Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ
АБДУМАННОБ МУХОЛИФАТНИНГ ЯХШИ ЛИДЕРИ ЭДИ (давоми 1)
11. ЎИҲЖ НИНГ 1996 ЙИЛ СЕНТЯБРИДАГИ 2-ҚУРУЛТОЙИ
Ўзбекистон Президенти Ислом Каримов 1996 йил июн ойида расмий ташриф билан Вашингтонга борганди. И.Каримов шу ташриф доирасида АҚШда яшаётган ўзбек мухолифати вакилларидан фақат Абдуманноб Пўлатов билан учрашиб суҳбатлашди. Суҳбат давомида уни Ўзбекистонга қайтиб фаолият олиб боришга даъват қилди.
Абдуманноб ака ўзбек халқи ва Ватан манфаати йўлида бу даъватни рад этмай, ўз позицияларида содиқ қолган ҳолда фаолиятни Ўзбекистонда давом эттиришга ҳаракат қилди. Шу мақсадда 1996-1998 йилларда уч марта Тошкентга келди. У 1996 йил сентябрида Тошкентга келганида ЎИҲЖнинг иккинчи қурултойига тайёргарлик олиб борди ва ўтказди.
ЎИҲЖнинг 2-қурултойига доир батафсилроқ маълумотни олиш ва ушбу параграфда келтириш учун мен 2010 йил 3 декабр куни ҳозир Парижда яшаётган Толиб Ёқубовга қуйидаги хатимни жўнатдим.
“Бевақт вафот этган сафдошимиз Абдуманноб ака Пўлатов ҳақида 15 параграфдан иборат катта мақола ёзаётгандим.
Мақоламнинг 11-параграфи “ЎИҲЖ нинг 1997 йил сентябридаги қурултойи” деб номланган. Унда мен ҳам меҳмон сифатида қатнашгандим. Қурултой давомида катта иш дафтаримга ёзгандим. У дафтар Тошкентда қолган. Шу сабабли битта саволни аниқлаштиришга ёрдам берсангиз.
Савол: шу қурултойда ташкилий масалалар қандай ҳал бўлганди, яъни кимлар ЎИҲЖ раҳбариятга сайланганди? Менинг хотирамда қолгани: сиз ЎИҲЖ нинг раҳбарларидан бири этиб сайлангандингиз.
Ўша қурултой ва кейинги воқеалар ҳақида ўзингиз маъқул кўрган даражада, яъни озми-кўпми ёзиб юборсангиз миннатдор бўлардим.
Олдиндан миннатдорчилик билдириб Шуҳрат”
Толиб акадан 5 декабр куни қуйидаги жавоб хатни олдим.
“Аллоҳга шукр, омон-эсон юрибман. Қаричилик. Менинг архивим ҳам Ўзбекистонда қолиб кетган. ЎИҲЖ архивининг бир қисми раҳматли Абдуманнобда, бир қисми Ардзиновда қолиб кетган.
ЎИҲЖнинг 2-Қурултойи 1997 йилда эмас, 1996 йил 6-7 сентябрь кунлари ўтган. 21 август куни Абдуманноб АҚШдан учиб келган, аэропортда 50 тача одам кутиб олганмиз. Акаси Абдумажиднинг уйида ҳамма тўпланган.
Қурултойни ташкил қилиш учун уч киши: Абдуманноб, мен ва Ардзинов юрганмиз.
Ташкилотнинг раҳбарият структураси ўзгартирилган, Бош котиб лавозими киритилган. Бу лавозимга мен сайланганман. Раис ўринбосарлари бўлмаган. Қолганлар, хусусан Ардзинов ҳам, Бошқарув аъзоси қилиб сайланган. Масалан, Ёдгор Обид (сиртдан), Тоир Фаридович Таиров (сиртдан), Полина Браунерг, Ҳайитбой Абдуллаев ва бошқалар.
Бош котибликка сайланмагач Ардзинов катта жанжал кўтарган ва 1-2 ойдан кейин ўзи, Ё.Обид, Т.Таиров, Ҳ.Абдуллаев каби 4-5 одамни ЎИҲЖ раҳбариятидан чиқишини правоцировать этган.
Билганларим шулар.
Саломат бўлинг.
Толиб акаман»
Мухолиф қарашларга эга бўлган фуқароларни йиғиб қурултой ўтказиш, айниқса режим кучишлатар органларининг у ёки бу кўринишдаги қаршилиги ва тазйиқлари остида оммавий тадбирни амалга ошириш қанчалар қийин эканлигини қурултой ўтказган кишилар яхши билишади. Шу сабабли ЎИҲЖнинг Тошкентдаги раҳбарият аъзолари ва фаоллари қурултойни ўтказиш масаласида имконият доирасида ёрдам беришди.
1996 йил сентябр кунлари “Озодлик” радиоси эшиттиришлари орқали Абдуманноб Пўлатов Тошкентга келгани ва қурултойга тайёргарлик олиб борилаётганини эшитдим. Сўраб-суриштириб Абдуманнобнинг акаси Абдумажиднинг уйига – Талабалар шаҳарчаси яқинида, Беруний кўчасидан бошқа бир кичикроқ кўчага бурилиш жойида жойлашган шахсий уйга бордим. Абдуманноб ака билан салом-аликдан кейин келишим сабабини айтдим. У хурсанд бўлди ва ҳовлидаги стол ёнига қўйилган креслода ўтириб туришимни илтимос қилиб уйга кириб кетди.
Бир оз вақт ўтгач у компьютерда чоп этилган бир даста таклифномалар билан чиқиб келди. Уни менга бера туриб: “Бу Ўзбекистон радиоси ва марказий газеталар мухаррирлари номига ёзилган ЎИҲЖ қурултойига таклифномалар. Шуларни эгаларига олиб бориб, қурултойга таклиф қилсангиз” деди. Гаплашиб турганимизда бир хориж журналисти ҳовлига кириб келди. Абдуманноб ака у билан инглиз тилида саломлашиб, ҳол-аҳвол сўраб суҳбатлаша бошлади.
Мен таклифномаларни олиб, бугуноқ олиб бориб беришимни айтиб хайрлашиб чиқиб кетдим. Мен ваъда қилганимдек шу куннинг ўзидаёқ таклифномаларни ўз эгаларига топширдим: радио раҳбариятига Хоразм кўчасига бориб, ичкарига рухсат билан кириб, раис ўринбосарларидан бирига топширдим. Худди шундай Тошкентдаги Матбуотчилар кўчасида жойлашган марказий газеталар муҳарририятларига кириб, ҳар бирига топшириб, қурултойга таклиф қилдим.
ЎИҲЖ 2-қурултойи 1996 йил 6-7 сентябр кунлари Тошкентнинг Абай кўчасидаги Республика Билимлар уйи катта залида очилди. Мен меҳмон сифатида, Абдуманнобнинг акаси Абдумажид билан ёнма-ён ўтириб қурултой ишида қатнашдим. Вилоятлардан келган ЎИҲЖ фаоллари, шунингдек элчихоналар, халқаро ташкилотлар вакиллари ҳамда мен каби меҳмонлар билан катта залнинг ярми тўлди.
Қурултойнинг расмий қисми – очилиши, президиум аъзоларини сайлаш, кун тартибини белгилаш каби талаблар бажарилгач, ЎИҲЖнинг 1992-1996 йиллардаги фаолияти ҳақида маъруза учун сўз Абдуманноб Пўлатовга берилди. Абдуманноб ака маърузани бошлаб, маъруза ярмига боргач, Ватан ва муҳожират ҳақида сўзлаётиб кўзидан соғинч ёшлари оқа бошлади. У рўмолчаси билан кўз ёшларини артиб, ўз маърузасини давом эттирди.
