Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН: МУАММО ВА УНИНГ ЕЧИМИ (1-ҚИСМ, ОХИРИ)

16. ПОЛАТ ШАМШЕТОВ ВА УНИНГ ЎЛИМИ

Фото 4. Полат Шамшетов суд залида. 2023 йил январ. Бухоро шаҳри. [37]

Ички ишлар вазирлиги ҳузуридаги Жазони ижро этиш департаментига қарашли 4-сонли тергов ҳибсхонасида сақланаётган Нукус воқеалари бўйича судланган маҳкум Полат Шамшетов (Қорақалпоғистон Республикаси ИИВ собиқ ходими) 2023 йил 4 февраль куни тўсатдан вафот этди.

“2023 йил 31 январь куни Бухоро вилояти судида ўқиб эшиттирилган ҳукмга кўра, Полат Шамшетов Жиноят Кодексининг 244-моддаси 3-қисмида назарда тутилган жиноятни содир этганликда айбли деб топилди. Унга ЖКнинг 45 (Муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиш), 57-моддалари қўлланиб, 3 йил мансабдорлик лавозимларида ва ички ишлар тизимида ишлаш ҳуқуқидан маҳрум қилинган ҳолда 6 йилга озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланганди.

Январ ойида суддаги мунозара пайтида унинг адвокати Парахмат Маратов (видео) Шамшетовга ЖКнинг 244-моддаси бўйича эълон қилинган айбловни нотўғри деб атаганди, чунки унинг Даулетмурат Тажимуратов (ишдаги асосий фигурант) билан алоқаси, қолаверса, ҳокимиятга қаршилик кўрсатиш мақсадида тартибсизликларни ташкиллаштириш юзасидан ҳеч қандай далил йўқ, деганди. Бундан ташқари, ҳимоячининг сўзларига кўра, Шамшетовга қарши ҳеч ким гувоҳлик бермаган” [38]

Полат Шамшетов Қорақалпоғистон Республикасининг 1991-1992 йиллардаги раҳбари Даулетбай Шамшетов (1948-1998) нинг ўғли, Қорақалпоғистон Ички ишлар вазирлиги Жиноят қидирув бошқармасининг собиқ бошлиғи бўлиб ишлаган. Полат Шамшетов «22-Иш» бўйича суддаги нутқи (аудио) суд жараёнидаги мавжуд онлайн видеоёзувдан деярли бутунлай олиб ташланган ягона айбланувчи эди.

Бундай юрак ҳуружини махсус хизматлар заҳар ёрдамида уюштириши мумкин. Мен шунга доир “Заҳар ва юрак ҳуружи” номли таҳлилий мақоламни 2015 йил 25 март куни ёзиб сайтларда чоп қилгандим ([39]-га қаранг). Заҳарнинг ишлаш услубини оддийроқ қилиб бундай тушунтиришим мумкин: заҳар қўшилган овқатни еган ёки суюқликни ичган инсон ошқозонида овқат ҳазм бўлиб қонга ўта бошлагач у қонни қуюқлаштиради. Қуюқ қонни юрак ҳайдай олмайди ва юрак ҳуружи рўй беради. Овқат егандан бошлаб қон қуюқлашгунича одатда бир неча соат ўтади.

Савол: нега уни ўлдиришди? Қорақалпоқ фаоли Ақилбек Муратовнинг айтишича, Полат Шамшетов Нукусда қурол қўлланилган-қўлланилмагани бўйича асосий гувоҳ эди ([40]).

Таниқли инсон ҳуқуқлари ҳимоячиси Виталий Понамаревнинг фикри бундай.

“Эслатиб ўтамиз: Шамшетов “22-иш” бўйича суддаги нутқи (товуши) суд жараёнидаги мавжуд онлайн видео ёзувдан деярли бутунлай олиб ташланган ягона айбланувчи эди. 2022 йил 1-2 июл воқеалари пайтида у таътилда бўлган. Бироқ биринчи (июл) куни кечқурун Нукус шаҳридаги парламент ёнидаги майдонда бўлган ва намойишчиларга қарши қурол ғайриқонуний ишлатилаётганига гувоҳ бўлган. У қурол-яроғни асоссиз қўллашаётганига доир Ўзбекистон ва Қорақалпоғистон кучишлатарлари ўртасида бўлаётган ихтилоф ҳақида ва “халқ қўзғолон кўтармоқда”, “орқага чекиниб бўлмайди, фақат олға” деган телефон орқали гапирган гапларини Давлат хавфсизлик хизматидагилар ёзиб олишган.

Томонлар баҳси чоғида ва сўнгги сўзида у фақат президент ва халқдан кечирим сўрашини айтиб батафсил нутқдан воз кечди. У ўзининг ёзма шаклдаги нутқини “ўқиб вақтни олмаслик учун” дея ўқимади ва уни судга топширди. Тахминларга кўра, кучишлатар тизимлар ичидаги ихтилофлар билан боғлиқ фактларнинг ошкор этилишига йўл қўймасликка уринаётган расмийларнинг талабига биноан у шундай қилди.

2023 йил 31 январ куни суд Шамшетовни оммавий тартибсизликларда қатнашганликда (Жиноят кодекси 244-моддаси 3-қисми) айбдор деб топди ва 6 йилга озодликдан маҳрум этиш ҳақида ҳукм қилди” [41]

2022 йил июль ойи бошида Қорақалпоғистонда юз берган ҳолат ва воқеаларни ўрганиш бўйича парламент комиссияси Қорақалпоғистон Республикаси ИИВ Жиноят қидирув бошқармаси собиқ бошлиғи, 6 йилга озодликдан маҳрум этилган Полат Шамшетовнинг тергов ҳибсхонасидаги ўлими ҳолатини ўрганиш якунлари бўйича баёнот эълон қилди. Ушбу баёнотни қуйида тўлиқ келтираман.

“Марҳум Полат Шамшетовнинг бевақт ўлими юзасидан Мустақил комиссиянинг расмий баёноти

Аввал хабар берилганидек, Қорақалпоғистон Республикасида юз берган ҳолат ва воқеаларни ўрганиш бўйича комиссия аъзолари Полат Шамшетовнинг ўлими сабабларини аниқлаш мақсадида 4-сонли Тергов ҳибсхонасига бориб, у ердаги шароитлар, камера ёзувлари, дастлабки тиббий хулоса ва бошқа тегишли ҳужжатларни ўрганишди. Шунингдек, марҳум билан битта камерада бўлган шахслар ва тергов ҳибсхонаси ходимлари билан суҳбат ўтказишди.

Марҳум П.Шамшетов билан бир камерада бўлган Б.М. ва Ш.С.лар билан суҳбатда, улар 3 февраль куни нонуштадан кейин камерада суд ҳукмини қайта-қайта ўқиган, муҳокама қилишган, тушликдан сўнг сайр қилишгач, камерага қайтишган. Уларнинг айтишича, шу кунларда П.Шамшетов кўп тамаки чеккани туфайли нафас олиши оғирроқ бўлиб қолган. Хонадошларнинг сўзларига кўра, ўша куни марҳум кўп безовталанган, тўсатдан уларнинг кўз ўнгида хушини йўқотган.

Камера ёзувларида марҳум Шамшетовнинг ўша кундаги ҳаракатлари, санитария-гигиена ходими ва тез тиббий ёрдамнинг оператив ҳаракатлари аниқ акс этган.

4 февраль куни соат 01:50да П.Шамшетовнинг соғлиги ёмонлашганлиги сабабли камерадошлари ҳибсхона тиббиёт бўлими шифокорини чақиртирган. Ҳибсхона тиббиёт бўлими фельдшери катта сержант Д.Темиров камерага келган вақтида маҳкум П.Шамшетов ҳушсиз ҳолатда бўлган. Соат 02:15 да РШТТЁИМ Бухоро вилояти филиали тез ёрдам шифокори А.Ғафуров ва фельдшер М.Рахмонов етиб келган вақтда маҳкум П.Шамшетовни биологик ўлим ҳолатида эканлигини аниқланган.

Ўрганиш давомида Бухоро вилоят суд тиббий экпертизаси томонидан ўтказилган текширувларнинг видеоёзувлари ҳам таҳлил қилинди.

Шунингдек, Комиссия аъзолари марҳум вафот этган кунда ўлим сабабларини аниқлаш мақсадида Республика шошилинч тез тиббий ёрдам илмий марказининг Бухоро вилоятидаги филиалидан жалб қилинган тез ёрдам шифокори А.Ғафуров ва фельдшер М.Рахмоновлар ҳамда суд-тиббий экспертизасини ўтказган Республика Суд тиббий экспертиза маркази Бухоро вилоят филиали мутахассислари билан ҳам суҳбатлашиб, керакли маълумотларни олишди.

Бундан ташқари, маҳбусларга тасдиқланган меню асосида берилган таомлар кўриб чиқилди ва ошхонадаги шароитлар ўрганилди. Ўрганиш давомида, марҳумга нисбатан руҳий ёки жисмоний қийноқ қўлланилиши мумкинлигига оид маълумотлар ассосиз эканлиги аниқланди.

Марҳумнинг оила аъзолари ва яқинларига Комиссия аъзолари номидан таъзия изҳор этамиз» [42]

Ўзбекистон Бош прокуратурасининг 2023 йил 6 феврал кунги баёнотида бундай дейилган.

“Бош прокуратура Нукус воқеалари бўйича судланган Полат Шамшетов ўлими юзасидан тайинланган суд-тиббий экспертизаси натижасини эълон қилди. Унга кўра марҳум ўпка артерияси тромбоэмболияси, ўткир юрак-қон томири етишмовчилиги оқибатида вафот этган” [38]

Мустақил комиссиянинг расмий баёнотида марҳум ўпка артерияси тромбоэмболияси, ўткир юрак-қон томири етишмовчилиги оқибатида вафот этганлиги ҳақида ҳеч нарса ёзилмаган. Аслида комиссия “тоғни урса талқон қиладиган” 45 ёшли Полат Шамшетовдек йигитнинг ўпка артерияси тромбоэмболияси, ўткир юрак-қон томири етишмовчилиги нима сабабдан келиб чиққанига асосий эътиборни қаратиши ва шу саволга жавоб топиши керак эди, менимча.

17. 2023: ФОЛКЕР ТЮРКНИНГ “МАХСУС МУРОЖААТИ”

Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг (БМТ) Инсон Ҳуқуқлари бўйича Олий комиссари Фолкер Тюрк Ўзбекистон ҳукуматининг таклифи билан 2023 йил 13-15 март кунлари Ўзбекистон ва Қорақалпоғистонга келди. Унинг бу ташрифи олдидан ижтимоий тармоқларда “Олий комиссар Фолькер Тюркнинг Коракалпогистонга ташрифи олдидан махсус мурожаати” тарқатилди ([43], [44]). Видеолавҳада кимдир инглиз тилидан ўзбек тилига ўгирган. Мен шу таржимани www.youtube.com дан сўзма-сўз ярмини ёзиб олиб таҳлил қилдим ва бу ёлғон видеолавҳа деган хулосага келдим.

Биринчидан, видеолавҳа ўртасида жаноб Фолкер Тюркнинг 4-5 та гапи такрор ёзилган. Бунга сабаб ушбу ёлғон мурожаат учун танланган жаноб Фолкер Тюркнинг бошқа маърузаси керагидан давомлироқ бўлган, менимча. Шу сабабли унинг 4-5 та гапини такрор ёзишган.

Иккинчидан, жаноб Фолкер Тюркнинг “махсус маърузасида” Ўзбекистон раҳбариятини геноцидда айблаган. Бу жуда оғир айблов. У Тошкентда ва Нукусда Ўзбекистон ҳамда Қорақалпоғистон раҳбарлари, жамоатчилик вакиллари ва оммавий-ахборот воситалари фаоллари билан учрашувларда нутқлар сўзлади, саволларга жавоб берди. Лекин бирор марта геноцид сўзи каби оғир жиноятларда Ўзбекистон раҳбариятини айбламади.

Учинчидан, жаноб Фолкер Тюрк [43]- ва [44]-да келтирилган махсус мурожаати ҳақида бирор марта гапирмади.

Тўртинчидан, мен жаноб Фолкер Тюркнинг Қорақалпоғистон воқеаларига доир аввалги маърузалари ва баёнотларини изладим. Бунга ўхшаш бирорта баёнот ёки маърузани топмадим.

Бешинчидан, Бухородаги суд жараёнлари очиқ ва ошкора ўтказилди ва ўтказилмоқда, «Қорақалпоғистонда юз берган ҳолат ҳамда воқеаларни ўрганиш»га оид Комиссия ишламоқда ва у ёки бу даражада назорат қилмоқда. Яъни у ёки бу даражада халқаро талаблар доирасида олиб борилмоқда.

Ўз-ўзидан савол туғилади: бундай ёлғон (фейк) маълумот ва маърузани ким тайёрлаган?

Бундай ёлғон (фейк) маърузани Қорақалпоғистон мухолифати тайёрлаб тарқатолмайди. Мабода шундай қилса, у ҳолда халқаро ташкилотлар, оммавий-ахборот воситалари бундай Қорақалпоғистон мухолифати раҳбарлари билан алоқаларни буткул узади.

Менимча, ушбу махсус мурожаат Ўзбекистон Давлат хавфсизлик хизмати раҳбарларининг тавсияси билан провокация учун тайёрланган. Бундан мақсад айрим инсон ҳуқуқлари ҳимоячилари ва журналистларни бадном қилишдир.

Демак, инсон ҳуқуқлари ҳимоячилари ва журналистлар ДХХ зобитлари мана шунақа ва шунга ўхшаш фейк (ёлғон) хабарлар ҳамда маълумотлар тарқатиши мумкинлигини доимо ёдида тутишлари ва ақл элагидан ўтказиб таҳлил қилишни билишлари керак.

18. САГИДУЛЛАЕВ ВА УРАЗБАЕВ УСТИДАН СУД ЖАРАЁНИ


Фото 5. Аманбай Сагидуллаев (1967) ва Ниетбай Уразбаев (1969). [45]

2023 йил 25 март куни маълум бўлдики, Қорақалпоғистон судининг Жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъати Аманбай Сагидуллаев ва Ниетбай Уразбаевга нисбатан жиноят ишини кўриб чиқишга киришибди.

“Қорақалпоғистон судининг Жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъати Аманбай Сагидуллаев (Норвегияда яшайди) ва Ниетбай Уразбаевга (Қозоғистонда яшайди) нисбатан жиноят ишини кўриб чиқишга киришди. Олий суд ахборот хизмати суд жараёни очиқ тарзда бўлиб ўтаётганини маълум қилди.

Айни пайтда Норвегияда яшовчи 55 яшар Аманбай Сагидуллаев ҳамда Қозоғистонда истиқомат қилувчи 53 яшар Ниетбай Уразбаев Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 28 орқали (жиноят иштирокчилик), 104- (Баданга қасддан оғир шикаст етказиш), 158- (Ўзбекистон Республикаси Президентига тажовуз қилиш), 159- (Ўзбекистон Республикасининг конституциявий тузумига тажовуз), 244- (Оммавий тартибсизликлар) ва 244-1-моддаларида (Жамоат хавфсизлиги ва жамоат тартибига таҳдид соладиган материалларни тайёрлаш, сақлаш, тарқатиш ёки намойиш этиш) назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбланмоқда.

Қайд этилишича, судланувчилар Ўзбекистон Республикаси ҳудудидан ташқарида бўлганлиги ва уларни судга келтириш имкони йўқлиги сабабли Жиноят-процессуал кодексининг 410-моддасига асосланиб, ушбу жиноят иши бўйича суд муҳокамаси судланувчиларнинг иштирокисиз ўтказилмоқда.

Маълумот учун, Жиноят процессуал кодексининг 410-моддасига кўра судланувчи суд мажлисига келмаса, ишни муҳокама қилиш кейинга қолдирилиши лозим. Судга келмаган судланувчини суд мажбурий келтиришга, шунингдек унга нисбатан эҳтиёт чорасини қўллашга ёки эҳтиёт чорасини ўзгартиришга ҳақлидир.

Ишнинг судланувчи иштирокисиз муҳокама қилинишига судланувчи Ўзбекистон Республикаси ҳудудидан ташқарида бўлган ва судга келишдан бўйин товлаган, унинг йўқлиги иш бўйича ҳақиқатни аниқлашга монелик қилмаган тақдирдагина йўл қўйилиши мумкин.

Ички ишлар вазирлиги (ИИВ) сайтидаги қидирувдаги шахслар рўйхатида келтирилишича, Сагидуллаевга нисбатан Жиноят кодексининг 167- (Ўзлаштириш ёки растрата йўли билан талон-торож қилиш), 205- (Ҳокимият ёки мансаб ваколатини суиистеъмол қилиш) ва 209- (Такроран ёки хавфли рецидивист томонидан содир этилган мансаб сохтакорлиги) моддаларида кўзда тутилган жиноятларни содир этишда гумонланаётгани учун қидирув эълон қилинган” [45]

Менимча «Алга, Каракалпакстан» демократик партияси етакчиси Аманбай Сагидуллаев Жиноят кодексининг 167-, 205- ва 209-моддаларида кўзда тутилган жиноятларни содир этишда гумонланаётгани учун қидирув 2014 йилда эълон қилинганди ([46]).

Маълумки, Тошкент портлашлари 1999 йил 16 феврал куни содир бўлганди. Баҳром Абдуллаев портлаш ташкилотчиларидан бири бўлиб, уни Миллий хавфсизлик хизмати раҳбарияти 6-7 кун олдин ҳибсга олишди. Баҳром Абдуллаев Тошкентда портлаш уюштирилаётганини айтсада, МХХ раҳбарияти ушбу портлашлар рўй беришига имкон беради. Чунки МХХ портлашлардан кейин минглаб намозхонларни қамаши, ўзбек мухолифати етакчиси Муҳаммад Солиҳга қарши жиноий иш очиб уни судлаш режалаштирилганди. У хорижда яшаётганлиги сабабли 1999 йилда Муҳаммад Солиҳ иштирокисиз суд муҳокамаси ўтказилди ва уни кўп йилга қамаш ҳақида суд ҳукми ўқилди. Шу суд ҳукмидан кейин МХХ Муҳаммад Солиҳга қарши фаолиятни кучайтириш учун катта маблағ олди. Унга қарши бир неча марта суиқасд ўтказишга ҳаракат қилинди. Айтмоқчидек, 1999 йил 16 феврал кунги Тошкент портлашларига доир мен 2019 йилда учта катта мақола ёзганман ([47], [48], [49]).

Худди шунга ўхшаш Аманбай Сагидуллаев ва Ниетбай Уразбаевга қарши улар иштирокисиз суд муҳокамаси ўтказишдан мақсад суд ҳукмидан кейин МХХ таркибида бўлим очиб маблағ олишдир ва кўп йиллар давомида бир гуруҳ ходимларни маблағ ва иш билан таъминлашдир.

Мен ушбу мақоламнинг 10-параграфида “Давлатнинг кучишлатар тизимлари бўлмиш Давлат хавфсизлик хизмати (ДХХ), Ички ишлар вазирлиги (ИИВ), Прокуратура раҳбарияти давлат бюджетидан миллиардлаб доллар маблағни ҳар хил йўллар билан олиб мазза қилиб яшаш йўлини қидиришади. Бунинг учун уларга душман керак” деб ёзгандим. МХХ ва Прокуратура Қорақалпоғистон мухолифатидан душман ясаш фаолиятини қатъий давом қилмоқда.

ЭСЛАТМА. Ушбу катта мақоламнинг иккинчи қисмида Қорақалпоғистон муаммосини тинч йўллар билан ҳал қилишни таклиф қиламан, иншааллоҳ. Бироқ Вашингтонда ўзимнинг хавфсизлигим билан боғлиқ 250-бетлик шикоятимни тугатишим ва уни АҚШ президенти Джо Байдинга ва халқаро ташкилотларга жўнатишим керак. Шу сабабли мақоламнинг иккинчи қисмини сал кейинроқ ёзиб чоп қиламан, иншааллоҳ.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. Қорақалпоғистон. – www.wikipedia.org/w/index.php?title=Qoraqalpog’iston&variant=uz-cyrl (www.uz.wikipedia.org/w/ From Vikipediya).

2. АЛЕКСАНДР ВЕРЕТИЛЬНЫК. Проблемы становления и развития государственности Республики Каракалпакстан (Қорақалпоғистон Республикаси давлатчилиги ташкил топиши ва тараққиёти муаммолари). – www.czasopisma.marszalek.com.pl/images/pliki/npw/26/npw2607.pdf (www.czasopisma.marszalek.com Март 2020);
- Nowa Polityka Wschodnia 2020, nr 3 (26), стр. 114-131.

3. АҲМАДЖОНОВ Ш. Мустақиллик Декларацияси тарихи. - www.liveinternet.ru/users/4799013/rubric/6974575/ (www.liveinternet.ru "Турон Шухратжони" кундалиги (дневник)даги “2022 YILGI MAQOLALAR”, “ПРАВОЗАЩИТА” рукнлари, 2022.23.06).

4. Декларация о Государственном Суверинитете Республики Каракалпакстан - Декларация Независимости. - www.algakarakalpakstan.com/declaration (www.algakarakalpakstan.com ).

5. АҲМАДЖОНОВ Ш. Ислом Каримов ва МХХнинг салбий ишлари. –
https://www.liveinternet.ru/users/4799013/blog#post454174374 (www.liveinternet.ru “Турон Шухратжони” кундалиги (дневник), 2019.01.05);
https://siyosat.wordpress.com/2018/11/02/%d0%b8%d1%81%d0%bb%d0%be%d0%bc-%d0%ba%d0%b0%d1%80%d0%b8%d0%bc%d0%be%d0%b2-%d0%b2%d0%b0-%d0%bc%d1%85%d1%85%d0%bd%d0%b8%d0%bd%d0%b3-%d1%81%d0%b0%d0%bb%d0%b1%d0%b8%d0%b9-%d0%b8%d1%88%d0%bb%d0%b0%d1%80/ (www.siyosat.wordpress.com 2018.02.11).

