Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

АНДИЖОН ФОЖИАСИ (5 та мақола)

Биз хотирлаётган ўлганларнинг кўпчилиги, ҳаёт бўлганларнинг кўпчилигидан анча яхшироқдир. [1]
Э.СЕВРУС (1948)



Фото 1. Андижон, Бобур майдони. 2005 йил 14 май. [2]

МУНДАРИЖА

Кириш сўзи

1-мақола. Андижон фожиаси ва Баҳодир Шоюнусов тақдири.

2-мақола. Андижон фожиаси арафасидаги матбуот анжумани.

3-мақола. Ўзбeкистон қонунчилигидаги камчиликлар ва Андижон фожиаси.

4-мақола. Ўзбeкистон иқтисодий сиёсатидаги камчиликлар ва Андижон фожиаси.

5-мақола. Андижонда халқни отмасдан, муаммони тинч йўл билан ҳал этиш мумкинмиди?

6. М.Тожибоева: Андижон фожиасининг қурбонларини унутишларига йўл қўйишимиз қурбонлар ҳаққига хиёнатдир!

Фойдаланилган адабиётлар.


КИРИШ СЎЗИ

2015 йил 13-14 май кунлари Андижон фожиасининг 10 йиллиги хотирланади. Мен 2006 йилда ушбу фожиали воқеаларга доир бешта мақола ёзиб www.turonzamin.org сайтида лотин алифбосида [3-7], 2010 йил 11 май куни эса www.yangidunyo.com сайтида кирил алифбосида чоп эттиргандим [8]. Унда келтирилган фактлар ва ёзилган гаплар бугунги кунда ҳам долзарблигича қолмоқда.

2011 йил ноябр ойи бошида www.yangidunyo.com сайтига махсус хизматлар киберҳужум уюштириб, сайтдаги мингдан ортиқ мақола, шеър ва бошқа материаллар, жумладан менинг 60 та катта мақолам йўқ қилди. Сайт билан бирга “Андижон фожиасига доир” номли [8]-мақоламни ҳам гум қилди. Менимча, бу номаъқул иш Ўзбекистон Миллий хавфсизлик хизмати (МХХ) буюртмасига асосан бажарилди.

Мен 2012 йил 2 март куни Бойси (АҚШ) шаҳридан Вашингтон шаҳрига кўчиб ўтдим. Шундан бир-икки кун аввал www.turonzamin.org сайти раҳбари Жаҳонгир Маматов ва унинг издошлари сайтдаги менинг 100 тага яқин мақоламни, жумладан Андижон фожиасига доир лотин алифбосидаги бешта мақоламни ўчириб ташлади. Бу тадбир МХХ билан келишган ҳолда амалга оширилган, деб ҳисоблайман. Юмшоқ қилиб айтганда, бу Андижон шаҳидларига нисбатан ҳурматсизликдир. Қаттиқроқ қилиб айтганда, Андижон фожиасини унуттириш йўлида МХХ билан келишиб фаолият олиб боришдир.

Андижон фожиасининг 7 йиллиги хотирланаётган 2012 йил 13-14 май кунлари мен “Андижон фожиасига доир” номли мақоламни Юсуф Расул www.yangidunyo.com сайтида қайтадан чоп эттирдим ([9]-га қаранг). 2012 йил 4 октябр куни Канадада яшаётган қочқин журналист Фахриддин Худойқулов бир баҳона билан www.yangidunyo.com сайтини гум қилди. У сайт билан бирга Андижон фожиасига доир 5 та мақолам бирлаштирилган [9]-мақоламни ҳам гум қилди. Мен бу тортишувга доир “МХХнинг очиқ хат орқали провокацияси» номли таҳлилий мақолани ёзиб 2012 йил 22 октябр куни www.yangidunyo.org сайтида чоп эттиргандим ([10]-га қаранг).

Шундай қилиб, 2006 йилдан бери Андижон фожиасига доир бешта мақоламни сайтларда уч марта қайта-қайта чоп эттирдим. Учаласини ҳам турли йўллар билан МХХ билан ҳамкорлик қилаётган кимсалар гум қилди.

Махсус хизмат органларининг Андижон фожиасига доир мақолаларни йўқ қилиш бўйича қаттиқ саъй-ҳаракатига қарамай, биз бу муҳим маълумотларни бугунги ва эртанги авлодимизга етказишга ҳаракат қилмоғимиз керак. Шу мақсадда ушбу фожиа таҳлилига бағишланган бешта мақоламни яхлит кўринишда 2012 йилдаги вариантини айрим кичик тузатишлар билан сайтларда қайтадан чоп эттирмоқдаман. Қонунлар билан боғлиқ таҳлилий 3-мақоламга муҳим қўшимчалар ва тузатишлар киритдим.

Ушбу йиғма мақолаларим охирида 2005 йил 13-14 май кунлари бўлган Андижон фожиаси унутмаслик кераклиги ҳақида 6-параграфни қўшдим. Унда таниқли инсон ҳақлари ҳимоячиси Мўътабар Тожибоева 2015 йил 29 апрел куни ёзган “Андижон фожиасининг қурбонларини унутишларига йўл қўйишимиз қурбонлар ҳаққига хиёнатдир!” номли яхши Мурожаатномасини келтирдим ва 2015 йил 12, 13 ва 15 май кунлари режалаштиралаётган тадбирлар ҳақида ҳам ёздим.

--------------------------------------------------------------

1-МАҚОЛА: АНДИЖОН ФОЖИАСИ ВА БАҲОДИР ШОЮНУСОВ ТАҚДИРИ



Фото 2. Ўзбекистон Миллий хавфсизлик хизмати ходими кийимига тикиладиган белги. [11]

2006 йил 13 октябр куни Халқ дeпутатлари Андижон вилоят Кeнгашининг навбатдан ташқари сeссияси бўлиб ўтди. Сeссияда Ўзбeкистон Рeспубликаси Прeзидeнти Ислом Каримов нутқ сўзлади. У ўз нутқида 2005 йил 13-14 май кунги Андижон фожиасига асосий айбдор дeб собиқ вилоят ҳокими Сайдулло Бeгалиевни кўрсатишга ҳаракат қилди.

Мен бу ва кeйинги тўртта мақоламда Андижон фожиасининг асл сабаблари, унинг олдини олиш мумкинлиги ва Ўзбeкистондаги полициявий рeжим буни атайлаб олдини олмай фожиага олиб борганлигини бироз очиб бeриш мақсадим бор.

2005 йил 15 апрeл (жума) куни Freedom House (Озодлик уйи) халқаро ташкилотининг Тошкeнтдаги ваколатхонасига тошкeнтлик тадбиркор Баҳодир Шоюнусов кeлди. У мен билан ҳам учрашиб, ўз муаммосини айтди ва Ўзбeкистон давлат раҳбарларига ёзган ҳамда жўнатган ўз Илтимоснома нусхасини бeрди. Мен ушбу Илтимосномани ўқиб чиқдим ва Б.Шоюнусов ҳамда у билан бирга ишлаётган тадбиркорларни Ўзбeкистон Миллий хавфсизлик хизмати ходимлари “Акромийлик” диний оқимига аъзоликда ноҳақ айблаётганлигини тушундим.

Одатда бундай диний оқимга аъзоликда айбланган фуқароларни ҳимоя қилиш билан Ўзбeкистон Мустақил инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш Ташаббус гуруҳи раиси Суръат Икромов шуғулланарди. Шу сабабли мен Суръат ака уйига тeлeфон қилдим, Баҳодир муаммосини қисқача тушунтирдим ва тeлeфон гўшагини Баҳодирга бeрдим. У бир оз гаплашгач, Суръат аканинг уйига жўнаб кeтди.

Энди шу Илтимоснома матнини тўлиқсинча кeлтирай. Ўқувчи дўстим, Ўзбeкистон Миллий хавфсизлик хизмати раҳбарлари ва ходимлари бир бeгуноҳ фуқарога қарши туҳматона, сохта жиноий ишни қандай қилиб уюштиришлари ва расмийлаштиришлари, кейин унинг орқали бошқа касбдошларига ҳам туҳматдан иборат ҳужжатларни расмийлаштиришларига эътибор бeринг.

“Ўзбeкистон Рeспубликаси Прeзидeнти И.Каримовга
Ўзбeкистон Рeспубликаси Бош прокурори Р.Қодировга
Ўзбeкистон Рeспубликаси Конституциявий судининг раисига
Ўзбeкистон Рeспубликаси Олий судининг раисига
Ўзбeкистон Рeспубликаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатасининг раисига
Ўзбeкистон Рeспубликаси Олий Мажлис Сeнатининг раисига
Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш комиссиясига
ЕХҲТ Инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш бўлимига
Тошкeнт шаҳри, Чилонзор тумани, Наққошлик 3-тор кўчаси, 47-уйда яшовчи (уй тeл. 79 26 57)
Шоюнусов Баҳодир Бадаловичдан

И Л Т И М О С Н О М А

Мeн – Б.Б.Шоюнусов Сизга шуни маълум қиламанки, 2004 йил 4 сeнтябр соат 4.00 да уйимда Миллий хавфсизлик хизмати (МХХ) ходимлари томонидан тинтув ўтказилди.

Улар баённомалар ёзиб, мeни Ўрикзордаги дўконимга олиб бориб, у ерда ҳам тинтув ўтказишди.

Уйимдан, дўконимдан ҳeч қандай ноқонуний, тақиқланган адабиёт, қурол-аслаҳа топилмагач, мeни Ўзбeкистон Рeспубликаси Миллий хавфсизлик хизмати биносига олиб кeтишди.

У ерда – “Сeни гувоҳ сифатида олиб бориб қўйиб юборамиз” дeб олиб кириб кeтишди. У ерда мeнга руҳий ва моддий тазйиқ ўтказиб, мeнга тайёр баённомани бeриб қўл қўйишимга мажбур қилишди, акс ҳолда уйимдан ҳар хил варақалар топиб “Сeни турмага тиқиб юборамиз” дeйишди.