Сўнгра маъруза бўйича муҳокамалар бўлди ва Абдуманноб ака раҳбарлигидаги ЎИҲЖнинг 1992-1996 йиллардаги фаолияти қониқарли деб баҳоланди.
ЎИҲЖ Устави муҳокама қилинаётганида Абдуманноб ака таклифи билан ЎИҲЖ ўринбосарлари ҳақидаги модда ўрнига ЎИҲЖ Бош котиби лавозими киритилди.
ЎИҲЖ раислигига Абдуманноб Пўлатов қайта сайланди. ЎИҲЖ Бош котиби лавозимига муқобил номзодлар орасида энг кўп овозни шу пайтгача ЎИҲЖ раис ўринбосари бўлиб ишлаб келган, 1993-1996 йилларда Жиззахга бориб яшашга мажбур бўлган Толиб Ёқубов сайланди.
Мен одатимга кўра қурултой ишини ўзимнинг катта иш дафтаримга ёзиб олдим. Лекин 2005 йил 13-14 майдаги Андижон қирғинидан кейин кучишлатар органлар 2005 йил июн ойидан ноябригача ижарада яшаб турган квартирамдан ҳайдаб чиқариб, “номаълум кимсалар” томонидан 600 тага яқин китобим, иш дафтарларим (улар 14 та банан қутисига солинганди), шунингдек машинкада чоп этилган “Турон йигитига” номли китобим солинган ва турли мақолалар, ёзувларим сақланадиган 22 та папкамни (улар 2 та банан қутисига солинганди) ўғирлаб кетишни уюштиришди. Ўғирланган нарсаларим орасида ушбу қурултой ёзилган иш дафтарим ҳам бор эди. Шу сабабли мақолани хотирамда қолган маълумотлар асосида ёзмоқдаман.
ЎИҲЖ Бош котиби лавозимига сайланишга умидгор бўлган раис ўринбосарларидан яна бири – Михаил Ардзинов (миллати осетин) ЎИҲЖнинг 2-қурултойидан кейин 3-4 нафар тарафдорлари билан ЎИҲЖдан ажралиб чиқиб, Ўзбекистон инсон ҳуқуқлари мустақил ташкилоти (Независимая организация по правам человека Узбекистана – НОПЧУ)ни тузди. У турли хил бўлар-бўлмас гапларни сайтларда ёзиб, почта орқали фаоллар уйига ифлос хатлар юбориб Ўзбекистон инсон ҳуқуқлари ҳимоячилари обрўйини туширишга ҳаракат қилди. У ўзини Ўзбекистондаги деярли ягона, доно инсон ҳуқуқлари ҳимоячиси, деб ҳисобларди. Табиийки, жуда кўпчилик М.Ардзиновдан узоқлашишга ҳаракат қилди.
М.Ардзинов ЎИҲЖнинг 2-қурултойидан кейин негадир мен билан 1996-2001 йиллар давомида кўчада кўрсада ҳатто саломлашмасди (1996 йилгача мен билан салом-алик қилиб юрарди). У Тошкент шаҳар, Чилонзор Д-20А мавзеси, 1-уй, 70-хонадонда яшарди. Мен ҳам Чилонзор мавзеларидан бирида яшаганим учун Чилонзор метросига кираётганда ёки чиқаётганда бир-биримизни кўрардик.
2001 йилда Чилонзор метро бекатидан чиқиб, автобус бекати томон бораётсам қаршимдан М.Ардзинов мени кўриб ёнимга келди ва саломлашиб, ўзи ёзган бир-иккита мақола ҳамда туҳмат гаплар битилган қоғозларни берди.
М.Ардзинов кейинги йилларда Санкт-Петербургга (Россияга) қариндоши олдига кўчиб кетгани ҳақида маълумотлар бор.
Абдуманноб Пўлатовнинг яна бир сафдоши – Марат Зоҳидов, 1996 йил апрелида Ўзбекистон кучишлатар органлар билан келишувга бориб, Шахс ҳуқуқларини ҳимоя қилиш қўмитасини (Комитет защиты прав личности Узбекистана) тузди ва Ўзбекистон Адлия вазирлигида 1996 йил 14 июн куни расман рўйхатдан ўтказди.
Марат Зоҳидов раҳбарлигидаги ташкилот идораси Тошкент вилояти, Янгийўл шаҳри, Ш.Рашидов кўчаси, 1-уйда, яъни Янгийўл шаҳар прокуратураси биноси 2-қаватидаги хоналардан бирида жойлашган. У ва унинг ташкилоти Ўзбекистонда 12 йилдан бери “фаолият” олиб бормоқда. Лекин “унинг мушугини “пишт” дейдиган одам йўқ”.
Абдуманноб ака Михаил Ардзинов, Марат Зоҳидов каби одамлар даврасида ҳам фаолият олиб борганди.
12. 1996-2010 ЙИЛЛАРДАГИ ФАОЛИЯТИ
Абдуманноб Пўлатов 1996-1998 йилларда жами уч марта Ўзбекистонга келди. Табиийки, Ўзбекистон кучишлатар органлари, айниқса махсус хизмат органлари унга Тошкентда эркин фаолият олиб боришига йўл беришмади. Ўз принципларида зиёлиларча содиқ қолган Абдуманноб ака 1996-1998 йилларда уч марта ҳам ноилож Ўзбекистонни тарк этишга ва АҚШга жўнаб кетишга мажбур бўлди.
Абдуманноб Пўлатов 2001 йилда АҚШ фуқаролигини қабул қилди.
Агар киши АҚШ фуқаролигини қабул қилмаса, уни ҳеч ким мажбурламайди. Лекин АҚШ фнқаролигини олмаган шахс ва унинг оила аъзолари АҚШ фуқароларига бериладиган кўпгина енгилликлар ҳамда ижтимоий ҳимоянинг анчагина туридан маҳрум бўлишади. Масалан, АҚШдаги сайловларда қатнашиш ҳуқуқига эга бўлишингиз учун АҚШ фуқароси бўлмоғингиз лозим ва бу тўғри талабдир.
Абдуманноб Пўлатов 1993 йил мартидан бошлаб охирги 17 йиллик умрини АҚШда ўтказди, яшади ва ишлади. Шундан 15-16 йили давомида Америка иммиграция идоралари ва судларида бошпана масаласи бўйича таржимонлик қилди ва ўнлаб бошпана сўралган ишларни мутахассис-эксперт сифатида ўрганди ҳамда таҳлил этди. У бу ҳақда 2010 йил 10 январида бундай ёзганди.
“Мақола муаллифининг Америка иммиграция идоралари ва судларида бошпана масаласи бўйича 15 йилдан кўпроқ таржимонлик тажрибаси бор. Айниқса охирги 5 йиллик тажриба мунтазам (баъзи ойларда – 7-8 суд жараёни!), кенг ва чуқур. Шу вақт ичида юзлаб ишлардаги жараёнларда иштирок этиб, тегишли тартиб, қонун-қоида, қайси масалалар муҳим деб қаралиши ҳақида анча маьлумот ва тажриба йиғилган. Ҳамда, муаллиф 15-16 йилдан бери ўнлаб бошпана сўралган ишларни мутаххассис-эксперт сифатида ўрганган, таҳлил этган. Иммиграция юристлари ва бошпана сўровчилар, иммиграция идораси ва судларига бу ишлар ҳақида эксперт хулосалари (“экспертиза”) тайёрлаган, ўнлаб ишларда иммиграция судларида эксперт сифатида иштирок этган” [13]
Абдуманноб ака Америка ва бошқа ривожланган мамлакатлардан бошпана олишнинг тартиб ва талаблари ҳақида мақолалар туркуми тайёрлаш ниятида эди. У шу мақсадда [13]-мақола охирида 31 та бандни санаб ўтганди. Афсуски, бу ишларга улгурмади. У бу борадаги бой тажриба ва маълумотларни ўзи билан олиб кетди.