6. Қорақалпоғистон Республикасининг Конституцияси. Қорақалпоғистон Республикаси Олий Кенгаши томонидан 1993 йил 9 апрелда қабул қилинган. – www.lex.uz/docs/4953674 (www.lex.uz ).

7. Заявление Партии национального возрождения “Еркин Каракалпакстан» (“Эркин Қорақалпоғистон” Миллий Тикланиш партияси Баёноти). - FREE KARAKALPAK-ЕРКИН КАРАКАЛПАК: ноября 2007

8. Политический комитет Демократический выбор Республики Каракалпакстан. Решение о создание правительство в изгнании суверенной независимой Республики Каракалпакстан (Қорақалпоғистон Республикаси Демократиявий танлови сиёсий қўмитаси. Суверен мустақил Қорақалпоғистон Республикасининг сургундаги ҳукуматини ташкил этиш тўғрисидаги қарор). - www.algakarakalpakstan.com/karakalpakstan (www.algakarakalpakstan.com 24.10.2019).

9. АЗИЗ ЯКУБОВ. Karakalpakexit. Лидер партии «Алга Каракалпакстан» — о борьбе за отделение республики от Узбекистана.
- Karakalpakexit. Лидер партии «Алга Каракалпакстан» — о борьбе за отделение республики от Узбекистана (mediazona.ca) (www.mediazona.ca 15.08.2022);
- www.mediazona.ca/article/2022/08/13/alga (www.mediazona.ca 15.08.2022).

10. АҲМАДЖОНОВ Ш. АҚШда 1,5 соатлик иш билан боғлиқ провокация.
- 130-maqolam. АҚШда 1,5 соатлик иш билан боғлиқ провокация (September 10, 2010). Обсуждение на LiveInternet - Российский Сервис Онлайн-Дневников (www.liveinternet.ru Дневник Турон Шухратжони, Рубрики “СТАТЬИ 2010 ГОДА”, “ПРАВОЗАЩИТА”, “USA-AQSH”, December 3, 2021);
- www.liveinternet.ru/users/4799013/rubric/6801766/ (www.liveinternet.ru Дневник Турон Шухратжони, Рубрики “СТАТЬИ 2010 ГОДА”, “ПРАВОЗАЩИТА”, “USA-AQSH”, December 3, 2021);
- http://yangidunyo.com/?p=14737#more-14737 (www.yangidunyo.com 2010.10.09).

11. Провокация.
- Провокация | это... Что такое Провокация? (academic.ru) (www.dic.academic.ru Эта отметка установлена 14 мая 2011);
- www.dic.academic.ru/dic.nsf/ruwiki/158351 (www.dic.academic.ru Эта отметка установлена 14 мая 2011.)

12. Провокация.
- Провокация — Википедия (wikipedia.org) (www.ru.wikipedia.org/wiki/ Материал из Википедии — свободной энциклопедии);
- www.ru.wikipedia.org/wiki/Провокация (www.ru.wikipedia.org/wiki/ Материал из Википедии — свободной энциклопедии).

13. Agent provocateur (Агент-провокатор).
- Agent provocateur - Wikipedia (www.en.wikipedia.org/wiki/ From Wikipedia, the free encyclopedia);
- www.en.wikipedia.org/wiki/Agent_provocateur#Russia (www.en.wikipedia.org/wiki/ From Wikipedia, the free encyclopedia).

14. Шекспир, Уильям. - http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A8%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%BF%D0%B8%D1%80 (www.ru.wikipedia.org Материал из Википедии — свободной энциклопедии).

15. Отелло. - http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%82%D0%B5%D0%BB%D0%BB%D0%BE (www.ru.wikipedia.org Материал из Википедии — свободной энциклопедии).

16. Нерон. - http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B5%D1%80%D0%BE%D0%BD (www.ru.wikipedia.org Материал из Википедии — свободной энциклопедии).

17. Поджог Рейхстага. - http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D0%BE%D0%B4%D0%B6%D0%BE%D0%B3_%D0%A0%D0%B5%D0%B9%D1%85%D1%81%D1%82%D0%B0%D0%B3%D0%B0 (www.ru.wikipedia.org Материал из Википедии — свободной энциклопедии).

18. Глейвицкий инцидент. - http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%93%D0%BB%D0%B5%D0%B9%D0%B2%D0%B8%D1%86%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%B8%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%82 (www.ru.wikipedia.org Материал из Википедии — свободной энциклопедии).

19. Майнильский инцидент. - http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%B9%D0%BD%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%B8%D0%BD%D1%86%D0%B8%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D1%82 (www.ru.wikipedia.org Материал из Википедии — свободной энциклопедии).

20. Операция «Сусанна»
- Операция «Сусанна» — Википедия (wikipedia.org) (www.ru.wikipedia.org/wiki/ Материал из Википедии — свободной энциклопедии):
- www.ru.wikipedia.org/wiki/Операция_«Сусанна» (www.ru.wikipedia.org/wiki/ Материал из Википедии — свободной энциклопедии).

21. ГУЛЯМОВ Шухрат Тураджанович /GULYAMOV Shuxrat/. - ГУЛЯМОВ Шухрат Тураджанович | ЦентрАзия (centrasia.org) (www.centrasia.org Рубрика “Персоны”);
- www.centrasia.org/person2.php?st=1313563345 (www.centrasia.org Рубрика “Персоны”).

22. Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси.
- https://www.lex.uz/acts/20596 (www.lex.uz 2021);
- www.lex.uz/acts/20596 (www.lex.uz 2021).

23. Протесты в Каракалпакстане (2022) (Қорақалпоғистонда норозилик намойишлари (2022)).
- Протесты в Каракалпакстане (2022) — Википедия (wikipedia.org) (www.ru.wikipedia.org/wiki/ Материал из Википедии — свободной энциклопедии);
- www.ru.wikipedia.org/wiki/Протесты_в_Каракалпакстане_(2022) (www.ru.wikipedia.org/wiki/ Материал из Википедии — свободной энциклопедии).

24. АЛЕКСЕЙ ВОЛОСЕВИЧ. Правозащитники: при подавлении протестов в Каракалпакстане погибло более 50 человек (списки) (Ҳуқуқ ҳимоячилари: Қорақалпоғистонда намойишларни бостириш пайтида 50 дан ортиқ одам ҳалок бўлди (рўйхатлар).
- Правозащитники: при подавлении протестов в Каракалпакстане погибло более 50 человек (списки) (asiaterra.info) (www.asiaterra.info August 15, 2022);
- www.asiaterra.info/etnicheskie-menshinstva/pravozashchitniki-pri-podavlenii-protestov-v-karakalpakstane-pogiblo-bolshe-50-chelovek-spiski (www.asiaterra.info August 15, 2022).

25. Тажимуратов, Даулетмурат Мырзамуратович.
- Тажимуратов, Даулетмурат Мырзамуратович — Википедия (wikipedia.org)
- www.ru.wikipedia.org/wiki/Тажимуратов,_Даулетмурат_Мырзамуратович (www.ru.wikipedia.org/wiki/ Материал из Википедии — свободной энциклопедии).

26. Тажимуратов митинг ўтказишга даъват қилгунига қадар нималар бўлгани ҳақида гапириб берди.
- Тажимуратов митинг ўтказишга даъват қилгунига қадар нималар бўлгани ҳақида гапириб берди – Ўзбекистон янгиликлари – Газета.uz (gazeta.uz) (www.gazeta.uz/uz/ 2022.03.12);
- www.gazeta.uz/uz/2022/12/03/tajimuratov/ (www.gazeta.uz/uz/ 2022.03.12).

27. GAZETA.UZ. LIVE: Показания Даулетмурата Тажимуратова по делу о событиях в Нукусе / Tajimuratovning ko'rsatmasi.
- LIVE: Показания Даулетмурата Тажимуратова по делу о событиях в Нукусе / Tajimuratovning ko'rsatmasi - YouTube (www.youtube.com December 1, 2023. 2 соат 37 дақиқа 17 сониялик видео);
- www.youtube.com/watch?v=gYEbAbbZJbE (www.youtube.com December 1, 2023. 2 соат 37 дақиқа 17 сониялик видео).

28. Давлетмурат Тажимуратов 16 йилга озодликдан маҳрум қилинди.
- Давлетмурат Тажимуратов 16 йилга озодликдан маҳрум қилинди (kun.uz) (www.kun.uz 2023.31.01);
- www.kun.uz/news/2023/01/31/davletmurat-tajimuratov-16-yilga-ozodlikdan-mahrum-qilindi (www.kun.uz 2023.31.01).

29. Қорақалпоғистон: Фавқулодда ҳолат "муддатидан аввал" тугатилмоқда. - www.ozodlik.org/a/qoraqalpog-iston-favqulodda-holat-/31952389.html (www.ozodlik.org/a/ 2022.20.07).

30. Комиссия аъзолари («Қорақалпоғистонда юз берган ҳолат ҳамда воқеаларни ўрганиш»га оид Комиссия таркиби).
- Комиссия аъзолари (ombudsman.uz) (www.ombudsman.uz/uz/);
- www.ombudsman.uz/uz/managements/ekspertlar (www.ombudsman.uz/uz/ ).

31. АЗИЗ ЯКУБОВ. Karakalpakexit. Лидер партии «Алга Каракалпакстан» — о борьбе за отделение республики от Узбекистана («Олға Қорақалпоғистон” партияси етакчиси республиканинг Ўзбекистондан ажралиб чиқиши ҳақида гапирди).
- Karakalpakexit. Лидер партии «Алга Каракалпакстан» — о борьбе за отделение республики от Узбекистана (mediazona.ca) (www.mediazona.ca 15.08.2022);
- www.mediazona.ca/article/2022/08/13/alga (www.mediazona.ca 15.08.2022).

32. Каракалпакские лидеры предложили Ташкенту диалог (Қорақалпоғистон раҳбарлари Тошкентга мулоқот қилишни таклиф этишди). – www.centre1.com/uzbekistan/karakalpakskie-lidery-predlozhili-tashkentu-dialog/ (www.centre1.com/uzbekistan/ July 5, 2022).

33. Нукус воқеалари бўйича 22 кишига суд ҳукми эълон қилинди.
- Нукус воқеалари бўйича 22 кишига суд ҳукми эълон қилинди (kun.uz)
- www.kun.uz/news/2023/01/31/nukus-voqealari-boyicha-22-kishiga-sud-hukmi-elon-qilindi (www.kun.uz 2023.31.01).

34. Нукусдаги тартибсизликлар бўйича 39 нафар судланувчига суд ҳукми эълон қилинди.
- Нукусдаги тартибсизликлар бўйича 39 нафар судланувчига суд ҳукми эълон қилинди (kun.uz) (www.kun.uz 2023.17.03);
- www.kun.uz/news/2023/03/17/nukusdagi-tartibsizliklar-boyicha-39-nafar-sudlanuvchiga-sud-hukmi-elon-qilindi (www.kun.uz 2023.17.03).

35. В Бухаре оглашен приговор участникам июльских протестов в Каракалпакстане.
- В Бухаре оглашен приговор участникам июльских протестов в Каракалпакстане (asiaterra.info) (www.asiaterra.info February 1, 2023);
- www.asiaterra.info/etnicheskie-menshinstva/v-bukhare-oglashen-prigovor-uchastnikam-iyulskikh-protestov-v-karakalpakstane (www.asiaterra.info February 1, 2023).

36. Расправа над защитниками Конституции Каракалпакстана: Об осуждении в Бухаре второй группы участников «Нукусских событий».
- Расправа над защитниками Конституции Каракалпакстана: об осуждении в Бухаре второй группы участников «нукусских событий» (asiaterra.info) (www.m.asiaterra.info 23.03.2023);
- www.m.asiaterra.info/etnicheskie-menshinstva/rasprava-nad-zashchitnikami-konstitutsii-karakalpakstana-ob-osuzhdenii-v-bukhare-vtoroj-gruppy-uchastnikov-nukusskikh-sobytij (www.m.asiaterra.info 23.03.2023).

37. Скончался Полат Шамшетов, осуждённый по делу о нукусских событиях (Нукус воқеалари иши бўйича қамалган Полат Шамшетов вафот қилди). - www.gazeta.uz/ru/2023/02/04/polat-shamshetov/?fbclid=IwAR19m2QHWFKm91aDVIW2DCs_8J1gPMmt-dNjpJNmVbHCsrrOWwmnBO5CsE4 (www.gazeta.uz/ru/ 04.02.2023).

38. Полат Шамшетов юрак хуружидан вафот этган — Бош прокуратура. - www.gazeta.uz/uz/2023/02/06/polat-shamsheto/ (www.gazeta.uz/uz/ 2023.06.02).

39. АҲМАДЖОНОВ Ш. Заҳар ва юрак ҳуружи. –
http://www.liveinternet.ru/showjournal.php?journalid=4799013&jday=25&jyear=2015&jmonth=3 (www.liveinternet.ru/showjournal.php?journalid=4799013 2015.25.03);
http://birdamlik.info/news/%d0%b7%d0%b0%d2%b3%d0%b0%d1%80-%d0%b2%d0%b0-%d1%8e%d1%80%d0%b0%d0%ba-%d2%b3%d1%83%d1%80%d1%83%d0%b6%d0%b8/?lang=uz www.birdamlik.info/news/ 2015.26.03);
https://siyosat.wordpress.com/2015/04/04/%D0%B7%D0%B0%D2%B3%D0%B0%D1%80-%D0%B2%D0%B0-%D1%8E%D1%80%D0%B0%D0%BA-%D2%B3%D1%83%D1%80%D1%83%D0%B6%D0%B8/ (www.siyosat.wordpress.com 2015.04.04).

40. Қорақалпоқ фаоли Ақилбек Муратов: Пўлат Шамшетов Нукусда қурол қўлланилган-қўлланилмагани бўйича асосий гувоҳ эди.
- Қорақалпоқ фаоли Ақилбек Муратов: Пўлат Шамшетов Нукусда қурол қўлланилган-қўлланилмагани бўйича асосий гувоҳ эди (ozodlik.org) (www.ozodlik.org/a/ February 7, 2023. 3 дақиқа 13 сониялик видеолавҳа);
- www.ozodlik.org/a/32259692.html (www.ozodlik.org/a/ February 7, 2023. 3 дақиқа 13 сониялик видеолавҳа).

41. ВИТАЛИЙ ПОНАМАРЕВ. Каракалпакстан: Смерть Шамшетова подтверждена. Жители Республики высказывают сомнения в достоверности официальной версии. - www.facebook.com/profile.php?id=100000445668286 (www.facebook.com 05.02.2023).

42. Марҳум Полат Шамшетовнинг бевақт ўлими юзасидан Мустақил комиссиянинг расмий баёноти. - Telegram: Contact @commissionuz (February 8, 2023).

43. СОЛИЖОН АБДУРАХМОНОВ. Олий комиссар Фолькер Тюркнинг Коракалпогистонга ташрифи олдидан махсус мурожаати.
- Олий комиссар Фолькер Тюркнинг Коракалпогистонга ташрифи олдидан махсус мурожаати - YouTube (www.youtube.com 7 дақиқа 2 сониялик видео мурожаат, 2023.12.03);
- www.youtube.com/watch?v=IJRzc-Psjkw (www.youtube.com 7 дақиқа 2 сониялик видео мурожаат, 2023.12.03);
- www.youtube.com/watch?v=0WXdOWCR0lo (www.youtube.com 7 дақиқа 2 сониялик видео мурожаат, 2023.12.03).

44. ВОДИЙ ТВ. Олий комиссар Фолькер Тюркнинг Коракалпогистонга ташрифи олдидан махсус мурожаати.
- Олий комиссар Фолькер Тюркнинг Коракалпогистонга ташрифи олдидан махсус мурожаати - YouTube (www.youtube.com 7 дақиқа 2 сониялик видео мурожаат, 2023.12.03);
- www.youtube.com/watch?v=IJRzc-Psjkw (www.youtube.com 7 дақиқа 2 сониялик видео мурожаат, 2023.12.03).

45. Сепаратистик ҳаракат етакчисига нисбатан Нукус воқеалари бўйича сиртдан айблов эълон қилинди.
- Сепаратистик ҳаракат етакчисига нисбатан Нукус воқеалари бўйича сиртдан айблов эълон қилинди (kun.uz) (www.kun.uz 2023.25.03);
- www.kun.uz/news/2023/03/25/separatistik-harakat-yetakchisiga-nisbatan-nukus-voqealari-boyicha-sirtdan-ayblov-elon-qilindi (www.kun.uz 2023.25.03).

46. Лидера сепаратистского движения «Алга Каракалпакстан» объявили в розыск («Алга Каракалпакстан» сепаратистик ҳаракати етакчисига қидирув эълон қилинди).
- Лидера сепаратистского движения «Алга Каракалпакстан» объявили в розыск: Общество: Бывший СССР: Lenta.ru (www.lenta.ru 04.07.2014);
- www.lenta.ru/news/2014/07/04/algawanted/ (www.lenta.ru 04.07.2014).

47. АҲМАДЖОНОВ Ш. 1999 йилги Тошкент портлашлари: Воқеалар тафсилоти (1-мақола) (Ташкентские взрывы 1999 года: Подробности событий (Статья 1)).
- www.liveinternet.ru/users/4799013/rubric/6817215/ (www.liveinternet.ru "Турон Шухратжони" кундалиги (дневник)даги “1999 YILGI TOSHKENT PORTLASHLARI”, “2019 YILGI MAQOLALAR” рукнлари, 2019.22.01);
– https://siyosat.wordpress.com/2019/01/19/1999-%d0%b9%d0%b8%d0%bb%d0%b3%d0%b8-%d1%82%d0%be%d1%88%d0%ba%d0%b5%d0%bd%d1%82-%d0%bf%d0%be%d1%80%d1%82%d0%bb%d0%b0%d1%88%d0%bb%d0%b0%d1%80%d0%b8-%d0%b2%d0%be%d2%9b%d0%b5%d0%b0%d0%bb%d0%b0%d1%80/#more-12126 (www.siyosat.wordpress.com 2019.19.01).

48. АҲМАДЖОНОВ Ш. 1999 йилги Тошкент портлашлари: Россия аралашуви (2-мақола) (Ташкентские взрывы 1999 года: Вмешательство России (Статья 2)). - https://siyosat.wordpress.com/2019/02/06/1999-%d0%b9%d0%b8%d0%bb%d0%b3%d0%b8-%d1%82%d0%be%d1%88%d0%ba%d0%b5%d0%bd%d1%82-%d0%bf%d0%be%d1%80%d1%82%d0%bb%d0%b0%d1%88%d0%bb%d0%b0%d1%80%d0%b8-%d1%80%d0%be%d1%81%d1%81%d0%b8%d1%8f-%d0%b0%d1%80/#more-12148 (www.siyosat.wordpress.com 2019.06.02).

49. АҲМАДЖОНОВ Ш. 1999 йилги Тошкент портлашлари: Кимлар ва қандай қилиб уюштирди? (3-мақола) (Ташкентские взрывы 1999 года: Кто и как организовал (Статья 3)).
– www.liveinternet.ru/users/4799013/rubric/6817215/ (www.liveinternet.ru "Турон Шухратжони" кундалиги (дневник)даги “1999 YILGI TOSHKENT PORTLASHLARI”, “2019 YILGI MAQOLALAR” рукнлари, 2019.15.02);
- https://siyosat.wordpress.com/2019/02/15/1999-%d0%b9%d0%b8%d0%bb%d0%b3%d0%b8-%d1%82%d0%be%d1%88%d0%ba%d0%b5%d0%bd%d1%82-%d0%bf%d0%be%d1%80%d1%82%d0%bb%d0%b0%d1%88%d0%bb%d0%b0%d1%80%d0%b8-%d0%ba%d0%b8%d0%bc%d0%bb%d0%b0%d1%80-%d0%b2%d0%b0/#more-12168 (www.siyosat.wordpress.com 2019.15.02).

E-mail: havassh54@gmail.com , jiz54@mail.ru

2023 йил 3 апрел

АҚШ, Вашингтон шаҳри

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН: МУАММО ВА УНИНГ ЕЧИМИ 1-ҚИСМ, ДАВОМИ 3)
13. ВОҚЕАЛАР РИВОЖИ

Воқеалар ривожини Озодлик радиосининг www.ozodlik.org/a/ сайтида 2023 йил 20 июл куни чоп қилинган “Қорақалпоғистон: Фавқулодда ҳолат "муддатидан аввал" тугатилмоқда” номли [29]- мақоладан келтирай.