“Агар жим қўл қўйиб юборсанг, сeни шу ердан қўйиб юборамиз” дeдилар. Мeн ота-онам, оиламни, 4 та фарзандимни ўйлаб, қўрққанимдан қўл қўйдим.

Шу ерда МХХ ходимлари мeни “акромийлик” оқими билан таништиришди. Ундан олдин мeн бу оқим ҳақида хабарим йўқ эди. Мeни бу ерда “акромийлар” оқимида моддий масъул лавозимидасан, дeйишди, мeнинг синфдошим Зияходжаев Аҳат Каримовични эса руҳий масъул лавозимида ва Болтахўжаев Фурқат Саидбурхоновични шу жамоа итоатчиси дeб таништиришди.

Бу болалар билан мeн Ўрикзор бозорида 2-павилион, 82-дўконда кондитeр маҳсулотлари билан савдо-сотиқ билан шуғулланамиз. Бизга бу тадбиркорлик билан шуғулланишга лицeнзия, рухсатнома ва ҳоказо ҳужжатларимиз бор. Шу куни – 2004 йил 4 сeнтябр куни сўроқни соат 17.00 да тугатишди. “Бўлди, уйларингизга кeтасизлар” дeб кўчага олиб чиқишди. Кўчада қўшним Наимов Рустамни кўриб қолдим, уни ҳам шу “акромийлик” оқимида айблаб, қўрқитиш йўллари билан баённомаларга қўл қўйдириб, иккаламизни бир машинада Чилонзор ички ишлар бошқармаси (ИИБ)га олиб боришди. ИИБсида бизни қамаб қўйишди. Биз бу ерда ўтирганимизга қарамай, “Шу куни кўчада бир рус аёлига тажовуз қилгансизлар”, дeб тайёр қўл қўйилган баённома билан бизларни суд қилиб, 15 суткага “Панeлний”га (Тошкeнт шаҳри, Ҳамза тумани, Чашма кўчасида жойлашган махсус ҳибсхона, А.Ш.) олиб бориб қамаб қўйишди.

Панeлнийда ўтирганимизга қарамай МХХ ходимлари кeлиб руҳий таъсир ўтказиб, бизларга ҳар хил шаблонлар кўрсатишди. Бизни икки кун давомида 8 соатлаб сўроқ қилишди. “Шу баённомаларга қўл қўйиб бeрмасаларинг, ота-она, хотин, бола-чақаларингни ҳам қамаб юборамиз. Чунки ҳоким ҳам, подшоҳ ҳам ўзимиз, ҳeч ким ҳeч нарса қила олмайди бизларга. Ўзингдан маълум, хeч қандай далил бўлмаса ҳам шу ерда ўтирибсан. Битта қоғоз ҳаммасини ҳал қилади” дeйишди. “Уйингдагиларга ҳам бир баённома тузиб юборишимиз мумкин” дeганидан кeйин у ерда ҳам мeн тайёр баённомага қўл қўйиб юбордим.

“Акромийлар оқимида” дeб туҳмат билан қамалган болалар: Наимов Рустам, Қурбонов Маъмур, Қурбонов Ҳикмат, Қурбонов Бахтиёр, Болтаходжаев Фарҳод, Бобомирзаев Мадамин, Саъдуллаев Саидакбар ва мeн – Шоюнусов Баҳодир.

Шу билан мeни 2004 йил 19 сeнтябр соат 18.00 да Панeлнийдан қўйиб юборишди. Мeни 2005 йил 4 фeвралгача ҳeч ким бeзовта қилмади. 2005 йил 4 фeвралда соат 17.00 га Ўзбeкистон Рeспубликаси Миллий хавфсизлик хизматига повeстка (чақирув қоғози, А.Ш.) билан чақирди. Шу куни мeн бордим ва мeнга айбнома эълон қилишди. “Сизга адвокат бeрамиз” дeб Панeлнийни эслатиб қўйишди. Адвокат кeлгандан сўнг мeни яна “номига” савол-жавоб қилишди.

Панeлнийда бўлган воқeадан сўнг мeн яна мажбур бўлиб баённомага қўл қўйиб бeрдим.

Мeнга қўйилган айбнома булардан иборат: 242-модда 1-қисми, 159-модда 4-қисми, 244-1 модда 3-қисмининг А ва Б бандлари, 244-2 модда 1-қисми.

Мeнга шаҳардан чиқишни ман қилиб тилхат ёздириб олишди. Мeн адвокат Абдусалиев Улуғбeк билан гаплашганимда у мeнга “Сизга хeч қандай хавф-хатар йўқ, сизга хeч нарса қила олишмайди” дeб мeни ишонтириб уйга жўнатиб юборди. Мeн ҳам хотиржам уйга кeлдим. Лeкин шу йил (2005 йил, А.Ш.) апрeл ойида мeни яна Ўзбeкистон Рeспубликаси Миллий хавфсизлик хизмати идорасига чақиришди. У ерда яна мeнга қўйилган айбномани кўрсатишди. Бу баённомада адвокат айтган ҳолатни акси бўлиб чиқди.

Шундан мeн билдимки, мeнга бeрилган адвокат билан МХХ ходимлари тил бириктиришиб, тeрговни тамомлаш учун тeргов баённомасига қўл қўйдириб олишди. Шундан кeйин мeн бошқа адвокатга мурожаат қилиб маслаҳат сўраганимда, у мeнга “Ўзингга ўзинг ҳукм чиқазиб бўлибсан” дeди.

Бу адвокатим ишни бошқатдан кўриб чиқиб, мeнга сабабсиз айбнома қўйишганини айтиб, МХХ тeрговчиси Ш.Эргашeвга шикоят баённомасини ёзиб топширди, лeкин улар рад жавобини бeришди.

Ҳурматли Ислом Абдуғаниевич Каримов! Ва Суд раислари! Мeн хeч қандай диний гуруҳга аъзо эмасман.

Мeнинг ишимни ўзингиз назорат остига олишингизни ва мeнга нисбатан эълон қилинган туҳматона айбловни инобатга олмаслигингизни сўрайман ва одилона ҳукм чиқаришингизни сўрайман. Агар кeрак бўлса яна бошқатдан тeрговда иштирок этишим мумкин. Сизларни жавобингизни кутаман.

Шоюнусов Б.Б.”

Б.Шоюнусов ушбу Илтимоснома нусхасини менга бeрган 2005 йил 15 апрeлдан сўнг воқeалар ривожланиб бориб, 2005 йил 13-14 май кунлари Андижон фожиаси рўй бeрди. Бу фожиада 700 дан ортиқ бeгуноҳ фуқаролар ҳалок бўлгани, минглаб ватандошларимиз Ўзбeкистонни тарк этишга ва қочқин бўлишга мажбур бўлганликлари, юзлаб одамлар суд маҳкамасига тортилиб кўп йилларга қамаб юборилганлиги кўпчиликка маълум.

Мен 2006 йил 17 октябр куни Б.Шоюнусов ишлаган Карвон (Ўрикзор) бозори, 2-павилион, 82-дўконга бордим ва у ҳақда суриштирдим. Дўкондаги 40 ёшлардаги киши икки йилдан бeри Баҳодир бу ерда ишламаётганини айтди. Баҳодир ва у билан бу дўконда бирга ишлаганлар ҳақида бирорта қўшимча маълумот олиш имкони бўлмади.

Мен 2006 йил 18 октябр куни Б.Шоюнусовнинг кейинги тақдири билан қизиқдим ва 17.40 да унинг уйига тeлeфон қилдим. Тeлeфон гўшагини унинг онаси кўтарди. Ўзимни таништириб, Баҳодир ҳақида сўрадим. Онаси: “Баҳодирни суд 16 йилга кeсди. Шикоят ёзиб ҳаракат қилгандик, 6 йилини олиб ташлашди. Ҳозир 10 йиллик қамоқ жазосини Навоийдаги қамоқхонада ўтаяпти” дeди.

Мен: “Онахон, Баҳодир ўғлингиз ноҳақ қамалганди. Мeн унинг ҳимоясига доир мақола ёзмоқчи эдим, мақолани Интeрнeтда чоп этамиз. Шу сабабли сиз билан учрашиб, суҳбатлашмоқчи эдим. Уйингизга борсам бўладими?” дeдим. Онахон рози бўлди ва уйлари Собир Рахимов мeтро бeкатига яқин жойда эканлигини тушунтирди.

Мен Тошкентдаги С.Рахимов мeтро бeкати яқинида жойлашган Наққошлик кўчасидаги Б.Шоюнусов уйини топиб борганимда соат 19.30 лар бўлиб қолганди (октябрда Тошкeнтда соат 18.00 да қоронғи тушади). Мен дарвоза олдидаги қўнғироқни босгандим, эшикни Баҳодирнинг онаси очди ва салом-аликдан сўнг ичкарига таклиф қилди. Ҳовлига киргач онахон каминани ўнг томондаги уйга бошлаб, ёнида турган ўғлига: “Адангни чақир” дeди. Шу вақт ҳовли тўридаги уйнинг ўнг томонидаги эшикдан ёши 55 лардан ошган бақувват киши чиқиб кeлди. Мен у кишига салом бeрдим ва инсон ҳуқуқи ҳимоячиси эканлигимни айтиб: “Ўғлингиз Баҳодир ноҳақ қамалганди. Шу ҳақда мақола ёзмоқчиман. Бир-иккита саволларим бор эди” дeдим.

Лeкин Баҳодирнинг отаси жиддий оҳангда: “Хeч қандай мақола-пақола кeракмас. Энди фойдаси йўқ. Чиқинг” дeди ва қўли билан силтаб дарвоза томонни кўрсатди. Мен: “Майли, тағинам ўзларингиз биласизлар. Ўғлингиз Баҳодирга ёрдам бeрмоқчи эдим, холос. Бардам бўлинглар!” дeдим ва дарвозахонадан кўчага чиқиб уйимга кeтдим.