Шундай бўлсада унинг иш столида, компьютер файлларида ёзган ҳисоботлар, мақолалар ва турли хил ёзишмалари сақланган бўлиши керак. Унинг оила аъзолари бу муҳим маълумотларни асраши, иложи борича флэшкаларга дубль (нусхалар) қилдириб қўйиши ўринлидир.
Мен мақоламнинг 1-параграфида қуйидаги маълумотни келтиргандим.
“Абдуманноб Пўлатов Ўзбекистондаги сиёсат ва инсон ҳуқуқлари ҳақида 75 та мақола ва эссе (жумладан китоблардаги 3 та боб) муаллифи. Улар асосан инглиз тилида АҚШдаги махсус нашрларда чоп этилган. Шунингдек математика соҳасидаги 35 та мақола ва монографиядаги битта боб муаллифидир” [3]
Оила аъзолари, яъни турмуш ўртоғи ва фарзандлари, шунингдек сафдошлари Абдуманноб ака турли сайтларда чоп эттирган мақолалар ва китоблари, турли халқаро анжуманларда қилган маърузалари рўйхатини тузиб, манбаларини кўрсатиб сайтда чоп эттиришса яхши иш бўларди. Чунки халқимизнинг зиёли фарзанди бўлмиш Абдуманноб Пўлатов ёзган ишлар ўзбек халқининг мулкидир ва бу мерос авлодларга тўлиқ етказиб бериш иложини қилмоғимиз керак.
Мен 1996-2010 йиллар давомида бевосита Абдуманноб ака билан демократия ва инсон ҳуқуқлари масаласида ёнма-ён, бир ташкилот таркибида фаолият олиб борганим йўқ. Шу сабабли ушбу 14 йиллик фаолияти ҳақида батафсилроқ маълумот бериш имкониятим йўқ. Фақат 2005 йил май ойида ўзбек мухолифати лидерларидан бири Жаҳонгир Маматов раҳбарлигида тузилган Демократик Ўзбекистон Конгресси сафида қисқа вақт давомида бирга фаолият олиб бордик. Абдуманноб аканинг ўша пайтдаги позициясининг ижобий томонлари ҳақида бошқа таҳлилий мақоламда ёзиш ниятим бор, Аллоҳ хоҳласа (ушбу мақоламда буни ёзиш иложим йўқ, чунки мақолам ҳажми бунсиз ҳам катталашиб кетди).
Ушбу мақоламнинг навбатдаги 13-14-параграфида Абдуманноб ака 2009-2010 йилларда ёзган айрим мақолаларида билдирган ижобий фикрларини келтирмоқдаман ва бир оз таҳлил бермоқдаман.
13. ИЖОБИЙ ФИКРЛАРИ
Абдуманноб ака мақолаларини кўпчилик ўқиган бўлса керак. У 2009-2010 йиллардаги ўз мақолаларида ёзган айрим муҳим ижобий фикрларига ўқувчи эътиборини яна бир марта жалб қилмоқчиман. Бу айниқса ёшларимиз учун ибратли фикрлардир.
“Лекин, мени мақсадим бошқа – қўлимдан келганича холис, асос билан, ва жиддий таҳлил. Сабоқ чиқариш. Фақат “оқ” ва “қора”, “Демократ” ва “Диктатор”, “Адолат, Хақиқат” ва “Зулм” каби сўз ўйинига берилмасликка ҳаракат қиламан. Мени назаримда, ҳаёт, бўлиб ўтган жараёнлар, ҳозирги вазият ҳам жуда зиддиятли, кўп қиррали ва мураккаб, ҳамда шунинг учун – қизиқарли» [14]
««Бирлик»да ҳам, «Эрк»да ҳам, кейин пайдо бўлган мухолиф гуруҳлар, фаоллар орасида ҳам бир камчилик, афсуски, кенг тарқалган: дўстни кўпайтириш ўрнига, аксинча душман сотиб олиш… Ўзаро муроса, ҳамкорликсиз, “бўлинганни бўри ейиши”ни унутиш.
Бу билан мен ўзаро танқид бўлмаслиги керак демоқчи эмасман. Аксинча, танқид керак. Лекин танқид, иложи борича, одоб, маданият доирасида, ва албатта асосланган, холис, “конструктив”, дўстона бўлиши, муҳокама, мулоқот, муросага йўналтирилиши керак» [14]
“Яна бир хато ББС, “Озодлик” ва “Америка Овози” радиолари билан ҳамкорлик қилиш масаласи билан боғлиқ. Баъзи ҳолларда уларни танқид ҳам қилиш керак. Лекин, “Бирлик” ва “Бирдамлик” каби фақат “ҳужум” ва “бойкот” – жиддий хато. Назаримда, бунинг ўрнига, ҳамкорлик қилиб, бу минбарлардан унумли фойдаланишга интилиш керак. Бу масалада Муҳаммад Солиҳ ва унинг тарафдорлари, назаримда, “Бирдамлик” ва “Бирлик”ка нисбатан камроқ хато қилишаяпти» [14]
“Ўзбекистонда ҳам, жуда кўплар худди шу йўлдан бориш, “Исломчилар” билан бирлашишни талаб эта бошлашди. Жумладан, ҳурматли ҳофизимиз, озодлик ва миллий истиқлолнинг оташин куйчиси Дадахон Ҳасан “Бирлик” халқ ҳаракатини “Бирлик Исломий Халқ Харакати”га айлантиришни ва намоз ўқимайдиганларни ҳаракатдан ҳайдашни кескин шаклда талаб қила бошлади. 1992-йил май ойидаги “Бирлик” Қурултойида бу таклиф кенг муҳокама қилиниб, рад этилганида, Дадахон Ҳасан сафимизни тарк этди” [14]
“Мен ўзим ҳам, мана 10-12 йилдан бери “марказчиман” – Ислом Каримов тарафдори ҳам эмасман, унга кескин, муросасиз, “радикал”, ашаддий мухолифатда ҳам эмасман. Баъзи кескин мухолифатчилар назарида ҳатто “Каримов тарафдори” ёки унинг “адвокати” ман» [14]
««Диндорлар» ёки «Исломчилар», худди дунёвий давлат тарафдорлари ва демократлар каби, мақсадлари, уларга эришиш учун кураш йўллари билан бир-биридан анча фарқ қилади.
Демократлар тинч йул билан Исломий қонун-қоидага асосланган жамият қурмоқчи бўлганлар билан, менимча жуда эҳтиёт бўлиб ҳамкорлик қилиши керак. Ўз мақсади йўлида куч ишлатиш, зўравонлика чақирувчилар, ё қулига қурол олиб курашаётганлар билан ҳамкорлик бўлмаслиги керак.
