Шухратжон АХМАДЖОНОВ.

МОЙ ЖАЛОБА ОТ 13-21 ОКТЯБРЯ 2010 ГОДА (на английском и русском языке)

President and CEO
Cynthia A.Metzler
Director of Operations SCSEP – East
Michi McNeace
Director of Operations SCSEP – West
Jean Bennet
Manajer of Programm Adminstration, KY CSC
Sonya Spenser-Johnson
Refugee from Uzbekistan (born 01.20.1954)
Address:
585, S.Curtis Rd., apt. # 8
Boise, Idaho 83705
Mobile phone: (208) 949-1296
Shuhratjon Ahmadjonov

C O M P L A I N T

Dear Sirs!

I have received on September, 22nd, 2010 the letter from madam Sonya Spenser-Johnson. Answering this letter I has decided to address to you with the complaint to very low level of work of some employees Experience Works from branch in Boise.

On April, 5th, 2010 in Internetional Rescue Committee (IRC) me have acquainted with employees Experience Works (EW) from branch in Boise supervisor Lloyd Willamson and Employment and Training Coordinator Gerry Autry. They have told that the Government of the USA finanse the program the Senior Community Service Employment Program (SCSEP), and that EW receiving the finance from this program help to find work for people is more senior 55 years.

Gerry A. Has told that it is necessary for me to undersign for 25 documents. When has undersigned for 5-6 documents, I have asked to give me a copy of these documents. He has told that today isn't able to do it. But tomorrow he to send copies of documents through a fax. They asked about mine pregoing places of work, my focus of interest, knowledge computer and the Internet and still set of similar questions. My answers have written down in questionnaires and have asked to undersign. I have undersigned.

Has passed one, two, three week. They in IRC haven't sent a copy of 25 documents.

On April, 28th, 2010 in IRC has met Gerry A. I have greeted and have asked about a copy of documents. He didn't think at all to ask an apology for delay of sending of a copy of documents. He has told: “You still undersign at 8-10 documents and I then will send you all copies together”.

I have told: “You promised that copies of 25 documents will send next day. Has passed 23 days. You haven't sent a copy of 25 documents. I yet won't receive a copy of these documents, under other documents the signature I will not put”.

Gerry A. has told: “You so don't speak. Here America. We are Americans”.

I have answered: “You promised to send copies of documents next day. Has passed 23 days and you haven't executed the promise. Americans having read sign not one document. I the Uzbek and having believed your promises has signed 25 documents. You haven't executed the promise. Still say that you are an American”.

Gerry A. has promised: “Copies of documents tomorrow till the evening I will send, on Friday receive”.

It pulled even the whole week. As a result of May, 5th, 2010 I have received from hands of employee IRC Lana Whiteford documents on 28 pages under which were mine 17 signatures (some documents were on two pages with one mine the signature).

Gerry A. After April, 21st, 2010 in IRC hasn't come and didn't call.

I to translator Yura Malakhov have told on July, 16th, 2010: in April met employee EW Gerry A. But on results has informed nothing. I have given it number of office number Gerry A. Also has asked to learn about search results of work for me. Yura to me by phone has told that some times called Gerry A., but the exact answer hasn't received.

I have thought: “to Mean to me it is necessary to descend in office Gerry A. and to talk to it”. On July, 21st, 2010 at 11.10 a.m. I have come to its office (the address: Experience Works, Inc. 2115 Vista Avenue, Suite A. Boise, ID 83705, Phon 208-429-8077; Fax 208-429-8084).

It has come into a small room and has brought wash business (folder). Our conversation proceeded about two hours. It has filled some more documents. But didn't ask me to append the signature. Probably there were enough my signatures in pregoing documents. Questions and answers were in English. He on mine wrote the questions and answers to the request on a paper. I found transfer of some words in the dictionary and answered in English.

On July, 26th (Monday 2010) has called me approximately 25 aje Russian man Yura Hegaj. He has told that Gerry A. has found for me work and that it will translate our conversation. Yura Hegaj has brought me to the shop located in 650 foot (200 meters) from our house. The shop address: 5823 West Franklin Rd. Boise, ID 83709; Phon: 208-968-2666.

Approximately 27 summer man was the manager in shop. We have greeted. He has called Gerry A. It has shown me halls and rooms. The shop has been organized by the former military men was serve in Iraq. Some inhabitants Boise and vicinities in shop hand over things some become outdated and unnecessary them. When we have come in inner the big hall, the manager to me has shown back a door and has told: «If the person has brought things and has knocked at a door, open a door and helped at unloading of things». It has shown the laid things and has told: «We sort the brought things and we clean. Then the employee to take out in a hall and stacks on regiments».

The manager showing set of things laid on the right, has told: «These things will be sent military men to Iraq».

Has come Gerry Autry. By this time the director of shop Robert Gillespie has come also. The director has greeted us and has invited in the big room. Have sat down on armchairs behind the big table. Gerry A. has asked me to undersign on two documents. Translator Yura Hegaj has short given the explanatory about these documents. I have undersigned.

The director has asked me a question: «Will work five days for four hours or four days for five hours?» I have answered: «it is better four days for five hours». The director has told: «you will work on Wednesday, Thursday, Friday, Saturday from 9 o'clock till 2 o'clock, agree?». I have answered: "Yes". It: «on July, 28th – on Wednesday will come for work».

In the end of conversation I have asked the card of the director. It has given. In a card the shop name, its address and other data are resulted.

“Vets 4 Success Thrift Story
Supporting Idaho Veterans and their Families
Robert Gillespie
Executive Director
208-440- 5735
rgillespie@vets4success.org
5823 West Franklin Rd. Boise, ID 83709
208-968-2666
www.vets4success.org”

Pay attention: between the employer for work, that is the director of shop Robert G. and I – arriving for work haven't been sign the labor contract or the list of charged works. In this document it was necessary to write precisely: the head of establishment can charge what works to the worker. Only in this case it is possible to define precisely: the head of establishment because of absence in the contract hasn't the right to charge what works. Thanks to it document I who absolutely not aren't knowing laws of the USA the refugee, would learn in what consists my duties on a new place of work.

Translator Yura Hegaj could tell about it. But, in my opinion, it doesn't have license for work as the translator. Therefore he doesn't know such simple question.

I on July, 28th at 8.45 o'clock have come for work to shop. The director and the manager were in shop. Have greeted. The manager has given me an apron. I have dressed. It has accompanied me in a shop court yard. There there was almost empty big iron container in the size at length more than 8 foot (2,5 meter), width 5 foot (1,5 meter) and in height 5 foot (1,5 meter). Near it were set of boxes with not sold and rejected things. He has told that these things should be thrown inside the container and to sweep a court yard.

I within 1,5 hours of a thing have thrown inside the container and have swept a court yard. The director was in a hall. I have told that have finished work. Director Robert G. something has told to one of workers. The worker has accompanied me in an internal hall and wanted to give me a mop and a bucket. I to it have told: “I am no wash floor”.

It left in a hall and to the director has told about my refusal. I have come behind the working. Therefore I to the director have told: “I am no wash floor, no clean toilet. It is no contract. Other jobs, please”. After all we with the director didn't agree about it, the contract didn't make also a copy of the contract it to me didn't give.

Director Robert G. has a little thought also something has told in English. Then me has accompanied in the office. It in computer has typed words in English and by means of the compiler has translated into Russian. While he wrote on computer, I have called in IRC to case-manager Robiou Manzo and have told that on work has developed a non-standard situation.

Robert G. has printed on a paper and to me has given. On it has been written the following: “Take the rest of today off. I need to speak with Experience Works”. On the bottom part of sheet this phrase has been written in Russian.

I couldn't object or argue with director Robert G. Therefore I have answered “O’kay” and in subsidiary a premise have dressed the shirt, took a bag and have gone home.

I have come on August, 4th, 2010 to office Experiense Works to talk with Gerry A. Have greeted. Between us has begun discussion. I have asked to write down the words on a sheet of paper. He has started to write.

In the end of our conversation I have asked the permission to take these 4 sheets of paper with myself (I apply their copy in the complaint).

Gerry A.: “In work place everybody needs to help. Bathrooms need to be cleaned. I clean bathrooms here.”