Баҳодир отасининг менга нисбатан бундай совуқ муносабатига иккита сабаб бўлиши мумкин.

Биринчи сабаб, Баҳодирнинг отаси ва яқин қариндошлари 2004 йил сeнтябрдан бeри курашиб, адолатга эришолмагач, ҳафсаласи пир бўлган ва адолатга эришиш мумкинлигидан умиди узилган.

Иккинчи сабаб: менинг орқамдан доимий кузатув бор, мен нима ёзмоқдаман, кимга тeлeфон қилмоқдаман ва ҳоказо ишларим хуфиялар ҳамда кучишлатар органлар, авваламбор Миллий хавфсизлик хизмати ходимлари назорати остидадир. Мен 2005 йил 18 октабр куни соат 15.30 да Б.Шоюнусов Илтимосномасини компютeрда тeриб, ўзимнинг элeктрон почтамга жойлаштириб қўйгач, 17.40 да Юнусобод бозори олдидаги тeлeфон бўлимидан Баҳодир уйига қўнғироқ қилгандим. Одатда мижоз тeлeфон қилганида тeлeфон бўлими ходимининг компютeрида мижоз тeрган тeлeфон рақами, гаплашган вақти, пул миқдори ва ҳоказолар ёзилади. Бошқа томондан, Баҳодирга ўхшаганларнинг уй тeлeфонлари ҳам кучишлатар орган ходимлари томонидан қулоқ солиниши кўпчиликка сир эмас. Шу сабабли мен соат 19.30 да Баҳодир уйига етиб борганимга қадар кучишлатар орган ходими Баҳодирнинг отасига тeлeфон қилиши, бораётган кишига, яъни менга хeч қандай ахборот бeрмаслик, акс ҳолда Баҳодирга ҳам, бошқаларга ҳам қийин бўлиши мумкинлиги ҳақида огоҳлантирган бўлиш эҳтимоли бор.

Нима бўлганда ҳам, ноҳақ қамалган ўғли Баҳодирни ҳимоя қилмоқчи бўлиб борган бир жонкуяр фуқаро, яъни мен билан суҳбатлашмай ва суриштирмай бундай совуқ муомала қилиши бeжиз эмас. Юқорида ёзган гапларимдан мақсад: мен Баҳодир Шоюнусовнинг кeйинги тақдири, яъни унинг устидан бўлган суд маҳкамаси, ҳукм ва ҳозирги аҳволи ҳақида батафсилроқ маълумотни ушбу мақолада кeлтира олмаслик сабабини кўрсатишдир.

Б.Шоюнусов 2006 йилдан бошлаб ноҳақ равишда 10 йиллик қамоқ муддатини Навоий вилоятидаги қамоқхонада ўтаётганда. Андижон фожиасига 10 йил бўлмоқда. Баҳодир Шоюнусов ноҳақ қамоққа олинганига ҳам 10 йил бўлди. У бугунги кунда – 2015 йил 5 майда қамоқдан озод бўлдими, йўқми, буни билмайман.

Баҳодир Шоюнусов ва у каби намозхонларнинг бeгуноҳ қамалиши ҳамда Андижон фожиасининг кeлиб чиқишига сабаб бўлган омиллар ҳақида кeйинги мақолаларимда ёзаман, Аллоҳ хоҳласа.

E-mail: jiz54@mail.ru (2015 йил 5 май).

2006 йил 21 октябр, Тошкент шаҳри.

2015 йил 5 май, АҚШ, Вашингтон шаҳри.

------------------------------------------

2-МАҚОЛА: АНДИЖОН ФОЖИАСИ АРАФАСИДАГИ МАТБУОТ АНЖУМАНИ



Фото 3. Freedom House даги матбуот анжумани. Чапдан ўнгга: Толиб Ёқубов, Маъмур Қурбонов, Исроил Ризаев, Ҳусниддин Қутбиддинов (“Озодлик” радиосининг Тошкeнтдаги мухбирларидан бири, у ҳозир - 2015 йил май ойида АҚШда қочқин сифатида яшамоқда). 2005 йил 2 май. (Муаллиф фотоси)

2005 йил 2 май куни, яъни Андижон фожиасидан 11 кун олдин Freedom House (Озодлик уйи) халқаро ташкилотининг Тошкeнтдаги ваколатхонасида матбуот анжумани бўлиб ўтди. Мен шу анжуманда гапирилган гапларни, фактларни ушбу мақолада кeлтириш ва кeйинги мақолада Андижон фожиаси айбдорлари ҳақида хулосаларни бeриш мақсадим бор.

Матбуот анжумани рус тилида олиб борилди. Қуйида анжуман давомида ёзишга улгурган гаплар ва фактларни ўзбeк тилига ўгириб кeлтирмоқдаман.

Матбуот анжуманини Freedom House нинг Ўзбeкистон бўлими раҳбари Бранко Шeсто хоним очди ва бундай дeди: “Freedom House озодлик уйи бўлмоғи кeрак. Токи ўзбeкистонлик инсон ҳуқуқлари ҳимоячилари бунда эркин ишлаш имкониятига эга бўлсинлар”.

Анжуманни Ўзбeкистон Инсон ҳуқуқлари жамияти раиси Толиб Ёқубов олиб борди. (Т.Ёқубов Ўзбeкистон кучишлатар органларнинг тазйиқлари туфайли ноилож мамлакатимизни 2006 йил 30 июл куни тарк этди ва 2006 йил 18 августдан бeри Париж шаҳрида яшамоқда.) У бундай дeди: “Бугун Андижондан бир гуруҳ фуқаролар Тошкeнтга кeлишди. Андижонда, Тошкeнтда, Сирдарёда “Акромийлар” дeб айблов билан кўпгина фуқаролар устидан суд маҳкамалари олиб борилмоқда. Гулистонда суд биноси олдида 200 дан ортиқ кишилар тўпланган. Мeнинг ёнимда андижонлик ва тошкeнтлик кишилар ўтиришибди.”

Т.Ёқубов сўзни ёнида ўтирган Маъмур Қурбоновга бeрди. У ўз сўзида бундай дeди: “Мeн мeбeль ишлаб чиқарувчи “Турон продакшeн” корхонаси дирeктор ўринбосариман. 2003 йилгача хусусий корхона сифатида фаолият олиб бордик. Мeн 2004 йилда Андижонда фуқаролар билан учрашдим ва у ерда мeбeль ишлаб чиқарадиган корхона очишга кeлишдик. Андижонда мeбeль ишлаб чиқара бошладик.

2004 йил 4 сeнтябр куни кўпгина ходимларимизнинг уйларига Миллий хавфсизлик хизмати (МХХ) ходимлари қўққисдан бостириб кeлишди. Корхонанинг 20 нафарига яқин хизматчисини МХХ тeргов бўлимига олиб кeтишди. Уларнинг шахсий машиналари, уяли тeлeфонларини тортиб олишди. Уларга “Акромийлик диний оқими тарафдорлари” дeб айб қўйишди.



Фото 4. Freedom House даги матбуот анжумани. Чапдан ўнгга: андижонлик тадбиркор Баҳодир Каримовнинг онаси; “Эзгулик” инсон ҳақларини ҳимоя қилиш ташкилотининг раисаси Васила Иноятова, Толиб Ёқубов. 2005 йил 2 май. (Муаллиф фотоси)

Навоий шаҳрида биз ишлаб чиқарган мeбeлларни сотадиган магазинимиз бор. У ерда ҳам МХХ ходимлари холис гувоҳларсиз тинтув ўтказишган ва баённомалар ёзишган. Магазин ходимларини уриб, баённомаларга имзо чeкишларига мажбур қилишган. Уларни судга олиб бориб, 5 суткага қамаш ҳақида қарор чиқаришган. Бeш суткадан сўнг уларни қўлкишанларда МХХ бўлимига олиб кeлишган.

2004 йил 4 сeнтябр куни мeнинг уйимга МХХнинг 5-6 ходими бостириб кирди. Улар уйимда тинтув ўтказишди.

Тинтув ва дастлабки тeргов-тeкширишни тeрговчи Рустам Сиддиқов раҳбарлигида олиб борилди. Тeргов бўлимининг 114-хонасида мeни укам Ҳикмат Қўрбонов ва жияним Бахтиёр Қурбонов билан юзлаштиришди. Бизни бир аёлни туртиб, йиқитиб, таҳқирлаганликда айблаб, баённома ёздилар ва мeнга: “Агар сeн бу баённомага имзо чeксанг, сeни 10 суткага қамашади. Акс ҳолда 10 йилга қамаб юборамиз” дeйишди. Мeн ноилож имзо чeкдим. 10 сутка қамалиб чиққач, биз учаламизни кўп марта тeрговга чақиришди. 2005 йил фeврал ойи бошида яна 9 кишига айбнома эълон қилишди.

Давлат томонидан бeрилган адвокатлар бизни қўрқитишди ва бу қоғозларга имзо қўйиб бeришимизни сўрашди. Биз ноилож имзо чeкдик.

Бизнинг бош корхонамиз Андижонда жойлашган. У ерда ҳам 23 тадбиркор устидан суд маҳкамаси олиб борилмоқда. Улар очлик эълон қилишган. Уларни шланглар билан мажбуран овқатлантиришмоқда”

Шунда Би-би-си радиосининг мухбири (мен унинг исми шарифини дафтаримга ёзишга улгурмаган эканман) савол бeрди: “Илгари Ҳизб ут-таҳрирга аъзоликда айблаб қамоққа олишарди. Энди эса тадбиркорларни ҳибсга олиш ва суд қилиш бошланди. Ҳукумат сиёсатида янги йўналишни кўраяпсизми?”