“2023 йил 26 июн куни жамоатчилик муҳокамасига қўйилган Ўзбекистон конституцияси янги таҳририда Қорақалпоғистоннинг суверен мақоми ва рефрендум орқали Ўзбекистондан ажралиб чиқишига доир моддаларга таклиф қилинган ўзгариш шу куннинг ўзида ижтимоий тармоқларнинг қорақалпоқ сегментида қизғин муҳокама ва норозиликларга сабаб бўлди;

- 1 июль куни Нукус марказида конституциявий ўзгартишларга қарши тинч намойишларга чақирган «Эл хызметинде» газетаси редактори ва фаол Даулетмурат Тажимуратов ҳибсга олинди. Нукус марказида тўпланган кўп сонли оломоннинг норозиликлари ортидан Тажимуратов қўйиб юборилди;

- Ўзбекистон Бош прокуратураси версиясига кўра, Тажимуратов "ноқонуний намойишларга чақиргани учун ҳибсга олинган. Тарафдорлари у қўйиб юборилганидан сўнг ҳам "тартибсизликларни давом эттиришган, куч тизимларига фаол қаршилик кўрсатганлар ва Ўзбекистон Республикасининг амалдаги давлат тузумини ўзгартириш ва ҳокимиятни очиқча босиб олишга уринганлар";

- 1 июль кечаси Ўзбекистон Ички ишлар вазирлиги Нукусдаги намойишлар юзасидан баёнот бериб, юз берган воқеаларга “конституциявий ислоҳотлар моҳиятини нотўғри талқин қилиш” сабаб бўлганини билдирди. Вазирлик жамоат тартибини сақлаш учун қўшимча кучлар юборилганини тасдиқлади;

- 2 июль куни Нукусга етиб борган президент Шавкат Мирзиёев Конституция лойиҳасидаги Қорақалпоғистон Республикасининг ҳуқуқий мақомига оид 70, 71, 72, 74, 75-моддалари ўзгаришсиз қолдирилишини эълон қилди. Аммо 2 июль тунида тармоқларда тарқаган видеолардан президентнинг ён бериши норозилик намойишларини тўхтата олмагани кўрилади;

- Президент Мирзиёев Қорақалпоғистон Республикаси ҳудудида 2022 йил 3 июль куни соат 00:01 дан фавқулодда ҳолат эълон қилиш ҳақидаги фармонни имзолади. Фавқулодда ҳолат 2022 йил 2 август куни соат 00:00 га қадар давом этиши билдирилди;

- 4 июль куни Миллий Гвардия ва Бош прокуратура Нукусдаги воқеааларда 18 киши ҳалок бўлгани ва 243 киши яраланганини маълум қилди; тан жароҳати олганларнинг 38 нафари ҳуқуқ-тартибот ходимлари; 500 дан ортиқ одам ушланган;

- Европа Иттифоқи, БМТ, АҚШ ва халқаро инсон ҳуқуқлари ташкилотлари Қорақалпоғистондаги воқеалар юзасидан очиқ, ҳар томонлама ва шаффоф тергов ўтказишга чақирди.

- 6 июль куни президент Мирзиёев Қорақалпоғистондаги воқеалар юзасидан терговга жамоатчилик вакиллари жалб қилиниши, куч тузилмаларининг ҳаракатлари таҳлил қилинишини айтди;

- 16 июль куни Ўзбекистон Олий Мажлисининг қонунчилик палатаси воқеаларни ўрганиш учун мустақил комиссия тузилганини эълон қилди» [29]

Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Инсон ҳуқуқлари бўйича Вакили — Омбудсманнинг «Қорақалпоғистон Республикасида инсон ҳуқуқлари ва эркинликларини таъминлаш»га доир Мурожаатига асосан «Қорақалпоғистонда юз берган ҳолат ҳамда воқеаларни ўрганиш»га оид Комиссия ташкиллаштирилди. Комиссия раиси этиб Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг Инсон ҳуқуқлари бўйича вакили (омбудсман) Эшматова Феруза Фарходовна тайинланган. Комиссия таркибига "Ҳуқуқий таянч" нодавлат нотижорат ташкилоти раиси Фармонов Аъзам Турғунович
ҳам киритилган. [30]

Менинг ушбу Комиссия аъзоларига, жумладан Аъзамжон Фармоновга илтимосим: Қорақалпоғистон парламентида Қорақалпоғистоннинг суверенитетини бекор қилиш бўйича ўзгаришни ким таклиф қилганини аниқлаштирсаларингиз яхши бўларди (мақоламнинг 12-параграфидаги учинчи изоҳга қаранг). Унга бу таклифни киритиш ҳақидаги буйруқ даражасидаги тавсияни ким берганини аниқлаштирсаларингиз аъло иш бўларди, иншааллоҳ.

14. 2022: ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН МУХОЛИФАТИНИНГ ТАКЛИФИ

Фото 3. «Алга, Каракалпакстан» демократик партияси раҳбари Аман Сагидуллаев (1967). У 2016 йилдан сиёсий бошпана олиб Норвегияда яшамоқда. [31]

2022 йил 5 июл куни www.centre1.com/uzbekistan/ сайтида “Каракалпакские лидеры предложили Ташкенту диалог (Қорақалпоғистон раҳбарлари Тошкентга мулоқот қилишни таклиф этишди)” мақола чоп қилинди. Унда Қорақалпоғистон мухолифат фаоллари Ўзбекистон раҳбариятига мулоқот қилишни таклиф этишди ([32]). Унинг тўлиқ матнини аввал рус тилида, кейин ўзбек тилида келтираман. Ушбу таклифни мақоламда келтиришим сабабларидан бири – унинг охирида Қорақалпоғистон мухолифатининг бугунги кундаги раҳбарлари ва фаоллари рўйхати бор.

“Каракалпакские лидеры предложили Ташкенту диалог

Лидеры ряда политических партий и общественных движений Каракалпакстана обратились к президенту Узбекистана с предложениями для урегулирования ситуации в республике.

Протесты в Каракалпакстане их насильственное подавление, продолжающиеся в республике с 1 июля, далеки от завершения.

Единоличное провокационное решение властей Узбекистана лишить каракалпакскую республику суверенного статуса и права на отделение на основании всенародного референдума, гарантированных Конституцией РУз, всерьез взбудоражило народ Каракалпакстана.

По словам многих каракалпаков, Ташкент может сколько угодно врать, что реагировал на инициативы и просьбы снизу, никто в это не верит. Но все видят и понимают, что за всей конституционной «реформой» узбекских властей стоит ничто иное, как попытка окончательно захватить и колонизировать Каракалпакстан.

Власти Узбекистана для подавления протестов в Каракалпакстане, в которых участвовали безоружные люди, ответил огнем на поражение, арестами, избиениями в застенках силовых структур.

По предварительным данным партии «Алга, Каракалпакстан», за последние пять дней в республике были убиты 250-300 человек, около 12 тысяч получили ранения, около 5000 находятся под арестом.

Чтобы снизить эскалацию насилия, предотвратить новые жертвы, лидеры каракалпакских политических и общественных объединений обратились к президенту Узбекистана Шавкату Мирзиёеву со своими предложениями, которые должны стать началом для диалога представителей двух суверенных республик.

Ц-1 публикует полный текст данного обращения.

«Президенту Республики Узбекистан
Шавкату Миромоновичу Мирзиёеву

От гражданского общества Каракалпаков

Уважаемый господин президент,

Мы, представители гражданского общества Каракалпакстана и каракалпакских диаспор за рубежом, обращаемся к Вам в связи с последними событиями, вызванными попытками исключить из Конституции Узбекистана положение о суверенитете Республики Каракалпакстан.

Мы, как и все каракалпакстанцы, считаем правильным Ваше решение отказаться от предлагаемых поправок к соответствующим статьям Конституции Узбекистана.

Тем не менее целый ряд вопросов требует скорейшего решения как условие для дальнейшей стабилизации ситуации в Каракалпакстане.

Большинство из них разрешимы на уровне административных актов государственных органов, другие требуют обсуждения на основе широкого политического диалога с участием представителей гражданского общества Республики Каракалпакстан.

Мы выдвигаем Вам следующие предложения:

1) Граждане, задержанные за участие в недавних уличных акциях в защиту суверенитета нашей республики, гарантированного Конституциями Узбекистана и Каракалпакстана, должны быть освобождены;

2) Необходимо дать оценку действиям силовых ведомств в ходе последних событий, в том числе необоснованному и непропорциональному применению силы, приведшему к человеческим жертвам, пыткам, произвольным задержаниям и т.п.

3) Нужна амнистия участников событий, прекращение сфабрикованных уголовных дел в отношении каракалпакских активистов, обеспечение возможности безопасного возвращения в страну политических эмигрантов;

4) Должны быть опубликованы имена погибших в ходе последних событий;

5) Жокаргы Кенес и Правительство Республики Каракалпакстан, ни один из членов которых не выступил в защиту суверенитета республики, потеряли моральное право представлять народ Каракалпакстана. Они должны быть распущены, в республике должны быть проведены новые выборы и сформировано новое правительство;

6) Должна быть обеспечена возможность регистрации новых политических партий и гражданских движений Каракалпакстана и их полноценное участие в политической жизни;

7) Взаимоотношения Республики Узбекистан и Республики Каракалпакстан в области политики, экономики и других сферах должны быть приведены в соответствие с положениями, предусмотренные Статьей 75 Конституции Узбекистана и Статьей 1 Конституции Каракалпакстана, то есть должны регулироваться договорами и соглашениями двух стран;

8) Блокировка Интернета и связи в Каракалпакстане, введенные в дни событий, должны быть немедленно сняты, необходимо обеспечить допуск в республику представителей международных СМИ;

9) Должны быть приняты меры по недопущению разного рода ограничений, направленных на вытеснение каракалпакского языка из официальной сферы, умолчаний и искажения истории нашей республики.

Надеемся, что эти наши предложения не останутся не услышанными Вами и станут основой для дальнейшего политического диалога, направленного на разрешение сложившейся ситуации.

1. Аман Сагыдуллаев — Лидер демократической партий «Алга, Каракалпакстан»
2. Наурызбай Менлибаев — Лидер демократической партий «Оян Каракалалпакстан»
3. Жангельди Жаксымбетов — Лидер демократической партий «Азатлык»
4. Тилеубийке Юлдашева — Гражданский активист,Правозащитница
5. Косшыбай Кожаков — Гражданский активист, член корреспондент Международной и Кыргызской инженерной Академии.
6. Насратдин Нуратдинов — Председатель Каракалпакской диаспоры в Кыргызыстане
7. Казахбай Бекмуратов — Гражданский активист, председатель Каракалпакской диаспоры в Атырау, Казахстан
8. Ниетбай Уразбаев — Гражданский активист, председатель Каракалпакской диаспоры в Актау, Казахстан
9. Шамшет Аимбетов — Гражданский активист
10. Кошкарбай Торемуратов — Гражданский активист
11. Зийуар Мирминбетова — Гражданский активист, правозащитница
12. Максет Даулетмуратов — Гражданский активист

Электронная почта для обратной связи: rulerkarakalpak@gmail.com » [32]

Ушбу таклифни рус тилидан ўзбек тилига мен ўгирдим.

“Ўзбекистон Республикаси Президенти
Шавкат Миромонович Мирзиёевга

Қорақалпоқларнинг фуқаролик жамиятидан

Ҳурматли Президент жаноблари,

Биз, Қорақалпоғистон фуқаролик жамияти ва хориждаги қорақалпоқлар диаспоралари вакиллари, Ўзбекистон Конституциясидан Қорақалпоғистон Республикасининг суверенитети тўғрисидаги низомни чиқариб ташлашга уринишлар натижасида юзага келган сўнгги воқеалар муносабати билан Сизга мурожаат қиламиз.

Биз, барча қорақалпоғистонликлар қатори Ўзбекистон Конституциясининг тегишли моддаларига таклиф этилаётган ўзгартиришларни рад этиш тўғрисидаги қарорингизни тўғри деб ҳисоблаймиз.

Шунга қарамай, Ўзбекистондаги вазиятни янада барқарорлаштириш шарти сифатида бир қатор масалаларни имкон қадар тезроқ ҳал этиш зарур.

Уларнинг аксарияти давлат органларининг маъмурий ҳужжатлари даражасида ҳал этилган бўлса, қолганлари Қорақалпоғистон Республикаси фуқаролик жамияти вакиллари иштирокида кенг сиёсий мулоқот асосида муҳокама қилишни талаб этади.

Сизга қуйидаги таклифларни таклиф қиламиз:

1) Ўзбекистон ва Қорақалпоғистон Конституциялари билан кафолатланган республикамиз суверенитетини ҳимоя қилиш бўйича яқинда ўтказилган кўча ҳаракатларида қатнашгани учун қамоққа олинган фуқаролар озод қилинсин;

2) Охирги воқеалар жараёнида ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларнинг ҳатти-ҳаракатларига, жумладан, одамларнинг қурбон бўлишига, қийноқларга, ўзбошимчалик билан ҳибсга олишга олиб келган асоссиз ва номутаносиб равишда куч ишлатишга баҳо бериш зарур;

3) Воқеалар иштирокчиларига амнистия эълон қилиниши, қорақалпоқ фаолларига нисбатан қўзғатилган уйдирма жиноят ишларига чек қўйилиши, сиёсий муҳожирларнинг мамлакатга хавфсиз қайтиши имкониятини таъминлаш;

4) Сўнгги воқеаларда ҳалок бўлганларнинг исм-шарифлари эълон қилиниши керак;

5) Қорақалпоғистон Республикаси Жуқорғи Кенгеси ва ҳукумати, уларнинг бирортаси ҳам республика суверенитетини ҳимоя қилмаган, Қорақалпоғистон халқи вакили бўлиш маънавий ҳуқуқидан маҳрум бўлган. Улар тарқатиб юборилсин, республикада янги сайловлар ўтказилиб, янги ҳукумат тузилсин;

6) Қорақалпоғистоннинг янги сиёсий партиялари ва фуқаролик ҳаракатларини рўйхатга олиш ва уларнинг сиёсий ҳаётда тўлиқ иштирок этишини таъминлаш;

7) Ўзбекистон Республикаси билан Қорақалпоғистон Республикаси ўртасидаги сиёсат, иқтисодиёт ва бошқа соҳалардаги муносабатлар Ўзбекистон Конституциясининг 75-моддасида ва Қорақалпоғистон Республикаси Конституциясининг 1-моддасида назарда тутилган қоидаларга мувофиқлаштирилсин, яъни улар икки давлат ўртасидаги шартнома ва битимлар билан тартибга солиниши керак;

8) Қорақалпоғистондаги воқеалар кунларида жорий қилинган интернет ва алоқа блокировкалари зудлик билан бекор қилинсин, халқаро оммавий ахборот воситалари вакилларининг республикага киритилишини таъминлаш зарур;

9) Қорақалпоқ тилини расмий доирадан сиқиб чиқаришга, ресубликамиз тарихини сукут сақлашга, бузиб кўрсатишга қаратилган ҳар хил чеклашларнинг олдини олиш чоралари кўрилсин.

Умид қиламизки, бизнинг бу таклифларимиз эътибордан четда қолмайди ва мавжуд вазиятни ҳал этишга қаратилган кейинги сиёсий мулоқотлар учун асос бўлади.

1. Аман Сағдуллаев - «Алға, Қорақалпоғистон» демократик партияси раҳбари.
2. Науризбай Менлибоев - «Оян, Қорақалпоғистон» демократик партияси раҳбари.
3. Жангелди Жаксимбетов - «Азатлик» демократик партияси раҳбари.
4. Тилеубийке Юлдашева – Фуқаролик фаоли, инсон ҳуқуқлари ҳимоячиси.
5. Косшибай Кожаков – Фуқаролик фаоли, Халқаро ва Қирғизистон Муҳандислик академияси мухбир аъзоси.
6. Насратдин Нуратдинов – Қирғизистондаги Қорақалпоқ диаспораси раиси.
7. Казахбай Бекмуратов – Фуқаролик фаоли, Қозоғистоннинг Атирау шаҳридаги Қорақалпоқ диаспораси раиси.
8. Ниетбай Ўразбоев - Фуқаролик фаоли, Қозоғистоннинг Актау шаҳридаги Қорақалпоқ диаспораси раиси.
9. Шамшет Аимбетов - Фуқаролик фаоли.
10. Қошқарбай Тўремуратов - Фуқаролик фаоли.
11. Зиюар Мирминбетова - Фуқаролик фаоли, инсон ҳуқуқлари ҳимоячиси.
12. Максет Даулетмуратов - Фуқаролик фаоли.

Фикр-мулоҳаза учун электрон почта: rurkarakalpak@gmail.com” [32]

Албатта, Ўзбекистон раҳбарияти Қорақалпоғистон мухолифатининг шу кўринишдаги таклифини қабул қилмайди. Менимча Ўзбекистон раҳбарияти Қорақалпоғистон муаммосини тинч йўллар билан ҳал қилиш чора-тадбирлари рўйхатини ишлаб чиқиши ва кейин Қорақалпоғистон раҳбарияти, жамоатчилик ҳамда мухолифат вакилларини таклиф қилиб музокаралар ўтказса яхши иш бўларди. Қорақалпоғистон муаммосини тинч йўллар билан ҳал қилиш чора-тадбирлари ҳақида мақоламнинг иккинчи қисмида ёзаман, иншааллоҳ.

15. 2023: СУД ЖАРАЁНЛАРИ

Нукус воқеалари бўйича 2023 йил 31 январ куни 22 кишига, 17 март куни 39 кишига суд ҳукми Бухорода эълон қилинди.

“Бугун, 2023 йил 31 январ куни, Бухоро вилоят суди биносида 2022 йил 1-2 июл кунлари Нукус шаҳридаги оммавий тартибсизликларни содир этганликда айбланаётган 22 нафар судланувчига оид жиноят ишини кўриб чиқиш бўйича суд жараёни тугаб, суд ҳукми эълон қилинди.

Ушбу жиноят иши Қорақалпоғистон Республикаси судининг жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъати судьяси Елубай Абибуллаев раислигида биринчи инстанция судида кўриб чиқилди.

Эълон қилинган суд ҳукмига кўра:

Саламат Калилаев Жиноят кодекси (ЖК)нинг 244-моддаси (оммавий тартибсизликлар) 3-қисмида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбли деб топилиб, ЖКнинг 57-моддаси (енгилроқ жазо тайинлаш) қўлланилиб, 3 йил озодликдан маҳрум қилиш жазосига судланиб, ЖКнинг 62-моддаси (ушлаб туриш, қамоққа олиш ёки уй қамоғи вақтини ҳисобга олиш қоидалари) га асосан дастлабки уй қамоғида ўтирган 6 ой 4 куни тайинланган жазодан чегирилиб, ўташ учун 2 йил 5 ой 26 кун озодликдан маҳрум қилиш жазоси қолдирилиб, ЖКнинг 72-моддаси (шартли ҳукм қилиш) қўлланилиб, жазо 3 йил синов муддати билан шартли деб белгиланди;

Бердақ Генжебаев ЖКнинг 164-моддаси (босқинчилик) 2-қисми «б» банди, 227-моддаси (ҳужжатлар, штамплар, муҳрлар, бланкаларни, автомототранспорт воситаларининг ва улар тиркамаларининг (ярим тиркамаларининг) давлат рақам белгиларини эгаллаш, нобуд қилиш, уларга шикаст етказиш ёки уларни яшириш) 2-қисми «а» банди ва 244-моддаси 3-қисмида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбли деб топилиб, ЖКнинг 57-моддаси қўлланилиб, ЖКнинг 59-моддаси (бир неча жиноят содир этганлик учун жазо тайинлаш) тартибида 5 йил озодликни чеклаш жазосига судланиб, ЖКнинг 62-моддаси тартибида, дастлабки қамоқда сақланган 1 ой 19 куни чегирилиб, ўташ учун 4 йил 10 ой 11 кун озодликни чеклаш жазоси қолдирилиб, унга нисбатан қўлланган уй қамоғи эҳтиёт чораси бекор қилинди.

Нурлан Султамуратов ЖКнинг 244-моддаси 3-қисмида назарда тутилган жиноятни содир этганликда айбли деб топилиб, ЖКнинг 57-моддаси қўлланилиб, 3 йил;

Полат Нурниязов ЖКнинг 244-моддаси 3-қисмида назарда тутилган жиноятни содир этганликда айбли деб топилиб, ЖКнинг 57-моддаси қўлланилиб, 4 йил;

Қаҳарман Сейтимов ЖКнинг 244-моддаси 3-қисмида назарда тутилган жиноятни содир этганликда айбли деб топилиб, ЖКнинг 57-моддаси қўлланилиб, 5 йил;

Саипназар Калимов билан Арислан Темирханов ЖКнинг 244-моддаси 3-қисмида назарда тутилган жиноятни содир этганликда айбли деб топилиб, ЖКнинг 57-моддаси қўлланилиб, хар бири 6 йилдан;
Полат Шамшетов ЖКнинг 244-моддаси 3-қисмида назарда тутилган жиноятни содир этганликда айбли деб топилиб, ЖКнинг 45 (муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиш), 57-моддалари қўлланилиб, 3 йил мансабдорлик лавозимларида ва ички ишлар тизимида ишлаш ҳуқуқидан маҳрум қилинган ҳолда 6 йил;

Амирбек Адилбеков ЖКнинг 244-моддаси 3-қисмида назарда тутилган жиноятни содир этганликда айбли деб топилиб, ЖКнинг 57-моддаси қўлланилиб, 7 йил;

Бахтияр Кадирбергенов ЖКнинг 244-моддаси 3-қисми ва 277-моддаси (безорилик) 1-қисмида назарда тутилган жиноятни содир этганликда айбли деб топилиб, ЖКнинг 57-моддаси қўлланилиб, ЖКнинг 59-моддаси тартибида 7 йил;

Сейдабулла Медетов билан Нурлан Найипов ЖКнинг 244-моддаси 3-қисми ва 244-1-моддаси (жамоат хавфсизлиги ва жамоат тартибига таҳдид соладиган материалларни тайёрлаш, сақлаш, тарқатиш ёки намойиш этиш) 3-қисми «а», «г» бандларида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбли деб топилиб, ЖКнинг 57-моддаси қўлланилиб, ЖКнинг 59-моддаси тартибида, ҳар бири 7 йилдан;

Разбек Бекмуратов ЖКнинг 244-моддаси 3-қисми ва 247-моддаси (ўқотар қуролни, ўқ-дориларни, ўқотар қуролнинг асосий қисмларини, портловчи моддаларни, портлатиш воситаларини ёки портлатиш қурилмаларини қонунга хилоф равишда эгаллаш) 3-қисми «а» бандида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбли деб топилиб, ЖКнинг 57-моддаси қўлланилиб, ЖКнинг 59-моддаси тартибида 8 йил;

Султанбек Каипов ЖКнинг 244-моддаси 3-қисми ва 244-1-моддаси 3-қисми «а» бандида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбли деб топилиб, ЖКнинг 57-моддаси қўлланилиб, ЖКнинг 59-моддаси тартибида 8 йил;

Даулетмурат Жиемуратов ЖКнинг 159-моддаси (Ўзбекистон Республикасининг конституциявий тузумига тажовуз қилиш) 4-қисми билан айбсиз деб топилиб, Жиноят-процессуал кодекси (ЖПК)нинг 83-моддаси (реабилитация асослари) 3-бандига асосан оқланиб, ЖКнинг 244-моддаси 3-қисмида назарда тутилган жиноятни содир этганликда айбли деб топилиб, ЖКнинг 57-моддаси қўлланилиб, 8 йил;

Байрам Сейтниязов ЖКнинг 244-моддаси 3-қисми ва 244-1-моддаси 3-қисми «а», «г» бандларида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбли деб топилиб, ЖКнинг 57-моддаси қўлланилиб, ЖКнинг 59-моддаси тартибида 8 йил;

Аллабай Тоқимбетов ЖКнинг 244-моддаси 3-қисмида назарда тутилган жиноятни содир этганликда айбли деб топилиб, ЖКнинг 57-моддаси қўлланилиб, 8 йил 6 ой озодликдан маҳрум қилиш жазоларига судланди.