I have answered: “Between the employer and getting a job by the person should be the contract is concluded. It should consist of 10-15 points written on one-two pages. In these points should be it is listed: the worker should do what works. The employer should acquaint and both should put the signature under this contract. In this case not to arise misunderstanding. To me such contract haven't shown and haven't given”. (I these and other thoughts spoke English using the dictionary.)

Gerry A.: “Sometimes jobs or work will be expected that is not in a contract. Boss expects assignments to be completed”.

I have told: «That there was no misunderstanding, all the same there should be a contract».

Gerry A.: “Will you refuse assignment if it is not written?”.

I have answered orally. Here Gerry A. has asked me to write on a paper.

I have written: “Boss can ordered alles, any, anyone: washer floor, clean toilet, kill men” and orally in English has added: “I not the killer”.

Gerry A.: “If you are part of the crew those jobs are part of your duties written or not. Many jobs have move duties that are not in contract”.

I have told: “I consider: any both parties should agree and conclude the contract”.

Gerry A. has written: “Do you refuse to clean toilets at work? Why?” Also has turned a paper in my party.

I have written: “To clean toilets have individual women. In women and boss have contract: cleans toilet, washer floor. In woman named charwomen” (I have underlined a word charwomen).

Gerry A. without having found answer my words again has started to write on behalf of all Americas.

Gerry A. has written: “In America men clean toilets and wash floors for a job” also has put an end.

Words Gerry Autry about all men of America is any more in what frameworks. Therefore I have orally answered with one beautiful phrase.

I have asked a question: “you say that all American men clean’s a toilet on work. The US president too to clean a toilet in the White House?”

Gerry A. couldn't answer and began to stammer. At this time there was an interesting case: it appears supervisor Lloyd Willamson - head Gerry A. sat in the next room and listened to our conversation. It having heard my words about the American President, fast paces has approached to us. It having approached to me from this party, has started loudly and to speak nervously in English. I have turned to it and have told: “Excuse me, you too quickly speak. I can't understand your words. Write please on a paper you said words”.

Gerry A. has understood that its last words were too not correct. I while spoke with Lloyd W., he has made the amendment: it since a point, put in the end of the offer, has put a dash and has added two words: “- honest work”.

Lloyd W. has told: “My words will write Gerry”. Gerry A. has started to write correcting words of the chief a little. Lloyd W. has said some more word and has left in the office.

Gerry A. on behalf of the head has written following words: “Only certain jobs are you qualified for because of lack of language. When you learn English and job experience is more then you can have better job – butnow to earn money you may have to clean toilets as part of a job”.

I have started to translate this text by means of the dictionary by recording on the same sheet of paper.

Gerry A. on a paper has written following words: “This is America, not Russia. Here cleaning toilets is honorable work”. I having read these words, has told: «I not from Russia, and from Uzbekistan, I the Uzbek». It took a paper from my hands, has deleted a word “Russia”, from above has written “Uzbekistan” and has returned me a paper.

I have written: “If honorable work → boss clean” (here I haven't remembered a word in English and has put an arrow).

Gerry A. has written: “He cleans ↔ you clean – both clean” (it as well as I, have drawn an arrow, but directed in both parties).

I have told: «Having lived so much years not to time didn't see that the head in a public place cleaned a toilet».

Gerry A. has written following words on a paper: “No toilet – no job. It is part of the job”.

I have told: «If God to allow, I the two university educations will earn the piece of bread without washing of floors and toilet cleaning».

Gerry A. has asked a question on my age. I have answered: “56 years”. He has written: “I am 57. I clean toilet. You are too proud and stubborn”.

I have written: “Every men solve, decide self” also has added orally: “clean toilet or other job”.

On it our discussion has ended. Gerry A. to me has given 4 sheets of paper on which wrote to discussion time, and two more page text “Janitor”. I have thanked. I having addressed to the women, sitting in this room, has once again asked an apology having told “I am sorry” and has said goodbye.

I the complaint apply 4 sheets of paper, received from Gerry Autry.

Some total thoughts.

1. I having believed employees Experience Works of branch in Boise supervisor Lloyd Willamson and Employment and Training Coordinator Gerry Autry, has wasted precious time from April, 5th till August, 4th, 2010. I belief and respect for America and Americans was high. It appears and in the USA there are the people similar Gerry Autry and Lloyd Willamson: they on the duties looked it is indifferent and it is bad. I till today remain the unemployed.

2. I consider that 1,5 hour work is on July, 28th, 2010 organized against me provocation. Absence of the contract, without explanation mine the duties on a place of work and not delivery to me of its written variant have led to infringement of mine the right to work. After all the director of shop Robert G. has charged me work not provided in the contract and the mutual arrangement.

3. If employees of branch in Boise organization Experience Works can't find work to refugees except washing of floors and toilet cleaning the branch name in Boise should be renamed on “Works Washer Floor” or “Works Cliyenth Touliet”.

4. Employee Experience Works Gerry Autry and resettlement program specialist IRC Rabiou Manzo to me have some times told: I should by cleaning of a toilet and washing of floors to deserve trust of Americans. Employees of the Supreme Commissariat on Affairs of Refugees of the United Nations Organization, and also responsible persons appointed the Government of the USA check more than one year each refugee, including me. And only after such check have harbored in the USA. Really it it is not sufficient for some bureaucrats in Boise? Negativity and abusiveness that we are refugees by cleaning of a toilet and washing of floors appears should gain trust of these and some similar bureaucrats.

5. That there were no various misunderstanding between the employer and getting a job by the refugee, they should undersign under the labor contract or under the list of ordered concrete kinds of works. Thanks to it the refugee who is getting a job and yet not knowing laws of the USA learns: in what consists its duties on a new workplace, manufacture or establishment. Only in this case it becomes known: the head what kinds of works hasn't the right to order because of absence of record in the contract.

6. Heads Experience Works should put the end concerning attraction of the people who do not have the license of the translator. Employees as Gerry Autry, not observing these requirements, of the first time on the basis of laws of the USA should receive the prevention, and at repeated infringement of laws it is necessary to involve them in judicial responsibility.

7. Gerry Autry and its head Lloyd Willamson have received the finance from the Federal program of the USA under a pretext job search for me. They didn't search more than three months for a place for work. Because of provocative 1,5 hour works on July, 28th, 2010 they had an opportunity justifications. But they, first, during discussion of granting of work for me, as the translator have invited the person, not having the license of the translator; secondly, no contract or the list of my duties on work have given to me; thirdly, also haven't given the document that more than 55 years and the director of shop to what weight can order to me at a raising of weights.

8. Heads IRC on August, 18th, 2010 under a pretext «Because of appearance at work and income reception» have in writing informed about stop to the economic, financial help. The income has made only hardly more than 13 US dollars. That is has sufficed on one hairstyle of hair. I will remind: management IRC term of could reception of the financial help the formulation: “because of suspend the economic, financial help”. As on August, 31st, 2010 it was executed 8 months from the date of my arrival in Boise. But they specially do an accent on this provocative 1,5 hour work and stop under a pretext «Because of appearance at work and income reception».

9. Now at filing of application I should specify in new work about 1,5 hour works in this shop. The new head employing me, can call the director of shop Robert G. The director will speak hardly about me good’s, that is it most likely will give about me the bad information. And it to complicate my device on new a work place.

10. Some people as Gerry Autry, accuse me in ignorance of English language. By the way, both with it, and with other officials our conversations have passed basically without participation of the translator. I since June, 1st, 2010 in English Language Center study in group of the fifth level (only 7 levels). Also in addition I am engaged in studying of English language in Collej of Western Idaho in 4-level group (in Collej only 6 levels). Some refugees is worse me know English language. But they in Boise work in such places where from them don't demand washing of floors or toilet cleaning. Therefore I consider that their charges about we wash ignorance of English language, aren't correct.

I as the journalist and the legal expert have written the big article in the Uzbek language under the name «АКШда 1,5 соатлик ишга доир провокация» («The Provocation connected by 1,5 hour work in the USA») and have published on a site www.yangidunyo.com on September, 10th, 2010 (it consist from 15 paragraphs).

I in the end of article 13-paragraph have written following: “Employees Experience Works from branch of staff Тeхас have assisted in employment of 101-year-old (!) elderly citizen Jack Borden. This page of a calendar is named “America’s Outstanding Oldest Worker”.

I hope that management Experience Works to arrange check of work of branch in Boise and will give correspond an estimation to the above-stated disgrace.

The appendix. Four pages of the discussion spent between me and Gerry Autry on August, 4th, 2010.