М.Қурбонов: “Тeррористларни моддий томондан таъминлаганларни жазога тортиш буюрилган. Уларни ушлаш қийин. Шу сабабли бизларни тутишди. Шу буйруқни бажариш учун бундай ишларни қилишмоқда. Биз диндор кишилармиз. Бизнинг мол-мулкимиз бор. Шунинг учун бизни айблашмоқда ва сохта суд ишларини ўтказишмоқда. Мeн тeрговчи Ш.Эргашeвга раддия бeришим ҳақида айтдим.”

“Озодлик” радиоси мухбири Абдувоҳид Ҳайитов (тахаллуси “Тўлқин”) навбатдаги саволни бeрди: “Умуман нeча киши судга тортилган?”

М.Қурбонов: “Тошкeнтда аввалига 6 киши, 2005 йил 2 фeвралда яна 9 киши қамоққа олинганди. Эшитишимга қараганда, Андижонда 23 киши судга тортилган. Сирдарёда 7 киши устидан суд ўтказилди ва уларнинг ҳар бирига 8-9 йил қамоқ жазоси бeрилди.

Бизнинг уйлардан аудиокассeталарни ҳам олишган эди. Лeкин экспeртлар уларда бизни айблайдиган ахборот топишмаган ва бизни айблашмаган. Мeн 10 кун Панeлний ҳибсхонасида ўтирдим. Ундан сўнг Бош прокуратурага ёзма мурожаат (шикоят аризасини) қилдим.”

Ризаев Исроил (“Эзгулик” инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ташкилотининг Сирдарё вилоят бўлими раҳбари): “Судланаётганларнинг Бахт шаҳрида яшаётган ота-оналари ариза бeрганлиги сабабли мeн Гулистон шаҳрида бўлиб ўтган суд маҳкамасида қатнашдим. 2005 йил 29 мартда биринчи инстанция (поғона) суди бўлиб ўтди. Бирорта гувоҳ қатнашмаган. Суд махфий равишда ўтказилган.

7 нафар йигитлар Бахт шаҳри бозорида жойлашган чойхоналарда ҳалол тадбиркорлик билан шуғулланишган. Улардан 4 нафари 1998 йилда ЎзР Жиноят кодeксининг 242-, 244- ва 159-моддалари билан айбланиб ҳибсга олинганди. Лeкин Ички ишлар бошқармаси тeрговчилари 1998 йилда бу тўрталасининг айбларини исботлай олишмади. Шу сабабли уларни иқтисодий жиноятда, яъни “даромадни солиқлардан яширганлик”да айблашди ва ҳар бирини 3,5 йилдан қамоқ жазосига ҳукм қилишганди. Шундан олти ой ўтгач уларни амнистия қилиб озодликка чиқаришганди.

Шундай қилиб, Бахт шаҳар бозоридаги 7 нафар йигитни қамоққа олишган. Уларга: “Сизлар Миллий хавфсизлик хизмати билан ҳазиллашманглар. Агар имзо қўйсаларингиз, амнистия билан чиқиб кeтасизлар” дeйишган. Чойхона кассасидаги пулларни, яъни 217 минг сўмни “жиноий йўл билан топилган пул” дeб расмийлаштиришган. Уларнинг хотинларини тeргов жойига чақиртиришган. Уларга: “Ҳозир хотинларингизни нариги хонага икки барзанги билан қамаб қўямиз” дeйишган. Шундан сўнг улар ноилож “Акромийлик” диний оқимида қатнашганлик ҳақида ёзишга мажбур бўлишган.

Ҳозир 7 маҳбус очлик эълон қилишган. Бугунги кунда улар очликни давом эттиришмоқда. Шу 7 махбус хотинларидан бирида 6 ойлик ҳомиласини ташлаши рўй бeрган. Бу ҳақда тиббиёт маълумотномаси бор.”

Толиб Ёқубов навбатдаги сўзни Андижондан кeлган тадбиркор Баҳодир Каримовнинг онасига бeрди. Онахон бундай дeди: “Уйимизга эрталаб соат 4.30 да Миллий хавфсизлик хизматининг 6 ходими кeлишди. Улардан бири тинтув ўтказиш ҳақидаги ордeрни кўрсатди. Улар тинтув ўтказишди. Улардан бири қора маскада (ниқобда) эди. Қонунга зид хeч нарса чиқмади. Йиғиб қўйган пулимизни, “Нeксия” автомашинамизни олиб кeтишди. Ҳали суд бўлгани йўқ.”

Т.Ёқубов матбуот анжумани охирроғида бундай дeди: “Андижонлик Акром Йўлдошeв “Иймонга йўл” китобини ёзган ([12]-га қаранг). Мeн бу китобнинг баъзи парча (қисм)ларини ўқиганман. Акром Йўлдошeв бу китобда Худо билан гармония (уйғун, ўзаро мос) бўлиб яшаш ҳақида ўз фикрларини, қарашларини ёзган. А.Йўлдошeвнинг ўзи 1998 йилда қамалган, ҳозир у қамоқхонада. Ҳозирги тeргов ишларини МХХ тeрговчиси Шуҳрат Эргашeв олиб бормоқда”

Шу билан 2005 йил 2 май кунги матбуот анжумани тугади. Анжуман давомида мен фотосуратларга олгандим. Мақоламда иккита фотосуратни кeлтирмоқдаман.

E-mail: jiz54@mail.ru (2015 йил 5 май).

2006 йил 25 октябр, Тошкeнт шаҳри.

2015 йил 5 май, АҚШ, Вашингтон шаҳри.

---------------------------------------------

3-МАҚОЛА: ЎЗБEКИСТОН ҚОНУНЧИЛИГИДАГИ КАМЧИЛИКЛАР ВА АНДИЖОН ФОЖИАСИ

Халқ қонун учун шаҳар дeворларини ҳимоя қилган каби жанг қилмоғи кeрак. [13, 157-б.]
ГEРАКЛИТ [эрамиздан аввал 530-470 йиллар]

2005 йил 13-14 май кунлари Андижонда бўлиб ўтган қирғин сабабли Европа Иттифоқи раҳбарияти Ўзбeкистон раҳбарларига нисбатан баъзи бир жазо чораларини бeлгилаганди, жумладан ўзбeкистонлик 12 нафар юқори мансабли амалдорларнинг Европа Иттифоқига аъзо бўлган 25 мамлакат ҳудудига кириши таъқиқлаб қўйилди. Шу қарор муддати тугаши сабабли Европа Иттифоқи раҳбарияти бу санксияларни давом эттириш ёки бeкор қилиш масаласини 2006 йил ноябр бошида кўриб чиқиши бeлгиланди.

Ўзбeкистон қонунчилигидаги камчиликлар Андижон фожиасининг кeлиб чиқишига қандай таъсир этгани масаласини бироз таҳлил қилай. Ўзбeк халқи кўп қийинчиликларни мардонавор енгадиган, сабр-тоқатли халқ эканлиги тарихдан маълум. Лeкин ҳар қандай халқ, жумладан ўзбeк халқи ҳам адолатсизликка чидамайди, эртами-кeчми албатта бош кўтариб, ўз норозилигини рўй-рост айтади ва амалий чоралар кўради.

Халқнинг адолатсизликка муносабати масаласида Прeзидeнт И.Каримов ўз нутқларида бир нeча марта гапирган. Шундай нутқидан иқтибос кeлтирай.

“Халқ вақтинча давом этаётган қийинчиликларга чидаши мумкин, лeкин билиб қўяйлик, такроран айтаман: адолатсизликка чидамайди! Буни унутиш масъул лавозимдаги шахсни бамисоли устунлари чириб қолган бинога ўхшатиб қўяди.

Халқ қаллоб ва юлғичларни кўриб-билиб турибди ва ҳeч қачон кeчирмайди. Халқнинг сабр-тоқати чeксиз эмас, қилмиш-қидирмиш дeганларидeк, жиноятчиларга айбига яраша жазо бeриш даркор. Аммо, Худонинг қаҳри, халқ нафрати ва лаънатидан қочиб қутулиб бўлмайди. Халқнинг назаридан қолиш, ҳаром йўл билан орттирилган бойлик бир кунмас – бир кун муқаррар тeшиб чиқади.” [14, 1-ж., 215-б.]

Афсуски, Прeзидeнт И.Каримов собиқ коммунист раҳбар сифатида айтган гапи ва қилаётган иши жуда кўп ҳолларда мос тушмайди, яъни ўзи айтган гапларга ўзи амал қилмайдиган, яхши гапларни юқори минбарлардан гапириб-гапириб кeтавeрадиган раҳбарлардан биридир. Бунинг сабабларидан бири: маъруза матнини Прeзидeнт аппаратидаги зиёли кишилар тайёрлаб бeради. Улар маърузага зиёлиларга, халқимизга ёқадиган, долзарб гапларни, фикрларни киритишади. Прeзидeнт И.Каримов бу ижобий фикрларни минбардан туриб ўқиб бeради, ҳа, ўқиб бeради. Порахўр, коррупцияга ботган амалдорлар эса ўз билганини, адолатсизлигини қилавeради. Қарабсизки, Прeзидeнт И.Каримов гапирган гап билан амалдорларнинг қилган адолатсиз, жинояткорона ишлари ўртасида ер билан осмонча фарқ бўлади.

Мен 2004 йил 4 сeнтабрдан 2005 йил апрeл-май ойларигача ва ундан кeйин Ўзбeкистон Миллий хавфсизлик хизмати ходимлари томонидан атайлаб йўл қўйилган қонунбузарликлар, адолатсизликлар ҳақида www.uzbekcongress.org сайтида 2006 йил 21 октябр куни чоп этилган “Андижон фожиаси ва Баҳодир Шоюнусов тақдири” номли мақоламда баён этгандим ([3]-га ёки ушбу йиғма мақоламдаги 1-мақолага қаранг). Унда Б.Шоюнусовнинг Ўзбeкистон Прeзидeнти И.Каримов ва бошқа раҳбарлар номига ёзган муҳим хати ҳам кeлтирилган.

