third floor. They can also say that the doors of the hostel rooms have magnetic locks and the door can only be opened with a special magnetic card. This is true.

But in the four-bed room 301 on the third floor, in which I spend the night, there is a permanent sleeping African American about 45 years old. He gets up at night and the room door is specially slightly opened. I work at night in the computer and I closed the door several times. And sometimes after a few minutes, sometimes after my sleep, he got out of bed and again slightly opened the door. I sometimes go to the toilet for a little need at night and several times I noticed that the door of the room was ajar (open). Other FBI agents and their associates spend the night in other rooms. I am sure that when they receive a phone call at night, they open the emergency entrance from the inside of the hostel in order to let them in for another night drug interrogation against me.

I realized that this aspect of the problems requires analysis and presentation of many facts and cases. Therefore, I decided to write a separate article or complaint about this in the future.

8. APPENDIX

Photo 1. My picket in front of the US Congress. Washington DC. October 26, 2020.


Photo 2. My picket in front of the US White House. Washington DC. November 2, 2020


Photo 3. My picket in front of the US Congress. Washington DC. December 4, 2020.

---------------------------------------------------

I remind the purpose of this complaint: please help me get the US Government's promised financial assistance during the pandemic.

Best regards,

Shuhratjon Ahmadjonov,
human rights activist, freelance journalist, refugee and vendor newspaper “Street Sense”

Президенту Соединенных Штатов Америки Дональд Трамп (Donald Trump)
Вице-президенту США, председателю Сената США Майк Пенс (Mike Pence)
Избранному Президенту США Джо Байдену (Joe Biden)
Избранному вице-президенту США Камала Харрису (Kamala Harris)
Спикеру Палата представителей США Нэнси Пелоси (Nancy Pelosi)
Губернатору штата Мериленд Ларри Хоган (Larry Hogan)
Мэру Округа Колумбия Мюриэль Боузер (Muriel Bowser)
Сенаторам и Репрезентативам Конгресса США

Верховному комиссару Организации Объединенных Наций по делам беженцев Филиппо Гранди (Filippo Grandi)
Верховному комиссару ООН по правам человека Мишель Бачелет (Michelle Bachelet)
Директору Бюро по демократическим институтам и правам человека Организации по безопасности и сотрудничеству в Европе (БДИПЧ ОБСЕ) Ингибьёрг Сольрун Гисладоттиру (Ingibjörg Sólrún Gísladóttir)
Президенту International Rescue Committee (Международный комитет спасения) Дэвид Милибэнд (David Miliband)
Исполняющиму обязанности Председателя Feedom House (Дом Свободы) Д. Джеффри Хиршбергу (D. Jeffrey Hirschberg)
Исполнительному директору Американского союза гражданских свобод Энтони Ромеро (Anthony D. Romero)
Исполнительному директору Front Line Defenders (Защитники Фронтлайн) Эндрю Андерсону (Andrew Anderson)
Генеральному секретарю CIVICUS: World Alliance for Citizen Participation Лиза Джон (Мировой Альянс для Участия Гражданина, Lysa John)
Исполнительному директору Human Rights Watch (Наблюдение Прав Человека) Кеннет Рот (Kenneth Roth)
Генеральному секретарю Amnesty International Куми Найду (Kumi Naidoo)
Послу Узбекистана в США Жавлону Вахабову (Javlon Vakhabov)

Директору Узбекской редакции радио “Озодлик”
Директору Узбекской редакции радио “Би-би-си”
Руководителю Узбекской редакции радио “Amerika ovozi” Жавдат Сайхону (Javdat Sayhon)
Редактору газеты Washington Post господину Мартин Барону (Martin Baron)

Шухратжон Ахмаджонов (узбек, родился в 1954)
Почтовый адрес:
216 Tulip Dr.,
Gaithersburg, Maryland, 20877
E-mail: havassh54@gmail.com

8 сентября, 14 декабря 2020 года

ГОСПОДИН ПРЕЗИДЕНТ ДОНАЛЬД ТРАМП! ГОСПОДИН ИЗБРАННЫЙ ПРЕЗИДЕНТ ДЖО БАЙДЕН! УВАЖАЕМЫЕ СЕНАТОРЫ И РЕПРЕЗЕНТАТИВЫ! УВАЖАЕМЫЕ АМЕРИКАНЦЫ И РУКОВОДИТЕЛИ ПРАВОЗАЩИТНЫХ ОРГАНИЗАЦИЙ! (ЖАЛОБА)

Правительство США не оказывает денежную помощь мне во время пандемии.