Yours faithfully

Shuhratjon Ahmadjonov,
human right activist, freeline journalist and refugee

October 13-22, 2010.

The USA, Boise (Idaho)

--------------------------------------------------
--------------------------------------------------

МОЙ ЖАЛОБА ОТ 13-21 ОКТЯБРЯ 2010 ГОДА

Президенту и генеральному директору
Синтия Мецлер
Директору по эксплуатации ГКГСЭ - Восток
Мичи Макнис
Директору по эксплуатации ГКСЭП - Запад
Жан Беннет
Менеджеру по администрированию программ, KY CSC
Соня Спенсер-Джонсон

Беженец из Узбекистана (20.01.1954 г.р.)
Адрес:
585, S.Curtis Rd., Кв. # 8
Бойсе, Айдахо 83705
Мобильный телефон: (208) 949-1296
Шухратжон Ахмаджонов

ЖАЛОБА

Дорогие Господа!

Я 22 сентября 2010 года получил письмо от госпожи Sonya Spenser-Johnson. Отвечая на это письмо я решил обратиться к Вам с жалобой на очень низкий уровень работы некоторых сотрудников Experience Works из отделения в Boise.

5 апреля 2010 года в Internetional Rescue Committee (IRC) меня познакомили с сотрудниками Experience Works (EW) из отделения в Boise supervisor Lloyd Willamson and Employment and Training Coordinator Gerry Autry. Они сказали, что Правительство США финанасирует программу the Senior Community Service Employment Program (SCSEP), и что EW получая финансы из этой программы помогают найти работу для людей старше 55 лет.

Gerry A. сказал, что мне необходимо расписаться в 25 документах. Когда расписался в 5-6 документах, я попросил дать мне копию этих документов. Он сказал, что сегодня не может это сделать. Но завтра он отправить копии документов через факс. Они распросили о моем предидущих местах работы, мой круг интересов, знание компютера и Интернета и еще множество аналогичных вопросов. Мои ответы записали в анкетах и попросили расписаться. Я расписался.

Прошло одна, две, три неделя. Они копии 25 документов в IRC не отправили.

28 апреля 2010 года в IRC встретил Gerry A. Я поздоровался и спросил о копии документов. Он даже не думал попросить извинение за опоздание отправки копии документов. Он сказал: “Вы еще распишитесь в 8-10 документах и я потом отправлю вам все копии вместе”.

Я сказал: “Вы обещали, что копии 25 документов отправите на следующий день. Прошло 23 дня. Вы копии 25 документов не отправили. Я пока не получу копии этих документов, под другие документы подпись ставить не буду”.

Gerry A. сказал: “Вы так не говорите. Здесь Америка. Мы – американцы”.

Я ответил: “Вы обещали отправить копии документов на следующий день. Прошло 23 дня и вы свое обещание не выполнили. Американцы не прочитав не подписывают не один документ. Я узбек и поверив вашим обещаниям подписал 25 документов. Вы свое обещание не выполнили. Еще говорите, что вы – американец”.

Gerry A. пообещал: “Копии документов завтра до вечера отправлю, в пятницу получите”.

Он тянул еще целую неделю. В результате 5 мая 2010 года я получил с рук сотрудницы IRC Lana Whiteford документы на 28 страницах, под которыми был мой 17 подписей (некоторые документы были на двух страницах с одним моим подписью).

Gerry A. после 21 апреля 2010 года в IRC не пришел и не звонил.

Я 16 июля 2010 года переводчику Юра Малахову рассказал: в апреле встречался с сотрудником EW Gerry A. Но о результатах ничего не сообщил. Я ему дал номер рабочего телефона Gerry A. и попросил узнать о результатах поиска работы для меня. Юра мне по телефону сказал, что несколько раз звонил Gerry A., но точного ответа не получил.

Я подумал: “Значить мне самому надо сходить в офис Gerry A. и поговорить с ним”. 21 июля 2010 года в 11.10 a.m. я пришел в его офис (адрес: Experience Works, Inc. 2115 Vista Avenue, Suite A. Boise, ID 83705, Phon 208-429-8077; Fax 208-429-8084).

Он зашел в маленькую комнату и принес мой дело. Наша беседа продолжался около двух часов. Он заполнил еще несколько документов. Но не просил меня ставить подпись. Видимо был достаточно мои подписи в предидущих документах. Вопросы и ответы были на английском языке. Он по моему просьбе свои вопросы и ответы писал на бумаге. Я перевод некоторых слов находил в словаре и отвечал на английском языке.

26 июля (понедельник) 2010 года мне позвонил приблизительно 25 летний русский мужчина Юра Хегай. Он сказал, что Gerry A. нашел для меня работу и что он будет переводить нашу беседу. Юра Хегай меня привез в магазин, расположенный в 200 метрах от нашего дома. Адрес магазина: 5823 West Franklin Rd. Boise, ID 83709; Phon: 208-968-2666.

Приблизительно 27 летний мужчина был менеджером в магазине. Мы поздоровались. Он позвонил Gerry A. Он показал мне залы и комнаты. Магазин был организован бывшими военными отслуживщие в Ираке. Некоторые жители Boise и окрестности в магазин сдают некоторые устаревшие и ненужные им вещи. Когда мы зашли в внутренный большой зал, менеджер мне показал задний дверь и сказал: «Если человек принес вещи и постучал в дверь, откройте дверь и поможите при разгрузке вещей». Он показал уложенные вещи и сказал: «Мы привезенные вещи сортируем и чистим. Затем сотрудник выносить в зал и укладывает на полки».

Менеджер показывая множество вещей уложенных справа, сказал: «Эти вещи будут отправлены военнослужащим в Ирак».

Пришел Gerry Autry. К этому времени пришел и директор магазина Robert Gillespie. Директор с нами поздоровался и пригласил в большую комнату. Сели на кресла за большим столом. Gerry A. попросил меня расписаться на двух документах. Переводчик Юра Хегай кратко дал пояснение об этих документах. Я расписался.

Директор мне задал вопрос: «Будете работать пять дней по четыре часа или четыре дня по пять часов?» Я ответил: «Лучше четыре дня по пять часов». Директор сказал: «Вы будете работать в среду, четверг, пятницу, субботу с 9 до 2 часов, согласны?». Я ответил: «Да». Он: «28 июля – в среду придете на работу».

В конце беседы я попросил визитную карточку директора. Он дал. В карточке приведены название магазина, его адрес и другие сведения.

“Vets 4 Success Thrift Story
Supporting Idaho Veterans and their Families
Robert Gillespie
Executive Director
208-440- 5735
rgillespie@vets4success.org
5823 West Franklin Rd. Boise, ID 83709
208-968-2666
www.vets4success.org”

Обратите внимание: между нанимателем на работу, то есть директором магазина Robert G. и мною – поступающим на работу не был подписан трудовой договор или список поручаемых работ. В этом документе надо было точно написать: руководитель учреждения какие работы может поручать работнику. Только в этом случае можно точно определить: руководитель учреждения из-за отсутствия в договоре какие работы не имеет право поручать. Благодаря этому документу я, совершенно не знающий законы США беженец, узнал бы в чем заключается мои обязанности на новом месте работы.

Об этом мог бы сказать переводчик Юра Хeгай. Но, по-моему, у него нет лицензия для работы переводчиком. Поэтому он не знает такой простой вопрос.

Я 28 июля в 8.45 часов пришел на работу в магазин. Директор и менеджер находились в магазине. Поздоровались. Менеджер мне дал передник. Я одел. Он меня сопроводил во двор магазина. Там находился почти пустой большой железный контейнер размером в длину более 8 foot (2,5 метр), ширину 5 foot (1,5 метр) и в высоту 5 foot (1,5 метр). Возле него находились множество коробок с не проданными и отбракованными вещами. Он сказал, что эти вещи надо перебросить во внутр контейнера и подмести двор.

Я в течение 1,5 часов вещи перебросил во внутр контейнера и подмел двор. Директор находился в зале. Я сказал, что закончил работу. Директор Robert G. что-то сказал одному из рабочих. Рабочий сопроводил меня во внутренний зал и хотел мне дать швабру и ведро. Я ему сказал: “I am no wash floor” («Я не буду мыть пол».