Озодликдан маҳрум қилиш жазосига судланганларга нисбатан тайинланган жазо муддатларини улар қамоққа олинган кундан бошлаб ҳисобланиши белгиланиб, жазони умумий тартибли колонияларда ўташ белгиланди.

Азамат Нуратдинов ЖКнинг 244-моддаси 3-қисми ва 244-1-моддаси 3-қисми «а» бандида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбли деб топилиб, ЖКнинг 57-моддаси қўлланилиб, ЖКнинг 59-моддаси тартибида 5 йил, ЖКнинг 62-моддасига асосан дастлабки қамоқда ўтириган 6 ой 13 куни чегирилиб, ўташ учун 4 йил 5 ой 17 кун;

Аҳмад Исматуллаев ЖКнинг 159-моддаси 4-қисми билан айбсиз деб топилди ва оқланди, ЖКнинг 244-моддаси 3-қисмида назарда тутилган жиноятни содир этганликда айбли деб топилиб, ЖКнинг 57-моддаси қўлланилиб 5 йил, ЖКнинг 62-моддасига асосан дастлабки қамоқда ўтириган 6 ой 22 куни чегирилиб, ўташ учун 4 йил 5 ой 8 кун;

Азамат Турданов ЖКнинг 159-моддаси 4-қисми билан айбсиз деб топилди ва оқланди, ЖКнинг 244-моддаси 3-қисмида назарда тутилган жиноятни содир этганликда айбли деб топилиб, ЖКнинг 45, 57-моддалари қўлланилиб 3 йил мансабдорлик лавозимларида ишлаш ҳуқуқидан маҳрум қилган ҳолда 5 йил, ЖКнинг 62-моддасига асосан дастлабки қамоқда ўтирган 6 ой 25 куни чегирилиб, ўташ учун 4 йил 5 ой 5 кун озодликни чеклаш жазосига судландилар.

Озодликни чеклаш жазосига судланган А. Нуратдинов, А. Исматуллаев ва А. Турданов суд залида қамоқдан озод қилинди.

Лолагул Қаллиханова ЖКнинг 159-моддаси 4-қисми, 244-моддаси 3-қисми ва 244-1-моддаси 3-қисми «а», «б», «г» бандларида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбли деб топилиб, ЖКнинг 57-моддаси қўлланилиб, ЖКнинг 59-моддаси тартибида 8 йил озодликдан маҳрум қилиш жазосига судланиб, ЖКнинг 62-моддасига асосан дастлабки қамоқда ўтирган 6 ой 24 куни тайинланган жазодан чегирилиб, ўташ учун 7 йил 5 ой 6 кун озодликдан маҳрум қилиш жазоси қолдирилиб, ЖКнинг 72-моддаси қўлланилиб, жазо 3 йил синов муддати билан шартли деб белгиланиб, суд залида қамоқдан озод қилинди.

Даулетмурат Тажимуратов ЖКнинг 159-моддаси 4-қисми, 167-моддаси (ўзлаштириш ёки растрата йўли билан талон-торож қилиш) 3-қисми «а» банди, 243-моддаси (жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштириш), 244-моддаси 3-қисми ва 244-1-моддаси 3-қисми «а», «б», «г» бандларида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбли деб топилиб, ЖКнинг 59-моддаси тартибида 16 йил озодликдан маҳрум қилиш жазосига судланиб, жазонинг дастлабки 2 йилини турмада, қолган қисмини қаттиқ тартибли колонияда ўташ белгиланди.

Шунингдек, судланганлар Д. Тажимуратов, Л. Қаллиханова, А. Турданов, А. Исматуллаев ва Д. Жиемуратовнинг айбидан ЖКнинг 28,104-моддаси 3-қисми «а» банди, судланганлар Р. Бекмуратов билан С. Каиповнинг айбидан ЖКнинг 104-моддаси 3-қисми «а» банди (ушбу ҳаракатлар ЖКнинг 244-моддаси 3-қисми билан қамраб олинганлиги сабабли), судланган А. Нуратдиновнинг айбидан ЖКнинг 244-1-моддаси 3-қисми «г» банди (қўйилган айблов ўз тасдиғини топмаганлиги сабабли) чиқарилди.

Бундан ташқари, содир этилган жиноятлар оқибатида етказилган 6,8 миллиард сўмдан ортиқ зарарнинг 256 миллион сўми қопланганлиги инобатга олиниб, қопланмаган 6,5 миллиард сўмдан зиёд миқдордаги моддий зарарларни судланганлардан солидар тартибда ундириш, ўзлаштириш йўли билан талон-торож қилинган 228 миллион сўм зарарни судланган Д. Тажимуратовдан ундириш, судланганларга тегишли бўлиб жиноят иши доирасида хатловга олинган мол-мулкларни келтирилган зарарни қоплашга қаратиш белгиланди.

Мазкур ҳукмдан норози тарафлар Қорақалпоғистон Республикаси суди орқали Олий суднинг Жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъати апелляция инстанциясига процессуал қонунчиликда белгиланган тартиб ва муддатларда шикоятлар беришга, прокурор эса протест билдиришга ҳақли эканлиги маълум қилинади.

Шунингдек, жиноят ишини тергов қилиш давомида йўл қўйилган айрим хато-камчиликларга нисбатан хусусий ажрим чиқарилди» [33]

«Бугун, 2023 йил 17 март куни, Бухоро вилоят суди биносида 2022 йил 1-2 июль кунлари Нукус шаҳрида оммавий тартибсизликларни содир этганликда айбланаётган 39 нафар судланувчига оид жиноят ишини кўриб чиқиш бўйича суд жараёни тугаб, суд ҳукми эълон қилинди.

Олий суд хабарига кўра, жиноят иши Қорақалпоғистон Республикаси судининг жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъати судьяси Даулетбай Разов раислигида биринчи инстанция судида кўриб чиқилди.

(Шу ерда 7 дақиқа 15 сониялик видео лавҳа бор. А.Ш.)

Эълон қилинган суд ҳукмига кўра:
Ислам Полатов Жиноят кодексининг 244-моддаси (оммавий тартибсизликлар) 3-қисми ва 244-1-моддаси (жамоат хавфсизлиги ва жамоат тартибига таҳдид соладиган материалларни тайёрлаш, сақлаш, тарқатиш ёки намойиш этиш) 3-қисми “а”, “г” бандларида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбли деб топилиб, унга Жиноят кодексининг 57-моддаси (енгилроқ жазо тайинлаш) қўлланиб, 59 (бир неча жиноят содир этганлик учун жазо тайинлаш), 60 (бир неча ҳукм юзасидан жазо тайинлаш) моддалари тартибида 5 йил;

Полат Есенгелдиев Жиноят кодексининг 244-моддаси 3-қисми ва 244-1-моддаси 3-қисми “а” бандида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбли деб топилиб, унга Жиноят кодексининг 57-моддаси қўлланиб, 59-моддаси тартибида 6 йил;

Камал Ешжанов ва Исламбек Аитмуратов Жиноят кодексининг 244-моддаси 3-қисмида назарда тутилган жиноятни содир этганликда айбли деб топилиб, уларнинг ҳар бирига Жиноят кодексининг 57-моддаси қўлланиб, 6 йилдан;

Нурсултан Байлепесов ва Алпамыс Жумабеков Жиноят кодексининг 244-моддаси 3-қисми ва 28,247-моддаси (ўқотар қуролни, ўқ-дориларни, ўқотар қуролнинг асосий қисмларини, портловчи моддаларни, портлатиш воситаларини ёки портлатиш қурилмаларини қонунга хилоф равишда эгаллаш) 3-қисми “а” бандида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбли деб топилиб, уларнинг ҳар бирига Жиноят кодексининг 57-моддаси қўлланиб, 59-моддаси тартибида 6 йилдан;

Даулеткелди Надирбаев, Адилбек Сариев, Конгратбай Бекполатов, Руслан Баимбетов, Қуанышбай Бахиев, Ислам Сапаров, Заирбек Пиржанов, Рахимжан Жумабаев, Айдос Есемуратов, Куанышбай Бегалиев ва Манас Рахманов Жиноят кодексининг 244-моддаси 3-қисмида назарда тутилган жиноятни содир этганликда айбли деб топилиб, уларнинг ҳар бирига Жиноят кодексининг 57-моддаси қўлланиб, 7 йилдан;

Нусрет Бауетдинов Жиноят кодексининг 244-моддаси 3-қисмида назарда тутилган жиноятни содир этганликда айбли деб топилиб, унга Жиноят кодексининг 57-моддаси қўлланиб, 7 йил 6 ой;

Нурсултан Дуйсенбаев Жиноят кодексининг 244-моддаси 3-қисми ва 28,247-моддаси 3-қисми “а” бандида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбли деб топилиб, унга Жиноят кодексининг 57-моддаси қўлланиб, 59-моддаси тартибида 7 йил 6 ой;

Рустам Досимбетов, Нуратдийин Хабипов ва Замирбек Таджимуратов Жиноят кодексининг 244-моддаси 3-қисмида назарда тутилган жиноятни содир этганликда айбли деб топилиб, уларнинг ҳар бирига Жиноят кодексининг 57-моддаси қўлланиб, 8 йилдан;

Азамат Алланазаров Жиноят кодексининг 244-моддаси 3-қисми ва 247-моддаси 3-қисми “а” бандида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбли деб топилиб, унга Жиноят кодексининг 57-моддаси қўлланиб, 59-моддаси тартибида 8 йил;

Асилбек Омирзаков Жиноят кодексининг 244-моддаси 3-қисми ва 166-моддаси (талончилик) 2-қисми “а”, “в” бандларида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбли деб топилиб, унга Жиноят кодексининг 57-моддаси қўлланиб, 59-моддаси тартибида 8 йил;

Шарапат Аширбеков Жиноят кодексининг 244-моддаси 3-қисми ва 244-1-моддаси 3-қисми “а”, “г” бандларида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбли деб топилиб, унга Жиноят кодексининг 57-моддаси қўлланиб, 59-моддаси тартибида 8 йил;

Даўранбек Раманов Жиноят кодексининг 244-моддаси 3-қисми ва 244-1-моддаси 3-қисми “а”, “г” бандларида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбли деб топилиб, унга Жиноят кодексининг 57-моддаси қўлланиб, 59-моддаси тартибида 9 йил;

Омирбек Курбанов Жиноят кодексининг 244-моддаси 3-қисми ва 244-1-моддаси 3-қисми “а”, “г” бандларида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбли деб топилиб, унга Жиноят кодексининг 59-моддаси тартибида 10 йил 6 ой;

Оралбай Досназаров Жиноят кодексининг 244-моддаси 3-қисми ва 244-1-моддаси 3-қисми “а”, “г” бандларида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбли деб топилиб, унга Жиноят кодексининг 59-моддаси тартибида 11 йил озодликдан маҳрум қилиш жазоси тайинланди.

Озодликдан маҳрум қилиш жазосига ҳукм этилганларга нисбатан тайинланган жазо муддатларини улар қамоққа олинган кундан бошлаб ҳисобланиб, 1 нафар судланувчи жазони қаттиқ тартибли колонияда, 27 нафар судланувчи жазони умумий тартибли колонияларда ўташ белгиланди.

Алимбай Мырзамбетов, Муратбай Пирлепесов, Алишер Шарапов, Онгарбай Мамутов, Тимурбек Исмаилов, Расул Султаниязов, Абзал Науризбаев, Нурмухаммед Генжебаев ва Амантай Сейтмуратов Жиноят кодексининг 244-моддаси 3-қисмида назарда тутилган жиноятни содир этганликда айбли деб топилиб, уларнинг ҳар бирига Жиноят кодексининг 57-моддаси қўлланиб, 5 йилдан;

Абдималик Хожаназаров ва Есимқан Қанаатов Жиноят кодексининг 244-моддаси 3-қисми ва 244-1-моддаси 3-қисми “а”, “б”, “г” бандларида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбли деб топилиб, уларнинг ҳар бирига Жиноят кодексининг 57-моддаси қўлланиб, 59-моддаси тартибида 5 йилдан озодликни чеклаш жазоси тайинланди.

Озодликни чеклаш жазосига ҳукм этилганларнинг дастлабки қамоқда ўтирган кунлари Жиноят кодексининг 62-моддаси (ушлаб туриш, қамоққа олиш ёки уй қамоғи вақтини ҳисобга олиш қоидалари) га асосан тайинланган жазодан чегирилиши белгиланди ва улар суд залида қамоқдан озод қилинди.
Р. Досимбетов, А. Алланазаров, Н. Дуйсенбаев, Н. Байлепесов, А. Жумабеков, К. Бекполатов, Р. Баимбетов, Қ. Бахиев, И. Сапаров, Н. Хабипов ва З. Пиржановнинг айбидан дастлабки тергов органи томонидан қўйилган Жиноят кодексининг 104-моддаси (қасддан баданга оғир шикаст етказиш) 3-қисми “а” банди (ушбу ҳаракатлар Жиноят кодексининг 244-моддаси 3-қисми билан қамраб олинганлиги сабабли) ҳамда П. Есенгелдиевнинг айбидан Жиноят кодексининг 244-1-моддаси 3-қисми “г” банди (қўйилган айблов ўз тасдиғини топмаганлиги сабабли) чиқарилди.

Содир этилган жиноятлар оқибатида етказилган 6,5 миллиард сўмдан зиёд миқдордаги моддий зарарларни судланувчилардан солидар тартибда ундириш, судланувчиларга тегишли бўлиб жиноят иши доирасида хатловга олинган мол-мулкларни келтирилган зарарни қоплашга қаратиш белгиланди. Ҳукмдан норози тарафлар Қорақалпоғистон Республикаси суди орқали Олий суднинг Жиноят ишлари бўйича судлов ҳайъати апелляция инстанциясига процессуал қонунчиликда белгиланган тартиб ва муддатларда шикоятлар беришга, прокурор эса протест билдиришга ҳақли эканлиги маълум қилинади» [34]

Ушбу суд ҳукмларига нисбатан Қорақалпоғистон мухолифати фаолларининг эътирозлари www.asiaterra.info сайтида 2023 йил 1 феврал куни чоп қилинган “В Бухаре оглашен приговор участникам июльских протестов в Каракалпакстане» номли мақолада ва 2023 йил 23 март куни чоп қилинган «Расправа над защитниками Конституции Каракалпакстана: Об осуждении в Бухаре второй группы участников «Нукусских событий»» номли мақолада ёзилган ([35]-[36]-га қаранг).

ДАВОМИ БОР

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН: МУАММО ВА УНИНГ ЕЧИМИ (1-ҚИСМ, ДАВОМИ 2)

9. ПРОВОКАЦИЯ ТУШУНЧАСИ

Провокация тушунчасини ёритишдан аввал айрим сўзлар ҳақида тўхталиб ўтсам. Ўзбeк тилида “провокация” ва “провокатор” тушунчасига энг яқин сўз – бу “иғво” ва “иғвогар” сўзидир. “Провоцируемый” сўзига “иғволанувчи” сўзи мос кeлади.

Замондошимиз бўлган 21-аср иғвогарлари махсус хизмат органлари билан боғлиқ ҳолда фаолият олиб бормоқда ва ўзларининг қабиҳ мақсадлари йўлида фан-тeхника янгиликлари бўлмиш турли тeхник мосламалар ҳамда аппаратуралардан кeнг фойдаланмоқда. Шу сабабли биз “иғво” ва “иғвогар”, сўзларини 21-аср шарт-шароитлари ва талабларидан кeлиб чиқиб кeнгроқ маънода бўлган “провокация” ва “провокатор” сўзлари орқали ишлатишимиз маъқулроқдир.

Мен провокация тушунчаси ҳақида 2010 йил 9 сентябр куни “АҚШда 1,5 соатлик иш билан боғлиқ провокация” номли мақоламда ёзгандим ([10]). Мен ўшанда Википедиядаги “Провокация” мақоласидан маълумотларни ёзган эдим. Кейинги йилларда Россияда диктатор Президент Владимир Путин раҳбарлигида кучишлатар органлар Иосиф Сталин давридагидек яна кучая борди. Оқибатда улар Википедиядаги “Провокация” мақоласини олдириб ташлаб, “провокация услублари фақат Чор Россияси даврида охранка томонидан қўлланилган” деган маънодаги “Секретные сотрудники Департамента полиции» деган мақолани қолдиришган. Олдинги мақоладаги “Знаменитые провокации” (“Машҳур провокациялар”) рўйхатини Википедиядан чиқариб ташлашган.

Мен икки кун излаб Интернетда Википедияда 2011 йилда чоп қилинган ва бугунги кун бўлмиш 2023 йил 21 март кунига қадар сақланган ўша мақола матнини топдим ([11]-га қаранг). Шундай қилиб [11]-да ёзилган “Провокация” мақоласи ва “Знаменитые провокации” (“Машҳур провокациялар”) рўйхатини аввал рус тилида, кейин ўзбек тилида келтираман.

“Провока́ция - действие или ряд действий с целью вызвать ответное действие / бездействие провоцируемого(ых), как правило, с целью искусственного создания таким образом тяжелых обстоятельств или последствий для провоцируемого(ых). Субъект, совершающий провокации, называется провокатором. Так как провокации основываются на особенностях психологии человека и его поведении как социального существа, они изучаются психологией и социологией.

Провокация может быть одним действием или рядом взаимосвязанных действий. В свою очередь действия могут быть направлены как непосредственно на провоцируемого, так и на его окружение. Ряд разнонаправленных провокационных действий позволяют определить взаимосвязи, а также силу и принципы работы таких взаимосвязей между провоцируемым и его окружением. Провокационные действия, проводимые в определенный промежуток времени, позволяют определить порог восприимчивости провоцируемого к раздражителям и силе раздражителей.

Провокации занимают важное место в маркетинге, военном деле, искусстве, политике, в отношениях между отдельными людьми, группами людей, между юридическими лицами и государствами. В политике провокации часто ориентированы на реакцию общественного мнения, негативную в отношении противника. В частности, среди методов провокации может быть совершение неблаговидных действий под видом своего противника, нанесение урона его известным оппонентам, с целью вызвать реакцию сочувствия в общественном мнении.

В военном деле провокацией может быть ложное отступление, создание иллюзии незащищенности какого-либо своего фланга, с целью заманить противника в ловушку. В политических целях государства могут жертвовать частью войск, провоцируя противника на открытую атаку, чтобы получить повод к войне.

Провокации применяются и правоохранительными органами, хотя во многих странах это незаконно. Примеры таких провокаций — проверочная закупка или продажа наркотических средств, когда инициатором совершения преступления выступает не подозреваемый, а правоохранители. Провокатором преступления является то лицо, от которого исходит инициатива на его совершение.

Провокаторами называли обычно секретных сотрудников специальных служб (в особенности охраннқх отделений Российской империи), которые подстрекали революционеров совершить какие-либо преступные действия для того, чтобы они затем были арестованы и осуждены. Зачастую революционеры называли провокаторами всех секретных сотрудников (осведомителей) охранных отделений, даже если их роль сводилась только к сообщению информации о революционерах.

Знаменитые провокации

- Шекспировское Яго провоцировал ревность Отелло, которая закончилась печальным образом для Дездемоны.

- Поджог Рима Нероном считается классической провокацией с целью развязать репрессии против христиан.

- Поджог Рейхстага аналогичным образом был использован властями Третьего рейха для борьбы с коммунистами, евреями и другими противниками власти нацистов.

- Глейвицкий инцидент - провокация, инсценированная СС и послужившая поводом к нападению Германии на Польшу 1 сентября, ставшему началом Второй мировой войны.

- Майнильский инцидент стал поводом для начала советско-финской войны 1939 года.

- Погром в Кракове начался с провокации.

- Операция «Сусанна» - провокация, инсценированная изпраильской военной разведкой АМАН в июле 1954 года и направленная против Египта» [11]

Провокацияга доир ушбу матнни рус тилидан ўзбек тилига мен ўгирдим.

“Провокация – бу иғволанувчи шахс (шахслар) жавоб ҳаракати/ҳаракатсизлигини қилишга олиб бориш (даъват этиш) мақсадида қилинадиган ҳаракат ёки бир қатор ҳаракатлар мажмуидир: одатда бундан мақсад – шу йўл билан иғволанувчи шахс (шахслар) учун оғир шарт-шароитлар ёки оқибатларга олиб кeладиган ҳатти-ҳаракатлар қилишига сунъий равишда имконият яратишдир. Провокация (иғво) қилувчи шахс провокатор (иғвогар) дeб аталади.

Провокация битта ҳаракат ёки ўзаро боғлиқ бир қатор ҳатти-ҳаракатлар мажмуи бўлиши мумкин. Ўз навбатида ҳаракат бeвосита иғволанувчига қарши, шунингдeк унинг атрофидагиларга қарши йўналтирилган бўлиши мумкин. Ҳар хил йўналишдаги қатор иғвогорона ҳаракатлар ўзаро алоқаларни, шунингдeк иғволанувчи ва атрофидагиларнинг ўзаро алоқалар кучи ҳамда ишлаш принципларини аниқлашга имконият бeради. Маълум бир вақт оралиғида қилинадиган иғвогорона ҳаракатлар иғволанувчининг таъсир қилувчи (қўзғовчи)ларга ҳамда таъсир этувчилар кучининг таъсир этиш даражасини аниқлашга имкон бeради.