Правительство США предоставило мне политическое убежище как правозащитник и журналист с января 2010 года. Мне помогал International Rescue Committee (Международный комитет спасения) при переезде из Казахстана в США и несколько месяцы после переезда.

В США карантин был объявлен 13 марта 2020 года. Руководство США выделил финансовую помощь $2.3 триллион для жителей США. Они оплатили отдельным жителям по $1200 в середине апреля, а в дальнейшем еженедельно по $600. Мне не оплатили эти $1200, еженедельно с мая по $600 и с августа по $400 до сегодняшнего дня – 8 сентября (14 декабря) 2020 года.

Я как выживаю во время пандемии? Во-первых, я потратил все свои сбережения накопленные в банке. Во-вторых, я взял в долг. В-третьих, с 1 июля 2020 года возобновили печатание газеты “Street Sense”. Я продаю “Street Sense” ежедневно, то есть 7 дней в недели. Хотя это опасно в условиях пандемии из-за опасности заразиться коронавирусом. Напомню: в США на сегодняшний день – 14 декабря 2020 года коронавирусом заболели более 16 миллион 386 тысяч человек. Из них более 302 тысяч человек умерли. Для сравнения: во время Первой мировой войны в США погибло 53402 человек, а во Второй мировой войны - 291557 человек (https://en.wikipedia.org/wiki/United_States_military_casualties_of_war ). Пока Аллах (Господь Бог) сберег меня от этой смертельной болезни. Спасибо Господу Богу (14.12.2020). В-четвертых, мне денежно помогают мои покупатели газеты “Street Sense”. Спасибо им.

Теперь напишу какие меры предпринял по решению проблемы государственной денежной помощи, то есть деньги на стимулирование. Я работаю вендором (уличный продавцом) газеты Street Sense с конца октября 2012 года. Я обратился по поводу денежной помощи к госпоже Лисса Рамсепаул, директор управления делами (Ms. Lissa Ramsepaul, Director of Case Management) 13 апреля 2020 года. Она написала следующие вопросы.

«In order to tell you if/when you will get stimulus money I need to know:
1. Did you file taxes?
2. Do you get Social Security benefits?
3. If neither of the first 2 questions apply, we have to give the IRS your information through an online form.
We need to do this»

(«Чтобы сказать вам, если/когда вы получите деньги на стимулирование, мне нужно знать:
1. Подали ли вы налоги?
2. Получаете ли вы пособия по социальному обеспечению?
3. Если ни один из первых 2 вопросов не подходит, мы должны предоставить IRS вашу информацию через онлайн-форму.
Нам нужно сделать это»)

Я письменно ответил на эти вопросы 21 апреля 2020 года.

«Уважаемая госпожа Лисса Рамсепол!
Мои ответы на ваши вопросы:
1. Я с конца октября 2012 года работаю вендором в Street Sense. Мы - вендоры зарабатываем очень мало. Поэтому правительство с нас не берет и не требует оплаты налогов. По этой причине я не платил налоги.
2. Я как беженец и безработный имею право получать ежемесячные пособия по социальному обеспечению в виде Food Stamp. Я обеспечивал себя работая вендором в Street Sense. Я добровольно не получаю пособия по социальному обеспечению с начала 2013 года по сегодняшний день.
3. Известно что 16 марта 2020 года в США был объявлен карантин из-за пандемии коронавируса. Я с 16 марта не имею доходов и нахожусь в трудном финансовом состояние. Мне известно, что правительство США выделила финансовую помощь жителям США. Прошу вас помочь мне в получение деньги на стимулирование.
Я жду вашего ответа»

(“Dear Mrs. Lissa Ramsepaul!
My answers to your questions:

1. I have been working as a vendor at Street Sense since the end of October 2012. We vendors earn very little. For this reason, I didn’t pay taxes.

2. As a refugee and unemployed person, I am entitled to receive monthly Social Security benefits in the form of Food Stamp. I have been working as a vendor at Street Sense. I have not voluntarily received Social Security benefits from January 2013 to the present day.