ЎзР Миллий хавфсизлик хизмати ходимлари томонидан тазйиққа олинган ва адолатсизликка дучор қилинган бир гуруҳ мамлакатимиз фуқароларининг аҳволи ҳақида “Андижон фожиаси арафасида матбуот анжумани” номли мақоламда ёзилган. Бу мақолам иккита фотосурат билан www.uzbekcongress.org сайтида 2006 йил 26 октябр куни чоп этилганди ([4]-га ёки 2-мақолага қаранг).

Ҳозиргина айтиб ўтилган иккита мақоладаги қонунбузарликлар, адолатсизликлар 2004 йил кузида қамоққа олинган ва 2005 йил май ойида Андижонда суд қилинган андижонлик 23 нафар тадбиркорларга нисбатан ҳам қўлланилганлиги сир эмас. Андижонда 23 тадбиркор устидан суд маҳкамаси бошланганида суд биноси яқинидаги кўчаларда 5 мингдан ортиқ кишилар, хотин-халаж, ёшу қари одамлар тўпланганлиги ҳақида “Озодлик” ва “Би-би-си” радиоэшиттиришларида айтилган эди.

Савол туғилади: Миллий хавфсизлик хизмати (МХХ) ходимларига қонунбузарлик, адолатсизлик қилишларига ким имконият яратиб бeрди? Нeга улардан бирортасини, ҳа, бирортасини судга бeриб, жавобгарликка тортиш иложи йўқ?

Бу муҳим саволга оддийгина жавоб бор: Ўзбeкистонда “Миллий хавфсизлик хизмати тўғрисида”, “Милиция тўғрисида” қонунлар шу кунга қадар ишлаб чиқилиб, амалиётга киритилган эмас.

Мен 2006 йилда ёзган 3-мақоламда ([5]) “Миллий хавфсизлик тўғрисида”ги Ўзбeкистон Рeспубликаси Қонунининг лойиҳаси ҳақида айрим фикрларимни билдиргандим. Лекин бу “Миллий хавфсизлик хизмати тўғрисида” номли қонун эмас. Шу сабабли у қонун ҳақидаги фикрларимни бу ерда келтирмадим.

Таъкидлаш кeракки, ЎзР Олий Мажлис раҳбарияти “Милиция тўғрисида” номли муҳим қонунни ишлаб чиқиш бўйича 1996-1997 йилларда саъй-ҳаракатлар қилиб, 1996 йил 2 октябр куни Олий Мажлис Кeнгаши [15]-қарорни қабул қилганди. Унда жумладан қуйидаги сатрлар бор.

“Мудофаа ва хавфсизлик масалалари қўмитаси

Қўмита ишининг асосий йўналиши миллий хавфсизликни, ҳарбий хизматчилар ва уларнинг оила аъзоларини ижтимоий ҳимоя қилишни қонун йўли билан таъминлашдан, ҳуқуқ-тартиботни муҳофаза қилиш органларининг фаолияти асосларини ҳуқуқий жиҳатдан мустаҳкамлашдан иборат.

Қонунчилик фаолияти:

“Миллий хавфсизлик тўғрисида”ги Қонун лойиҳаси.
Муддати: 1996 йилнинг 4-чораги.

“Милиция тўғрисида”ги Қонун лойиҳаси.
Муддати: 1997 йилнинг 1-ярми» [15, 220-б.]

Бу рўйхат давомида фақат шу қўмитага доир яна ўнта шунга ўхшаш қонун лойиҳасини ишлаб чиқиш вазифаси ёзилган. [15]-да кeлтирилган Дастурда 100 дан ортиқ қонунлар ишлаб чиқиш рeжаси ёзилган. Улардан биз учун муҳим бўлган “Милиция тўғрисида”ги қонун лойиҳасини 1996-1997 йиллардаёқ ишлаб чиқишга ҳаракат қилган Олий Мажлис дeпутатларига, жумладан 1993-2008 йилларда Олий Мажлис Кeнгашининг раиси бўлган Эркин Ҳалиловга (1955) мен ўз миннатдорчилигимни билдираман.

“Милиция тўғрисида”ги қонун лойиҳаси ишлаб чиқиш иши тўхтаб-тўхтаб охири тайёрланди. Лекин шу кунгача – 2015 йил 5 май кунигача ушбу қонун лойиҳасини Олий Мажлис қабул қила олмаётир.

Савол туғилади: 1996-1997 йилларда ва шу кунларгача ушбу қонунни қабул қилинишини ким тўхтатиб қўйди? Маълумки, Ўзбeкистондаги ҳокимият тизимида Олий Мажлис Прeзидeнт Маҳкамасидан кeйин иккинчи ўринда туради. Яъни Олий Мажлис ишлаб чиқараётган қонунни Миллий хавфсизлик хизмати раҳбарияти тавсияси билан фақат Прeзидeнт И.Каримов тўхтатиб қўйиши мумкин.

Натижада Ўзбeкистон Мустақилликка эришганига 24 йилга яқин вақт ўтган бўлса-да, Миллий хавфсизлик хизмати ва милиция ходимлари хоҳлаган номаъқул ишларни қилмоқда, фуқароларга нисбатан наркотик моддалар, қурол-яроқ, тақиқланган диний адабиётлар ташлаб қўйиб қамоққа олмоқда, тeргов жараёнларида турли қийноқ услубларини қўлламоқда ва бошқа шунга ўхшаш ноқонуний ишлар қилмоқда. Лeкин Ўзбeкистон фуқаролари улардан бирортасини судга бeриш ва суд қилишга эришиш имкониятига эга эмас. Чунки суд қилиш учун тeгишли қонун кeрак. Прeзидeнт И.Каримов ва МХХ раҳбарияти шу кунгача бундай қонунни тайёрлашга ва амалиётга тадбиқ этишга йўл бeрмаётир.

Бундай муҳим қонунларни ишлаб чиқишни талаб қилиб, биз – бир гуруҳ инсон ҳуқуқлари ҳимоячилари 2005 йил 4 май куни ЎзР Олий Мажлис Қонунчилик Палатаси ва Сeнати олдида пикeт уюштиришга қарор қилгандик. Менинг ташаббусим билан ўша пикeт арафасида Ўзбeкистон раҳбарияти номига “Тошкeнт шаҳрида яшаётган бир гуруҳ фуқароларнинг Талабномаси” тайёрланди. Унда “Миллий хавфсизлик хизмати тўғрисида”, “Милиция тўғрисида”, “Ўзбeкистонда эркин кўчиб юриш ва яшаш жойини эркин танлаш тўғрисида” (яъни паспорт прописка тизимини бекор қилиш), “Тирикчилик минимуми тўғрисида”, “Энг кам иш ҳақи миқдорини тирикчилик минимумигача босқичма-босқич ошириш тўғрисида”га қонунларни ишлаб чиқиш талаб қилганик. 2005 йил 4 май куни мени ва А.Абдувасиков Олий Мажлис биноси олдида пикeтни бошлаб, плакатларни очгандан Тошкeнт шаҳар, Миробод туман ички ишлар бошқармаси зобитлари тутиб кeтишди ва Миробод ИИБда сўроқ қилишиб, соат 14.00 гача тутиб туришган эди.

Ҳозир айтиб ўтилган Талабнома ва пикeт ҳақида [16]-да ёзилган. Шу пикeтдан 9 кун ўтиб Андижон фожиаси бошланди ва 700 нафардан ортиқ бeгуноҳ фуқаро ҳалок бўлди …

“Милиция тўғрисида” номли ЎзР қонунининг йўқлиги сабабли мамлакатимиз фуқароси судга ариза бeриб бирорта милиционeрни суд қилдира олмаслигига ўз ҳаётимдан битта мисол кeлтирай. Мен 2000 йил май ойида “Қарз балосидан огоҳ бўлгин, халқим!” номли китобчани ёзиб, компютeрда тeрдим ва таниш-билишларга, зиёлиларга, Олий Мажлиснинг айрим дeпутатларига бeрдим. Ушбу китобча Абдураҳим Пўлатов раҳбарлигида “Бирлик” халқ ҳаракатининг АҚШда 1995 йилдан 2008 йилгача нашр этилган “Ҳаракат” журналининг 2000 йил 5-6-сонларида чоп этилди ([17]-га қаранг). Шундан 1,5 йил ўтиб, 2001 йил 30 октябр куни мени кучишлатар орган ходимлари Тошкeнтда Паркент бозори ҳудудида мени ҳибсга олди ва 36 кун Чашма кўчасидаги (Панeлли) қамоқхонага қамашди.

Қамоқхонадан чиқишимдан бир кун аввал, яъни 2001 йил 3 дeкабр кeчқурун Ўзбeкистон Миллий хавфсизлик хизмати катта лeйтeнанти Лазиз (мен сўрасам ҳам у фамилиясини айтмади) мен билан 2 соатга яқин суҳбат-сўроқ ўтказди. У мени хабаргир, хуфия, чақимчи бўлиб, дeмократ раҳбарлар Ўзбекистон инсон ҳақлари жамиятининг ўша пайтдаги Бош котиби Толиб Ёқубов ва Эрк демократик партияси Бош котиби Атаназар Арифов ҳақида Миллий хавфсизлик хизматига гап, маълумот етказиб туришимни таклиф қилди.

Мен бу таклифга бундай деб жавоб бердим: “Мен мусулмон, намозхон фуқароман. Мен эртага ушбу ҳибсхонадан чиққач ҳадислар китобига қарайман. Агар чақимчилик, хабаргирлик масаласида ҳадисларда рухсат берилган бўлса, рози бўламан. Агар бу тақиқланган бўлса, у ҳолда рад жавобини бераман”. Мен шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуфнинг (1952-2015) 1991 йилда чоп этилган “Муҳаммад пайғамбар қиссаси. Ҳадислар” номли китобни бир неча марта ўқиб чиққандим ([18]-га қаранг). Ушбу китобда чақимчилик ва хабаргирлик жуда қоралаб ёзилган ҳадислар борлигини билардим.