Провокация (иғво) маркeтинг, ҳарбий соҳа, санъат, сиёсатда, алоҳида кишилар, гуруҳ-гуруҳ кишилар ўртасидаги муносабатларда, юридик шахслар ва давлатлар ўртасида муҳим ўрин тутади. Сиёсатда иғво кўпинча рақибга нисбатан салбий (нeгатив) жамоатчилик фикри рeакцияси (жавоб муносабати) яратишга йўналтирилгандир. Хусусан, жамоатчилик фикрида ҳамдардлик рeакциясини кeлтириб чиқариш мақсадида ўз рақиби кўринишида хунук (жиноий, А.Ш.) ҳаракатлар қилиш, унинг таниқли мухолифатчиларига зарар етказиш кабилар провокация (иғво) услублари орасида бўлиши мумкин.

Ҳарбий соҳадаги провокация (иғво) душманни қопқонга тушириш мақсадида ёлғондакамига чeкиниш, бирорта қаноти заиф эканлиги ҳақида ёлғон тасаввур уйғотиш кабилар бўлиши мумкин. Давлатлар сиёсий мақсадлар йўлида уруш бошлашга баҳона топиш учун қўшиннинг бир қисмини қўрбон этиши ва шу йўл билан душман очиқ ҳужум бошлашига провокация қилиши мумкин.

Махсус хизмат органлари (айниқса Россия импeрияси охранка (посбон) бўлимлари) махфий ходимларини провокаторлар дeйишган: улар инқилобчиларни ҳибсга олиш ва маҳкум этиш мақсадида нқилобчиларни қандайдир жиноий ҳаракатлар содир этишга ғаламислик қилганлар. Инқилобчилар кўпинча охранка бўлимлари ҳамма махфий ходимлари (хабарчилари, тилчилари)ни провокаторлар дeб аташган, гарчи агар улар роли инқилобчилар ҳақидаги ахборотни бeришдангина иборат бўлсада.

Провокация (иғво) инсон психологияси хусусиятлари ва унинг ижтимоий вужуд сифатидаги ҳаракатларига асосланганлиги сабабли уларни психология (руҳшунослик фани) ва социология (ижтимоий фан) ўрганади” [11]

Ҳозирги Википедияда ёзилган провокация таърифини ҳам келтирай.

“Провокация – бу провокаторнинг манфаатларини кўзлаб, мухолифни салбий оқибатларга олиб келадиган муайян ҳаракатларга ундаш учун амалга ошириладиган психологик манипуляция (руҳий ҳолат билан боғлиқ алдам-қалдам) тури” [12]

Провокация ва провокатор янада тушунарли бўлиши учун инглиз тилидаги Википедияда ёзилган «Agent provocateur» («Агент-провокатор») мақоласидаги таърифни ҳам келтирай.

«An agent provocateur (French for 'inciting agent') is a person who commits, or who acts to entice another person to commit, an illegal or rash act or falsely implicates them in partaking in an illegal act, so as to ruin the reputation of, or entice legal action against, the target, or a group they belong to or are perceived to belong to. They may target any group, such as a peaceful protest or demonstration, a union, a political party or a company. In jurisdictions in which conspiracy is a serious crime in itself, it can be sufficient for the agent provocateur to entrap the target into discussing and planning an illegal act. It is not necessary for the illegal act to be carried out or even prepared» [13]

Уни ўзбек тилига мен ўгирдим.

«Агент-провокатор (французча «қўзғатувчи») – обрў-эътиборга путур етказиш учун қонуний чора кўриш мақсадида бошқа шахсни қонунга хилоф ёки эҳтиётсизлик ҳаракатига ундайдиган ёки уни ғайриқонуний ҳатти-ҳаракатда қатнашишга сохта ундайдиган ёки ҳаракат қиладиган шахс. Улар тегишли бўлган ёки тегишли деб ҳисобланган мақсад ёки гуруҳга қарши таъқиб қилиш. Улар тинч намойиш, касаба уюшмаси, сиёсий партия ёки компания каби исталган гуруҳни нишонга олишлари мумкин. Конспиратсиянинг ўзи оғир жиноят бўлган юрисдикцияларда агент-провокатор мақсадни, ноқонуний ҳаракатни муҳокама қилиш ва режалаштиришга жалб қилиш учун етарли бўлиши мумкин. Ноқонуний ҳаракат қилиш ёки ҳатто тайёрланишнинг ҳожати йўқ» [13]

Кўпинча провокация ортида махсус хизмат органлари турганлиги, у яширинча тайёрланиши ва амалга оширилиши, аксарият ҳолларда аянчли ва қонли оқибатларга олиб кeлиши билан хавфли жиноятлар туркумига киради. Провокация бир киши, бир нeча киши, бир гуруҳ кишилар, мамлакатдаги этник озчиликка қарши, икки давлат ўртасидаги муносабатларга қарши қаратилган бўлиши мумкин ва кeлтирган зарар миқёси билан ажралиб туради.

Ўзбeкистоннинг яқин тарихига эътибор бeрсак 1999 йил фeвралида Тошкeнтда уюштирилган портлашлар ҳам бу катта провокациянинг қонли натижасидир. 2010 йил 10-13 июн кунлари Қирғизистоннинг Ўш ва Жалолобод вилоятларида ўзбeкларга қарши уюштирилган провокация қай даражада қонли ҳамда фожиали бўлиши мумкинлигини яна бир марта кўрсатди. Қорақалпоғистонда 2022 йил июн-июл ойларида уюштирилган сиёсий провокациянинг аянчли оқибатларига ҳаммамиз гувоҳ бўлиб турибмиз.

Айрим машҳур провокацияларни эслайлик.

“- Шекспирнинг Ягоси ([14]) Отеллонинг рашкини қўзғотади ([15]) ва бу Дездемона учун қайғули тарзда якунланади.

- Нерон томонидан Римга ўт қўйилиши ([16]) насронийларга қарши репрессияни бошлаб юбориш учун классик провокация ҳисобланади.

- Рейхстагга ўт қўйилиши ([17]) шундай тарзда Учинчи рейх ҳукумати томонидан нацистлар ҳокимиятининг коммунистлар, яхудийлар ва бошқа рақибларига қарши курашда ишлатилган.

- Глейвицк тўқнашуви ([18]) – SS (Германиянинг фашист махсус ҳарбийлари, А.Ш.) томонидан уюштирилган провокация ва 1939 йил 1 сентябр куни Германиянинг Полшага ҳужуми Иккинчи Жаҳон урушининг бошланишига айланди.

- 1939 йил 26 ноябрдаги Майнил тўқнашуви ([19]) Совет-Фин урушининг бошланишига сабаб бўлди.

- «Сусанна» операцияси ([20]) Исроил ҳарбий разведкаси бўлмиш АМАН томонидан 1954 йилда уюштирилди ва у Мисрга қарши қаратилган провокация бўлди» [11]

10. СИЁСИЙ ПРОВОКАЦИЯ

Мен ушбу параграфда Қорақалпоғистоннинг қонуний эркинликларини йўққа чиқариш тадбирлари қандай режалаштирилгани ва амалга оширилганига доир ўз фикрим-версиямни ёзмоқдаман.

Давлатнинг кучишлатар тизимлари бўлмиш Давлат хавфсизлик хизмати (ДХХ), Ички ишлар вазирлиги (ИИВ), Прокуратура раҳбарияти давлат бюджетидан миллиардлаб доллар маблағни ҳар хил йўллар билан олиб мазза қилиб яшаш йўлини қидиришади. Бунинг учун уларга душман керак.

Ўзбекистон 1991 йил 1 сентябр куни Мустақилликка эришгач диктатор президент Ислом Каримов ва ДХХ раиси Рустам Иноятов раҳбарлигида ДХХ ва прокуратура ходимлари турли хил провокациялар ёрдамида минг-минглаб намозхонларни қамай бошлади. Улар шунга ўхшаш услуб билан дунёвий мухолифат фаолларини ҳам тазйиқ қилиб, уларнинг бир қисмини қамади, бир қисмини синдирди ва яна бир қисми хориж мамлакатларига кетиб жон сақлашди ва курашни у ёки бу кўринишда давом қилишди. Диктатор президент Ислом Каримов давлат бюджетидан уларга миллиардлаб доллар маблағ берди. У 2007 йилда Ўзбекистон Миллий хавфсизлик хизмати раисининг биринчи ўринбосари генерал-лейтенант Шуҳрат Ғуломовга (1966) Ўзбекистон Қаҳрамони унвонини берди ([21]).

2016 йил 2 сентябр куни диктатор президент Ислом Каримов вафот қилди. 2016 йил 4 декабр кунги сайловларда Шавкат Мирзиёев Ўзбекистон президенти қилиб сайланди. 2017 йил 10 август куни Ўзбекистон Олий ҳарбий судининг ҳукми билан Ўзбекистонга 1,5 миллиард долларлик зарар келтиргани ва бошқа жиноятлари учун Шуҳрат Ғуломов бир умрга қамалди ([21]).

Президент Шавкат Мирзиёев қўшни мамлакатлар билан муносабатларни яхшилади, чегараларни очди. Диний мухолифат ҳам деярли тугатилди. Дунёвий мухолифатнинг қамоқдан тирик қайтганлари ва хориждаги фаоллари қариди, бир қисми вафот қилди. Хуллас калом, диний ва дунёвий мухолифатга қарши кураш баҳонасида давлат бюджетидан миллиардлаб доллар маблағ олиш имконияти тугади. Мана шу шароитда янги душман яратиш керак бўлиб қолди.

Шу ерда Ўзбекистон Конституциясида Қорақалпоғистон Республикаси ҳақида ёзилган 17-бобдаги бешта моддани келтириб ўтай.

“XVII боб. Қорақалпоғистон Республикаси
70-модда.
Суверен Қорақалпоғистон Республикаси Ўзбекистон Республикаси таркибига киради.
Қорақалпоғистон Республикасининг суверенитети Ўзбекистон Республикаси томонидан муҳофаза этилади.
71-модда.
Қорақалпоғистон Республикаси ўз Конституциясига эга.
Қорақалпоғистон Республикасининг Конституцияси Ўзбекистон Республикасининг Конституциясига зид бўлиши мумкин эмас.
72-модда.
Ўзбекистон Республикаси қонунлари Қорақалпоғистон Республикаси ҳудудида ҳам мажбурийдир.
73-модда.
Қорақалпоғистон Республикасининг ҳудуди ва чегаралари унинг розилигисиз ўзгартирилиши мумкин эмас. Қорақалпоғистон Республикаси ўз маъмурий-ҳудудий тузилиши масалаларини мустақил ҳал қилади.
74-модда.
Қорақалпоғистон Республикаси Ўзбекистон Республикаси таркибидан Қорақалпоғистон Республикаси халқининг умумий референдуми асосида ажралиб чиқиш ҳуқуқига эга.
75-модда.
Ўзбекистон Республикаси билан Қорақалпоғистон Республикасининг ўзаро муносабатлари Ўзбекистон Республикаси ва Қорақалпоғистон Республикаси ўртасида Ўзбекистон Республикаси Конституцияси доирасида тузилган шартномалар ҳамда битимлар билан тартибга солинади.
Ўзбекистон Республикаси ва Қорақалпоғистон Республикаси ўртасидаги низолар муросага келтирувчи воситалар ёрдамида ҳал этилади» [22]

2021 йил 24 октябр кунги сайловларда Шавкат Мирзиёев иккинчи муддатга Ўзбекистон Президенти этиб сайланди. Демак, 2026 йил октябрида унинг Президентлигининг иккинчи муддати тугайди. Уни 2026 йилда қайта сайланишига эришиш баҳонасида Ўзбекистон Конституциясига 17-марта ўзгартириш киритиш тадбирларини бошлаб юборишди. Менимча ДХХдаги айрим амалдорлар ана шу босқичда Қорақалпоғистоннинг Мустақиллик Декларацияси ва Қорақалпоғистон Мустақилликка эришиш имкониятини берувчи муҳим моддаларини йўққа чиқарувчи сиёсий таклифни киритишни, яъни сиёсий провокацияни режалаштиришди. Бу – биринчидан.

Иккинчидан, дастлабки Конституциямиз диктатор Ислом Каримов даврида қабул қилинган. 2023 йилга келиб айрим моддалари эскириб, Ўзбекистонда айрим ислоҳотларни амалга оширишда халақит бермоқда. Ўша моддаларга айрим тузатишлар киритиш бугунги кун талабларидан биридир.

Давлат хавфсизлик хизмати (ДХХ)нинг сиёсий провокациясига доир мулоҳазаларимни давом қилай. Одатда ДХХ ва прокуратура ўз номидан таклиф киритмайди. Улар бундай таклифни киритувчи депутат, олим, зиёли бир инсонни топишади ва унга шу вазифани оғзаки юклашади. Менимча, бу вазифа Қорақалпоғистон Жўқорғи Кенгеси депутатларидан бирига юклатилди ва у шу таклифни киритди. Бундай провокацияли таклифни тушуниб, қарши овоз берадиган депутатлар Жўқорғи Кенгесда топилмади.

Ушбу таклиф Тошкентга, Конституцион комиссияга келиб тушгач унга қарши чиқувчи комиссия аъзолари ҳам бўлмади. Ушбу провокацияли таклиф Қорақалпоғистон Жўқорғи Кенгесдан келгани сабабли Тошкентда ҳеч ким, жумладан Акмал Саидов ҳам қарши чиқаолмади. ДХХ ва прокуратура раҳбарияти бу босқичларни қатъий кузатаётганди.

Алал оқибат 2022 йил 24 июн куни Ўзбекистон Олий Мажлиси Ўзбекистон Конституциясига киритилаётган ўзгаришларга доир қонун лойиҳасини бир овоздан маъқуллади. 26 июн куни лойиҳа матбуотда эълон қилинди. Лойиҳанинг 17-боби тўлиғича Қорақалпоғистонга бағишланган бўлиб, у ердаги Қорақалпоғистон суверен республика ва халқи умумий референдум орқали Ўзбекистондан ажраб чиқиш ҳуқуқига эга деган муҳим бандлари йўқ қилинди. Лойиҳа муҳокамаси 2022 йил 4 июлгача давом этиб, кейин Олий Мажлис референдум кунини белгилаши режалаштирилганди. [23]

11. ДАУЛЕТМУРАТ ТАЖИМУРАТОВНИНГ ТАРЖИМАИ ҲОЛИ

Фото 3. Даулетмурат Тажимуратов – Қорақалпоқ халқининг зиёли фарзанди. [24]

Даулетмурат Тажимуратовнинг қисқача таржимаи ҳолини Википедиядан келтираман. Уни рус тилидан ўзбек тилига мен ўгирдим.

“Тажимуратов, Даулетмурат Мирзамуратович (қорақалпоқча Тәжимуратов Дәўлетмурат Мырзамуратович) – қорақалпоқ ҳуқуқшуноси, журналисти, блогери ва жамоат арбоби. У 2022 йилги норозилик намойишлари етакчиси.

Тажимуратов Даулетмурат Нукусда қорақалпоқ тилида чиқадиган «Ел хызметинде» («Эл хизматида») газетаси таҳририятида ишлаган (аввалроқ шу газетанинг бош муҳаррири бўлиб ишлаган, А.Ш.).

Даулетмурат Қорақалпоғистон Ресубликасининг чекка ҳудудларига газ олиб келишда ёрдам берган, муҳтож одамларга бепул адвокатлик қилган, Қорақалпоғистондаги меҳрибонлик уйларига ёрдам берган. Шу туфайли у Қорақалпоғистонда журналист ва блогер сифатида шуҳрат қозонди.

Даулетмурат судга берган даъволари юзасидан бошқа оммавий ахборот воситаларида тилга олинган. Хусусан, 2019 йил январ ойида Тожимуратов Zo‘rTV телеканалини болалар учун жинсий тарбия ҳақидаги кўрсатув туфайли судга бериш ниятида эканлигини маълум қилган бўлса, 2021 йилда «қорақалпоқлар ўзбеклар чопони ичида яшаётган халқ” сўзлари учун қўшиқчи Ю. У.га қарши судга ариза берди. У 2022 йилга келиб машҳур Телеграм каналнинг маъмури бўлди, ўзини «мустақил журналист» сифатида кўрсата бошлади.

2022 йил июн ойи охирида Ўзбекистон ҳукумати Қорақалпоғистон суверен республика мақомидан маҳрум қилинган Конституцияни янгилаш тўғрисида қарор қабул қилганида, Тожимуратов ўз тарафдорларини 5 июл куни ўтказиладиган митингга таклиф қилган ва бу митинг ҳокимият органлари билан келишилганини айтган. Кейинроқ, унинг сўзларига кўра, Тожимуратовни хавфсизлик кучлари шантаж қила бошлаган: у ЕХҲТ, БМТ, АҚШ, Буюк Британия ва Германия элчихоналари, Ню-Йоркдаги Журналистлар ҳуқуқини ҳимоя қилиш қўмитасига шикоят юборди. Кейинроқ блогер ҳибсга олинди ва норозилик акциялари қатнашчилари уни озод қилишни талаб қила бошладилар. Тожимуратов озодликка чиқарилди. 1 июл куни Қорақалпоғистон Жуқори Кенгеси (парламент) раиси Мурат Камолов билан бирга намойишчилар олдида нутқ сўзлади. У аввал эълон қилган митинг ҳали ҳам бўлиб ўтишини айтди. Шундан сўнг Ўзбекистон марказий ҳокимияти норозиликларни зўравонлик билан бостирди ва Тожимуратовни ишга (Нукус воқеаларига, А.Ш.) асосий гумондор сифатида жалб қилишди. Ўзбекистон (суди) уни икки йилга қамоққа ва 14 йилга колония қамоқхонасига ҳукм қилди” [25]

ИЗОҲ 1. Даулетмурат Тажимуратовнинг қуйидаги гапларига эътибор беринг: “Тожимуратов ўз тарафдорларини 5 июл куни ўтказиладиган митингга таклиф қилган ва бу митинг ҳокимият органлари билан келишилганини айтган. Кейинроқ, унинг сўзларига кўра, Тожимуратовни хавфсизлик кучлари шантаж қила бошлаган: у ЕХҲТ, БМТ, АҚШ, Буюк Британия ва Германия элчихоналари, Ню-Йоркдаги Журналистлар ҳуқуқини ҳимоя қилиш қўмитасига шикоят юборди”.

Мен Қорақалпоғистоннинг қонуний эркинликларини йўққа чиқариш тадбирлари Ўзбекистон Давлат хавфсизлик хизматидаги (ДХХ) айрим раҳбарларининг сиёсий провокацияси эканлиги ҳақидаги версиямни 10-параграфда ёзгандим. Даулетмурат Тажимуратовнинг Ўзбекистон қонунлари доирасидаги 5 июл кунги митинги ДХХнинг яширин сиёсий провокациясини йўққа чиқарган бўларди. Чунки шу митинг талаблари асосида Қорақалпоғистоннинг қонуний эркинликларига доир ўзгаришлар тўхтатиларди. Шу сабабли ДХХ раҳбарияти Даулетмурат Тажимуратов ўтказмоқчи бўлган 5 июл кунги митингни барбод қилиш чоралари сифатида унга қарши шантаж қўллай бошлади. Даулетмурат ҳам бўш келмай бунга жавобан халқаро ташкилотларга шикоят юборди ва жуда тўғри иш қилди.

12. ТАЖИМУРАТОВНИНГ СУДДАГИ КЎРСАТМАСИ


Фото 4. Даулетмурат Тажимуратов судда кўрсатма бермоқда. Бухоро шаҳри. 2022 йил 1 декабр. [27]

Даулетмурат Тажимуратовнинг 2023 йил 1 декабр куни Бухоро шаҳрида бўлган судда Нукус воқеаларига доир қорақалпоқ тилида берган муҳим кўрсатмаси www.youtube.com сайтида 2 соат 37 дақиқа 17 сониялик видеода бор ([26]). Унинг кўрсатмасидаги муҳим фактларга алоҳида изоҳларимни ҳам қўшаман.

“Даулетмурат Тажимуратов суддаги (2022 йил 1 декабр кунги, А.Ш.) кўрсатувида Қорақалпоғистон депутатлари нима учун суверенитетдан воз кечиш ҳақида қарор қабул қилганини аниқлашга қандай урингани ва митинг ўтказишга қандай чорлагани ҳақида гапириб берди.

... Шундан сўнг Тажимуратов (2022 йил) 17−18 июнь кунлари халқ орасида Қорақалпоғистоннинг суверенитетини бекор қилиш бўйича референдум ўтказилиши ҳақида миш-мишлар тарқалгани ҳақида гапириб берди. У 19 июнь куни сенатор Улуғбек Жалменовга қўнғироқ қилган. Сенатор уни мақтай бошлаган. Тажимуратов ундан референдум режалаштириляптими ёки йўқ, шунга аниқлик киритишни сўраган.

Тажимуратовнинг сўзларига кўра, Жалменов референдум бўлишини тасдиқлаб, бу яхшиликка эканини ҳам қўшимча қилган. У, шунингдек, Конституцияга Қорақалпоғистон ва Ўзбекистон бир бутун мамлакат экани ва Қорақалпоғистон Ўзбекистоннинг ҳимояси остида бўлиши ёзиб қўйилишини ҳам айтиб ўтган. Тажимуратовнинг ҳайрон қолганига жавобан, сенатор шундай давом этган: бу Оролбўйи минтақаси, Ўзбекистон шу минтақа ҳақида қайғуряпти.

«Энди нима қилмоқчисиз, фикрингиз қандай бўлди», дедим.
«Ҳамма қўллаганидан кейин, мен нима ҳам дердим» деди.
«Улуғбек оға, келажак авлодга нима деб жавоб берасиз» дедим.
«Мен буни кўтара олмайман, деб айтдим», — дейди Тажимуратов.