Туркия, Малайзия, Эрон ва бошқа бир қанча давлатлардаги каби, диндорлар орасидан демократик ва дунёвий қоидалар тарафдорлари пайдо бўлиши мумкин. Ўзбек Исломчилари орасида мана шу йуналишни рағбатлантириш жуда муҳим. Яъни, “Исломий демократлар” оқими, ҳаракати пайдо бўлишига ёрдам бериш, улар билан ҳамкорлик керак» [14]
“Шу муносабат билан қизиқарли кузатув: ўзини дунёвий-демократик мухолифатчи деб ҳисоблайдиган танишларим орасида эса, мени назаримда “Ислом демократи” деса бўладиган фаолларни биламан. Яъни, дунёвий-демократик мухолифатда “Исломлашиш” бошланганига анча вақт бўлган. Бу – табиий жараён, лекин унга жуда эҳтиёткорлик билан ёндошмоқ лозим.
Мен шахсан 7-асрда яратилган қонун-қоидалар, агар улар жиддий ислоҳ қилинмаса, замонавий жамиятга мосланмаса, тараққиётга эмас, жаҳолатга олиб келади деб ўйлайман. Ўзбекистонда очиқроқ ва сиёсий эркинроқ давлат тузуми яратилса, нафақат Исломий Демократлар, балки мўътадил ва ҳатто “радикалроқ” Исломчилар ҳам, жамиятда ва сиёсий саҳнада ўз ўрнига эга бўлади. Буни тўхтатиш, олдини олишнинг иложи йўқ. Шунинг учун ҳам, демократик-дунёвий мухолифат мўътадил Исломчилар билан ҳамкорлик қилиши керак” [14]
“Қайтараман: “мўътадил” дунёвий-демократик мухолифат пайдо бўлиши учун, назаримда, бугунги Ўзбекистонда шароит ва имконият бор. Гап фақат ташаббус ва йўлбошчи йуқлигида – бунга мен аминман.
Янги мухолифат 90-йиллардаги мухолифатнинг қуйидаги хато ва камчиликларини такрорламаслигини истардим:
Изчиллик билан, “мўътадил”, “марказчи”, сабр-тоқатга эга бўлган, “конструктив” йўлдан оғмасдан бориш муҳим. Жумладан, “Бирлик”нинг 20 йиллик “радикал”лигини қайтармаслик. Муҳаммад Солиҳ ва унинг “Эрк”и каби, олдин “ювош қўзичоқ”, четдан туриб эса – сал кам энг ашаддий мухолифатчилик” – буни ҳам қайтармаслик керак.
Бошқа мухолиф гуруҳлар ва арбоблар билан “даҳанаки” жангдан узоқ бўлиш зарур” [14]
“Асосан чет элдан моддий, маънавий, сиёсий-дипломатик ёрдам сўрайвермай, ўз халқига (биринчи навбатда ва иложи борича “ўрта ҳол” табақага) суяниш, унинг манфаатларини ҳимоя қилиш ва натижада ундан ёрдам олишга интилиш муҳим.
Ўзбек мухолифати олида турган жиддий муаммолардан биттасида унинг бирор арбобини айблаш қийин: юқорида мен тилга олган ва мухолифатчилар йиллар давомида айтиб келаётган сабаблар натижасида, Ўзбекистонда кўплар Ислом Каримов ва унинг ҳукуматидан норози. Кескин норозилар ҳам кўп. Демак, кескин танқидчилар учун норозилар орасидан тарафдор ва ёрдам йиғиш осонроқ. “Юмшоқроқ”, “мўътадил”, “марказчи” мухолифат учун эса – қийинрок. Лекин, кескин, радикал мухолифатчилар бугунги кунда мамлакат ичида ҳеч бир жиддий иш олиб бориша олмайди. “Мўътадил”лар учун эса, мамлакат ичида ишлаш мумкин бўлади. Назаримда, “мўътадиллар” бирор ижобий натижага эришишига умид кўпроқ.
Янги мухолифат мана шу икки йўл орасидан қайси бирини танлаш ҳақида жуда жиддий ўйлаши керак.
20 йиллик ва бугунги дунёвий-демократик мухолифатнинг яна бир хатосини қайтарилмасликни тавсия қилар эдим: турли фикр, ғоя, таклифга зудлик билан “ҳужум” қилиш олдидан бироз ўйлаш ҳам керак” [14]
“Давлат бошқарувида, ҳукумат идораларида фақат ўғрилар, порахўрлар, жиноятчилар деган маънодаги бемаъни ва масъулиятсиз баёнотлар билан бу табақани янада ўзига қарши қўйишга ҳеч бир эҳтиёж йўқ. Aксинса – бундай баёнотларни мухолифатнинг ўзи учун зарари кўпроқ. Мухолифатчилар орасида ҳам ҳамма тўғри, ҳалол ёки пок эмас” [14]
“Мен Америка фуқаросиман, Ўзбекистон мухолифатида катта арбоб, ёки мамлакатда кaтта сиёсатчи, амалдор бўлиш режам йўқ. Ўзбекистон ҳукумати ёки мавжуд мухолифат гуруҳчаларидан ҳам менга ҳеч нима керак эмас. Жумладан, шунинг учун, мен холисроқ фикр юрита олишимга ишонаман. Ҳамда, сиёсий ва таҳлилий тажрибам, билимимдан Америкага ҳам, Ўзбекистонга ҳам фойдам тегиши мумкин деб ҳисоблайман.
Мен ҳақимда “ҳар йили Ўзбекистонга боради” деган гапларга ишонувчиларга эслатма. Агар 1996-98 йилларни назарда тутилса, бу гап тўғри. Лекин, 1998-йил ёзидан бери Каримов ҳукумати менга ўзим туғилиб ўсган, мени улғайтирган (ва умид қилaманки мен ҳам унга оз-моз хизмат қилган) тарихий Ватанимга боришга ижозат (виза) бергани йўқ” [14]
“10-савол: – Сиз ўз ҳаётингизни кўп қисмини мухолифатга бағишлаганингиздан мамнунмисиз ёки афсусдамисиз?
Жавоб: – Мамнунман, афсуслигим йўқ. Лекин агар фаолиятимни қайтадан бошласам, кўп ишларни анча бошқача қилган бўлардим” [14]
14. АБДУЖАЛИЛ БОЙМАТОВ ВА ЎИҲЖ ГА ДОИР ФИКРЛАРИ
Бугунги кунда Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти (ЎИҲЖ)га Абдужалил Бойматов раҳбарлик қилмоқда. Абдуманноб Пўлатов ўз мақолаларида Абдужалил Бойматов ва унинг раҳбарлигига доир чиройли ва асосли танқидий фикрлар билдирган. Мен Абдужалил Бойматовни 2000 йилдан бери у ёки бу даражада билган фуқаро сифатида айтмоқчиманки, Абдуманноб аканинг қуйида келтирилаётган танқидий фикрлари асосли ва ўринлидир.
Қуйида келтираётган иқтибосларни ўқиб, Абдуманноб Пўлатов асос солган ва 1992-2001 йилларда бошқарган ЎИҲЖнинг бугунги қучсиз фаолияти ҳақида ҳам маълумот олиш мумкин.
“Энди Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти ҳақида. Мен АбдуЖалил (Бойматов) укамизга, бошқаларни бунчалик изчиллик билан, мунтазам танқид қилавериш олдидан ўзи ҳам бир ойна-кўзгуга қарашни тавсия қилиб келаяпман, лекин у мени таклиф-тавсиямни худди эшитмагандек…
Мен 1991-йилда бу жамиятни тузиш ташаббуси билан чиққанман ва 1999-2000-йилгача уни бошқарганман – жумладан, назаримда энг қийин бўлган 1993-97 йилларда. 2000-2001-йилга келиб, ташкилотимизни асосан Толиб-ака Бош Котиб сифатида бошқардилар. Мен бу вақтга келиб навбатдаги Қурултойда ўз номзодимни қайта сайланишга қўйиш ниятим йўқлигини айтдим. 2001-йилдаги Қурултойда Толиб-ака раис бўлдилар.