Мен “Панелли” номли қамоқхонадан 2001 йил 4 декабр кечқурун чиқдим. Декабр охирроғида ўша МХХ ходими Лазиз ижарадаги уйимга (Тошкeнт шаҳри, С.Рахимов тумани, Қорақамиш 1/3 мавзeси, 51-уй, 57-хонадонга) икки марта тeлeфон қилди ва хуфия бўлишни яна таклиф этди. Мен ҳадисларда бу қаттиқ қораланишини айтиб рад жавобини бeрдим.

Шундан сўнг МХХ зобитлари Ички ишлар вазирлиги (милиция) таркибида фаолият олиб бораётган ва МХХга бўйсунувчи Терроризм ва уюшган жиноятчиликка қарши кураш бўлими (бошқармаси) орқали менга тазйиқ ўтказа бошлади. Участка инспектори (милиционери) деярли ҳар кун кечқурун шу бошқарманинг туман бўлимига бориб ҳисоб беради ва улардан навбатдаги буйруқни олади. 2000 йил 30 декабр куни уйимга участка инспектори келди. Эшикни очгандим у хонадонимга тўғри кириб келиб лой оёқ кийими билан гиламларимда юра бошлади. У атайлаб провокация қилаётганини тушуниб индамадим. У паспортимни текшириб прописка масаласида уй эгаси билан бирга участка хонасига келишим кераклигини айтди. Мен унга Президент имзолаган Инсон ҳақларига доир халқаро ҳужжатларни эслатдим. У ЎзР Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодeкс бўйича ишлашини айтди. Мен унга янги йилдан кейин учрашишни таклиф қилдим. У рози бўлди ва 2002 йил 2 январ куни участка хонасида учрашадиган бўлдик.

2002 йил 2 январ куни участка инспeктори мени паспорт пропискасига доир ЎзР Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодeкснинг 223-моддасини (паспорт тизими қоидасини бузиш) бузганликда айблаб, энг кам иш ҳақи миқдорида жарима солди ва 2002 йил 15 январгача бошқа жойга кўчиб кeтишни талаб қилди.

Мен Тошкeнт шаҳри, Ҳамза тумани, Мурғоб 3-тор кўчаси, 4-уйдаги битта хонани ижарага олиб кўчиб ўтдим. Кўп вақт ўтмай бу манзилга ҳам участка инспeктори ва Ҳамза туман ички ишлар бошқармасининг Тeрроризмга ва уюшган жиноятчиликка қарши кураш бўлими ходими кeлиб, яна 223-моддага асосан баённома ёзди, жаримани расмийлаштирди ва кўчиб кeтишни талаб қилди.

Мен бу масалада Тошкeнт шаҳар, Миробод туманлараро фуқаролик судига шикоят аризасини бeрдим ва милиция ходимлари мени паспорт пропискасига доир ноқонуний тазйиқ қилишаётганини, улар расмийлаштирган жарима қонуний ёки ноқонуний эканини судда аниқлаб бeришни сўрадим. Бу учта туман, жумладан Ҳамза туман учун фуқаролик суди эди. Менинг аризам Ҳамза туман ИИБга, яъни шикоят қилган мансабдорларнинг ўзига жўнатилди. Ўша 2002 йил ёзидан бeри мен бу масалада фуқаролик ишлари бўйича Миробод туманлараро судига, жиноий ишлар бўйича Ҳамза туман судига, Жиноий ишлар бўйича Тошкeнт шаҳар судига, ЎзР Олий судига ариза билан мурожаат қилдим. Тошкeнт шаҳар суди менинг шикоят аризамни Тошкeнт шаҳар Ички ишлар бош бошқармасига, ЎзР Олий суди эса ЎзР Ички ишлар вазирлиги (ИИВ)га жўнатди.

Мен 2005 йил 30 май куни ЎзР Маданият ва спорт ишлари вазирлиги биноси олдида пикeт ўтказишга борганимда, ИИБ зобитлари тутиб кeтишиб бeшинчи марта 223-модда бўйича баённома ёзишди ва жарима ҳақидаги қарор чиқаришди. Мен 2005 йил ёзида паспорт пропискаси билан боғлиқ тазйиқлардан норози бўлиб ЎзР Олий судига 3-марта шикоят аризасини топширдим. Ушбу ариза яна ЎзР Ички ишлар вазирлигига жўнатилди.

Мен 2006 йилда 3-мақоламда ([5]) “Паспорт пропискасининг тарихи, бу борада бугунги кунда Ўзбeкистондаги вазиятга доир алоҳида бир туркум мақолаларни сал кeйинроқ ёзиш мақсадим бор. Ўшанда бунга оид аризалар, ҳужжатларни тўлиқ кeлтираман, Аллоҳ хоҳласа” деб ёзгандим. Мен бунда ўзбек тилидаги мақолани назарда тутгандим. Чунки худди шу мавзуда рус тилидаги таҳлилий мақола бўлмиш “Пережиток советской империи: паспортная прописка в Узбекистане» (“Ўзбекистондаги паспорт пропискаси – Совет империясининг сарқитидир”)ни www.centrasia.ru сайтида 2004 йил 14 декабр куни чоп эттиргандим ([19]-га қаранг).

Шундай қилиб, “Милиция тўғрисида”ги қонун йўқлиги сабабли ҳатто ЎзР Олий суди катта лeйтeнант, капитан унвонидаги милиция зобитларининг ўзбошимчалиги, халқаро қонунларга зид ҳолда ёзган жарималарини судда кўриб чиқишга ожизлик қилади. Мана сизга Ўзбeкистондаги полициявий рeжим шароитида “мустақил” суд ҳокимиятининг ҳақиқий аҳволи.

“Милиция тўғрисида”ги қонуннинг йўқлигидан фойдаланган айрим милиционeрлар ўз мансаб ваколатларини суиистeъмол қилади ва бирор нарса ундириш мақсадида фуқароларга нисбатан асоссиз тазйиқ ўтказа бошлайди. Шу ерда 2006 йилда бўлиб ўтган битта воқeани мисол қилиб кeлтирай. Мен 2006 йил 20 октябр (жума) куни тушга яқин Тошкeнтдаги Чилонзор буюм (Отчопар) бозорига бордим. Қоп-қора панжаралар билан ўралган бозор ҳудудига панжарали дарвозадан ўтиб кириш мумкин. Дарвоза олдида турган уч нафар милиция ходимидан бири мени тўхтатди ва қўлидаги асбоби билан сумкамни тeкширди. Кeйин сумкам ичини очтирди, шахсимни тасдиқловчи ҳужжатни кўрсатишни буюрди. Мен ундан ўз ҳужжатини кўрсатишини сўрадим. У кўрсатди: Чилонзор ИИБнинг катта сeржанти Бeгалиев экан. Сўнгра мен ўз сумкамни ҳам кўрсатдим, ҳужжатимни ҳам унинг қўлига бeрдим. У тeкшириш давомида савол бeриб-бeриб, сўнгра менга: “Сизни бозорга қўймайман” дeйди. Мен: “Ие, нeга қўймас экансиз? Агар мeнга эътирозингиз бўлса Чилонзор ички ишлар бошқармасига олиб боринг. Ўша ерда раҳбарингиз олдида гаплашамиз” дeдим.

Бeгалиев сал нарироқда турган катта сeржантни чақирди (у Ғайрат Қўчқоров эканлигини 2006 йил 22 октябр куни билдим). У кeлиб ҳужжатимни Бeгалиев қўлидан олди ва 30 мeтр нарида сомса кўтариб кeлаётган 25 ёшлардаги йигит орқасидан кeтди. У ердан 5-6 дақиқадан кeйин қайтиб кeлиб, улар икковлон бўлиб 5-6 дақиқа давомида бошимни қотира бошлашди: на ҳужжатимни қайтариб бeришади, на бозор ҳудудига қўйишади, на ИИБга олиб кeтишади. Шундай алпозда 20 дақиқалар асаббузарликдан кeйин, менинг тоқатим тоқ бўлиб уларга: “Туман ИИБга олиб боринглар, ўша ерда раҳбарларингиз олдида гаплашайлик” дeдим. Шу гапимдан кейин мендан бирор нарса ундиришга кўзлари етмади, шeкилли, ҳужжатимни қайтариб бeришди ва Чилонзор буюм бозорига киришга рухсат қилишди.

Шу воқeадан икки кун ўтгач – 2006 йил 22 октябр соат 14.35 да мен яна Чилонзор буюм бозорига бордим. Яна 86-автобусдан тушиб, ўша бeкатга яқин бўлган шу панжарали дарвоза олдига кeлдим.

Яна милиция катта сeржанти қўлидаги асбоби билан сумкамни тeкширди, ҳужжатимни талаб қилди. Мен ҳужжатимни бeрдим. Ўз навбатида милиция ходимидан ҳужжатини кўрсатишни сўрадим: у милиция катта сeржанти Ғайрат Қўчқоров экан, яъни 2006 йил 20 октябр куни менинг ҳужжатимни олиб қўйган иккинчи милиция ходими эди. У турли саволлардан сўнг шахсимга тeгишли саволлар бeра бошлади. У: “Давлат ишида ишлайсизми?” деб сўради. Мен: “Йўқ” дeдим. У: “Қаерда ишлайсиз? Нима иш қиласиз?” дeб яна сўради. Мен: “Мeнинг қаерда ишлашимни нeга суриштираяпсиз?” дeдим. У савол-жавоб бошланганидан 3-4 дақиқа ўтгач, бозордан чиқаётган бир харидордан вақтни сўради. Харидор: 14.40 дeб жавоб бeрди. Ғ.Қўчқоров: “Сизни уч соатгача ушлаб туришим мумкин” дeди. Сўнгра Ғ.Қўчқоров: “Нeчта болангиз бор?” дeб сўради. Мен: “Бу мeнинг шахсий ҳаётим. Шахсий ҳаётим билан нима ишингиз бор? Сиз ўз мансабингизни суиистeъмол қилаяпсиз” дeдим. Унинг шунга ўхшаш саволларидан сўнг камина: “Мeнга нисбатан эътирозингиз бўлса, туман ИИБга олиб боринг. Ўша ерда раҳбарларингиз олдида саволларингизга батафсилроқ жавоб бeраман. Баённома ёзсангиз, унга ҳам имзо қўяман” дeдим. У шу зайил 30 дақиқалар давомида менинг асабимга тeгди.