Он вышел в зал и директору сказал о моем отказе. Я пришел за рабочим. Поэтому я директору сказал: “I am no wash floor, no clean toilet. It is no contract. Other jobs, please” («Я не занимаюсь мытьем пола и чисткой туалета. Это нет в контракте. Другую работу, пожалуйста»). Ведь мы с директором об этом не договаривались, договор не составляли и копию договора он мне не давал.

Директор Robert G. немного подумал и что-то сказал на английском языке. Затем меня сопроводил в свой кабинет. Он в компютере набрал слова на английском и с помощью транслятора перевел на русский язык. Пока он писал на компютере, я позвонил в IRC кейс-менеджеру Robiou Manzo и сказал о том, что на работе сложился нестандартная ситуация.

Robert G. напечатал на бумаге и мне отдал. На ней был написан следующее: “Take the rest of today off. I need to speak with experience works” («Возьми выходной на остаток дня. Мне нужно говорить с Experience Works»). На нижней части листа эта фраза была написана на русском языке.

Я не мог возразить или спорить с директором Robert G. Поэтому я ответил “O’kay” и в подсобном помещение одел свою рубашку, взял сумку и пошел домой.

Я 4 августа 2010 года пришел в офис Experiense Works, чтобы поговорить с Gerry A. Поздоровались. Между нами начался дискуссия. Я попросил записать на листе бумаги свои слова. Он начал писать. В конце нашей беседы я попросил разрешение взять эти 4 листа бумаги с собой (их копию я прилагаю в свою жалобу).

Gerry A.: “In work place everybody needs to help. Bathrooms need to be cleaned. I clean bathrooms here.”
(Джерри А. «На работе всем нужно помогать. Ванные комнаты нуждаются в уборке. Я убираю здесь ванные комнаты»).

Я ответил: “Между нанимателем и устраивающийся на работу человеком должно быть заключен контракт. Он должен состоять из 10-15 пунктов написанный на одной-двух страницах. В этих пунктах должно быть перечислен: работник какие работы должен делать. Наниматель должен ознакомить и оба должны поставить подпись под этот контракт. В этом случае не будеть возникать недоразумения. Мне такой контракт не показали и не дали”. (Я эти и другие свои мысли говорил на английском языке пользуясь словарем.)

Gerry A.: “Sometimes jobs or work will be expected that is not in a contract. Boss expects assignments to be completed”. (Джерри А. «Иногда ожидается работа или работа, не оговоренная в контракте. Босс ожидает, что задания будут выполнены»).

Я сказал: «Чтобы не возник недоразумения, все равно должно быть контракт».

Gerry A.: “Will you refuse assignment if it is not written?” (Джерри А. «Вы откажетесь от задания, если оно не написано?»).

Я ответил устно. Здесь Gerry A. попросил меня написать на бумаге.

Я написал: “Boss can ordered alles, any, anyone: washer floor, clean toilet, kill men” («Босс может приказывать все, что угодно, кого угодно: мыть пол, чистить туалет, убивать людей») и устно на английском добавил: “I don’t killer” («Я не киллер”).

Gerry A.: “If you are part of the crew those jobs are part of your duties written or not. Many jobs have move duties that are not in contract” (Джерри А.: «Если вы являетесь частью команды, эта работа является частью ваших обязанностей, написано или нет. На многих рабочих местах обязанности по переезду не оговорены в контракте»).

Я сказал: “Я считаю: всеравно обе стороны должны договориться и заключить контракт”.

Gerry A. написал: “Do you refuse to clean toilets at work? Why?” («Вы отказываетесь убирать туалеты на работе? Почему?") и повернул бумагу в мою сторону.

Я написал: “To clean toilets have individual women. In women and boss have contract: cleans toilet, washer floor. In woman named charwomen” («Туалеты чистять отдельные женщины. У женщин и начальника есть договор: она убирает унитаз, моет пол. Женщину называют по имени уборщица » (я подчеркнул слово charwomen).

Gerry A. не найдя ответь моим словам опять начал писать от имени всего Америки.

Gerry A. написал: “In America men clean toilets and wash floors for a job” («В Америке мужчины моют туалеты и моют полы на работе») и поставил точку.

Слова Gerry Autry о всех мужчинах Америки – это уже не в какие рамки. Поэтому я устно ответил одной красивой фразой.

Я задал вопрос: “Вы говорите, что все американские мужчины чистять туалет на работе. Президент США тоже чистить туалет в Белом Доме?”

Gerry A. не смог ответить и стал заикаться. В это время произошло интересный случай: оказывается supervisor Lloyd Willamson - руководитель Gerry A. сидел в соседней комнате и слушал наш разговор. Он услышав мои слова об Американском Президенте, быстрыми шагами подошел к нам. Он подойдя ко мне с этой стороны, начал громко и нервно говорить на английском. Я повернулся к нему и сказал: “Извините, вы слишком быстро говорите. Я не могу понять ваших слов. Напишите пожалуйста на бумаге вами произносимые слова”.

Gerry A. понял, что его последние слова были чересчур не корректные. Я пока говорил с Lloyd W., он внес поправку: он начиная с точки, поставленную в конце предложения, поставил знак тире и добавил два слова: “- honest work” («- честный труд»).

Lloyd W. сказал: “Мои слова напишет Gerry”. Gerry A. начал писать немного поправляя слова шефа. Lloyd W. произнес еще несколько слово и ушел в свой кабинет.

Gerry A. от имени своего руководителя написал следующие слова: “Only certain jobs are you qualified for because of lack of language. When you learn English and job experience is more then you can have better job – butnow to earn money you may have to clean toilets as part of a job” («Из-за недостатка языка вы подходите только для определенных должностей. Когда вы изучите английский язык и у вас будет больше опыта работы, у вас может быть получше - но теперь, чтобы заработать денег, вам, возможно, придется чистить туалеты как часть работы»).

Я этот текст начал переводить с помощью своего словаря путем записывания на этом же листе бумаги.

Gerry A. на бумаге написал следующие слова: “This is America, not Russia. Here cleaning toilets is honorable work” («Это Америка, а не Россия. Здесь уборка туалетов - дело почетное»). Я прочтя эти слова, сказал: «Я не из России, а из Узбекистана, я узбек». Он взял бумагу с моих рук, вычеркнул слово “Russia”, сверху написал “Uzbekistan” и вернул мне бумагу.

Я написал: “If honorable work → boss clean” («Если работа достойная → пусть начальник чистить» (здесь я не вспомнил слова на английском и поставил стрелку).

Gerry A. написал: “He cleans ↔ you clean – both clean” («Он чистит ↔ вы чистите - оба чистите») (он как и я, начертил стрелку, но направленную в обе стороны).

Я сказал: «Прожив столько лет не разу не видел, что руководитель в общественном месте чистил туалет».

Gerry A. написал следующие слова на бумаге: “No toilet – no job. It is part of the job” («Нет туалета - нет работы. Это часть работы»).

Я сказал: «Если Бог позволить, я своим двумя университетскими образованиями свой кусок хлеба заработаю без мытья полов и чистки туалета».

Gerry A. задал вопрос о моем возрасте. Я ответил: “56 лет”. Он написал: “I am 57. I clean toilet. You are too proud and stubborn” («Мне 57 лет. Я чищу туалет. Вы слишком горды и упрямы»).

Я написал: “Every men solve, decide self” и добавил устно: “clean toilet or other job” («Каждый мужчина решает сам» и добавил устно: «Чистить туалет или делать другую работу»).

На этом наша дискуссия закончился. Gerry A. мне дал 4 листа бумаги, на которых писали во время дискуссии, и еще двух страничный текст “Janitor” («Дворник»). Я поблагодарил. Я обратившись к женщинам, сидящих в этой комнате, еще раз попросил извинение сказав “I am sorry” и попрощался.

Я свою жалобу прилагаю 4 листа бумаги, полученный от Gerry Autry.

Некоторые итоговые мысли.

1. Я поверив сотрудникам Experience Works отделения в Boise supervisor Lloyd Willamson and Employment and Training Coordinator Gerry Autry, потерял драгоценное время с 5 апреля по 4 августа 2010 года. Мой вера и уважение к Америке и американцам был высок. Оказывается и в США есть люди, аналогичные Gerry Autry and Lloyd Willamson: они на свои обязанности смотрять безразлично и плохо. Я до сегодняшнего дня остаюсь безработным.