3. It is known that on March 16, 2020, the United States was quarantined due to the coronavirus pandemic. Since March 16 I have no income and am in difficult financial condition. I know that the U.S. government has provided financial assistance to U.S. residents. Please help me in getting money for stimulation.
I waiting for your reply”)

Госпожа Лисса Рамсепол прочитала мои ответы и сказала: «Пожалуйста, напишите свой домашный адрес, номер телефона и электронную почту». Я их написал на этой же бумаге.

Я спросил о результатах Ms. Lissa Ramsepaul в конце апреля. Она устно ответила. Я не понял. Я сказал: «Пожалуйста, напишите ваш ответ письменно». Она отказалась письменно ответит. Я дважды попросил письменно ответит и она дважды отказалась.

Я ждал письменного ответа из IRS (Internal Revenue Service – Налоговая служба (Служба внутренних доходов) до конца мая 2020 года. Я от IRS не получил никакого ответа.

Я решил заполнить соответствующие документы по налогам и отправить в IRS. Я прочитал много сайтов и информации по налогам США в июне 2020 года. В результате поиска я открыл сайт Non-Filers: Enter Payment Info Here (Не подающие документы: введите здесь информацию об оплате). - https://www.irs.gov/coronavirus/non-filers-enter-payment-info-here Там была ссылка на следующий запись.

“Enter your information” (Введите вашу информацию)

В следующем шаге открылся сайт: If you don't usually file a tax return, submit your information here to get the Economic Impact Payment (Если вы обычно не подаете налоговую декларацию, отправьте свою информацию здесь, чтобы получить платеж за экономические последствия). - https://www.freefilefillableforms.com/#/fd/EconomicImpactPayment

Там в конце была следующая запись: GET STARTED (НАЧАТЬ)
Открылась следающая страница: Create an Account (Завести аккаунт). - https://www.freefilefillableforms.com/#/fd/createaccount

Я ответил на вопросы и завел аккаунт. Справа была запись: “Continue working on your return. Sign into your 2019 return” («Продолжить работу по возвращении. Войдите в свой 2019 возврат») и “Sign In” («Войти в систему»). Я вошел в систему. Там открылся налоговая форма 1040 в двух вариантах: обычная форма и электронная форма на сайте https://www.freefilefillableforms.com/#fd/home/form/F1040/0/0/0

У меня возникает вопрос: если гражданин обычно не подает налоговую декларацию, то зачем на странице https://www.freefilefillableforms.com/#/fd/createaccount давать ссылку на налоговую форму 1040?

Я обратился к госпоже Лисса Рамсепаул, директору управления делами в середине июня 2020 года. Я сказал: «Пожалуйста предоставьте мне копию отправляемого документа в IRS». Она отказалась. Я ей сказал: «Этот документ касается лично меня. Поэтому я имею право ознакомится ею». Она опять отказалась предоставить копию заполняемого и отправляемого документа. Видимо, она хотела написать какую-то кляузу, клевету, поклеп обо мне в этом документе и поэтому не хотела отдать мне его копию.

Я обратился за помощью к господину Брайану Карому (Mr. Brine Cerome), генеральному директору Street Sense Media. Но госпожа Лисса Рамсепаул отказала даже господину Брайану Карому. Это протеворечить Первой Поправке Конституции США о свободе слова. Значить, кто-то ей обещал защиту от таких противозаконных действий ...

Я думаю, госпожа Лисса Рамсепаул допустила дискриминацию против меня из-за того что я мусульманин, беженец и не гражданин США.

Я открыл страницу https://www.freefilefillableforms.com/#fd/home/form/F1040/0/0/0 Я перевел два варианта формы 1040, понял вопросы и ответил, то есть заполнил форму 1040. Там где нет мой оплаты и денежные показатели написал нули.

В электронном варианте формы 1040 в конце была запись: “Continue to E-File” (Продолжить E-File) и я постучал мышкой над этой записью. В итоге я ответил на все вопросы и отправил 17 июня 2020 года электронный вариант формы 1040. По каким-то причинам ее заблокировали и она не ушла.