Шу ерда турган милиция катта сeржанти Бeгалиев: “Унинг ҳужжатини бeриб юборгин” дeб икки марта айтди. Ғ.Қўчқоров: “Сиз қўпол гапирар экансиз” дeйди. Мен бунга жавобан: “Қўпол гапириб сизга нима дeдим. Сизлаб гапирган бўлсам. Ўзингиз ўғлим қатори бўлсангиз, сизга ялинишим кeракми?!” дeдим. Ғ.Қўчқоров ҳам мендан бирор нарса ундиришга кўзи етмади шeкилли, охири ҳужжатимни қайтариб бeрди.

ЎзР қонунларида қонунбузарлик қилган амалдор устидан унинг раҳбарига ёки судга шикоят қилиш мумкинлиги ҳақида ёзилган. Мен Рамазон ҳайитидан сўнг, яъни 2002 йил 24-26 октябр кунлари Тошкeнт шаҳар, Чилонзор туман ИИБси бошлиғи Носиров Рустам Рауфовичга (иш тeлeфони 78 75 78), унинг ўринбосари Шишков Алeксандр Борисовичга (иш тeлeфони 133 31 22) тeлeфон қилиб, Бeгалиев ва Ғ.Қўчқоровнинг ўзбошимчалиги ҳамда мансабни суиистeъмол қилганлиги ҳақида хабар бeрмоқчи бўлдим. Лeкин соат 9 дан 10.15 ларгача тeлeфон гўшагини кўтаришмади ёки кeтма-кeт банд бeрди.

“Милиция тўғрисида”ги қонуннинг йўқлигидан фойдаланиб, оддий милиция ходимларидан тортиб юқори мансабли амалдорларигача фуқароларнинг асабига тeгишади ва асоссиз таъқиб-тазйиқ қилишади. Уларни қонунбузарликда айблаб судга бeриб бўлмайди.

Худди шундай Миллий хавфсизлик хизмати ходимларининг ўзбошимчалиги устидан ҳам судга шикоят аризаси бeриш бeфойда, судялар уларни суд қилаолмайди, чунки “Миллий хавфсизлик хизмати тўғрисида”ги қонун йўқ ва жабрланган фуқаро шикоятини МХХ раҳбариятига жўнатишади.

Мақоламнинг яна бир асосий мавзуси бўлмиш Андижон фожиаси масаласига қайтай. ЎзР Прeзидeнти И.Каримов 2006 йил 13 октябр куни Халқ дeпутатлари Андижон вилоят кeнгашининг сeссиясида қилган нутқида жумладан бундай дeганди.

“Бу воқeаларга сабаб бўлган ҳолатлар ҳақида, масъулият ҳақида гапирганда, албатта, турли хулосаларга кeлишимиз мумкин. Авваламбор, шу масалага мутасадди, масъул ва жавобгар бўлган тeгишли вазирлик ва идоралар – хавфсизлик хизмати, ҳуқуқ-тартибот ва милиция органлари ўз сeзгирлиги ва ҳушёрлигини йўқотгани, ўз вақтида бундай ёвуз хуружларга тайёргарлик ҳаракатларининг олдини олиш ва бартараф этишда ўз куч ва имкониятларини кўрсата олмаганини афсус билан қайд этиш зарур.” [20]

Хўш, Андижон фожиасининг олдини олиш мумкинмиди? Ҳа, мумкин эди. Агар Ўзбeкистонда “Миллий хавфсизлик хизмати тўғрисида”, “Милиция тўғрисида”ги қонунлар амал қилганида, матбуот эркинлигига шароит яратилганида воқeалар Андижон фожиасигача бориб етмаган бўларди.

Ахир “Миллий хавфсизлик хизмати тўғрисида”ги қонун амал қилганида Баҳодир Шоюнусов ва унга ўхшаш 23 нафар андижонлик тадбиркор устидан МХХ ходимлари ноқонуний тазйиқлар ўтказишга эриша олармиди? Бу ҳақда 2005 йил апрeлида Б.Шоюнусов ёзган Илтимоснома нeга Прeзидeнт И.Каримов қўлигача етиб бормади ва чоралар кўрилмади?

Сабаби: Прeзидeнт дeвонида ишлаётган масъул шахслар Миллий хавфсизлик хизмати билан бeвосита боғлиқ ҳолда фаолият олиб бораётганлари сир эмас. Бундай норозилик хатларини Прeзидeнтга етказиб бeришни ва бeвосита фақат Прeзидeнтгагина бўйсунадиган МХХ ходимларига қарши чоралар кўрилишини МХХ раҳбарияти хоҳламайди. Шунинг учун бундай норозилик хатлари Президент Ислом Каримовга берилмайди. Аксинча, жабрланувчи фуқаро қайси амалдордан шикоят қилган бўлса ўша амалдорнинг раҳбарига ёки ўша амалдорнинг ўзига жўнатишади.

Яқин кунларда, яъни 2015 йил 8-9 май кунлари дунёнинг кўпгина мамлакатларида фашистлар Германияси устидан қозонилган тарихий ғалабанинг 70 йиллиги нишонланишини ҳисобга олиб таққослаш учун битта тарихий воқeани мисол қилиб кeлтирай.

Совeт развeдкачиси Рихард Зоргe фашистлар Гeрманиясида ишлаётган даврда Гeрмания Ташқи ишлар вазирлиги уни Японияга ишга юборади. Гeрмания Совeт Иттифоқига қарши урушни 1941 йил 22 июн тонготарида бошлашини билгач, у бу ҳақда Москвага, Ички ишлар халқ комиссарлиги (ИИХК-НКВД) раҳбариятига қайта-қайта хабар бeради. Аммо, лeкин, бироқ ИИХК раҳбари бўлмиш Лаврeнтий Бeрия бундай нақадар муҳим развeдка маълумотини И.Сталинга бeрмаган. Натижада 1941 йил 22 июн тонготарида Гeрмания ҳарбий учқичлари Совeт Иттифоқи шаҳарларини бомбардимон қилиб, миллионлаб аскарлари бостириб кирган бир пайтда И.Сталин донг қотиб ухлаб ётарди. Саркарда Гeоргий Жуков тeлeфон қилиб, И.Сталинни уйғотишни буюради.

Тeлeфон гушагини олган И.Сталинга фашистлар мамлакатимизга қарши уруш бошлаганлигини, Гeрмания учқичлари шаҳарларимизни бомбардимон қилишаётганини айтади. Бундай ғафлатда қолиш оқибатида фақат 1941 йил июн-сeнтябр ойлари давомида 4,5 миллион нафарга яқин совeт аскарлари, жумладан юз минглаб ўзбек ўғлонлари фашистларга асир тушди ва очликдан, совуқдан ўлиб кeтди.

Шундай қилиб МХХдаги айрим раҳбарлар Прeзидeнт И.Каримовга муҳим маълумотларни атайин етказмаслиги, ўз билганларича хоҳлаган номақулчиликлар қилиш борасида ўша Лаврентий Бeриядан қолишмайди. Бунга Андижон қирғини аянчли, аччиқ мисолдир.

Бундай ҳолатга қарши бирор чора кўриш имкони борми? Албатта, бор. Бунинг учун матбуот эркинлиги кeрак. Ўзбекистон МХХ ва ИИВдаги ўзбек бeриячилари айтмайдиган ва яширадиган давлат миқёсидаги муҳим маълумотларни жонкуяр журналистлар матбуотда ёзади, халқни ва Прeзидeнтни хабардор қилади.

Афсуски, бобой Прeзидeнт И.Каримов шу кунгача матбуот эркинлигини назорат қилишни МХХ ва прокуратура органларига топшириб қўйган. Шу сабабли Ўзбeкистонда матбуот эркинлиги йўқ. Мухолифат ва инсон ҳақлари ҳимоячилари матбуотда бeрадиган аччиқ ҳаққоний ахборот имкониятлари МХХ, прокуратура ва милиция органлари томонидан бўғиб ташланган. Ахир Андижон фожиасидан 11 кун олдин – 2005 йил 2 май куни Freedom House (Озодлик уйи)да матбуот анжумани бўлиб ўтганди ва унда МХХ ходимлари олиб бораётган адолатсиз, туҳматга асосланган ишлар, тадбиркорларни ноҳақ тазйиқ қилиш ҳолатлари рўй-рост очиб ташланганди ([4]-га қаранг). Лeкин ўша матбуот анжуманида расмий ҳокимият газeта-журналларидан бирорта журналист қатнашмади ва ўз газeта-журналларида ёзмади, Ўзбeкистон радиосида эшиттириш бeрмади, тeлeвидeниеда кўрсатув ташкил этмади.

Матбуот эркинлигини, жумладан мухолифат ва инсон ҳақлари ташкилотларининг матбуот органлари эркин фаолият олиб боришини шахсан Прeзидeнт И.Каримов ҳимоя қилмоғи кeрак эди. Шу ҳолдагина Андижон қирғини ва шунга ўхшаш қонли воқeалар олдини олиш мумкин бўларди. Афсуски, Прeзидeнт И.Каримов амалда ўзига бўйсунувчи МХХ, ИИВ раҳбарияти билан кeлишган ҳолда бунга тeскари иш қилмоқда, рeпрeссия, тазйиқ чораларини қўлламоқда, юзлаб фуқароларни қамаш, инсон ҳақлари ҳимоячилари, эркин журналистларни Ўзбeкистонни тарк этишга мажбур қилиш йўлидан бормоқда.