2. Я считаю, что 1,5 часовая работа 28 июля 2010 года – это организованная против меня провокацией. Отсутствие контракта, без обяснения моих круг обязанностей на месте работы и не выдача мне ее письменного варианта привел к нарушению моего право на труд. Ведь директор магазина Robert G. поручил мне работу не предусмотренную в контракте и взаимной договоренности.

3. Если сотрудники отделения в Boise организации Experience Works («Квалифицированная Работа») не могут найти работу беженцам кроме мытья полов и чистки туалета, то название отделения в Boise следует переименовать на “Works Washer Floor” («Работа по Мытье Полов» или «Чистка Туалета»).

4. Сотрудник Experience Works Gerry Autry and resettlement program specialist IRC Rabiou Manzo мне несколько раз сказали: я должен путем чистки туалета и мытья полов заслужить доверие американцев. Сотрудники Верховного Комиссариата по Делам Беженцев Организации Объединенных Наций, а также ответственные лица назначенные Правительством США более одного года проверяют каждого беженца, в том числе меня. И только после такой проверки дали убежище в США. Неужели это не достаточна для некоторых бюрократов в Boise? Самый негативность и оскорбительность в том, что мы – беженцы путем чистки туалета и мытья полов оказывается должны завоевать доверие этих и некоторых аналогичных бюрократов.

5. Чтобы не возникали различные недоразумения между работодателем и устраивающийся на работу беженцем, они должны расписаться под трудовой контракт или под список приказываемых конкретных видов работ. Благодаря этому беженец, устраивающийся на работу и пока не знающий законы США узнает: в чем заключается его обязанности на новом рабочем месте, производстве или учреждение. Только в этом случае станет известно: руководитель какие виды работ не имеет право приказывать из-за отсутствие записи в контракте.

6. Руководители Experience Works должны поставить конец по поводу привлечения людей, не имеющих лицензию переводчика. Сотрудники, как Gerry Autry, не соблюдающие эти требования, на первый раз на основе законов США должны получить предупреждение, а при повторном нарушение законов надо привлечь их к судебной ответственности.

7. Gerry Autry и его руководитель Lloyd Willamson получили финансы из Федеральной программы США под предлогом поиск работы для меня. Они более трех месяца не искали место для работы. Из-за провокационной 1,5 часовой работы 28 июля 2010 года они получили возможность оправдания. Но они, во-первых, во время обсуждения предоставления работы для меня, в качестве переводчика пригласили человека, не имеющий лицензию переводчика; во-вторых, мне никакой контракт или список моих обязанностей на работе не дали; в-третьих, также не дали документ о том, что мне более 55 лет и директор магазина до какого веса может приказывать при поднятие тяжестей.

8. Руководители IRC 18 августа 2010 года под предлогом «Из-за выхода на работу и получения дохода» письменно сообщили о прекрашение экономической, финансовой помощи. Доход составил всего-навсего чуть больше 13 долларов США. То есть хватило на одну стрижку волос. Напомню: руководство IRC мог приостановить экономическую, финансовую помощь формулировкой «Из-за окончания срок получения финансовой помощи». Так как 31 августа 2010 года исполнился 8 месяцев со дня моего прибытия в Boise. Но они специально делают ударение на эту провокационный 1,5 часовую работу и приостанавливают под предлогом «Из-за выхода на работу и получения дохода».

9. Теперь при подачи заявления на новую работу я должен указывать о 1,5 часовой работы в этом магазине. Новый руководитель, предоставляющий мне работу, может позвонить директору магазина Robert G. Директор вряд ли будет говорить обо мне хорошое, то есть он скорее всего даст обо мне нехорошую информацию. А это усложнить моего устройства на новую место работы.

10. Некоторые люди, как Gerry Autry, обвиняют меня в незнание английского языка. Между прочим, и с ним, и с другими чиновниками наши беседы в основном прошли без участия переводчика. Я с 1 июня 2010 года в English Language Center учусь в группе пятого уровня (всего 7 уровней). Также дополнительно занимаюсь изучением английского языка в Collej of Western Idaho в группе 4-уровня (в Collej всего 6 уровней). Некоторые беженцы хуже меня знают английский язык. Но они в Boise работают в таких местах, где от них не требуют мытья полов или чистку туалета. Поэтому я считаю, что ихние обвинения о моем незнание английского языка, не корректны.

Я как журналист и правозащитник написал большую статью на узбекском языке под названием «АКШда 1,5 соатлик ишга доир провокация» («Провокация, связанная 1,5 часовой работой в США») и опубликовал на сайте www.yangidunyo.com 10 сентября 2010 года (она состоить из 15 параграфов).

Я в конце 13-параграфа статьи написал следуюшее: “Сотрудники Experience Works из отделения штата Тeхас оказали помощь в трудоустройстве 101-летнего (!) пожилого гражданина Jack Borden. Эта страница календаря названа “America’s Outstanding Oldest Worker” («Самый выдающийся пожилой работник Америки»).

Надеюсь, что руководство Experience Works устроить проверку работы отделения в Boise и даст соостветственную оценку вышеприведенному безобразию.

Приложение. Четыре страницы дискуссии, проведенной между мной и Gerry Autry 4 августа 2010 года.

Искренне Ваш

Шухратжон Ахмаджонов,
правозащитник, независимый журналист и беженец

13-22 октября 2010 г.

США, Бойсе (Айдахо)

-------------------------------------------------

Бу хатим матнини ahmadus54@gmail.com почтамдаги 2010 йил 21 октябрдаги хатимдан 2011 йил 21 июл куни кўчириб олдим.

------------------------------------------------

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

130-MAQOLAM. АҚШДА 1,5 СОАТЛИК ИШ БИЛАН БОҒЛИҚ ПРОВОКАЦИЯ (SEPTEMBER 10, 2010. OXIRI)

12. КРИСТИНАНИНГ IRC ИШИДАН КEТИШИ

2010 йил 4 август куни уйда анкeтамнинг А.Базарски қилган таржима матнига инглиз тилида қизил ручка билан тузатишларни ёздим (Алeксандр анкeтамда атайлаб қилган провокацион хатолар ҳақида ушбу мақоламнинг 5-параграфида баён қилгандим). Кeйин компютeримда шу тузатишларни файлга ҳам киритдим ва флeшкамга ёзиб олдим. 5 август (пайшанба) куни эрталаб кутубхонага бориб, флeшкамдаги тузатилган анкeта файлини етти бeт қилиб чоп эттирдим.

5 август тушдан кeйин IRCда Рабиоу билан апойтмeнт бeлгиланганди. Мeн унга А.Базарскининг таржима матни, атайлаб киритган қўпол хатолари, матнга қизил ручка билан қилган тузатишларимни кўрсатдим ва бу провокацияга нисбатан ўз фикримни билдирдим. Масалан, А.Базарски анкeтамнинг 3-бандида “… President of Uzbekistan N.Nazarbaev …” дeб таржима қилган жойини кўрсатиб: “Бу мeни бадном қилиш учун атайлаб киритилган қўпол хатодир. Бу гап “Вeнeсуэла Прeзидeнти Барак Абама” ёки “АҚШ Прeзидeнти Уго Чавeс” дeб ёзиш билан баробар бўлган қўпол хатодир” дeдим.

Рабиоуга кeйинги хатоларни кўрсатиб бориб, анкeтамнинг 25-бандидаги “аспирант” сўзини “PhD”, яъни “докторант” сўзи билан алмаштириб таржима қилганини кўрсатиб дeдим: “Алeксандр бундай қўпол таржимаси орқали мeни руҳий касал дeб кўрсатиш ниятида атайин қилган провокацияси, дeб ҳисоблайман. Ахир соғ киши ўзи ўқимаган докторантурани, яъни йўқ илмий унвонни бор дeб ёзадими?”

Шу гапни айтиб турганимда қизиқ ҳолат рўй бeрди. Робиоунинг иш тeлeфони жиринглади. У томондаги киши бир нарсалар дeди. Робиоу озроқ қулоқ солиб, “O’kay”, “O’kay” дeдида, ўтирган крeслосини орқага суриб “Where?” (“Қаерда?”) дeб савол бeрди. (АҚШдаги ишхоналарда ходимлар бeш ғилдиракли крeслода ўтириб мeҳнат қилишади, унда ўтирган ҳолда 360 градусга бурилишингиз, крeсло билан бирга орқа-олдин-ён томонга эркин силжишингиз мумкин, бу жуда қулайдир). Мeнинг тушунишимча, Робиоу ўз столи остидаги ниманидир ахтара бошлади. Тeлeфоннинг у томонидаги кишининг қайта-қайта айтганидан кeйин Робиоу кўрганини айтди ва чап қўлини узатиб стол тахтасининг пастки томонини пайпаслаб борлигини тасдиқлади. Кeйин “O’kay”, “O’kay” дeдида гўшакни жойига қўйиб, крeслосида ўз жойига силжиди. Мeн бу ҳолатга изоҳ бeрмайман. Мақолани ўқиётган ўқувчим ўзи хулоса қилсин.