Этот электронный вариант еще раз повторил отправить 29 июля 2020 года. На экране компьютера появилась запись: “ Sorry, we are updating the system. Please try again in a few minutes. ID: 13563577869177529 (Code: 0)” («Извините, мы обновляем систему. Пожалуйста, повторите попытку через несколько минут. ID: 13563577869177529 (код: 0)»).

Я заполннл обычную форму 1040 и отправил 23 июня 2020 года заказным письмом с уведомлением в налоговый комитет по адресу: 1500 Pennsylvania Avenue NW, Washington, DC 20224. Карточку уведомления возвратили в мой почтовый адрес в августе. Я не получил от них никаких ответов до сегодняшнего дня – 8 сентября (14 декабря) 2020 года.

Итак, Правительство США не оказывает денежную помощь мне во время пандемии. Правительство США обещало отдельным жителям оплатить (в апреле за две недели) по $1200 и еженедельно по $600. Мне до сегодняшнего дня – 8 сентября (14 декабря) 2020 года не оплатили ни одного доллара.

Я уверен, что причиной отказа от денежной помощи и преследование является мой правозащитная и журналистская деятельность. Это – во-первых.

Во-вторых, я поддерживаю Демократическую партию США в президентских выборах денежно и другими способами с 2012 года. По-моему, некоторые сотрудники силовых структур лишая меня денежной помощи во время пандемии хотять лишить меня возможности поддержки деньгами Демократическую партию США в предстоящих выборах 3 ноября 2020 года.

Против меня применяли различные способы преследования в США. В октябре 2019 года я написал большую статью из двух частей на русском языке о своем правозащитной деятельности и причинах преследования в течение многолетной жизни в США. Адрес статьи:

АХМАДЖОНОВ Ш. В Вашингтоне проводят испытание новое кибероружие.
Часть 1. - https://www.liveinternet.ru/users/4799013/rubric/6801767/ (www.liveinternet.ru Дневник “Турон-Шухратжони”, Рубрика «Правозащита», 01.10.2019);
https://siyosat.wordpress.com/2019/09/28/в-вашингт...дят-испытание-ново/#more-12408 (www.siyosat.wordpress.com 28.09.2019).
Часть 2. - https://www.liveinternet.ru/users/4799013/rubric/6801767/ (www.liveinternet.ru Дневник “Турон-Шухратжони”, Рубрика «Правозащита», 12.10.2019);
- https://siyosat.wordpress.com/2019/10/14/в-вашингт...т-испытание-ново-2/#more-12435 (www.siyosat.wordpress.com 14.10.2019).

Если кто-то из американцев захочет прочитать эту статью на английском языке, рекомендую прочитать ее с помощью программы www.translate.google.com

К этим множествам видов преследования могу добавить еще о двух противоправных способах преследования, которые не были написаны в статье.

1. Мне исполнился 65 лет 20 января 2019 года. Поэтому я хотел решить две проблемы: пенсию и аренду дешевого жилья (студию). Я обратился в районный центр Силвер Спринг Департамента здравоохранения и социальных служб (Department of Health and Human Services, Silver Spring Center: 8818 Georgia Ave., Silver Spring, Maryland 20910) 24 января 2019 года. Сотрудница поговорила с кем-то по телефону и пригласила меня в комнату. Там она дала мне два адреса отпечатунную в компьютере.

По первому адресу я обратился в Управление социального обеспечения с просьбой оформить пенсию (Social Security Administration, 315 N Washington St., Rockville, Maryland 20850). Сотрудница сказала (смысл): «Вам надо было накопить 40 кредитов. У вас только 4 кредита. Поэтому вам пенсия не положена». Напомню: в США один кредит равнялся $1320 в 2018 году.

По законам США можно накапливать только 4 кредита в год. То есть жителю США нужно отработать минимум 10 лет и 10 лет регулярно платить налоги. Я в США приехал в январе 2010 года. Во-первых, беженцу дают 8 месяц после прибытия в США для изучение английского языка и нахождение работы. Во-вторых, я обратился в Администрацию социального обеспечения (аналога понятного нам Пенсионного фонда) в январе 2019 года. Как я мог накопить за 8 лет 40 кредитов?

В итоге мне отказались платить пенсию и я не получаю пенсию. Об этом подробно напишу в отдельной статье.