Шундан сўнг ДХХга бориб, «шунақа гаплар бўлаётган экан, ростми-ёлғонми» деб Жалғас Жумабековдан сўраган. У бундай гаплар йўқлигини айтган. «У мени тинчлантирди», — дейди Тажимуратов» [26], [27]

ИЗОҲ 2. Жалғас Жумабеков Давлат хавфсизлик хизмати (ДХХ)нинг Қорақалпоғистондаги раҳбарларидан бири бўлса керак. У Тажимуратов ҳамда унинг ҳамфикрларини тинчлантириш ва бирорта пикет, митинг ва бошқа норозиликлар уюштирмаслиги учун атайлаб ёлғон гапирмоқда.

«Қарасам, 24 июнь куни шундай ўзгариш бўлади, деб чиқди (аслида ўзгартишлар лойиҳаси 25 июнь куни эълон қилинган — таҳр.). Мен ҳайрон бўлдим. Уйга бориб, бу нарса яхши эмас, мен яқинда бу масалани кўтараман, қамаламан», — деди Тажимуратов.

Айтишича, у адвокатлар учрашувини ташкиллаштирган. 1 июль куни учрашув ҳақида видеони эълон қилган. Кейинроқ «онасининг ҳурмати учун» видеони ўчириб ташлаган. Кейинроқ бу видеони, унинг сўзларига кўра, Лолагул Каллиханова эълон қилган. У бошқа одамлар орқали Лолагулга видеони ўчириш кераклиги, акс ҳолда қамалиб кетиши мумкинлиги ҳақидаги хабарни етказишга уринган.

1 июль куни жума намозидан сўнг Тажимуратов шундоққина масжид олдида баёнот билан чиқиш қилган. У ўз баёнотида 5 июль куни қонуний митинг ўтказиш учун рухсат сўраб мурожаат қилишини айтган (бу ҳақда аввал хабар берилган эди) ва уни «қорақалпоқларга бош» қилишни сўраган.

Бундан аввал, 30 июнь куни эса, ўзининг таъкидлашича, Жўқорғи Кенгесда бўлган. Айтишича, учрашув уюштириш ҳақида Қорақалпоғистон парламентининг ўша вақтдаги раҳбари Мурат Камаловнинг ўзи кўрсатма берган. Учрашувда қўмита раисларидан бири Зуҳра Реимова, сенатор Жалменов, Тажибай Романов ва Ботир Матмурадов бўлган. «Мен Ботир Матмурадовнинг чиқиб кетишини талаб қилдим. Кейин Зуҳра Реимовадан бу ўзгаришни ким таклиф қилганини сўрадим, у буни айтолмаслигини билдирди», — деди судланувчи» [26], [27]

ИЗОҲ 3. Қорақалпоғистон парламентининг қўмита раисларидан бири Зуҳра Реимова Қорақалпоғистоннинг суверенитетини бекор қилиш бўйича ўзгаришни ким таклиф қилганини билсада айтолмаслигига эътибор беринг. Одатда сенаторлар ҳам қўрқадиган Ўзбекистонда ва Қорақалпоғистонда битта давлат ташкилоти бор: унинг номи Давлат хавфсизлик хизмати (ДХХ)дир. Демак, ушбу ўзгаришни таклиф қилган шахс ё ДХХ зобити ёки ДХХ билан боғлиқ шахсдир.

Унинг сўзларига кўра, Реимова суверенитетдан воз кечиш тўғрисида референдум ўтказилишини қўллаб-қувватлашини айтган, Романов бўлса ўз фикрини референдумда билдиришини маълум қилган.
Чиқиб кетаркан, у Жалғасдан Мурат Камаловни огоҳлантиришни сўраб, «тўхтамаслигини, давоми урушга айланиши»ни айтиб кетган. «Мени қамасангизгина қутуласиз, дедим», — дея ўз сўзларидан иқтибос келтирди у.

«Тажимуратов судья Бахрам Қитайбеков билан бўлган суҳбат ҳақида гапириб берди (Қитайбеков Ўзбекистон Конституциясини ислоҳ қилиш бўйича конституциявий комиссияси раҳбари Олий Мажлис депутати Акмал Саидов иштирокидаги мажлисда қатнашган). Тажимуратовнинг сўзларига кўра, Қитайбеков Саидовдан Қорақалпоғистоннинг суверенитетидан воз кечиши ҳақидаги ғоя кимдан чиққанини сўраган. Депутат, унинг сўзларига кўра: «Бу фикр ўзингиздан чиққан», деб жавоб берган.

Акмал Саидовнинг гўёки айтишича, унга Қорақалпоғистон ўз суверенитетидан воз кечиши ҳақидаги хат келиб тушган. У жавоб хати ёзиб, унда бу Қорақалпоғистоннинг ўз ички масаласи эканини кўрсатиб ўтган. Сўнг Жўқорғи Кенгесдаги Зуҳра Реимовадан бошқа хат келган, унда ҳам, гўёки, суверенитетдан воз кечиш ҳақида сўралган. Саидов янги жавоб хати ёзган: «Бу бизнинг ваколатимизга кирмайди, қарорни ўзингиз қабул қилинг».

Қитайбеков навбатдаги саволни берган: «Бизда митинглар сабаб қанчадан-қанча одамларни қамашди, сиз бу воқеаларга қандай баҳо берасиз?». Саидов гўёки шундай жавоб берган: «Мен сизни тушунмай қолдим. Суд раиси ўринбосари экансиз, ўз қўлингиздаги масала-ку бу. Мен сиздан қамашни сўрамаяпман, қамаманг, қўйиб юборинг. Ички ишлар органлари қамашга ҳақли эмас, қамаш деганингиз нимаси?».

Тажимуратовнинг таъкидлашича, судьядан бас қилишни сўрашганига қарамай, судья Акмал Саидовга учинчи саволни ҳам берган. Савол нима учун Жўқорғи Кенгес қарори «ноқонуний» ўтказилгани, нима учун журналистлар бундан бехабар қолгани ҳақида бўлган. «Депутатлар ҳаммаси қарор қабул қилган. Депутатлар буни имзолаган. Қалбаки-ку», — деган судья гўёки. Саидов бунга ҳам жавоб берган, аммо Тажимуратов унинг жавоблари ҳақида гапирмади.

«Менинг қўлимда ахборот бор. Қорақалпоғистон Республикаси суверенитетидан воз кечиш тўғрисидаги қарор бўйича хулосани Қорақалпоғистон Республикаси Конституциявий назорат қўмитаси раиси Парахат Айтниязов берган. Хулосада шундай сўзлар бор: бизга, Қорақалпоғистонга суверенитет керак эмас, биз [Ўзбекистон билан] бир мамлакатмиз, аждодларимиз бир, илдизимиз бир», — деди Даулетмурат Тажимуратов.

«Қорақалпоғистон Республикаси адлия вазири Сайлаубай Мамбетқадиров хулоса берган. Қатъий бўлмаган хулоса… Ички ишлар вазирлиги ва ҳоказо. Ҳаммаси жўнатган. Жўқорғи Кенгес ҳаммасини тасдиқлаб берган», — дея қайд этди у.

Судланувчининг маълум қилишича, у сенатор Ўрал Атаниёзовага қўнғироқ қилган: «Қаерга қараб ўтирибсиз, опа, дедим. Сизга ишониб ўтирибди-ку халқ, дедим». Сенатор гўёки шундай жавоб берган: «Даулетмурат, Жўқорғи Кенгесда мажлис ўтган вақтда барча кнопкаларда „ҳа“, „ҳа“, „ҳа“ деган нарса бўлган. Масалан, мен қаршиман деб боссам ҳам таблода барибир „ҳа“ деган сўз чиқади».

«19-санада (19 июнда, Ш.А.) мажлис, 30-сессия бўлди, деди у. 30-сессияда депутатларнинг ҳаммаси розимиз деди. Мен нима қилай, Даулетмурат», — дея сенаторнинг сўзларидан иқтибос келтирди. Тажимуратовнинг «Энди нима қилиб ўтирибсиз?» деган саволига, сенатор гўёки шундай жавоб берган: «Даулетмурат, мен халқ учун ўлишга ҳам розиман, бироқ ўлимдан фойда йўқ».

«Фойдаси йўқ бўлса, гапиришсин, президентга мурожаат қилинг, бошқа чоралар кўринг, Ўрал опа», — деб гапирган Тажимуратов сенаторга.

Шундан сўнг у 1 июль куни видеони эълон қилган. Унда, Тажимуратовнинг сўзларига кўра, шу гапларни айтган: «Мен шу пайтгача шунча иш қилдим, деб юрсам, ҳеч нарса қилмаган эканман. Бугун Қорақалпоғистон суди раҳбари Бахрам [Қитайбеков], юрист бўла туриб, лавозимидан воз кечди. Ҳаммаси аён бўлди. Яъни референдумда суверенитетдан воз кечиш ғояси ўзимиздан чиққан бало экан».

Видеони эълон қилгач, Тажимуратовнинг айтишича, интернет ишламай қолган. Кўп ўтмай ижтимоий тармоқларда унинг гей экани ҳақида видео пайдо бўлган (у бу видеони сохта деб атади). Яна бироз вақт ўтгач, ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларнинг ходимлари келиб, уни уйидан олиб кетган.
Тажимуратов ўз кўрсатуви давомида уни қўлга олишганидан сўнг дўппослашганини маълум қилди. Шундан сўнг, кўчага одамлар чиқиб кетганини айтиб, халқни тинчлантириш учун уни одамларнинг олдига олиб боришган. У одамлар Жўқорғи Кенгесга қандай келгани, Азамат Турданов уни елкасида қандай кўтариб юргани (бу ҳолат айбловда ҳам тилга олинган), у ярим тунда қандай қилиб уйига етиб келгани ҳақида гапириб берди.

У уйига келганида, таъкидлашича, ташқарида «ўқ овози, отишма овози» эшитилаётган бўлган. У яширинишга муваффақ бўлганини айтди. У танишлари Мадиёр ва Руслан Ибрагимовларнинг уйига (аввалроқ уларнинг вафот этгани ҳақида хабар берилган эди), кейин бошқаларникига борган. Жўқорғи Кенгес раиси билан учрашишга ҳаракат қилган. 4 июль куни эса у топилиб, қўлга олинган. Тажимуратов уни ва Азамат Турдановни қандай дўппослаб, сўнг Хоразмга олиб кетишгани ҳақида сўзлаб берди» [26], [27]

ИЗОҲ 4. Даулетмурат Тажимуратов 2022 йил 1 июл куни адвокатлар учрашувини ташкиллаштирган ва шу куни учрашув ҳақидаги видеони сайтда эълон қилган. Видеони эълон қилгач, Тажимуратовнинг айтишича, интернет ишламай қолган. Кўп ўтмай ижтимоий тармоқларда унинг гей экани ҳақида видео пайдо бўлган (у бу видеони сохта деб атади). Интернетни доимий равишда ДХХ назорат қилади. Видео эълон қилингач айнан ДХХ буйруғи билан интернет ишлаши тўхтатилган ва интернетдаги ижтимоий тармоқларда Тажимуратовнинг гей экани ҳақидаги туҳмат видео жойлаштирилган, менимча. 2022 йил 4 июл куни Даулетмурат Тажимуратовни топиб ҳибсга олганлар ва дўппослаганлар ҳам ДХХ ходимлари ёки ДХХ билан боғлиқ шахслардир.

Хуллас калом, ДХХдаги айрим амалдорлар Қорақалпоғистоннинг Мустақиллик Декларацияси ва Қорақалпоғистон Мустақилликка эришиш имкониятини берувчи муҳим моддаларини йўққа чиқарувчи сиёсий таклифни киритишни, яъни сиёсий провокацияни режалаштириб амалга оширишди ва қонли воқеаларда бош-қош бўлишди, менимча.

Даулетмурат Тажимуратов 2023 йил 31 январ куни суд ҳукми билан 16 йилга қамалди.

“Қорақалпоғистондаги намойишлар ташкилотчиси Даулетмурат Тажимуратов 16 йилга қамалди. У жазонинг дастлабки 2 йилини турмада, қолган қисмини қаттиқ тартибли колонияда ўташи белгиланди.
Тажимуратов уюшган гуруҳ ташкил қилиб, Қорақалпоғистон Республикасининг амалдаги ҳукуматини ағдариб, ўзини Жўқорғи Кенгес раиси лавозимига тайинлаш мақсадида 2022 йилнинг 1-2 июл кунлари оммавий тартибсизликларни ташкиллаштиришда айбланганди.

Судда прокурор Тажимуратовга 18 йил беришни сўраганди.
«Даулетмурат Тажимуратов ЖКнинг 159-моддаси 4-қисми, 167-моддаси (ўзлаштириш ёки растрата йўли билан талон-торож қилиш) 3-қисми «а» банди, 243-моддаси (жиноий фаолиятдан олинган даромадларни легаллаштириш), 244-моддаси 3-қисми ва 244-1-моддаси 3-қисми «а», «б», «г» бандларида назарда тутилган жиноятларни содир этганликда айбли деб топилиб, ЖКнинг 59-моддаси тартибида 16 йил озодликдан маҳрум қилиш жазосига судланиб, жазонинг дастлабки 2 йилини турмада, қолган қисмини қаттиқ тартибли колонияда ўташ белгиланди», дейилади Олий суд матбуот хизмати хабарида.

Ўзлаштириш йўли билан талон-торож қилинган 228 миллион сўм зарарни судланган Тажимуратовдан ундириш, судланганларга тегишли бўлиб жиноят иши доирасида хатловга олинган мол-мулкларни келтирилган зарарни қоплашга қаратиш белгиланган” [28]

Менимча, Даулетмурат Тажимуратов бир неча йилдан кейин қамоқ муддати тугашидан анча олдин озод қилинади, иншааллоҳ.

ДАВОМИ БОР

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН: МУАММО ВА УНИНГ ЕЧИМИ (ДАВОМИ 1)
5. 1993: ДИКТАТОР ИСЛОМ КАРИМОВНИНГ ВАЪДАБОЗЛИГИ

“1993-йилда Қорақалпоғистон Республикаси Ўзбекистон таркибида 20 йил муддатга қолишга, сўнг 2013-йили референдум йўли билан мустақил давлат бўлишга икки томонлама шартнома тузилади.” [1]

Ўзбекистон Президенти Ислом Каримов (1938-2016) ва Қорақалпоғистон раҳбарияти 1993 йилда имзолаган ва ўзаро муносабатларни қонунлаштирган давлатлараро шартнома ҳеч қаерда эълон қилинган эмас ва у ҳамон сир тутилмоқда. Диктатор Ислом Каримов 1993 йилда ушбу шартномага имзо қўйиб Қорақалпоғистон раҳбариятига катта ваъдалар берган. Лекин ваъдабоз Ислом Каримов ушбу ваъдаларни бажариш учун деярли ҳеч бир иш қилмади. Қорақалпоғистондаги ижтимоий-сиёсий вазият эса 2013 йилдан кейин янада мураккаблаша борди.

Мен “Ислом Каримов ва МХХнинг салбий ишлари” номли катта таҳлилий мақоламни 2018 йил 2 ноябр куни ёзиб сайтларда чоп қилганман ([5]-га қаранг). Мен ўша мақоламда диктатор Ислом Каримов президентлиги даврида йўл қўйган элликта камчилигини фактлар асосида ёздим. Қорақалпоғистон масаласида ваъда бериб ваъдасини бажармагани унинг 51-камчилигидир.

Ўзбекистон Президенти Ислом Каримов ва Қорақалпоғистон раҳбарияти 1993 йилда имзолаган давлатлараро шартномани очиқ матбуотда эълон қилмоқ керак.

6. ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН КОНСТИТУЦИЯСИ КАМЧИЛИКЛАРИ

Қорақалпоғистон Конституциясидаги жиддий камчиликлар “Проблемы становления и развития государственности Республики Каракалпакстан (Қорақалпоғистон Республикаси давлатчилиги ташкил топиши ва тараққиёти муаммолари)» номли [2]-мақоланинг “Қорақалпоғистон Конституциясида таҳлили” номли параграфида рус тилида яхши ёзилган. Уни ўзбек тилига мен ўгирдим.

[2]-мақолада Қорақалпоғистон Конституциясидан олинган иқтибослар қисқача ёзилган. Мен ўша моддалар матнини “Қорақалпоғистон Республикасининг Конституцияси” дан тўлиғича келтирдим ([6]).

“Мустақил Қорақалпоғистон Конституцияси 1993 йил 9 апрел куни қабул қилинган. Унга 1994, 1995, 1997, 2003 ва 2014 ( 2019, А.Ш.) йилларда ўзгартиришлар киритилган. Расмий жиҳатдан бу республиканинг ҳуқуқий базасини такомиллаштириш учун қилинган. Бироқ мухолифат бу ўзгаришлардан асосий мақсад Ўзбекистон Марказий ҳукуматининг мухториятни ҳар қандай мустақил қарорлар қабул қилиш имкониятидан маҳрум этишни ўз ичига олган режаларни амалга ошириш эди, деб ҳисоблайди.

Конституциянинг 1-моддасида “Қорақалпоғистон - Ўзбекистон Республикаси таркибига кирадиган суверен демократик республика. Давлатнинг «Қорақалпоғистон Республикаси» ва «Қорақалпоғистон» деган номлари бир маънони англатади. Ўзбекистон Республикаси билан Қорақалпоғистон Республикасининг ўзаро муносабатлари Ўзбекистон Республикаси ва Қорақалпоғистон Республикаси ўртасида Ўзбекистон Республикаси Конституцияси доирасида тузилган шартномалар ва битимлар билан тартибга солинади. Қорақалпоғистон Республикаси Ўзбекистон Республикаси таркибидан Қорақалпоғистон Республикаси халқининг умумий референдуми асосида ажралиб чиқиш ҳуқуқига эга. (Қорақалпоғистон Республикасининг Конституцияси, [6]-га қаранг)

3-моддада шундай дейилган: «Қорақалпоғистон Республикаси ўз маъмурий-ҳудудий тузилиши масалаларини мустақил ҳал қилади, давлат ҳокимияти ва бошқарув органлари тизимини белгилайди, Ўзбекистон Республикаси сиёсатига мос сиёсатни олиб боради. [6]» Демак, Қорақалпоғистон, давлат суверенитети бўлишига қарамай, мустақил ташқи ва ички сиёсат юритмайди, балки уни Ўзбекистон манфаатларига тўлиқ бўйсундиради. Бу эса, ўз навбатида, Қорақалпоғистон Республикаси асосий қонунининг бошқа моддаларига зиддир, яъни 7-моддасида шундай дейилган: «Қорақалпоғистон Республикасида давлат ҳокимияти [Қорақалпоғистон] (Ўзбекистон эмас) халқи манфаатларини кўзлаб ва Қорақалпоғистон Республикаси Конституцияси ҳамда унинг асосида қабул қилинган қонунлар ваколат берган идоралар томонидангина амалга оширилади [6]» ва 10-моддага кўра «Қорақалпоғистон халқи номидан фақат у сайлаган Республика Жўқорғи Кенгеси иш олиб бориши мумкин [6]» (Ўзбекистон давлат ҳокимияти органлари эмас).

Қорақалпоғистон Республикаси Конституциясининг IV боби Қорақалпоғистоннинг халқаро ва ташқи иқтисодий алоқаларига бағишланган бўлиб, унинг фақат битта моддаси (17-модда) мавжуд. Бу Қорақалпоғистоннинг Ўзбекистонга тўлиқ сиёсий ва иқтисодий қарамлигидан далолат беради. Бу Қорақалпоғистон ҳукуматининг Шотландия (Буюк Британия ва Шимолий Ирландия Бирлашган Қироллиги таркибига кирувчи) ёки Ироқ Курдистони мисолида халқаро майдонда мустақил, ҳеч бўлмаганда соф вакиллик сиёсатини олиб боришга қаратилган сиёсий иродаси йўқлигидан далолатдир. Ироқ Курдистони Ироқ таркибидаги мухторият, шунга қарамай, минтақада ва ундан ташқарида катта ташқи сиёсий ва ташқи иқтисодий фаолликни кўрсатмоқда.

Қорақалпоғистон парламент республикасидир (бошқарув шакли президентлик республикаси бўлган Ўзбекистондан фарқли ўлароқ). 68-моддада (Бешинчи бўлим, XVII боб) “Қорақалпоғистон Республикасининг Жўқорғи Кенгеси олий давлат вакиллик органи бўлиб, қонун чиқарувчи ҳокимиятни амалга оширади” деб белгиланган. Жўқорғи Кенгес беш йил муддатга сайланадиган 65 депутатлардан иборат (69-модда).

Асосий қонуннинг 70-моддасида Жўқорғи Кенгеснинг ваколатлари санаб ўтилган. Улардан: Қорақалпоғистон Республикаси Конституциясини қабул қилиш, унга ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш; Қорақалпоғистон Республикаси қонунларини қабул қилиш, уларга ўзгарттириш ва қўшимчалар киритиш, Қорақалпоғистон Республикасининг қонунларини шарҳлаш; Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгеси Раисини ва унинг ўринбосарини сайлаш; Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгесининг Президиумини тузиш; Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгеси Раисининг таклифига мувофиқ Ўзбекистон Республикаси Президенти билан келишилган ҳолда Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши Раисини тайинлаш ва лавозимидан озод қилиш; Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши Раисининг ўринбосарларини, Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши аъзоларини тайинлаш ва лавозимидан озод қилиш, Қорақалпоғистон Республикаси вазирликларини, давлат қўмиталарини ҳамда бошқа давлат бошқарув органларини тузиш ва тугатиш; Қорақалпоғистон Республикасининг Конституциявий назорат қўмитасини, Қорақалпоғистон Республикаси фуқаролик ишлари бўйича суди раиси ва унинг ўринбосарини, Қорақалпоғистон Республикаси жиноят ишлари бўйича судининг раиси ва унинг ўринбосарини, Қорақалпоғистон Республикаси иқтисодий суди ва Қорақалпоғистон Республикаси маъмурий судининг раисларини сайлаш; Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгеси Президиумининг тақдимига мувофиқ Ўзбекистон Республикаси Бош прокурори билан келишилган ҳолда Қорақалпоғистон Республикасининг Прокурорини тайинлаш ва лавозимидан озод қилиш; халқ депутатлари маҳаллий Кенгашларининг қарорларини тўхтатиб қўйиш ва бекор қилиш; маъмурий-ҳудудий тузилиш масалаларини қонун йўли билан тартибга солиш; республика ва маҳаллий давлат ҳокимияти органлари тизимини ҳамда вакилликларини белгилаш; Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгашининг тақдимига биноан Қорақалпоғистон Республикасининг давлат бюджетини ва унинг ижроси бўйича ҳисоботларни тасдиқлаш; Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгеси ва маҳаллий вакиллик органларига сайлов тайинлаш Марказий сайлов комиссиясини тузиш; Ўзбекистон Республикасининг олий давлат ҳокимияти ва бошқарув органлари ҳужжатларининг Ўзбекистон Республикаси Конституциясига мувофиқлиги ҳақида Ўзбекистон Республикаси Конституциявий судига таклифлар киритиш; парламент назоратини ва ушбу Конституцияда назарда тутилган бошқа ваколатларни амалга ошириш. (Қорақалпоғистон Республикаси Конституцияси ... ([6])).