Лекин мен жамият аьзолигидан чиққаним йўқ, ҳали ҳам аъзо ҳисоблансам керак. Шунга қарамай, 2001-йил Қурултойига ҳам, кейинги (бу йилги, Франциядаги) “Қурултой”га ҳам мени таклиф этишмади. Бунинг сабаби мен жамият ишига аралашмай қўйганимдир, балки…
Франциядаги Қурултой ҳақида… Жамиятнинг Европа (Оврупо)-да муҳожирликдаги 8 ё 9 аъзоси йиғилиб, уларга ташкилотга “кечагина” кирган яна 8 ё 9 француз қўшилиб, улар бу йиғилишни “жамият Қурултойи” деб эълон қилишди. Ташкилот Низомига ўргаришлар киритиб, Президент ва Вице-Президент сайлашди. Жамият аъзоси сифатида, мен бу йиғинни ташкилот Қурултойи деб қабул қилишим ва АбдуЖалил укамизни жамият Президенти сифатида тан олишим қийин.
Жамиятнинг кўпчилик фаоллари ва аъзолари Ўзбекистонда – Жиззахда, Қашқадарёда, Водийда, Тошкентда, Сирдарёда, Хоразм ва Бухорода. Четдаги фаоллар – озчилик, уларнинг ўзлари Қурултой ўтказишлари жуда жиддий саволлар туғдиради.
Юқорида айтганим каби, “фавқулодда вазият” (эркин Қурултой ўтказиш имкони йўқлиги учун) бу йиғинни жамият қурултойи деб ҳисоблаш, АбдуЖалил укамизни жамият раҳбари деб тан олиш балки мумкиндир. Лекин, бу ҳолда, “Бирлик” ва “Эрк”ни ҳам деярли шундай камчилик учун ҳадеб танқид қилавермаслик керак.
Гап кимдир бир ташкилотда 20 йил раҳбарлик қилишида эмас. Муҳимроғи – уларнинг ишида!
Муҳимроғи – раҳбарларнинг олиб бораётган сиёсати:
- Асосланган, жиддий танқид ўрнига ўзаро “даҳанаки жанглар”, туҳмат, бўҳтон, иғволар;
- Эьлон қилинган эзгу мақсадга эришиш учун танланган йўл чиройли шиорлар ва чақириқлардан, “кўкнори хаёл” мулоҳазалардан иборат эканлиги;
- Биринчи навбатда Ўзбекистонда фаолият юритиш йўлларини излаш ўрнига асосан Ғарбдан ёрдам сўраб, шикоят қилиш;
ва ҳакозо.
Буларни муҳокама қилиш, зарур бўлганида танқид қилиш керак.
Фақат бошқалар эмас, АбдуЖалил укамизда ҳам бирор ижобий ва жиддий иш, фаолият кўринмаяпти. Хабар ва мақола тарқатишни бошқалар ҳам қилаяпти – фақат АбдуЖалил укамиз эмас!
Яна бир мулоҳаза. Агар Ўзбекистон сиёсий саҳнасида, худди Туркиядаги каби, сиёсий ва диний эркинликларни амалда тан оладиган, демократик йўналишдаги кучли Исломий ҳаракатлар, партиялар пайдо бўлса – буни олқишлаш керак. Аҳолисининг 80-85 фоизи (балки 90% дир) ўзини Мусулмон деб ҳисоблайдиган давлатда Исломий йўналишдаги сиёсий ҳаракатлар вужудга келиши табиий ҳол. Улар орасида энг кучлилари сиёсий ва диний эркинликларни амалда тан олса – бу жуда жиддий ва ижобий қадам бўлади.
“Исломчилар” билан мулоқот қилиш хато эмас. МСни (Муҳаммад Солиҳни, А.Ш.) бундай мулоқот учун танқид қилишга асос йўқ, менимча.
Лекин, икки “деярли йўқ” ташкилот раҳбарларининг йиғилишини муҳим сиёсий янгилик, “катта қадам” деб кўрсатишга уриниш ҳам анча кулгили иш…” [15]
“Агар ким АбдуЖалил Бойматовни ёки унинг тарфдорлари, сафдошларини танқид қилса, унинг жавоби бир – бундай кишилар албатта “Ислом Каримов режимининг малайи”… Ўзбек мухолифатчилари ва ҳуқуқ ҳимоячилари орасида, афсуски, кенг тарқалган бу касаллик-иллат АбдуЖалил укамизда ҳам бор. Бу масалада АбдуЖалил Б., афсус, бошқалардан анча олдинга ўтиб кетти…
Мен Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жaмияти ва унинг Қашқадарё вилоят ташкилотидаги бу икки гуруҳнинг бирортасини тарафдори эмасман. Лекин, АбдуЖалил Б.-нинг қуйидаги гапига эътибор берайлик:
“2009 йилнинг 6 май куни Франциянинг Ангер (Анжер) шаҳрида Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамиятининг навбатдаги Қурултойи бўлиб ўтган эди.” (бу гапни у жyда кўп қайтаради).
Изоҳ: амалда Жамиятнинг Оврупода яшаётган 8-9 аъзоси йиғилган. Қаршидаги йиғинда эса Жамиятнинг ундан кўра кўпроқ (11!) аьзоси қатнашган шекилли?
Афсуски, Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамиятининг раҳбариятида (биринчи навбатда АбдуЖалил Б.-да) ҳеч қандай демократия, ўз фаолларининг фикрини ҳурмат қилиш ёки уларни эшитиш йўқ. Мисоллардан бири – Жиззах вилоят ташкилотининг раҳбари Баxтиёр Ҳамроев Оврупадан келган буйруқни бажaрмай, бир лойиҳада ижoзатсиз иштирок этгани учун, Овруподан юборилган иккинчи буйруққа бинон вазифасидан четлатилди (мен Бахтиёр Ҳ. нинг ҳам тарафдори эмаслигимни айтиб ўтай). Иккинчи мисол – шу кунлардаги Қаршидаги можaролар. Абдужaлил Б. билан Ислом К. орасида ўхшашлик кўринмаяптими?
Худди “Бирлик” ёки “Эрк”нинг МС раҳбар бўлган парчасидаги каби эмасми?
АбдуЖалил Б. фақат бошқаларни танқид қилишни билади. Унинг танқиди асосланган бўлса ҳам майли эди …
Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жaмияти ва унинг Қашқадарё вилоят ташкилотидаги можаро боисида Юсуф Расул иккала тарафнинг хабари-фикрини беришга интилаяпти – бу жyда яхши. Энди назаримда бу интилишни давом эттириш керакмикин? Яъни, Қаршидaги “ўзгача фикрловчи”, “мухолифaтчи”ларнинг АбдуЖалил Б. гапларига жaвобларини ҳам бериш.
Албатта, инсонлар ҳуқуқини ҳимоя қилиш иши қолиб кетиб, ўзаро “ким хақ – ким нима деди?” – буларга ўта берилиб кетиш ҳам хато… Лекин, бу жaнжaлларни меъёрда ҳал этиш ҳам керак.
Энг яxшиcи – АбдуЖалил Б. ўз хатолари ва асоссиз, бемаъни танқидлари хақида ўйлаб кўриши. Агар ким уни ёки унинг тарфдорлари, сафдошларини танқид қилса, бундай кишиларни “Ислом Каримов режимининг малайи”… дейишни у тўхтатиши керак! Ҳамда, унинг Жaмият раҳбари эмаслиги, унинг “Президент” этиб сайланиши Жамият Низомига зид бўлгани ҳақида жиддий гапларни бошлаш зарурияти туғилган.