Уместно написать, что я живу в США с января 2010 года как беженец и пока не принял гражданство США. Во-первых, более 10 лет продолжается слежка и провокации против меня группа людей в гражданской одежде. Я предполагаю они являются агентами Федерального бюро расследование (ФБР) и/или связанные с ФБР люди. Именно они сами фотографируют и снимают на видео меня, а также это организовывают с помощью уличных стукачей и информаторов днем и ночью более 10 лет. По-моему, на основе этих фото и видео именно эти люди организовали против меня 19 кражу и 4 ограблений с ноября 2012 года по октябр 2019 года. Полиция и ФБР не расследовали не одно из этих преступлений и не один преступник не понес наказание.

Во-вторых, эта группа люди-преследователи в гражданской одежде более 10 лет стараются применит против меня карательную психиатрию и стараются тем самым лишить меня элементарные права человека. Они с помощью карательной психиатрии не расследовали не одно из 19 краж и 4 ограблений. Я написал в вышеназванной большой статье и о применение карательной психиатрии в США против инакомыслящих, особенно безработных инакомыслящих. Я в дальнейшем постараюсь написать отдельную большую статью о карательной психиатрии в США, если Господ Бог позволить.

В-третьих, эту группу людей-преследователей в гражданской одежде никто не контролирует в США и они делают что вздумается против меня, особенно по ночам. Об этих противозаконных деяниях их напишу в статьях в дальнейшим, если Господ Бог позволить.

Я пока имею статус беженец и гражданин иностранного государства – Узбекистана. Если в этом статусе они продолжают более 10 лет преследование меня, то что будет если я приму гражданство США? Это трудно представить.

По этим причинам я пока не принял гражданство США.

Как продолжение этих преследований и преступлений они лишили меня пенсию в старости. Дискриминацию против меня продолжают и по проблеме пенсии, и по проблеме денежной помощи во время пандемии.

2. Я живу один. В США одиноким людям пенсионного возраста власти штата предоставляют дешевое жилье (студию). Например, в городе Вашингтоне есть 7-этажное здание, где каждый пожилой человек пенсионного возраста проживает в отдельной студии (адрес: 725 24th Street Northwest, Washington, DC 20037).

Я хотел арендовать дешевое жилье (комнату). По второму адресу, которую получил в районном центре Силвер Спринг 24 января 2019 года, я обратился в Департамент здравоохранения и социальных служб района Монтгомери (Department of Health and Human Services, Montgomery County: 1301 Piccard Drive, Rockville, Maryland) в конце января 2019 года. Сотрудница со мной поговорила около часа с помощью переводчика. Переводчица соединилась с нами через телефон. Я ответил на все ее вопросы. Она сказала: «Я буду отправлять запросы некоторым организациям с просьбой предоставить вам жилье. Поэтому пожалуйста подпишите документ». Я подписал.

Она на следующую встречу пригласила госпожу Курлинг Альтес, кейс-менеджера службы помощи бездомным из организации Every Mind (Mrs. Kurling Altes, Case Manager Homeless Outreech Services, Every Mind). Госпожа Курлинг Альтес дала мне визитную карточку и мы решили договорится о встрече с помощью писем по электронной почты.

Она отправила мне следующее письмо 6 февраля 2019 года. Обратите внимание, она здесь пишет о получение (предоставление) жилья для престарелых.

«Good day,
How are you? I am reaching out again to schedule an appointment for your intake. I would like to help you apply for services that you requested, especially the Senior Housing. Please email back with a time that works for you.
My cell: 301. 978.1134
Take care! »

(«Добрый день,
Как вы? Я снова обращаюсь к вам, чтобы записать на прием. Я хотел бы помочь вам подать заявку на получение запрошенных вами услуг, особенно на получение жилья для престарелых. Пожалуйста, отправьте ответное письмо, указав удобное для вас время.
Мой мобильный (телефон): 301.978.1134
Береги себя! »)

Мы договорились о встрече в офисе Every Mind на 11 февраля 2019 года (1000 Twinbrook Pkwy, Rockville, Maryland, 20851). Мы беседовали через компьютер с помощью программы www.translate.google.com Она упорно хотела получить мой подпись под документа разрешающий ей отправлять полную информацию обо мне. Я написал: «Всю информацию обо мне им предоставлять не надо. Для начало им достаточно минимум информации. Если их заинтересует мой просьба тогда я могу предоставит им информацию при личной встрече»