Қорақалпоғистон Республикаси Конституциясининг ушбу моддаси Қорақалпоғистон Республикаси суверенитети чекланганлигининг яна бир далилидир. Бундан келиб чиқадики, республика ҳокимият органларининг барча муҳим кадрлар тайинлашлари Тошкент шаҳридаги ҳукумат билан келишилган ҳолда амалга оширилиши керак.

80-моддада (XVIII боб) Жўқорғи Кенгеси раиси (Парламент Спикери) “Қорақалпоғистон Республикасининг раҳбари ва Қорақалпоғистон Республикасининг олий мансабдор шахси” деб эълон қилинган. Жўқорғи Кенгеси раисининг номзоди Ўзбекистон Республикаси Президенти билан келишилганидан кейингина Жўқорғи Кенгеси томонидан сайланади (80-модда).

(80-модда. Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгесининг Раиси Қорақалпоғистон Республикаси Раҳбари ва энг юқори лавозимли шахсидир.
Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгесининг Раиси Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгеси томонидан Ўзбекистон Республикаси Президентининг розилиги билан Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгесининг депутатлари орасидан яширин овоз бериш йўли билан Қорақалпоғистон Республикаси Жўқорғи Кенгесининг ваколати муддатига сайланади. [6] А.Ш.)

Қорақалпоғистон Республикасининг ушбу моддаси, худди 3-модда ва 79-моддалари каби, 1993-йилдаги давлатлараро шартнома Қорақалпоғистон Республикаси билан Ўзбекистон Республикаси (иккита суверен давлатлар) ўртасидаги муносабатлар субъектларнинг тенг ҳуқуқлиги тамойилларига асосланиб эмас, балки “марказ-вилоят” формуласига кўра, бунда Қорақалпоғистон чекланган мухториятга эга бўлган ва марказга (Тошкентга) тўлиқ қарам вилоят сифатида бўлаётганини таъкидлашга асос бўлади.

Қорақалпоғистон Республикаси Конституцияси таҳлили шуни таъкидлаш имконини берадики, асосий қонуннинг биринчи таҳририга киритилган ўзгартишлар (1994, 1995, 1997, 2003 ва 2014 (ҳамда 2019, А.Ш.)) республиканинг давлат суверенитетини ҳақиқатда йўқ қилди, Ўзбекистон марказий ҳокимиятига муҳим ваколатларни бериш орқали республика ҳокимият органларига мустақил ички сиёсат юритиш, республика раҳбарлари ва бошқа мансабдор шахсларни сайлаш ва тайинлаш имкониятидан маҳрум қилди.” [2]

7. 2007: “ЭРКИН ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН” МИЛЛИЙ ТИКЛАНИШ ПАРТИЯСИНИНГ БАЁНОТИ

Қорақалпоғистон мухолифатининг эзгу мақсадларини билиш учун улар фаолиятига доир айрим маълумотларни келтирай.

2007 йил ноябрда “Эркин Қорақалпоғистон” Миллий Тикланиш партияси Баёнот эълон қилди ([7]). Ушбу қарорни аввал рус тилидаги матнини, кейин унинг ўзбек тилидаги таржимасини келтираман.

«ЗАЯВЛЕНИЕ ПАРТИИ НАЦИОНАЛЬНОГО ВОЗРОЖДЕНИЯ "ЕРКИН КАРАКАЛПАКСТАН"

Мы категорически осуждаем порочную практику лишения права на самоопределение-независимость Республики Каракалпакстан.

Мы выступаем за проведение всеобщего референдума и принятие Декларации о государственном суверенитете, что предполагает полную независимость государства.

Мы выступаем за безотлагательную ликвидацию колониального узбекистанского режима и его администрации во всех видах, и требуем ликвидировать гнет колониализма в Республике Каракалпакстан.

Мы выступаем за свободный и независимый Каракалпакстан!

Мы выступаем за решение вопроса административно-территориального устройства, социально-экономической и внутренней, внешней, оборонной политики Республики Каракалпакстан самостоятельно.

Мы категорически осуждаем воцарившийся хаос в экономике Каракалпакстана, прежде всего, по причине безропотного подчинения руководителей Каракалпакстана всем указаниям Ташкента.

Мы категорически осуждаем рукотворную экологическую катастрофу, геноцид, целенаправленно уничтожающий каракалпаков -как народ по сценарию Ислама Каримова и его вассалов.

Мы выступаем за мирное сосуществование с другими братскими народами, проживающими на территории Республики Каракалпакстан.

Мы призываем всех сотрудников СНБ, МВД, солдат и сержант, офицеров Вооруженных сил Республики Узбекистан подумать над тем, против кого они направляют оружие и свои силы? Остановитесь, так не может продолжаться бесконечно,вы часть народа, сыновья и дочери узбеков, каракалпаков, туркмен, таджиков, казахов. Мы единное целое,нам жить вместе и умирать на родной земле. Подумайте над тем, что и как будут говорить о вас потомки-назовут палачами своего народа или сынами Отечества, которые в трудное время защитили свой народ.

МЫ ВЕРИМ, РЕСПУБЛИКА КАРАКАЛПАКСТАН БУДЕТ НЕЗАВИСИМОЙ!

Да здравствует наш родной ничем ни сравненный и свободный, независимый Каракалпакстан!

Да здравствует свободная независимая Республика Каракалпакстан!” [7]

Ушбу қарорни рус тилидан ўзбек тилига мен ўгирдим.

“ЭРКИН ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН” МИЛЛИЙ ТИКЛАНИШ ПАРТИЯСИНИНГ БАЁНОТИ

Биз Қорақалпоғистон Республикасининг ўз тақдирини ўзи белгилаш ва мустақиллик ҳуқуқидан маҳрум қилишдек ёмон (ахлоқсиз) амалиётни қатъий қоралаймиз.

Биз умумхалқ референдумини ўтказиш ва давлатнинг тўлиқ мустақиллигини назарда тутувчи Давлат суверенитети тўғрисидаги декларасияни қабул қилиш тарафдоримиз.

Биз мустамлакачи Ўзбекистон режими ва унинг ҳар қандай кўринишидаги бошқарувни зудлик билан йўқ қилиш тарафдоримиз, ва Қорақалпоғистон Республикасида мустамлакачилик зулмининг йўқ қилинишини талаб қиламиз.

Биз озод ва мустақил Қорақалпоғистон тарафдоримиз!

Биз Қорақалпоғистон Республикасининг маъмурий-ҳудудий тузилиши, ижтимоий-иқтисодий ва ички, ташқи, мудофаа сиёсати масаласини мустақил ҳал этиш тарафдоримиз.

Биз Қорақалпоғистон иқтисодиётида, биринчи навбатда, Қорақалпоғистон раҳбарларининг Тошкентнинг барча кўрсатмаларига юмшоқ итаоткорлиги туфайли ҳукм сураётган тартибсизликни қатъий қоралаймиз.

Биз қўлбола экологик ҳалокатни, Ислом Каримов ва унинг вассаллари ссенарийси бўйича қорақалпоқларни халқ сифатида мақсадли равишда йўқ қилаётган геносидни қатъий қоралаймиз.

Биз Қорақалпоғистон Республикаси ҳудудида истиқомат қилувчи бошқа қардош халқлар билан тинч-тотув яшаш тарафдоримиз.

Биз Миллий хавфсизлик хизмати, Ички ишлар вазирлигининг барча ходимларини, Ўзбекистон Республикаси Қуролли Кучлари аскар ва сержантларини, офисерларини қурол-яроғ ва ўз кучларини кимга қарши йўналтираётгани ҳақида ўйлашга чақирамиз. Тўхтанг, бу абадий давом эта олмайди, сизлар ўзбек, қорақалпоқ, туркман, тожик, қозоқнинг ўғил ва қизлари бўлган халқнинг бир қисмисиз. Биз бир бутунмиз, биз бирга яшаймиз ва она юртимизда ўламиз. Сизнинг авлодларингиз сиз ҳақингизда нима ва қандай дейишини ўйлаб кўринг – улар сизни ўз халқининг жаллодлари ёки оғир дамларда ўз халқини ҳимоя қилган Ватан ўғлонлари деб аташади.

БИЗ ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ МУСТАҚИЛ БЎЛИШИГА ИШОНАМИЗ!

Яшасин жонажон, беқиёс ва озод, мустақил Қорақалпоғистонимиз!

Яшасин озод мустақил Қорақалпоғистон Республикаси!” [7]

8. 2019: СУВЕРЕН МУСТАҚИЛ ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ СУРГУНДАГИ ҲУКУМАТИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ТЎҒРИСИДАГИ ҚАРОР

Қорақалпоғистон Республикаси Демократиявий танлови сиёсий қўмитаси 2019 йил 24 октябр куни “Суверен мустақил Қорақалпоғистон Республикасининг сургундаги ҳукуматини ташкил этиш тўғрисидаги қарор”ни рус тилида эълон қилди ([8]). Ушбу қарорни аввал рус тилидаги матнини, кейин унинг ўзбек тилидаги таржимасини келтираман.

«ПОЛИТИЧЕСКИЙ КОМИТЕТ ДЕМОКРАТИЧЕСКИЙ ВЫБОР
РЕСПУБЛИКИ КАРАКАЛПАКСТАН

РЕШЕНИЕ О СОЗДАНИЕ ПРАВИТЕЛЬСТВА В ИЗГНАНИИ СУВЕРЕННОЙ НЕЗАВИСИМОЙ РЕСПУБЛИКИ КАРАКАЛПАКСТАН

В связи с беспрецедентным нарушением суверенитета Независимой Республики Каракалпакстан, с беззаконием оккупационного режима Правительства Узбекистана в Республике Каракалпакстан, запретом в регистрации политических партий и общественных организаций Каракалпакстана, в связи со всеобщим обнищанием народа Республики Каракалпакстан, ущемлении интересов граждан Республики Каракалпакстан, запретом соблюдении веками установленных традиций граждан Каракалпакстана при погребении усопших и организации свадебных мероприятий, преследовании политических и гражданских активистов, их незаконных арестов, пыток и осуждений по сфабрикованным уголовным делам, организации заказных убийств политических лидеров Каракалпакстана и членов их семей, в связи с организацией Правительством Узбекистана массовых принудительных работ в Республике Каракалпакстан включая принудительный детский труд, в связи с массовой дискриминацией коренного населения Республики Каракалпакстан при приеме на работу, выдаче льгот, жилья, автомобилей, пенсий и пособий, а также при установлений тарифов на коммунальные и другие услуги в связи с массовым переселением граждан Узбекистана в Республику Каракалпакстан и вытеснением своих граждан за пределы Каракалпакстана, в связи с организацией незаконных выборов партий Узбекистана на территории Республики Каракалпакстан которые противоречат статье 1 основного закона, Декларации о Суверенитете Республики Каракалпакстан, в связи с несоблюдением элементарных санитарных норм при очистке и подаче населению питьевой виды и а также полным отсутствием нормальных услуг с сфере медицинских услуг, услуг скорой помощи что приводит к гибели мирных граждан Республики Каракалпакстана а также расцветом коррупции, расхищении бюджетных фондов, природных ресурсов, валютно-денежных поступлений и фондов спасения Арала ПОЛИТИЧЕСКИЙ КОМИТЕТ «ДЕМОКРАТИЧЕСКИЙ ВЫБОР РЕСПУБЛИКИ КАРАКАЛПАКСТАН» созданный 24 Октября 2019 года ОБЪЯВЛЯЕТ:

О создании легитимного Правительства Республики Каракалпакстан в ИЗГНАНИИ для представления интересов народа Республики Каракалпакстан, для восстановления суверенитета и Независимости Республики Каракалпакстан, для представления интересов жителей Каракалпакстана в международных организациях, в ООН, в ОБСЕ и ходатайствования полноправного членства Республики Каракалпакстан в Организации Объединённых Нации и ведения общественно хозяйственной и политической деятельности Республики Каракалпакстан на основании Декларации Независимости Республики Каракалпакстан принятой 14 декабря 1990 года. Депутаты Правительства Республики Каракалпакстан в ИЗГНАНИИ представляют интересы всего населения Республики Каракалпакстан.

ПОДПИСЬ ЧЛЕНА КОМИТЕТА «ДЕМОКРАТИЧЕСКИЙ ВЫБОР» РЕСПУБЛИКИ КАРАКАЛПАКСТАН, ЧЛЕНА ПРАВИТЕЛЬСТВА В ИЗГНАНИЙ СУВЕРЕННОЙ НЕЗАВИСИМОЙ РЕСПУБЛИКИ КАРАКАЛПАКСТАН:

(Подписали 278 депутатов, лидеров демократических партий, лидеров общественных и политических движений, представителей культурных центров, объединений, Правозащитники Республики Каракалпакстан, аксакалы и лидеры групп и гражданские активисты)

“24” Октября 2019 года» [8]

Ушбу қарорни рус тилидан ўзбек тилига мен ўгирдим.

“ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ДЕМОКАТИЯВИЙ ТАНЛОВИ СИЁСИЙ ҚЎМИТАСИ

СУВЕРЕН МУСТАҚИЛ ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ СУРГУНДАГИ ҲУКУМАТИНИ ТАШКИЛ ЭТИШ ТЎҒРИСИДАГИ ҚАРОР

Мустақил Қорақалпоғистон Республикаси суверенитети мисли кўрилмаган даражада бузилганлиги, Ўзбекистон Ҳукуматининг Қорақалпоғистон Республикасидаги босқинчилик режимининг қонунсизлиги, Қорақалпоғистоннинг сиёсий партиялари ва жамоат ташкилотларини рўйхатдан ўтказиш тақиқланганлиги муносабати билан, Қорақалпоғистон Республикаси халқининг умумий қашшоқлашуви, Қорақалпоғистон Республикаси фуқаролари манфаатларига путур етказилиши, Қорақалпоғистон Республикаси фуқароларининг ўликларни дафн этиш ва тўй-маъракаларни ташкил этишда асрлар давомида ўрнатилган анъаналарга риоя қилишларини тақиқлаш, сиёсий ва фуқаролик фаолларини таъқиб қилиш, уларни ноқонуний ҳибсга олиш, қийноққа солиш ва уйдирма жиноят ишлари бўйича судлаш ҳамда жазолаш, Қорақалпоғистоннинг сиёсий етакчилари ва уларнинг оила аъзоларини буюртма асосида ўлдиришни ташкил этиш, Ўзбекистон Ҳукумати томонидан Қорақалпоғистон Республикасида оммавий мажбурий меҳнат, шу жумладан мажбурий болалар меҳнати ташкил этилганлиги муносабати билан, Қорақалпоғистон Республикасининг туб аҳолисини ишга қабул қилиш, имтиёзлар, нафақалар, уй-жой, автомашиналар, пенсиялар беришда, шунингдек коммунал ва бошқа хизматларнинг тарифларини белгилашда оммавий камситиш содир этилганлиги муносабати билан, Ўзбекистон фуқароларининг Қорақалпоғистон Республикасига оммавий кўчириш ва ўз фуқароларимизни Қорақалпоғистондан сиқиб чиқариб юборилиши муносабати билан, Қорақалпоғистон Республикаси асосий қонунининг 1-моддасига, Қорақалпоғистон Республикаси Мустақиллик Декларасиясига зид бўлган ҳолда Қорақалпоғистон Республикаси ҳудудида Ўзбекистон партияларига ноқонуний сайловлар ташкил қилиниши муносабати билан, аҳолига ичимлик сувини тозалаш ва етказиб беришда бошланғич санитария меъёрларига риоя қилмаганлиги ва Қорақалпоғистон Республикаси тинч фуқароларининг ўлимига олиб келадиган тиббий хизмат, тез тиббий ёрдам ҳизматлари соҳасида нормал хизмат кўрсатишнинг тўлиқ йўқлиги, шунингдек коррупсиянинг авж олиши, бюджет маблағлари, табиий бойликлар, валюта-пул тушумлари ва Оролни асраш жамғармасини талон-тарож қилиш муносабати билан 2019 йил 24 октябр куни ташкил қилинган ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ДЕМОКАТИЯВИЙ ТАНЛОВИ СИЁСИЙ ҚЎМИТАСИ ЭЪЛОН ҚИЛАДИ:

Қорақалпоғистон Республикаси халқи манфаатларини ҳимоя қилиш учун, Қорақалпоғистон Республикасининг суверенитети ва мустақиллигини тиклаш учун, халқаро ташкилотларда, Бирлашган Миллатлар Ташкилотида, Европада хавфсизлик ва ҳамкорлик ташкилотида (ЕХҲТ) Қорақалпоғистон аҳолиси манфаатларини ифодалаш ва Қорақалпоғистон Республикасининг Бирлашган Миллатлар Ташкилотига тўлақонли аъзо бўлиши ва Қорақалпоғистон Республикасининг ижтимоий-хўжалик ва сиёсий фаолиятини 1990 йил 14 декабрда қабул қилинган Қорақалпоғистон Республикасининг Мустақиллик Декларацияси асосида олиб бориш учун СУРГУНДАГИ Қорақалпоғистон Республикасининг қонуний ҳукуматини ташкил этиш тўғрисида. Қорақалпоғистон Республикасининг СУРГУНДАГИ Ҳукуматининг депутатлари Қорақалпоғистон Республикаси бутун аҳолиси манфаатларини ифодалайди.

ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ “ДЕМОКАТИК ТАНЛОВИ” ҚЎМИТАСИ ВА СУВЕРЕН МУСТАҚИЛ ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ СУРГУНДАГИ ҲУКУМАТИ АЪЗОСИНИНГ ИМЗОСИ:

(278 депутат, демократик партиялар етакчилари, ижтимоий-сиёсий ҳаракатлар етакчилари, маданият марказлари, бирлашмалар вакиллари, Қорақалпоғистон Республикаси инсон ҳуқуқи ҳимоячилари, оқсоқоллар, гуруҳ раҳбарлари ва фуқаролик фаоллари имзолаган.)

2019 йил 24 октябр” [8]

“Сургундаги Қорақалпоғистон Республикаси ҳукумати тўққизта сиёсий партиялар раҳбарларидан иборат: “Олға Қорақалпоғистон”, “Азатлиқ”, “Алпамис”, “Уян Қорақалпоғистон”, “Қириқ қиз”, “Қорақалпоғистон демократик танлови”, “Дослиқ”, “Бирлик” жамоат бирлашмаси, “Орол тўлқини”. Ҳукумат таркибида ҳуқуқ ҳимоячилари, фуқаролик фаоллари, Қорақалпоғистоннинг барча 16 ҳудуди вакиллари ҳам киради. Айни пайтда (2022 йил августда, А.Ш.) сафимизда 275 киши бор” [9]

“Олға Қорақалпоғистон” ташкилоти 2008 йилда халқ ҳаракати сифатида пайдо бўлган. Ўн йил ўтгач, биз партия тузишга қарор қилдик. Бизнинг асосий мақсадимиз Қорақалпоғистон Конституциясини бузмасдан, республикамиз мустақиллигига эришиш ва Марказий Осиёнинг барча қўшни давлатлари, хусусан, Қозоғистон, Туркманистон ва Ўзбекистон билан тинч йўл билан тенг ҳуқуқли муносабатлар ўрнатишдир.

Ўзбекистоннинг босқинчи ҳукумати қорақалпоқ партиялари фаолиятини тақиқлайди. Партиялар ва ижтимоий ҳаракатларнинг етакчилари таъқиб қилинмоқда ва шунинг учун хорижда қолишга мажбур. Ҳатто республика парламентида маҳаллий бирлашмалардан бирорта ҳам депутат йўқ.

Биз 2018 йилдан бери “Олға Қорақалпоғистон”ни рўйхатдан ўтказиш учун Қорақалпоғистон Адлия вазирлигига бир неча марта мурожаат қилганмиз. Мурожаат қабул қилинган, бироқ партияни рўйхатдан ўтказишга рухсат берилмаган, чунки Адлия вазирлиги Ўзбекистон томонидан назорат қилинади. Қонунга кўра, жамоат ташкилотлари рўйхатдан ўтказиш ҳаракатга Қорақалпоғистоннинг 12 та ҳудудидан камида 300 нафар вакили бўлса мумкин. Биз бу мезонга жавоб берамиз, лекин юқорида айтганимдек, Тошкент республикада сиёсий кучлар пайдо бўлишига тўсқинлик қилмоқда.