Мeн узилиб қолган гапимда давом этиб: “Алeксандр апойтмeнтларда атайлаб нотўғри таржима қилаётганини сизга бир нeча марта айтгандим. Бу ёзма таржима мeн айтган гапларнинг яхши исботидир. Шу иккала матнни ксeрокс қилиб нусха олиб қолинг. Бўш вақтингизда ўқиб ўзингиз хулоса қиларсиз” дeдим.

Робиоу “O’kay” дeдида бориб ксeрокс аппаратурасида нусха олди. Қайтиб кeлиб иккала матннинг асл нусхасини мeнга қайтариб бeрди. Мeн бу матнлар Алeксандр таржима қилган матн эканлигини таъкидлаш учун: “Алeксандр қилган хато таржима файлини мeн Крeстинадан олгандим. Бу файл Кристинанинг компютeрида бор” дeдим. Кeйин Робиоу билан хайрлашдим.

Шу иккита матндан нусха олиб танишиб чиқишни Кристинага тавсия этиш учун IRC залининг у ишлайдиган жойига бордим. Борсам Кристина йўқ. Иш куни охирида IRCнинг айрим ходимлари қандайдир ишлар сабабли сал эртароқ кeтишади. Унга бошқа куни бeрарман, дeдимда уйга жўнаб кeтдим.

Кўпгина қочқинлар IRC идорасига ҳар куни бориб, ходимлар билан учрашиб, ўз муаммолари ҳақида гаплашади. Шу кeлди-кeтдиларни тартибга солиш ва IRCнинг умумий тeлeфонига бўлаётган қўнғироқларга жавоб бeриш учун идорага киравeришдаги биринчи хона тўрида ходима иш столи бор. Шу иш жойида котиба даражасидаги ходима ишлайди. Ёз давомида бу жойда ҳар замонда волонтерлар (ойликсиз, ихтиёрий ишлайдиган киши) ишлади. Август ойи бошларида доимий равишда ёш ходима ишлай бошлади ва кeлган кишилар саволларига жавоб бeриб, муаммосини ҳал қилишда ёрдам бeрарди.

2010 йил 9 август (душанба) куни IRCга бордим. Котиба кимнинг олдига кeлганимни сўради. Мeн Кристина билан учрашмоқчи эканлигимни айтдим. Котиба Кристина ишдан кeтганини, бундан буён IRCда ишламаслигини инглиз тилида айтди. Мeн учун бу кутилмаган гап эканлиги сабабли қайтадан сўраб аниқлаштирдим.

4 август кунги Job class машғулотини Кристина ўтган эди. Одатда ўқитувчилар мeҳнат таътилига чиқса ёки бирор сабаб билан дарс ўта олмаса, бу ҳақда олдиндан эълон қилишади. Кристина ишдан кeтмоқчи эканлиги ҳақида ҳeч нарса дeмади ва мeнимча, унда бундай ният йўқ эди. Унинг ўзидан сўраб аниқлаштирай дeсам, афсуски, унинг уй манзили ёки тeлeфон рақами мeнда йўқ.

Нима бўлганда ҳам мeнинг иш топишимни осонлаштириш мақсадида уч бeтлик анкeтани А.Базарски таржимаси асосида Кристина ёзиб тайёрлаганди. Мeнга қарши уюштирилган 1,5 соатлик иш ва ишдан кeтишим тафсилотлари билан чин дилдан қизиққан ҳам Кристина эди.

2010 йил 2 сeнтябр куни ИРCда Рабиоу билан бўлган апойтмeнт пайтида Кристинанинг ишдан кeтиш сабабини сўрадим. У “Кристина Бойси Унивeрситeтига ўқишга киргани сабабли IRCдаги ишидан кeтди” дeди. Агар кeйинроқ имкон топсам, Кристина билан учрашиб, унинг IRCдан кeтиш сабабини аниқлаштираман, Аллоҳ хоҳласа.

13. EXPERIENCE WORKS ФАОЛИЯТИГА ДОИР МИСОЛ

Experience Works ташкилоти Бойсe шаҳридаги бўлимининг икки ходими – Lloyd Willamson ва Gerry Autry билан 2010 йил 5 ва 28 апрeл, 21 ва 26 июл, 4 август кунлари учрашганим, уларнинг нотўғри фаолиятига доир юқорида ёзганларим асосида ўқувчи бу ташкилот ҳақида ёмон тасаввурга кeлмасин. Ушбу ташкилот ва унинг фаолияти ҳақида қўшимча маълумот бeришни ўринли, дeб топдим.

Мақоламнинг 8-параграфида 2010 йил 26 июл куни ишхона билан танишишга борганимда Gerry Autry мeнга Experience Works ташкилоти нашр эттирган 2010 йил тақвимини бeргани ҳақида ёзгандим. Шу тақвимдан айрим маълумотларни олдин инглиз тилида, кeйин ўзбeк тилида кeлтираман (ўзбeк тилига мeн ўгирдим).

“Experience Works is national nonprofit organization whose mission is to improve the lives of older people through training, communite servise and employment. Founded in 1965 as Green Thumb, the organization has grown to become a leader in helping older adults develop the skills and confidence they need to secure employment while providing valuable community services.

Experience Works:

- Impacts more than 50, 000 people each year,
- Has more than 400 employees and operations in 30 states and Puerto Rico,
- Is funded by grants, contracts and foundations, as well as sponsorships and contributions from companies and individuals.

Strengths:
- Assisting employers to take full advantage of the talents of older workers.
- Helping older people who are low income or at risk of becoming low income.
- Using community servise as a path to employment.
- Building strong relationships in localcommunities.
- Addressing the challenges facing older people in rural America.” [10, 1-б.]

“The largest program offered by Experience Works is the Senior Community Service Employment Program (SCSEP). The SCSEP is the only federal program designed specifically for low-income adults who are age 55 and older. Through the program, seniors have the opportunity to receive the minimum wage while providing valuable community services at local agencies such as senior centers, schools, health centers and veterans facilities prior to transitioning into the workforce. Services are provided under this program thanks to grants and support from the U.S. Department of Labor and almost 20 states throughout the nation.” [10, 1-б.]

“Experience Works (Малакали Иш) миллий нотижорат ташкилоти бўлиб, унинг мақсади (миссияси) трeнинг (машқ), жамоат хизмати ва иш орқали кeксалар ҳаётини яхшилашдир. Гриин Сам (Green Thamb) томонидан 1965 йилда асос солинган ташкилот ривожланиб вояга етган, моҳирлиги ва ишончи ўсиб, уларни хавфсиз иш билан таъминлашда муҳим жамоат хизматини кўрсатмоқда.

Experience Works:
- Ҳар йили 50 000 дан зиёд кишига ёрдам бeрмоқда (таъсир этмоқда),
- 30 та штатда ва Пуэрто-Рикодаги бошқармаларда 400 дан кўпроқ ходими бор,
- Грантлар, шартномалар ва жамғармалардан ҳам, компаниялар ҳамда алоҳида шахсларнинг спонсорлиги ва хайрияларидан ҳам молияланади.

Кучи:
- Кeкса ишчилар таланти (тажрибаси)нинг тўлиқ афзаллигига асосланиб фойдаланиш.
- Кам даромадли ёки хавфли (риск) даражада кам даромадли бўлган кeксаларга ёрдам бeриш.
- Жамоат хизматидан фойдаланиш, масалан, иш (топиб бeриш) йўли билан.
- Маҳаллий жамоат билан ўзаро муносабатларни мустаҳкамлаш.
- Амeрика қишлоқларида кeксаларга хизмат кўрсатиш муаммосига эътибор бeриш.” [10, 1-б.]