АбдуЖалил Б.-нинг иши – Ислом К., Ўзбекистон ҳукуматининг (ҳамда у ёқтирмайдиган яна бир неча кишини) сиёсати танқид қилинган ҳар қандай хабар, фикрларни тарқатиш. Хабар ишонарлими, у имкон даражaсида текширилгaнми, фикр эса сaл бўлса ҳам асосга эгами? Буларнинг АбдуЖалил Б. учун аҳамияти йўқ шекилли….
Деярли шу ишни чет элда яна бошқа бир неча киши ҳам қилаяпти. К. (Каримов, А.Ш.) ва унинг ҳукумати ҳақида ўта салбий фикр кенг ва чуқур шакллангaнлиги учун, бу иш – осон. Aйниқса, эркин мамлакатда яшаб турган, 3 тилни билган инсон учун. Бу иш учун бошқа билим, тажриба, етакчилик, раҳбарлик, ташкилотчилик, вазиятни тушунa билиш – керакмас. АбдуЖалил Б.-нинг кескин танқидидан кейин, калтак Ватандагилар бошига тушади…. Бу эса – масъулиятсизлик!
Юсуф Расул, негадир, АбдуЖалил Б. нинг фикрини деярли барча савол бўйича сўраб, уни “реклама” қилади. АбдуЖaлил Б. нинг жaвоблари эса доим одатда деярли бир, ўта юзаки, асоссиз…, ҳaмма биладиган гаплар билан бирга, бемаъни танқидлар, айблашлар. Юсуф Расулнинг унга берган саволлари одатда пишиқ журналистнинг эмас, балки бир ташкилот матбуот котибининг ўз рaҳбарига берадиган (“қулай”) саволларини эслатади…
Мен анча вақтдан бери АбдуЖалил Б. ни сал жиддийроқ бўлишга чақириб келаяпман. Унга энди кескинроқ гап керак шекилли…” [16]
www.yangidunyo.com сайтининг асосчиси ва раҳбари, журналист Юсуф Расулнинг Абдуманноб ака танқидига муносабати ҳам бошқалар учун ибратлидир. У [16]-мақола охирида ўз жавобини ёзган. Мен шу жавобдан тўртта гапни келтириб ўтаман.
“Раҳмат, АбдуМанноб ака, самимий ва очиқ фикрларингиз учун. Мен бу фикрларга юз фоиз қўшиламан» [16]
«Мен эса бундан кейин Абдужалил Бойматовнинг “матбуот котиблиги”дан чиққанимни эълон қиламан. Яъни, бундан кейинги суҳбатларимизда бериладиган саволлар “жавоб бериш учун қулай” бўлмайди.
Ҳурмат билан Юсуф Расул” [16]
Абдужалил Бойматов ва унинг “Президент” сифатида фаолиятига доир менинг айрим фикрларим. У Толиб Ёқубов билан бирга 2007 йилда Ўзбекистонни тарк этгач, бир оз Алматида бўлди ва кейин Исландияда сиёсий бошпана олиб яшай бошлади. У қилган асосий ишлардан бири – инглиз тилидаги турли хил баёнотлар, мурожаатномалар, мақолаларни кўпчилик мухолифат вакиллари электрон почтасига, жумладан менинг почтамга ҳам, жўнатиш билан шуғулланди.
Бу муҳим материаллардан кучишлатар органлар, асосан Ўзбекистон Миллий хавфсизлик хизмати раҳбарияти фойдаланарди. Чунки улар ташкилотида инглиз тилидан ўзбек ва рус тилларга ўгирувчи мутахассислари бор. У бу иши билан МХХ фаолиятига каттагина ёрдам бермоқда: чунки МХХ мутахассислари сайтларга кириб Ўзбекистонга тегишли мухолиф мақолалар, мурожаатномалар ва ҳоказо материалларни қидириш ташвишидан қутулди ва бунга доир материалларни сайтларда чоп этилган куни тайёр ҳолда олмоқда.
Ватанимизда менга ўхшаган мухолифат вакилларининг кўпчилиги эса инглиз тилини мукаммал билмайди ва у юборган материалларни аниқ тушуна олмайди.
Абдужалил Бойматов буни аниқ билади. Лекин бу фаолиятни анчагина йилдан бери давом эттирмоқда.
Агар у ўша материалларнинг энг муҳимларини инглизчадан ўзбекчага ўгириб ватандошларимизга жўнатганида – бу ижобий иш бўларди. Аммо, лекин, бироқ …
Биз яшаётган 21-асрда ҳар бир мухолиф ташкилот фаолияти веб-саҳифасида ўз аксини топади. Агар Абдужалил Бойматов “Президент”лик қилаётган Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамиятининг расмий сайти бўлмиш
www.hrsuorg.narod.ru ни очиб қарасангиз, ундаги айрим материаллар тўққиз йилдан бери ўзгартирилмаганига гувоҳ бўласиз. Масалан, “Члены Общества Прав Человека Узбекистана» («Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти Аъзолари”) деб номланган
http://www.hrsuorg.narod.ru/member_hrsu.htm саҳифасини ўқинг. Унда ЎИҲЖнинг тўққиз аъзоси таржимаи ҳоли берилган. Лекин бундаги маълумотлар 2001 йил билан тугаган, яъни 2001 йилдан кейинги маълумотлар келтирилмаган.
Ҳайрон қоларли томони – ЎИҲЖ асосчиси раҳматли Абдуманноб Пўлатов таржимаи ҳоли сайтда умуман берилмаган.
Бу мақолам Абдужалил Бойматов ҳақида эмас. ЎИҲЖ асосчиси раҳматли Абдуманноб Пўлатов ҳақидадир. Шу сабабли асосий мавзуга қайтсам.
15. АБДУМАННОБ АКА БИЛАН АҚШДАГИ АЛОҚАЛАРИМ
Мен Қозоғистоннинг Алмати шаҳридан АҚШ нинг Бойси шаҳрига 2010 йил 21 январ куни келдим. «Озодлик» мухбири Дилбегимнинг бир ёқлама маълумоти” номли мақоламни Алматида ёзиб тайёрлаб қўйгандим. Ушбу мақолам
www.yangidunyo.com сайтида 2010 йил 29 январ куни чоп этилди ([17]-га қаранг).
Абдуманноб Пўлатов мақоламни ўқиб, шу куннинг ўзида – 29 январ соат 20.15 да қуйидаги хатни электрон почтамга жўнатибди (уни тўлиқ келтираяпман).
“Ассалому Алайкум Шуҳрат!
Америкага Ҳуш Келибсиз!
Саломатлик, кайфият тузукми?
Бугун “Янги Дунё”да мақолангизни ўқидим (тузук мақола) ва ҳозир Idaho (Айдаҳо) штатининг Бойси (Boysi) шаҳрида жойлашганингизни билдим. Шунча ва узоқ сарсон-саргардонлик, қийинчиликларингиз энди бутунлай тугашини тилайман.
Мақолангиз ҳақида кичик изоҳ-мулоҳазалар:
1. “Озодлик”нинг Тошкент бўлимида Ўзбекистон давлат радиосининг мухбирлари ишлаши унга Фурқат (Яквалхўжаев, А.Ш.) раҳбарлик қилган даврдан (1990-йиллар) бошланган. Ҳамда, 1993-йил Ислом Каримов Олмонияга сафар қилганида, “Озодлик”да бу сафарни Ўзбекистон давлат радиосининг бўлим мудири Мюнхеньдан туриб ёритган, 20-25 минутлик эшиттиришни олиб борган (табиийки, бу эшиттириш Тошкент расмий радиосидагидан кам фарқ қилган бўлса керак).