Спор продолжался. Я написал: «Я должен ознакомится полномочиями вашей организации. Я пока почти ничего не знаю о вашей организации. Предлагаю на сегодня остановиться здесь. Я дома ознакомлюсь вашей организацией на основе текста на сайте»

После первой беседы с госпожой Курлинг Альтес я возвратился домой и в Интернете прочитал о организации Every Mind. В итоге я ей отправил следующее письмо 18 февраля 2019 года.

“Hello, Mrs. Kurline Altes!
I learned about the mission of your organization EveryMind at www.every-mind.org/about/our-mission/
I realized that your organization deals with people with mental health problems. I have no such problem. Therefore, please to cancel our meeting scheduled for February 19 and further meetings.
Best regards”

(«Здравствуйте, миссис Курлайн Альтес!
Я ознакомился миссией вашей организации Every Mind на сайте www.every-mind.org/about/our-mission/ Я понял что ваша организация занимается с людьми имеющие проблемы психического здоровья. У меня такой проблемы нет. Поэтому прошу вас отменить нашу встречу назначенный на 19 февраля и дальнейшие встречи.
С уважением» )

Я 19 февраля 2019 года пришел в Департамент здравоохранения и социальных служб района Монтгомери (Department of Health and Human Services, Montgomery County: 1301 Piccard Drive, Rockville, Maryland). Около здание на перекрестке есть большая надпись: Health and Human Services, Montgomery County: 1301 Piccard Drive. А при входе над дверью есть запись: The Crisis Center (Кризисный центр).

Я встретился с той сотрудницей. Я ей сказал: «Я понял что вы и организация Every Mind занимаетись с людьми имеющие проблемы психического здоровья. У меня такой проблемы нет. Поэтому пожалуйста отмените отправку другим организациям запросов, то есть информацию обо мне» Она согласилась и обещала прекратить отправку документов с информацией обо мне.

Я спросил: «Интересно, вы в какие организации отправили информацию обо мне?» Она отказалась мне сообщить названий организации куда отправила и какие организации интересовались моим личными данными. Вот такой уровень свобода слова в США: человеку не дают возможность ознакомиться и узнать информацию и документами касающийся себя.

Я понял, что в районном центре Силвер Спринг Департамента здравоохранения и социальных служб 24 января 2019 года агент Федерального бюро расследований (ФБР) позвонил сотрудницу и он приказал мне дать адрес Кризисного центра района Монтгомери.

Итак, пользуясь моментом меня обманным путем отправили к психиатрам Кризисного центра района Монтгомери. Они обманным путем хотели получить мою подпись под им нужные документы. Тем самым они планировали применить против меня карательную психиатрию. Эта очередная провокация и издевательство.

Я написал о применение карательной психиатрии против инакомыслящих в США в вышеназванной большой статье.

По этим причинам во время пандемии с марта 2020 года по сегодняшний день – 8 сентября (14 декабря) 2020 года ночую в хостелсах оплачивая ежемесячно от $800 до $950. Я потратил все свои банковские сбережения более $1100 и влез в большой долг.

Я напишу более подробно в отдельной статье о злоключениях и издевательствах по проблеме получение в аренду жилья (студию) с мая 2014 года по сегодняшний день - 8 сентября (14 декабря) 2020 года.

Пожалуйста, помогите мне получить обещанную Правительством США денежную помощь во время пандемии.
-----------------------------------------------

P.S. 1. Я сделал перевод это Обращение (жалобу) на английский язык с помощью программы www.translate.google.com Я прошу прощения за возможные допущенные ошибки при переводе.

2. Я эту жалобу отправил Президенту Соединенных Штатов Америки Дональд Трампу (Donald Trump) 8 сентября 2020 года по сайту https://www.whitehouse.gov/contact/ Там разрешают отправлять до 2000 знаков. Поэтому я жалобу отправил 8 раз по частям.