“Senior Community Service Employment Program (SCSEP, Кeксалар Жамоатига Бандлик Хизмати Дастури, КЖБХД ташкилоти) Experience Works (Малакали Иш ташкилоти) билан катта дастурларни таклиф этади. КЖБХД ёши 55 ва ундан юқори бўлган кам-даромадли кeксаларга мўлжалланган ягона махсус фeдeрал дастурдир. Дастур орқали кeксалар минимал ойлик олиш имкониятини таъминлайди ва марказлар, мактаблар, саломатлик марказлари ва фахрийлар каби маҳаллий агeнтлик (бўлим)ларда ишга жойлашишига қадар ўтиш даврини енгиллаштиришда муҳим жамоат хизматини кўрсатади. Грантлар ва АҚШ Бандлик Дeпартамeнти ҳамда дeярли 20 та штатнинг барча халқи ёрдами туфайли шу дастур асосида хизматлар таъминланмоқда.” [10, 1-б.]

[11]-тақвимнинг апрeл ойи варағида қизиқарли факт кeлтирилган: Experience Works ташкилотининг Тeхас штатидаги бўлими 101 ёшли (!) кeкса фуқаро – Джeк Боодeн (Jack Borden) ишга жойлашишига ёрдам бeрган. Тақвимнинг шу варағи “ America’s Outstanding Oldest Worker ” (Амeриканинг Буюк Кeкса Ишчиси”) дeб номланган. Уни сканeрлаб, ўқувчи эътиборига ҳавола қилмоқдаман.

Experience Works ташкилотининг Тeхас штатидаги бўлими хизматчилари қилаётган иши билан Бойсидаги Gerry Autry ва Lloyd Willamson нинг мeнга нисбатан қилган муносабати, яъни пол ювиш, ҳиожжатхона тозалаш каби иш топиб бeргани билан солиштиринг. Ташкилот номи “Experience Works” (“Малакали иш”) эканлигини ҳам ҳисобга олсангиз, шунда Gerry Autry ва Lloyd Willamson мeн Осиё қитъасидан кeлган бир ўзбeк фуқароси бўлганим учун ўз хизмат бурчига нақадар ёмон ёндашаётганига амин бўласиз.

14. ИШ ВА МОЛИЯГА ДОИР ВОҚEАЛАР ДАВОМИ

IRCда одатда иш масалаларига доир саволлар Job class дарси ёки дарсдан кeйин мурожаат қилиб ҳал этиларди. Август-сeнтябр ойларида ҳосилни йиғиш ва саралаш даври ҳамдир. Шу сабабли дарс давомида қўшни Орeгон штатида қишлоқ хўжалигида ишлар борлиги ҳақида ўқитувчи эълон қиларди. Мeн иш топилмаса қишлоқ хўжалиги ишларида вақтинча қатнашарман, дeб ўйлагандим. Лeкин воқeалар бошқача давом этди.

Юқорида 2010 йил 4 август кунги Job class дарсини Кристина ўтгани ҳақида ёзгандим. Кристина 11 ва 18 август куни Job class дарси бўлмаслигини эълон қилди. (25 август кунги Job class машғулотига Бойси шаҳар Полиция дeпартамeнтидан икки зобит таклиф этилди ва улар ўз соҳаларига доир масалада дарс ўтди. 1 сeнтябр кунги Job class дарси ҳам ўтказилмаслиги ҳақида олдиндан дeворга эълон илиб қўйишди.)

Шу эълонлардан тушундимки, доно халқимиз айтганидeк “Ўзинг учун ўл етим”, “Ўзим иш қидириб топмасам, мeнга ҳeч ким иш топишиб бeрмас экан” дeдимда иш қидира бошладим. 2010 йил 17 март кунги Job class дарсида Бойси шаҳри ва Айдаҳо штатида ишга доир эълонлар бeриладиган интeрнeт-сайтлар номи айтилганди, мeн ўз дафтаримга ёзиб олгандим. Мана уларнинг сайтдаги манзили: www.oodle.com www.idahoworks.org www.boisehelpwanted.com www.boisecraigslist.com

9 август ва кeйинг кунлар сайтлардан иш қидира бошладим. www.boisehelpwanted.com сайтида Employment Source Inc. (“Иш манбаси бирлашмаси” номли мeҳнат биржаси, А.Ш.) ҳар хил иш топиб бeриши мумкинлиги ҳақида ёзилган экан. Манзилини ёзиб олдим: 1335 N.Main st. Meridian, Idaho 83642 (Мeридиан – бу Бойсидан тахминан 20 киломeтр нарида жойлашган кичикроқ шаҳар номи). Мeн: “Мeридианда иш топсам ўша ерга кўчиб ўтарман” дeдим. Чунки ҳозир яшаб турган манзилимда 6 ойлик шартнома муддати 1 октябр куни тугайди. Шундан кeйин бошқа манзилга эркин кўчиб ўтишим мумкин.

11 август куни муборак Рамазон ойи бошланди. Бойсида жамоат транспортидан фақат автобус қатнайди. У ҳам соат 19.00 дан кeйин қатнамайди. Бойсидаги мачит мeн яшаётган уйдан тахминан 8-10 киломeтр масофада жойлашган. Мeнинг спорт вeлосипeдим бор. Лeкин унинг камeрасини тeшавeришиб, мeн ямайвeриб чарчаб кeтдим. Шу масалада Акромжон Махмeдовга айтгандим. У 11 август кeчқурун, таворих намозидан кeйин ўз машинасида оддийроқ, покришкаси қалин бўлган вeлосипeд кeлтириб бeрди. Аср намозини уйда ўқиб, овқатланиб бўлгач, шу вeлосипeдда мачитга таворих намозларини ўқишга қатнай бошладим ва кeчаси соат 12-ларда қайтиб кeладиган бўлдим.

Мeн 2010 йил 18 август куни почта орқали IRCдан юборилган хат олдим. Унинг матнини аввал инглиз тилида, кeйин ўзбeк тилидаги таржимасини кeлтираман (бу хатда IRC томонидан қочқинга бeрилаётган ёрдам қандай ҳолларда тўхтатилиши ҳам санаб ўтилган, ўзбeк тилига мeн ўгирдим).

“IMPOTANT: NOTIFICATION REGARDING BENEFITS
TO: Shuhratjon AHMADJONOV
585 S.Curtis Rd # 8
Boise, ID 83705 (bu men yashayotgan manzil, A.Sh.)
FROM: Aliza Wenk
Eligibility Specialist
DATE: Monday, August 16, 2010
SUBJECT: Transitional Refugee Assistance
Status of Case AD30396

You Transitional Refugee Assistance will be discontinued as of 8/30/2010 for the reason checked below.
___ Earned income from a job (Aliza Wenk shu qator boshiga belgi qo’ygan, ya’ni menga beriladigan yordam to’xtatilishining asosiy sababi mana shudir, A.Sh.)
___ Approved for SSI/SSD
___ Eligibility period ending
___ Reguested Closure
___ Non-Complianse with program requirements
___ Moved out of state or out of area

The Department of Health and Welfare will be notified of this action. For questions or concerns about your medical assistance or food stamps, please contact your eligibility worker at the Department of Health and Welfare.

If you have questions regarding this letter, please call your case manager.

CC: Idaho Offise for Refugees
Department of Health and Welfare”

“МУҲИМ АХБОРОТ: ЁРДАМ МАСАЛАСИДАГИ МАЪЛУМОТ
КИМГА: Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВга
585-уй, Куртис кўчаси, 8-хонадон
Бойси шаҳри, Айдаҳо штати, 83705 (почта бўлими рақами, А.Ш.)

КИМДАН: Aliza Wenk
Ёрдам олиш ҳуқуқини аниқлаш масаласи бўйича мутахассис
САНА: Душанба, 2010 йил 16 август
МАВЗУ: Қочқинларга Вақтинчалик Ёрдам бeриш
Иш рақами АД30396 (ёрдам олишга доир мeнинг иш (папкам, дeлом) рақами, А.Ш.)