Ўзбекистон Президенти қабулхонасига ҳам мурожаат қилдим - “Олға Қорақалпоғистон”ни рўйхатдан ўтказишга рухсат беришни сўраб мурожаат қилдим, аммо натижа бўлмади” [9]

ДАВОМИ БОР

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН: МУАММО ВА УНИНГ ЕЧИМИ

Фото 1. Қорақалпоғистон Республикаси байроғи. [1]

МУНДАРИЖА

Кириш сўзи.
1-қисм. Қорақалпоғистон муаммоси
1. Умумий маълумотлар.
2. Муаммо тарихи.
3. 1990: Декларация о государственном суверенитете Республики Каракалпакстан.
4. 1990: Қорақалпоғистон Республикаси Давлат Мустақиллиги ҳақидаги Декларация.
5. 1993: Диктатор Ислом Каримовнинг ваъдабозлиги.
6. Қорақалпоғистон Конституцияси камчиликлари.
7. 2007: “Эркин Қорақалпоғистон” Миллий Тикланиш партияси Баёноти.
8. 2019: Суверен Мустақил Қорақалпоғистон Республикасининг сургундаги ҳукуматини ташкил этиш тўғрисидаги қарор.
9. Провокация тушунчаси.
10. 2022: Сиёсий провокация.
11. Воқеалар ривожи.
12. 2022: Қорақалпоғистон мухолифатининг таклифи.
13. 2023: Суд жараёнлари.
14. 2023: Фолкер Тюркнинг Қорақалпоғистонга ташрифи.

2-қисм. Қорақалпоғистон муаммосининг ечими.
15. Қатағон услуби нимага олиб келади?
16. АҚШ мустақиллиги тарихидан сабоқ.
17. Муаммонинг сиёсий ечими.
18. Муаммонинг иқтисодий ечими.
19. Муаммонинг ижтимоий ечими: тоза ичимлик суви муаммосини ҳал қилиш.
20. Айрим хулосалар.
Фойдаланилган адабиётлар.

КИРИШ СЎЗИ

Қорақалпоғистонда 2022 йил июн охири – июл бошида рўй берган норозиликлар ва қонли воқеалар кўпчилик учун, жумладан мен учун ҳам кутилмаган воқеалар бўлди. Уларнинг сабаби нимада? Қорақалпоғистон мухолифати ва унинг қандай мақсадлари бор?

1990 йил 14 декабр кунги Қорақалпоғистон Мустақиллиги Декларацияси, диктатор президент Ислом Каримовнинг 1993 йилдаги ваъдабозлиги ва бошқа муаммоларни ушбу мақоламнинг биринчи қисмида таҳлил қиламан. Қорақалпоғистон мухолифатининг ҳужжатлари қорақалпоқ, рус ва инглиз тилларидадир. Мен рус тилидаги ҳужжатларини ўзбек тилига ўгириб келтираяман. “Ҳужжатларни атайлаб нотўғри таржима қилган” деб айбламасликлари учун ҳужжатларни рус тилида ҳам келтирдим.

Мақоламнинг иккинчи қисмида Қорақалпоғистон муаммосини ҳал қилиш йўлларини таклиф қиламан. Ушбу таклифларни қисқача тезис кўринишида баён қиламан. Чунки батафсил таҳлил қилиб ёзишга вақт масаласида имкониятларим чегараланган.

1-ҚИСМ. ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН МУАММОСИ

1. УМУМИЙ МАЪЛУМОТЛАР

“Қорақалпоғистон — Ўзбекистон Республикаси таркибидаги парламент бошқарув шаклига эга бўлган Суверен демократик Республика. Майдони 166,6 минг км². Аҳолиси 2 миллионга яқин (2022). Республика пойтахти — Нукус шаҳри. Таркибида 16 туман, 12 шаҳар, 14 шаҳарча ва 124 фуқаролар йиғини бор.” [1]

Қорақалпоқлар давлатчилиги XIV аср охирида Нуғай хонлигидан бошланган. XVIII аср бошида қорақалпоқлар бирлашиб Қорақалпоқ хонлигига асос солишган. Кийинроқ улар Хива хонлиги таркибида бўлди. 1873 йилда Чор Россияси Хива хони қўшинларини мағлубиятга учратгач Хива хонлигининг учдан икки қисм ҳудудини, жумладан қорақалпоқлар яшаётган ҳудудларни Россия таркибига қўшиб олди. [2]

1924 йилда Совет Иттифоқи раҳбарияти Марказий Осиёдаги, яъни Туркистон ҳудудидаги халқлар ўз миллий давлатини тузишлари мумкин дея Ўрта Осиё республикаларини ташкил қилди. Кўп миллатли Хоразм республикаси ҳам тугатилди. Асосан қорақалпоқлар яшаётган унинг Хужайли ва Қунғирот туманларини Амударё вилояти билан қўшишди ва Россия таркибидаги Қорақалпоқ миллий вилояти деб эълон қилишди. 1925 йилда Қорақалпоқ мухтор (автоном) вилояти РСФСРдан чиқарилиб Қозоғистон Мухтор Республикасига берилди. 1930 йилда уни Қозоғистондан олиб яна Россия таркибига қўшишди ва унга 1932 йилда Россия таркибидаги Мухтор республика мақоми берилди. 1936 йилда Совет Иттифоқининг янги конституцияси қабул қилиниши арафасида Қорақалпоғистон Мухтор Республикаси Ўзбекистон ССР таркибига берилди. Совет Иттифоқи 1991 йилда парчаланганига қадар вазият ўзгармади. [2]

2. МУАММО ТАРИХИ

1990-1991 йилларда Совет Иттифоқи таркибида бўлган 15 иттифоқчи жумҳуриятлар, жумладан Ўзбекистон (1991 йил 31 августда) ўз мустақиллигини эълон қилди. Шунингдек иттифоқчи жумҳуриятлар таркибида бўлган кўпгина мухтор жумҳуриятлар ва вилоятлар ҳам ўз мустақилликларини эълон қилди. Масалан, Россиядаги Татаристон Республикаси, Бошқирдистон Республикаси, Чечен (Ичкерия) Республикаси, Марий (Марий Эл) Республикаси, Қалмиқ Республикаси ва бошқа республикалар, Грузиядаги Абхазия ва Жанубий Осетия мухтор вилоятлари, Молдова Республикасидаги Приднестр ҳудуди, шунингдек Ўзбекистон ССР таркибидаги Қорақалпоғистон Автоном Республикаси парламенти 1990 йил 14 декабр куни Мустақиллик Декларациясини қабул қилди.

“1936-йилдан бошлаб Қорақалпоғистон АССР Ўзбекистон ССР таркибига киради. Қорақалпоғистон АССР 1990-йил 14-декабр санасида давлат суверенитетини эълон қилади. 1992-йилидан Қорақалпоғистон АССР Қорақалпоғистон суверен Республикаси мақомига эга бўлади.

1993-йилда Қорақалпоғистон Республикаси Ўзбекистон таркибида 20 йил муддатга қолишга, сўнг 2013-йили референдум йўли билан мустақил давлат бўлишга икки томонлама шартнома тузилади.” [1]

Маълумки, Ўзбекистон Олий Кенгаши 1990 йил 20 июн куни Ўзбекистон Республикаси Мустақиллик Декларациясини қабул қилди. Унинг тарихи ва учта матнини мен ўзимнинг [3]-мақоламда келтирганман.

Қорақалпоғистон Автоном Республикаси парламенти 1990 йил 14 декабр куни Мустақиллик Декларациясини қабул қилди. Ўзбеклар учун Ўзбекистон Мустақиллик Декларацияси қанчалик қадрли бўлса қорақалпоқлар учун уларнинг Мустақиллик Декларацияси шунчалик қадрлидир.

3. 1990: ДЕКЛАРАЦИЯ О ГОСУДАРСТВЕННОЙ СУВЕРИНИТЕТЕ РЕСПУБЛИКИ КАРАКАЛПАКСТАН

Қорақалпоғистон Республикаси Мустақиллик Декларациясининг матни “Декларация о Государственном Суверинитете Республики Каракалпакстан - Декларация Независимости» номли [4]-мақолада инглиз, рус ва қорақалпоқ тилларида бор. Мен унинг рус тилидаги вариантини 1-фотода келтирдим.


Фото 2. Қорақалпоғистон Республикаси Мустақиллик Декларацияси. 1990 йил 14 декабр. [4]

Қорақалпоғистон Республикаси Мустақиллик Декларациясининг 2-фотодаги матнини ўзбек тилига ўгириш учун аввал унинг рус тилидаги матнини компютерда тердим ва қуйида келтираяман.

ДЕКЛАРАЦИЯ
О ГОСУДАРСТВЕННОЙ СУВЕРИНИТЕТЕ РЕСПУБЛИКИ КАРАКАЛПАКСТАН

Верховный Совет Каракалпакской Автономной Советской Социалистической Республики:
Для определение судьбы многонационального народа, принимая историческую значимость, утверждая свою независимость, уважая суверенитет всех народов СССР, опираясь на исключительное право всех народов на самоопределение, на основании всего того, что относится к Каракалпакской Автономной Советской Социалистической Республике, пересмотрев все ранее принятые положения и законы противоречащие текущим отношения между СССР, Узбекской ССР и Каракалпакской АССР, поставив в известность Верховный Совет Узбекской ССР принята эта настоящая Декларация Независимости для политического развития, для социально-экономического и культурного развития народа Автономной Республики Каракалпакстан, для решения проблем Аральской экологической катастрофы, приняв на себя заботу о народе Автономной Республики оказавшегося в эпицентре экологической катастрофы и в бедственном положении, являясь субъектом федерации СССР декларируется Независимый Государственный Суверенитет Республики Каракалпакстан, которая находилась в составе Узбекской ССР.

Все взаимоотношения между Республикой Каракалпакстан, СССР и Узбекской ССР строятся на основе договоров, соглашений и контрактов.

1. Республика Каракалпакстан берет под свое правовое управление все договора и соглашения, которые Советская Республика Каракалпакстан заключила с Союзом ССР и Узбекской Социалистической Республикой и делегирует себе все полномочия. Строит необходимую структуру Государственного управления на всех административных уровнях на своей территории.

Республика Каракалпакстан далее именуемая Республика строит все свои административные округи, создает необходимые административно хозяйственные разделения и органы государственного управления, такие как судебный, арбитражный и прокурорский надзор и другие исключительно самосмоятельно.

2. Республика Каракалпакстан проводит государственное управление, принятие законов и указов и назначает судебные органы, осуществляющие надзор над исполнением принятого законодательства.

Верховный Совет Республики Каракалпакстан является верховным органом государственного управления, осуществляющий принятие необходимых законов, управление и надзор над исполнением принятых законов.

Совет Министров Республики Каракалпакстан является верховным исполнительным органом и органом управления.

Верховный Суд Республики Каракалпакстан является Высшим Судом.

Верховный Совет Республики Каракалпакстан назначает Генерального Прокурора осуществляющего надзор над исполнением закона, правопорядок и равного права всех перед законом.

3. Многонациональный народ Республики Каракалпакстан определяет и составляет Государство на своей суверенной территории.

Народ, опираясь на Конституцию и законы непосредственно и однозначно через избранных депутатов осуществляет государственное управление. Правительство Республики Каракалпакстан уполномоченный властью осуществляет укрепление дружбы народов.

Государство всем своим гражданам проживающим на территории Республики Каракалпакстан, не смотря на их политические взгляды, веру исповедания и другие отличия, всех обеспечивает равными правами и свободами.

4. Определяется верховентство законов и Конституции на территории Республики Каракалпакстан.

Если со стороны правительств СССР и Узбекской ССР нарушаются права граждан суверенитет Республики Каракалпакстан, то на основании существующих соглашений и законов СССР и УзССР, Республики Каракалпакстан вправе приостановить все принятые все межгосударственные соглашения и договора и предъявить им ноту протеста.

5. Республика Каракалпакстан осуществляет защиту Конституционных прав своих граждан, защиту их свобод, защиту их права на труд, защиту их собственности и определяет меры по осуществлению защиты, осуществляет внешне экономическую деятельность, создание свободных экономических зон, осуществляет управление финансов бюджетной системой, определяет основы оплаты труда и ценообразование, налоговое управление, защиту своей территории и управление природными ресурсами.

6. Территория Суверенной Республики Каракалпакстан является неделимый и цельной территорией Республики Каракалпакстан и его границы не подлежат изменению без решения Верховного Совета и народа Республики Каракалпакстан.

Территория Республики Каракалпакстан, его природные богатства, богатства ее недр и подземные ископаемые, растения, животный мир, созданное на территории Каракалпакстан народно хозяйственная инфраструктура, культурные и исторические наследия, научно технический и культурный потенциал является исключительной собственностью Республики Каракалпакстан и основой его Суверенитета.

7. Выход Республики Каракалпакстан из состава СССР у Узбекской ССР является исключительным правом Республики Каракалпакстан.

8. Граждане Республики Каракалпакстан, которые являлись гражданами СССР и Узбекской ССР являются теперь гражданами Республики Каракалпакстан.

9. Республика Каракалпакстан имеет свой герб, флаг и гимн.

10. На территории Республики Каракалпакстан Каракалпакский язык является Государственным языком. Все нации и народности компактно проживающие на территории Республики Каракалпакстан имеют возможность изучать свой родной язык и изучать русский язык как язык межнационального общения.

11. Эта Декларация Независимости определяющая сувереннитет Республики Каракалпакстан, является основой новой Конституции Республики Каракалпакстан и предопределяющей основой развития законов Республики Каракалпакстан.

12. До принятия новой Конституции Суверенной Республики Каракалпакстан и законов Республики Каракалпакстан, действующие законы и нормативные акты остаются в силе.


Декларация Независимости Республики Каракалпакстан был принят на 4 сессии Верховного Совета Республики Каракалпакстан 14 декабря 1990 года.

Подписали 186 депутата Парламента Республики Каракалпакстан.

Разделение от Узбекской ССР и разъяснения переданы Верховному Совету Узбекской ССР и Верховному Совету СССР.

Разработан Ноябрь Декабрь 1990 года, ратифицирован 14 декабря 1990 года в г. Нукус Республики Каракалпакстан. [4]

4. 1990: ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ДАВЛАТ МУСТАҚИЛЛИГИ ҲАҚИДАГИ ДЕКЛАРАЦИЯ

Қорақалпоғистон Республикасининг Мустақиллик Декларасиясининг ўзбек тилидаги матнини келтираман. Уни рус тилидан ўзбек тилига мен ўгирдим.

ҚОРАҚАЛПОҒИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ДАВЛАТ МУСТАҚИЛЛИГИ ҲАҚИДАГИ ДЕКЛАРАЦИЯ

Қорақалпоқ Мухтор Совет Социалистик Республикаси Олий Кенгаши:
Кўп миллатли халқ тақдирини белгилаш, тарихий аҳамиятини тасдиқлаб, ўз мустақиллигимизни жорий этиб, СССРдаги барча халқларнинг мустақиллигини ҳурмат қилиб, ҳамма халқларнинг ўз тақдирини ўзи белгилаш ҳуқуқига таянган ҳолда, Қорақалпоқ Мухтор Совет Социалистик Республикаси билан боғлиқ бўлган барча нарсалар асосида, СССР, Ўзбекистон ССР ва Қорақалпоғистон АССР ўртасида амалдаги муносабатларга зид бўлган, аввал қабул қилинган барча низомлар ва қонунларни қайта кўриб чиқиб, Ўзбекистон ССР Олий Кенгашига маълум қилган ҳолда мазкур Мустақиллик Декларацияси сиёсий тараққиёт учун, Қорақалпоғистон Мухтор Республикаси аҳолисининг ижтимоий-иқтисодий ва маданий ривожланиши учун, Орол денгизи экологик ҳалокати муаммоларини ҳал этиш, экологик ҳалокат марказида бўлган ва мушкул аҳволда қолган Мухтор Республика аҳолисига ғамхўрлик қилиш учун СССР федерацияси субъекти ва Ўзбекистон ССР таркибида бўлган Мустақил Қорақалпоғистон Республикасининг Давлат Суверенитетини тантанали равишда эълон қиламиз.

Қорақалпоғистон Республикаси, СССР ва Ўзбекистон ССР ўртасидаги барча муносабатлар шартнома, битим ва контракт асосида қурилади.

1. Қорақалпоғистон Республикаси Қорақалпоғистон Совет Республикасининг ССР Иттифоқи ва Ўзбекистон Социалистик Республикаси билан тузган барча шартнома ва битимларни ўзининг ҳуқуқий бошқарувига олади ҳамда барча ваколатларни ўзига беради. Ўз ҳудудида барча маъмурий даражадаги давлат бошқарувининг зарур тузилмасини қуради.

Қорақалпоғистон Республикаси, бундан буён Республика деб юритилади, ўзининг барча маъмурий туманларини барпо этади, зарур маъмурий-хўжалик бўлинмаларини ҳамда давлат бошқаруви органларини, жумладан суд, ҳакамлик (арбитраж), прокурор назорати ва бошқаларни мустақил равишда тузади.

2. Қорақалпоғистон Республикаси давлат бошқарувини амалга оширади, қонунлар ва қарорлар қабул қилади, қабул қилинган қонун ҳужжатлари ижросини назорат қилувчи суд органларини тайинлайди.

Қорақалпоғистон Республикаси Олий Кенгаши давлат бошқарувининг олий органи бўлиб, зарур қонунлар қабул қилади, қабул қилинган қонунлар ижросини бошқаради ва назорат қилади.

Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши олий ижро этувчи ва бошқарув органи ҳисобланади.

Қорақалпоғистон Республикаси Олий суди энг юқори суддир.

Қорақалпоғистон Республикаси Олий Кенгаши қонуннинг бажарилиши, қонун устуворлиги ва барчанинг қонун олдида тенглигини назорат қилувчи Бош Прокурорни тайинлайди.

3. Қорақалпоғистон Республикасининг кўп миллатли халқи ўз суверен ҳудудида давлатни белгилайди ва ташкил қилади.

Халқ Конституция ва қонунларга таянган ҳолда бевосита ва бир хил маънода сайланган депутатлар орқали давлат бошқарувини амалга оширади. Қорақалпоғистон Республикаси ҳукумати ваколатли органлар томонидан халқлар дўстлигини мустаҳкамлайди.

Давлат Қорақалпоғистон Республикаси ҳудудида истиқомат қилаётган барча фуқароларига, уларнинг сиёсий қарашлари, эътиқоди ва бошқа фарқларидан қатъий назар, тенг ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлайди.

4. Қорақалпоғистон Республикаси ҳудудида қонунлар ва Конституциянинг устуворлиги белгиланади.

Агар СССР ва Ўзбекистон ССР ҳукуматлари суверен Қорақалпоғистон Республикаси фуқароларининг ҳуқуқларини бузган бўлса, у ҳолда СССР ва Ўзбекистон ССРнинг амалдаги шартномалари ва қонунлари асосида Қорақалпоғистон Республикаси барча давлатлараро битим ва шартномаларни тўхтатиб туришга ва уларга норозилик нотаси билан даъво қилишга ҳақли.

5. Қорақалпоғистон Республикаси ўз фуқароларининг конституциявий ҳуқуқларини ҳимоя қилади, уларнинг ркинликларини, меҳнатқилиш ҳуқуқини, мулкини ҳимоя қилади ва ҳимоя қилишни амалга ошириш чора-тадбирларини белгилайди, ташки иқтисодий фаолиятни амалга оширади, ркин иқтисодий зоналар ташкил тади, бюджет тизимининг молиясини бошқаради, меҳнатга ҳақ тўлаш асосларини ва нарх-навони белгилайди, солиқ бошқарувини, ўз ҳудудини муҳофаза қилиш ва табиий ресурслар бошқарувини белгилайди.

6. Мустақил Қорақалпоғистон Республикаси ҳудуди Қорақалпоғистон Республикасининг бўлинмас ва ажралмас ҳудуди ҳисобланади ҳамда унинг чегаралари Қорақалпоғистон Республикаси Олий Кенгаши ва халқининг қарорисиз ўзгартирилиши мумкин мас.

Қорақалпоғистон Республикаси ҳудуди, унинг табиий бойликлари, унинг ер ости бойликлари ва фойдали қазилмалари, ҳайвонот дунёси, Қорақалпоғистон ҳудудида яратилган халқ хўжалиги инфратузилмаси, маданий ва тарихий мероси, илмий-техникавий ва маданий салоҳияти Қорақалпоғистон Республикасининг мутлақ мулки ҳисобланади ва унинг мустақиллиги асосларидир.

7. Ўзбекистон ССР (таркибида бўлатуриб) Қорақалпоғистон Республикаси СССР таркибидан чиқиши Қорақалпоғистон Республикасининг мутлақ ҳуқуқидир.

8. СССР ва Ўзбекистон ССР фуқаролари бўлган Қорақалпоғистон Республикаси фуқаролари энди Қорақалпоғистон Республикаси фуқаролари ҳисобланади.

9. Қорақалпоғистон Республикаси ўз герби, байроғи ва мадҳиясига эга бўлади.

10. Қорақалпоғистон Республикаси ҳудудида қорақалпоқ тили давлат тили ҳисобланади. Қорақалпоғистон Республикаси ҳудудида ғуж (ихчам) яшовчи барча миллат ва элатлар ўз она тилини ўрганиш, рус тилини миллатлараро мулоқот тили сифатида ўрганиш имкониятига эга бўлади.

11. Қорақалпоғистон Республикаси мустақиллигини белгиловчи мазкур Мустақиллик Декларасияси Қорақалпоғистон Республикаси янги Конституциясининг асоси ва Қорақалпоғистон Республикаси қонунларини ишлаб чиқишнинг олдиндан белгилаб берувчи асосидир.

12. Мустақил Қорақалпоғистон Республикасининг янги Конституцияси ва Қорақалпоғистон Республикаси қонунлари қабул қилингунига қадар амалдаги қонунлар ва меъёрий ҳужжатлар ўз кучини сақлаб қолади.


Қорақалпоғистон Республикасининг Мустақиллик Декларасияси Қорақалпоғистон Республикаси Олий Кенгашининг 4-сессиясида 1990 йил 14 декабр куни қабул қилинган.

Қорақалпоғистон Республикаси Парламентининг 186 нафар депутати имзо чекди.

Ўзбекистон ССР таркибидан ажралиб чиқиш ва тушунтириш учун Ўзбекистон ССР Олий Кенгаши ва СССР Олий Кенгашига топширилди.

1990 йил ноябр-декабрда ишлаб чиқилди. Қорақалпоғистон Республикаси Нукус шаҳрида 1990 йил 14 декабр куни тасдиқланди. [4]

ДАВОМИ БОР