3. Я жалобу отправил спикеру Палата представителей США госпоже Нэнси Пелоси (Nancy Pelosi) 8 сентября 2020 года по сайту https://www.speaker.gov/contact

4. Я жалобу отправил мэру Округа Колумбия госпоже Мюриэль Боузер (Muriel Bowser) и редактору газеты Washington Post господину Мартин Барону (Martin Baron) 14 сентября 2020 года по почте заказным письмом с уведомлением.

5. (23.09.2020) Меня много раз травили. Очередные две отравления организовали в конце августа и 20 сентября 2020 года. Они третий раз могут меня отравить смертельной дозой. Поэтому решил об этом написать и сообщить вам.

Я ночую в хостелсе DC International Hostel с 2 августа по сегодняшний день – 30 ноября (адрес: 1418 9th Street NW, Washington DC 20001). Меня где-то 26 августа (среда) сильно отравили. Я предполагаю причиной отравления было следующее.

В Узбекистане тоже объявлен карантин с марта 2020 года в связи пандемии. Жителям страны трудно. Но особенно трудно правозащитникам. Например, известный правозащитник Узбекистана Шухрат Рустамов скончался от коронавируса в Ташкенте 28 августа 2020 года на 67-м году жизни.

Правительство оплачивает зарплату работникам государственных учреждений. Обычно власти правозащитникам не дают устроится на работу и стараются их преследовать с помощью финансовых проблем. В условиях пандемии и карантина они остались очень трудном положении. Поэтому я отправил денежную помощь $100 (сто доллар) 24 августа 2020 года известной правощитнице в Ташкент (Узбекистан).

Видимо планировали меня сломать те которые лишили меня пенсию и денежную помощь правительства США во время пандемии. Я выжил. Я поработал дополнительно и мне 24 августа удалось отправить $100. Видимо их раздражил этот факт и они решили меня наказать путем отравления.

Я утром 26 августа 2020 года позавтракал. После еды прошло несколько часов и у меня в области поясницы слева направо появился боль. Я подумал, ночью провели очередной наркодопрос и били по пояснице. (В шелтере в 2014 году после ночного наркодопроса весь день поясница сильно болела. Тогда я даже не смог ходить и вызвал скорую помощь по номеру 911, ездил в госпиталь и там находился до вечера.)

Но прошло еще несколько часов и боль остался на обоих почках. Значить, они отраву добавили ночью в пищу или воду, которые находились в моем сумке. Я ими позавтракал и был отравлен 26 августа 2020 года ...

Уместно сказать, что Постановлением Кабинета Министров при Президенте Республики Узбекистан 27 марта 1992 года «О мерах по обеспечению эффективного функционирования узбекско-американского совместного предприятия «Зарафшан-Ньюмонт» и предоставлении ему правительственных гарантий» совместному предприятию «Зарафшан-Ньюмонт», учреждаемого Госкомгеологией и Навоийским горно-металлургическим комбинатом, с узбекской стороны, и фирмой «Ньюмонт Майнинг Корпоройшн», с американской стороны, была предоставлена права свободной реализации по мировым ценам производимого им золота, имея в виду, что не менее 50 процентов продукции будет реализовываться Республике Узбекистан (https://www.lex.uz/docs/405134) Золото из месторождение Мурунтау является самым чистым в мире – его чистота 99,99 процент.

«Зарафшан-Ньюмонт» начал свою деятельность в 1995 году. «Ньюмонт Майнинг Корпоройшн» остановил свою деятельность в Узбекистане в 2006 году. За эти годы из Узбекистана в США были перевезины много тонн золота. И в дальнейшем при торговых отношениях были перевезины и до сих пор перевозят тоннами золото из Узбекистана в США.

Когда перевозять золото из Узбекистана в США правоохранительные органы и спецслужбы США не волнуются и никак не возражают. Но я – гражданин Узбекистана и беженец как начинаю отправлять $100 из США в Узбекистан стукачи, доносчики и информаторы США фотографируют и снимают на видео меня с нескольких сторон с помощью мобильных телефонов. На основе этих фото и видео спецслужбы и правоохранительные органы США стараются наказать меня различными способами, в том числе путем отравления.