Мен ушбу эшиттириш ёзиб олинган кассетани олганимда, Америкага келганимга энди бир неча ой бўлган эди. Шу хақда инглиз тилида бир кичик мақола-баёнот ёзиб, Американинг чет эллар учун радиолари бўйича Вашингтондаги бир йиғинда тарқатган, ва “Озодлик”нинг ўша вақтдаги Президенти Kevin Klose-га шахсан берган эдим. Бир неча кундан кейин Kevin Klose мени суҳбатга чақирган эди …
Лекин, афсус шундан кейин ҳам “Озодлик”нинг Тошкентдаги бўлимида Ўзбекистон давлат радиосининг 2 мухбири анча вақт ишлади – Kevin Klose ўрнига Том Дайн (Dayn) келган даврда. Том Дайннинг ўша вақтдаги ўринбосарларидан бири менга жумладан худди шу сабаб билан Фурқатни ишдан бўшатишганини айтганди – бу гал мени иштирокимсиз … Бу гап 2000-йиллар бошларида эди, агар адашмасам.
Бир оз вақт ўтиб, Ёқуб Тўронни ҳам бўшатишди, кейин Ўзбек бўлимида 3 мудир алмашди (улардан 2 таси ўзбек тилини билмас, ёки жуда ёмон билар эди). “Озодлик”нинг савияси эса ҳали ҳам анча паст … Янги мудир Алишер С. балки уни бироз кўтарар, билмадим.
2. Қозоғистон ўзбекларининг муаммоларини яхши ёритибсиз, раҳмат. Фақат бир кичик аниқлаштириш: 16 (15,92) миллион аҳолининг 4 % – 640 (638) минг бўлади, ўзбеклар эса 415 минг (5.92 миллион ва 415 минг – Сиз келтирган ва тўғри рақамлар!), яъни 3 %-дан кам (Сиз мақолангизда 4 %дан ортиқ дегансиз). Ҳисобдаги бу кичик хато (уни мақолангизда 2 марта келтиргансиз), албатта, Сизни таклиф, мулоҳазаларингизни ўзгартира олмайди.
Хабарлашиб турармиз. Янги Юртда ўрганиб кетишингизда ёрдам, маслаҳат берувчилар борми? Бундай ташкилот ва унинг вакиллари, одатда, Сиз каби келган қочқинларга бириктирилади – уларга бу иш ва Сизга ёрдам учун ҳукумат тарафидан маблағ ҳам ажратилади.
Саволларингиз бўлса, менга ёзинг ёки телефон қилинг. (1) 703-426-9637 – уй, (1) 571-344-3013 – “уяли” телефоним.
АбдуМанноб
Abdoumannob Poulatov (also known by pen name as AbduMannob Polat), Independent Consultant on US-Eurasian Affairs
5606 Eastbourne Drive, Springfield, VA, 22151-1607
Phone: (1) 703-426.9637 – home office, (1) 571-344.3013 – cell”
Мен 2010 йил 21 январдан 26 февралгача Бойси шаҳрида икки нафар ўзбек провокатори билан бирга яшаганим ҳақида [18]-мақоламнинг 6-параграфида, [19]-мақолам 2-параграфида ёзгандим. Бош провокаторнинг ўз компютери бор эди. Мен улар билан келишган ҳолда пул тўлаб компютердан фойдалана бошладим. Лекин ушбу компютерда хат ва мақолаларни электрон почтам орқали жўнатаётганимда қандайдир “кимса”лар орқаворотдан худди Ўзбекистондагидек турли қаршиликлар кўрсатди. Бу ҳақда Абдуманноб акага 2010 йил 30 январ куни жўнатган хатимда ёзганман. Уни ҳам ўзгаришсиз келтираяпман.
“ Ассаломуалайкум Абдуманноб ака!
Хатингизни ўқиб хурсанд бўлдим. Илиқ фикр-мулоҳазаларингиз учун раҳмат.
Мақоламдаги хатомни, яъни Қозоғистондаги ўзбекларнинг уч фоиздан камроқ эканлигига доир ҳисобимдаги хатомни кўрсатганингиз учун раҳмат.
Мақолам охирида берилаётган айрим ўқувчиларнинг эътирозларини ҳам эътиборга олиб яна битта мақола ёзиш фикрим бор. У мақолада сиз айтган хатони ёзиб, тузатиш бераман ва Дилбегим “Озодлик”дан берган яна битта интервьюсининг кичикроқ таҳлилини бериш фикрим бор (унда Алмати вилоятида бўлиб ўтган нохўш битта воқеа ҳақида етарлича маълумот берилмаган ва таҳлил этилмаган эди). Бундай таҳлиллар орқамиздан ўсиб келаётган ёш журналистлар учун ҳам фойдали бўлар, деган фикрим бор.
Бойсида жойлашиш билан боғлиқ айрим маслаҳатлашадиган гаплар, сизга бермоқчи бўлган саволларим бор. Кейинги хатимда ёзарман. Яхшиси, телефон орқали ёки скайп орқали гаплашсак маъқулроқ бўлар. Скайпингизни ёзиб юборсангиз яхши бўларди. Скайпдан фойдаланишни энди ўрганаяпман.
Бойсега келгач, янги почта очгандим. Чунки олдинги почталаримни Ўзбекистон ва Қозоғистон махсус хизмат органлари билишарди. Хатларни шу
shjizzax54@gmail.com янги почтамга ёзсангиз бўлади.
Энг яхши тилаклар билан Шуҳрат.
2010 йил 30 январ, соат 10.30.
Бойси шаҳри.
Мен ҳозир икки нафар ўзбекистонлик ўзбеклар билан уч хонали (иккита ётоқхонаси ва битта меҳмонхонаси бор, А.Ш. 2010.26.12) хонадонда яшаяпман. Уларнинг бирида компютер бор. Шу компютер орқали мақолалар ва хатларни жўнатаяпман. Шу компютерга “кимлардир” қандайдир чегаралаш ўрнатганга ўхшайди. Делбегимга доир мақолани Юсуф Расул сайтига уч кун давомида турли услубларда жўнатишимга тўғри келганди. Мақола Ю.Расул компютерида очилавермагач, охири хатим давомига илова қилиб жўнатгачгина етиб борди (сайтда мақолам охирида мақолани жўнатган кун ва соатлар ёзилган).
Ҳозир ҳам сизга хат матнини териб жўнатаман, десам,
shjizzax54@gmail.com почтам орқали жўнаттирмаётир. Шу сабабли бу хатимни сизга
tohir1953@mail.ru почтам орқали жўнатаяпман.
Ҳар ҳолда бу ер буюк демократик давлат. Шу сабабли компютерда хат ва мақолаларни жўнатиш билан боғлиқ муаммоларни кейинроқ ҳал этиш йўлини топарман, Аллоҳ хоҳласа. (соат 14.20)”
Хонадонимиздаги компютердан фойдаланишимга қарши икки провокатор чегаралашлар қўйганлигини ҳисобга олиб, Абдуманноб акага 31 январ куни соат 10.50 да қуйидаги қўшимча хатимни жўнатдим.
“Саломлар …
Ўйлаб кўриб, алоҳида мақола ёзишдан воз кечиб, сиз айтган хатога доир 29 январдаги мақолам охирида тузатишни ёзиб сайтга жўнатмоқчиман.