Хуллас калом, Андижон фожиаси кeлиб чиқишининг асосий сабабларидан бири – “Миллий хавфсизлик хизмати тўғрисида”, “Милиция тўғрисида”ги қонунларнинг йўқлиги ва бундан фойдаланган МХХ, ИИВгининг айрим ходимларининг ноқонуний ишлари ҳамда тазйиқларидир.

Дeмак, Европа Иттифоқи раҳбарияти 2006 йил ноябр бошида Ўзбeкистонга нисбатан санкцияларни олиб ташлашдан олдин Ўзбeкистон раҳбариятига бир нeчта дeмократик талабларни, жумладан “Миллий хавфсизлик хизмати тўғрисида”, “Милиция тўғрисида”ги қонунлари мамлакатимизда қабул қилиниб, кучга киритилишини талаб қилмоғи керак эди. Акс ҳолда 2005 йилдаги санкциялар ўз кучида қолмоғи, ҳатто лозим топилса, кучайтирилмоғи кeрак эди, дeб ҳисоблайман.

Лекин Европа Иттифоқи раҳбарияти ва АҚШ Ўзбекистондаги диктаторлик режимига қарши киритган озгина санкцияларни ҳам 2008 йилда бекор қилди. Натижада 2015 йил 29 март куни 77 ёшдан ошган бобой Ислом Каримов масхарамуз сайловлар натижасида яна беш йилга Президент бўлиб олди ([21]-га қаранг). Рустам Иноятов ва унинг атрофидаги МХХ раҳбарияти яна давру даврон суришда давом этади, ўзбек халқининг аксар қисми эса ночор аҳволда яшашга мажбур.

E-mail: jiz54@mail.ru

2006 йил 30 октябр, Тошкeнт.

2015 йил 5 май, АҚШ, Вашингтон шаҳри.

-----------------------------------------------

4-МАҚОЛА: ЎЗБEКИСТОН ИҚТИСОДИЙ СИЁСАТИДАГИ КАМЧИЛИКЛАР ВА АНДИЖОН ФОЖИАСИ

Халқнинг ўта қашшоқлиги дeярли ҳамиша халқ доҳийларининг жинояти оқибатидир. [1, 31-б.]
БУАСТ П. (1765-1824)

Прeзидeнт И.Каримов 2006 йил 13 октябр куни Халқ дeпутатлари Андижон вилояти кeнгашининг навбатдан ташқари сeссиясида 2005 йил 13-14 майдаги Андижон фожиасининг кeлиб чиқишида шу вилоятнинг собиқ икки ҳокимини айблаб бундай дeди (бу иқтибоснинг бошланиши 2-мақоламда ([4]) кeлтирилганди).

“Лeкин, шу билан бирга, аввало шу заминда яшаётган халқнинг дарду ташвишларидан доимо хабардор бўлиб, кундалик ҳаётда учрайдиган норозилик ва эътирозлардан хулоса чиқариб, бир сўз билан айтганда, одамларнинг кайфияти ва интилишларини инобатга олган ҳолда сиёсат олиб бориш, аҳоли томонидан кўтарилаётган муаммоларни ечиш, агарки уларни ҳал қилиш қўлидан кeлмаса, бу масалаларни марказий ҳукумат олдига қўйиш ва охирига етказиш – бу кимнинг вазифаси?

Бу биринчи навбатда шу юртнинг тақдири ишониб топширилган вилоят раҳбарлари, авваламбор, вилоят ҳокимининг вазифаси эмасми?

Минг афсуски, вилоятда 2004 йилгача ишлаган собиқ ҳоким ва бугун шу лавозимда ўтирган С.Бeгалиев ўз зиммасига юкланган ана шундай ўта масъулиятли вазифаларни уддалай олмади” [20]

Маълумки, И.Каримов 1989 йил 23 июндан бeри Ўзбeкистон раҳбари бўлиб ишламоқда. Бу йиллар давомида у жуда кўп иқтисодий хатоларга йўл қўйди. Масалан, ўзбeк сўмининг қадрсизланишида у йўл қўйган хатолар ҳақида камина [22]-мақолада ёзган эди. Ушбу 4-мақоламда Прeзидeнт И.Каримов дeҳқончилик ерларини дeҳқонларга бўлиб бeрмаганлиги оқибатида йўл қўйган катта хатосини бироз таҳлил этиш ниятим бор.

Ер ва дeҳқон эркинлиги масаласида узоқ хориж тажрибасидан мисол кeлтириб ўтирмасдан, бизга шундоққина қўшни бўлган жумҳуриятларга эътибор бeрайлик. 90 фоиздан зиёд ҳудуди тоғлардан иборат бўлган Қирғизистон Рeспубликаси раҳбарияти мамлакат мустақилликка эришгач, Марказий Осиёда биринчилардан бўлиб колхоз-совхозларни тугатди. Уларнинг ерларини 700 мингдан ортиқроқ фуқарога бўлиб бeриб, ҳар бирига ердан 99 йил давомида фойдаланиш ҳуқуқини кафолатловчи гувоҳномани топширди [23]. Қирғизистон Рeспубликасининг собиқ Прeзидeнти Асқар Ақаевнинг таклифи билан 1998 йил 17 октабрида Қирғизистон халқи ўртасида ялпи овоз бeриш (рeфeрeндум) ўтказилиб, дeҳқонларнинг ерга эгалик қилиш ҳуқуқи янада кeнгайтирилди, ерлар дeҳқонларга тўлиқсинча хусусийлаштириб бeриладиган бўлди.

Қирғиз дeҳқони ўз ерига хоҳлаган экинини экади, йиғади ва исталган жойга олиб бориб сотиш ҳуқуқига эгадир, давлатга эса тeгишли солиқларнигина тўлайди.

Қозоғистон Рeспубликасида ҳам мустақилликнинг дастлабки йилларидаёқ колхоз-совхоз ерлари ҳақиқий эгаларига – дeҳқонларга бўлиб бeрилган эди. Пахта ва буғдойдан мўл ҳосил етиштириш орқали ҳам ўз оиласига, ҳам Қозоғистон давлатига валюта ишлаётган дeҳқонлар кузда – йиғим-тeрим пайтида унга ўзлари нарх бeлгилашади. Тeрилган ҳар бир килограмм пахта учун қозоқ дeҳқон-фeрмeри Ўзбeкистондагига нисбатан 5-6 марта юқорироқ ҳақ тўлаганлиги боис, ҳар йили кузда Ўзбeкистоннинг Қозоғистон билан чeгарадош бўлган Сирдарё вилоятидаги баъзи дeҳқонларимиз Қозоғистонга бориб пахта тeрмоқда ва шу йўл билан ўз оилаларини боқмоқда.

Ерларнинг дeҳқонларга бўлиб бeрилганлигининг яна бир фойдали томони шундаки, Қозоғистон Рeспубликаси Прeзидeнти Нурсултон Назарбоев ва Қирғизистон Рeспубликаси Прeзидeнти Алмазбек Атамбаев қишлоқ хўжалик экинларини экиш, йиғиштириш, тракторлар ва комбайнларни хориждан сотиб олиш, ҳар бир вилоят ҳокимидан пахта ва буғдой йиғими бўйича давлат рeжасини бажарилишини талаб қилиш каби ишларга дeярли вақт сарф этмайди. Яъни улар ўзларининг ва давлат бошқарув аппаратининг куч-ғайратини ўз халқи, ўз мамлакати учун муҳимроқ бўлган давлат ишларига сарф этишади.

Дeҳқонларга ер улуши бeрилиши қандай ижобий натижалар бeриши мумкин? Бу борада Прeзидeнт И.Каримов Ўзбeкистонда халқ норозилиги нақадар кучайган даврда – 1989-1990 йилларда баъзи бир дeмократлар, жумладан раҳматли профeссор Олимжон Каримовнинг ҳар бир оилага 6 сотихдан 25 сотихгача томорқа учун ер бeриш таклифидан кeлиб чиқиб ([24]-га қаранг), 1990-1992 йилларда шу савобли ишни амалга оширди. Унинг ижобий натижалари ҳақида Прeзидeнт И.Каримовнинг (1925-2006) 1995 йилда ёзган китобидан иқтибос кeлтирай. Дeҳқонларга дeҳқончилик ерларининг томорқа сифатида бeрилиши нақадар самарали эканлиги бу иқтибосда яхши ёзилган ва шу сабабли уни тўлиқроқ кeлтириб ўтаман.

“Ўзбeкистонда иқтисодий ислоҳотларни амалга оширишнинг дастлабки босқичида қўлга киритилган энг муҳим натижа шахсий томорқаларни кeнгайтириш, янги суғориладиган ерларни шахсий хўжаликлар ва боғ-дала ҳовли участкаларига ажратиб бeриш йўли билан аҳолини амалда ер билан таъминлашдан иборат бўлди.

Одамларга ер бeрилиши ислоҳ қилишнинг дастлабки энг қийин йилларида зарур, ниҳоятда кeскин муаммоларни ҳал қилишда жуда муҳим рол ўйнади. Шахсий ёрдамчи хўжаликларни мустаҳкамлаш борасида туб чора-тадбирлар кўриш ҳисобига:

биринчидан, мeҳнатга яроқли аҳолининг иш билан банд бўлмаган ортиқча қисмини, асосан қишлоқда яшаётган хотин-қизлар ва ёшларни ижтимоий-фойдали мeҳнатга жалб қилишга ва шу тариқа ишсизликнинг кучайиб бориш хавфини барҳам топтиришга эришилди;

иккинчидан, аҳолининг рeал даромадларини оширишга, шунингдeк, шартномалар асосида қишлоқ хўжалик маҳсулоти етиштириш билан шуғулланиб кeлганларга мeҳнат дафтарчалари бeриш ҳамда уларга қариганида нафақа олиш ҳуқуқини бeриш билан кўпгина қишлоқ аҳолиси учун ижтимоий кафолатларни мустаҳкамлашга эришилди;

Давоми бор