6. (23.09 - 10.11.2020) Теперь о отравление меня 20 сентября 2020 года. Я выше писал о том что эту жалобу отправил Президенту США Дональд Трампу, спикеру Нэнси Пелоси, мэру Мюриэль Боузеру, редактору Мартин Барону 8 и 14 сентября. Я начал раздавать своим покупателям в рынке Эстерен Маркет с 19 сентября (суббота). Я планировал раздавать жалобу моим покупателям в рынке Дюпон Сиркл 20 сентября и отправить в международные правозащитные организации. Видимо все это сильно раздражал моих преследователей и их руководителей и они решили меня отравить очередной раз.

Я позавтракал утром 20 сентября на скамейке в парке Дюпон Сиркл и в 8:30 часов начал продавать газету “Street Sense”. Прошло немного времени и в области поясницы появился боль. В дальнейшим боль остался в области обоих почек. А вокруг стукачи и информаторы усиленно меня фотографировали и снимали на видео с нескольких сторон с помощью мобильных телефонов. Видимо организаторы отравления надеялись что в один момент мне станет плохо и я упаду. Для них было важно такой момент зафиксировать и затем такие фотографии и видео могли опубликовать в веб сайтах.

Для них также важно вызов скорой медицинской помощи и фиксация в медицинских документах им нужный диагноз. После такой фиксации в дальнейшим им легко будет отравить меня большой дозой отравы и сделать меня неизличимо больной, и даже убить меня.

Спасибо Господу Богу (Аллаху) что мне дал возможность устоять и тем самым меня спас от такой расправы.

Я должен отдельно написать: я правозащитник и независимый журналист. Поэтому я никого не собираюсь самовольно наказывать за многолетное преследования и различные отравления. У меня есть возможность мощно ответить им с помощью разоблачительные статьи и жалоб.


7. (23.09 - 04.12.2020) Я планировал здесь написать важную информацию: во время моего сна агенты ФБР и ими связанные люди пользуясь воздушные, жидкие и/или порошокобразные снотворные вещества сильно усыпляли меня, затем обыскивали мои сумки и вещи, открывали мой телефон и компьютер и читали файлы, также удаляли некоторые важные файлы из моего компьютера, иногда добавляли отравляющие вещества в мою пищу и воду в бутилках, а также проводили наркодопросы и снимали на видео, затем осуществляли монтаж ночных и дневных видеофайлов в своих лабораториях.

Организаторы таких противозаконных преследований и опытов могут сказать, что в при входе и в коридорах хостелса есть видеокамеры и в их записях не обнаружили посторонных лиц. Агенты ФБР и ими связанные люди свободно заходять в хостелс и выходять из хостелса через аварийный вход. Я это видел днем в хостелсе несколько раз на втором и третьем этаже. Они также могут сказать, что в дверях комнат хостелса установлены магнитные замки и дверь можно открыть только с помощью специальной магнитной картой. Это правда.

Но в четырехместной комнате 301 на третьем этаже, в которой я ночую, есть постоянный ночующийся афроамериканец где-то 45 лет. Он ночью встает и комнатный дверь специально приоткрывает. Я работаю ночью в компьютере и я несколько раз дверь закрывал. А он иногда через несколько минут, иногда после моего сна вставал с постели и опять приоткрывал дверь. Я иногда хожу в туалет по маленькой нужде по ночам и я несколько раз заметил, что дверь комнаты приоткрыта. Другие агенты ФБР и ими связанные люди ночуют в других комнатах. Я уверен, что они при получении телефонного звонка ночью открывают аварийный вход изнутри хостелса, чтобы пропустить их для проведения очередной ночной наркодопрос против меня.

Я понял, что этот аспект проблем требует анализа и изложения многих фактов и случаев. Поэтому решил об этом в дальнейшим написать отдельную статью или жалобу.

8. ПРИЛОЖЕНИЕ

Фото 1. Мой пикет перед зданием Конгресса США. Вашингтон. 26 октября 2020 года


Фото 2. Мой пикет перед Белом Домом США. Вашингтон. 2 ноября 2020 года.


Фото 3. Мой пикет перед зданием Конгресса США. Вашингтон. 4 декабря 2020 года.

------------------------------------------------

Напомню цель этой жалобы: пожалуйста, помогите мне получить обещанную Правительством США денежную помощь во время пандемии.

С уважением

Шухратжон Ахмаджонов,
правозащитник, независимый журналист, беженец и продавец газеты "Street Sense"