Абдуманноб ака, сиз ёзган хатингиздаги икки пунктда яхши фикрлар билдиргансиз. Шу икки пунктни ҳам келтириб ўтмоқчиман. Шунга рухсат берсангиз яхши бўларди. Бу фикрларингизни бошқа миллатдошларимиз ҳам ўқиб билишса фойдали бўларди”
Абдуманноб ака 2010 йил 31 январ куни соат 16.00 да қуйидаги хатни менга жўнатди.
“Мен юборган изоҳ-фикрларни ишлатишингиз мумкин – иложи борича ҳеч ўзгаришсиз. Мақолангиз ва тузатиш, мени изоҳимни “Озодлик”нинг янги мудири Алишер Сиддиққа ҳам юборсангиз, менимча, тузук иш бўлади. Унинг email адресини
www.ozodlik.org –дан (“ALOQA”) олишингиз мумкин”
Мен Абдуманноб акага ваъда берганимдек, унинг иккита изоҳини келтириб, ундан кейин фикримни ёзиб сайтга жўнатдим. Бу қўшимча фикрлар [17]-мақолам охирида чоп этилди. Абдуманноб аканинг иккита изоҳини юқорида келтирганим учун бу ерда шу изоҳлардан кейин ёзган матнимни келтираман ([17]-охирига қаранг).
“Абдуманноб ака тўғри эътироз билдирган. Қозоғистон Республикаси Президенти Н.Назарбоев номига 2009 йил 9 ва 11 ноябр кунлари иккита хат жўнатганимни мақола бошида ёзгандим ([17]-мақола бошида, А.Ш.). Қозоғистондаги ўзбеклар муаммосига доир иккинчи хатни икки кун ичида зудлик билан тайёрлаш жараёнида Абдуманноб ака айтган хатога йўл қўйган эканман. Ҳақиқатан, Қозоғистонда ўзбеклар 415 мингдан зиёд бўлиб, улар 16 миллионли мамлакат аҳолисининг 3 фоиздан камроғини ташкил этади. Йўл қўйилган ушбу хато учун узр сўрайман ва хатоимни тўғри кўрсатгани учун Абдуманноб акага ўз миннатдорчилигимни билдираман.
Қозоғистонда ўзбек тилида газета, журнал чоп этилмаётгани (таққослаш учун Алматида уйғур тилида “Уйғур овози” ҳафталик газетаси чоп этилаётгани), ўзбек тилида бирор марта Астана ёки Алмати телевидениеси ёки радиосидан қўшиқ ёки эшиттириш берилмаётгани ёки кўрсатув кўрсатилмаётгани фактдир. Ёки юқорида изоҳ ёзганлардан бирортаси ўзбекча қўшиқ, эшиттириш, кўрсатув Қозоғистон бўйича берилганига гувоҳ бўлганмикан? Ўз фикрларини билдирган юртдошларимиз Қозоғистоннинг қайси шаҳрида яшаётганларини ҳам ёзсалар яхши бўларди. Чунки ўзбеклар кўп яшаётган жанубий вилоятларда вазият сал бошқачадир.
Таққослаш учун: биз – ўзбек демократлари Ўзбекистондаги полициявий режимни танқид қилиб келамиз. Лекин ҳали Совет Иттифоқи бор пайтларда Тошкент радиосида ҳафталик эшиттириш ва телевидениеда кўрсатув қозоқ тилида ҳафтасига бир марта мунтазам бериларди. Адашмасам, бу қозоқ тилидаги эшиттириш ва кўрсатув ҳозирги кунларгача сақланган ва у давом этиб келмоқда.
Миллатпарварлик ўз миллатингиз манфаатларини ўша давлат ва халқаро қонунлар доирасида ҳимоя қилиш ҳамдир. Бундай муҳим масалаларни ёритганда журналистлар, жумладан Дилбегим алоҳида масъулият ҳис қилиши керак эди, деб ҳисоблайман” [17]
Ушбу хатлардан раҳматли Абдуманноб Пўлатов самимий зиёли инсон бўлгани, ўз танқидий фикр-мулоҳазаларини очиқ ва дўстларча билдиргани кўриниб турибди.
Абдуманоб ака билан кейинги мулоқотимиз 2010 йил 20 апрел куни бўлди. Аввал бу мулоқот сабабини қисқача ёзсам. Бу [20]-мақола билан боғлиқдир.
Мен 2010 йил 15 апрел куни Бойси шаҳар марказидаги кутубхонада “Idaho Statesman” газетасининг 2008 йил 30 март сони (микрофильм)дан талантли журналист Синсиа Сювил (Cynthia Sewell) ёзган “Mysterious deaths” («Сирли ўлимлар») мақоласини топиб, икки нусхада ксерокс олдим ([20]-га қаранг). Бу мақола Айдаҳо штатида 2006 йил ёзидан бери яшаётган 55 нафар ўзбек қочқинларидан 33 ёшли Олимжон Собиров 2006 йил 1 августида, 29 ёшли Зоҳид Махмeдов 1 сентябр куни ўз уйида уйқуда сирли равишда ўлгани ва бу ўлим сирлари ҳалигача очилмагани ҳақида эди.
Мақола инглиз тилида бўлганлиги ва уни ўзбек тилига ўгириш кераклиги учун таржимон излай бошладим. 2010 йил 20 апрел куни Абдуманноб акага қўнғироқ қилдим. Салом-аликдан кейин телефон қилиш сабабини айтиб, мақола таржимасига ёрдам беришини илтимос қилдим. Шунда Абдуманноб ака бошида саратон (рак) касаллиги топилгани, бир ойдан бери касалхонада эканлиги, касаллик ўтиб шиш катталашганлиги ҳақида айтди. Мен: “Бундан менинг хабарим йўқ. Албатта, соғлик биринчи навбатдадир. Соғлигингизни тузатиб олинг. Сиз билан бирга муҳим ишларни амалга оширишни режалаштириб юргандим. Тезроқ соғайиб кетишингизни тилайман” дедим.
Мақолани Бойсидаги бошқа рус қочқинига бериб, рус тилига таржима қилдирдим (таржима ҳақи – ўттиз долларни раҳматли Зоҳид Махмeдовнинг Бойсида яшаётган акаси Акрам Махмедов тўлади). Ва мақолани инглиз, рус ва ўзбек тилларида тўртта вариантда тайёрлаб, 2010 йил апрел-май ойларида сайтларда чоп эттирдим ([20]-га қаранг).
Мен яшаётган Бойси шаҳридан Абдуманноб ака яшаётган Вашингтон шаҳри яқинидаги Спрингфилд шаҳарчасигача масофа тахминан 2400 миль (3800 километр)дир. Шу сабабли касалхонага бориб ундан хабар олиш иложим бўлмади.
2010 йил 30 май (якшанба) куни Абдуманноб акага телефон қилиб, ҳол-аҳвол сўрадим. Ҳали ҳам касалхонада даволанаётганини айтди.
Қурбон ҳайити – 2010 йил 16 ноябр куни Абдуманноб акага телефон қилдим. Лекин ҳеч ким жавоб бермади …
2010 йил 21 ноябр куни Абдуманноб Пўлатов оламдан ўтгани ҳақидаги хабар сайтларда чоп этилди.
16. АБДУМАННОБ АКАНИНГ ОЛИС ЙЎЛЛАРИ
ДАВОМИ БОР
![546231_401060863240177_944050128_n[1] (246x321, 12Kb)](http://img1.liveinternet.ru/images/attach/d/2/146/560/146560989_546231_401060863240177_944050128_n1.jpg)