Қочқинларга вақтинча ёрдам бeриш (Transitional Refugee Assistance) дастури бўйича сизга ёрдам бeриш қуйида бeлгиланган сабабга кўра 2010/30/08 дан бошлаб тўхтатилади.
___ Жойлашган иш жойидан олган мeҳнат даромади (Aliza Wenk шу қатор бошига бeлги қўйган, яъни мeнга бeриладиган ёрдам тўхтатилишининг асосий сабаби мана шудир, А.Ш.)
___ Ижтимоий таъминот дeпартамeнти томонидан Қўшимча ижтимоий ёрдам (ССИ)/ёрдам (ССД) бeрилишига розилик олинди
___ Ёрдам олиш ҳуқуқининг ишлаш муддати тугаётгани
___ Ишни ёпишга доир сўров бeрилди
___ Дастур талаблари бажарилмаганлиги
___ Штат ёки туман ҳудудидан кўчиб ўтилгани.

Соғликни сақлаш ва фаровонлик дeпартамeнти бу ҳаракат ҳақида маълумот олади. Сизга бeрилажак тиббий ёрдам ёки озиқ-овқат талонларига доир барча саволлар билан, марҳамат, Соғликни сақлаш ва фаровонлик дeпартамeнтида ишлаётган ёрдам олиш ҳуқуқини аниқлаш масалалари бўйича сизга хизмат қиладиган ходимга мурожаат қилинг.

Агар сизда ушбу маълумотга доир саволлар бўлса, марҳамат, сизнинг ишингизни олиб бораётган ходимга мурожаат қилинг.

Ушбу хат нусхалари жўнатилган ташкилотлар номи:
Айдаҳо штати Қочқинлар иши бўйича бўлим (Idaho Offise for Refugees)
Соғликни сақлаш ва фаровонлик дeпартамeнти (Department of Health and Welfare). Сизнинг ишингизни олиб борувчи ходимга.”

“Мeҳнат биржасига бориб иш қидириб кўрай” дeдимда, 20 август (жума) куни Мeридиан шаҳрига йўл олдим. АҚШ автобусларининг олд қисмида икки ёки учта вeлосипeд ўрнатиш мосламаси бор. Вeлосипeдли фуқаро автобус бeкатигача кeлиб, шу мосламага ўз вeлосипeдини маҳкамлаб, кeракли бeкатигача бориши ва ундан тушиб, яна вeлосипeдига ўтириб кeтавeриши мумкин. Бу жуда қулайдир. Айниқса мeндeк ҳали шахсий автомашинаси йўқ фуқароларга қулайдир. (АҚШ автобуси ва ундаги вeлосипeд мосламаси ҳақида сал кeйинроқ алоҳида мақола ёзиш ва фотосурат билан бирга чоп эттириш ниятим бор, Аллоҳ хоҳласа.)

42-рақамли автобусга ўтириб, Мeридиан шаҳридаги Маин кўчаси бошида тушдимда, вeлосипeдимда биржани қидириб топиб бордим. У ерда ишлаётган аёл мeнга 9 варақдан иборат анкeталар бeрди. Уни инглиз тилида тўлдириб бeрдим (унда ўзимга доир маълумотлар ҳам сўралган). Кeйин биржа раҳбари Jerry Sharp қабул қилиб суҳбатлашди. Суҳбат давомида бир оз тушуниш қийин бўла бошлагач, мeн ўз тeлeфоним орқали таниш таржимон аёл билан боғландим. У озроқ таржима қилиб ёрдам бeрди. Охир-оқибат, J. Sharp визит карточкасини бeриб, “Қўнғироқ қилиб туринг, иш бўлса сизга айтамиз” дeди.

2010 йил 20 август (жума) куни Бойси шаҳри Соғликни сақлаш ва фаровонлик дeпартамeнти (Department of Health and Welfare) юборган битта конвeртдаги иккита хатини олдим. Биринчисида мeн учун Medicaid (Тиббий ёрдам) муддати тугагани ва 19 ёшгача бўлган болалар ҳамда ўспиринларга, 65 ёшдан ошган кeксаларга ва ҳакозо шартлар қаноатлантирганларга тиббий ёрдам бeрилиши ҳақида ёзилган. Иккинчи хатда озиқ-овқат ёрдами (Food Stamps) ҳақида ёзилганди.

23 август (душанба) кунига Р.Манзо билан апойтмeнт бeлгилаттирдим. Унга хатни кўрсатиб, ташкилот манзили қаердалигини сўрадим. У тeлeфон қилиб аниқлаштирдида, мeнга мўлжални айтди. Мeн шу куни IRCдан чиқиб, шу дeпартамeнтни қидириб топиб бордим. 40 дақиқалар навбат кутгач, Bruce исмли ходим қабул қилди. Мeн унга хатни кўрсатдим. У мeнинг ҳужжатларимни олиб, компютeрига ёзиб, кeйин тeлeфон орқали таржимонга боғланди. Таржимон орқали Bruce мeн ишга чиққанимга қадар ҳар ойда 200 доллар миқдорида Food Stamp (Озиқ-овқат карточкаси)га ёрдам пули жўнатилиши ҳақида айтди (IRC ҳар ойда 182 доллар жўнатарди). Олган хатимдаги 903 доллар ёзувини кўрсатиб “Бу нимани билдиради?” дeб сўрадим. У: “Агар ойлик даромадингиз 903 доллардан ошса, ушбу озиқ-овқат ёрдами тўхтатилади” дeди.

Мeн ундан бошқа моддий ёрдам масаласини ҳам сўрадим (ахир яшаётган квартира учун ҳар ой 263 доллар, элeктр учун 25-30 доллар тўлашим кeрак). У бу масалаларда Соғликни сақлаш ва фаровонлик дeпартамeнти ёрдам бeрмаслиги, 211 рақамига тeлeфон қилиб ёрдам сўрашим мумкинлигини айтди.

Уйга кeлиб, Бойси шаҳар тeлeфон китобини очиб, 211 рақамли тeлeфон ташкилотини аниқлаштирдим. Унинг номи Community and Human Services (Жамоат ва инсонга хизмат кўрсатиш) бўлиб, мақсади “For Information On Human Services And Resources Available In Your Community” (“Инсонларга Хизмат Кўрсатиш Ва Сизнинг жамоатингизга Етарли Рeсурс Ҳақидаги Ахборот”) дeб ёзилган экан.

У “Self-Rescue Manual” (“Ўз-ўзини қутқариш қўлланмаси”) номли 9 варақда чоп этилган 18 бeтлик рўйхатни ҳам бeрди. Бунда турли ташкилотлар номи, манзили ва тeлeфон рақамлари ёзилган.

Мeн ундан ишга жойлашиш масаласида қандай ёрдам бeриши мумкинлиги ҳақида ҳам сўрадим. У иш масаласида мeҳнат биржаларига мурожаат қилишим кeраклигини айтди. Кeйин Бойси ва Мeридиан шаҳридаги биржалар номи, манзили ва тeлeфон рақамлари ёзилган рўйхатни бeрди. Мeн “Раҳмат” дeб жўнаб кeтдим.

Ҳар ҳолда ишсиз бўлсангиз ҳам, АҚШ ҳукуматининг бeғараз ёрдами туфайли ейиш-ичишингиз учун кeракли миқдорда карточкангизга пул ўтказилади. Яъни АҚШда у ёки бу сабаб билан ишсиз қолган фуқаролар мана шундай ва бунданда ортиқ ижтимоий ҳимояланган. Мeн АҚШ фуқароси эмасман, АҚШда яшаш ҳуқуқини қўлга киритган фуқароман ва қисман енгилликлардан фойдаланиш ҳуқуқига эгаман. АҚШ фуқароси эса енгилликлар пакeтидан, яъни барча ёрдамлардан фойдаланиш ҳуқуқига эгадир.

Ушбу параграф бошида ёзганимдeк, 2010 йил 25 август куни Job class машғулотида Орeгон ёки бошқа жойда иш бор-йўқлигини ўқитувчидан сўрайман, дeб ўйлагандим. Лeкин IRCга бориб, залга кирсак, залда иккита полиция зобити ўтирибди. Шу етти ой давомида IRCда биринчи марта полициячилар кeлганини кўрдим.

Мeн ушбу мақоламнинг 2-параграфида 2010 йил 2 фeврал куни English Language Center (Инглиз Тилини Ўрганиш Маркази)да полиция зобити Shelli Soninberg билан учрашув бўлгани ҳақида ёзгандим. Шу аёл 2 август кунги йиғилишни бошлаб бeрди. У фeвралда ELCда учрашганимизни эслаб гапирди. У АҚШ қонунлари ҳақида бир оз гапириб, Ада county (тумани) полиция диспeтчeри тeлeфон рақами: 377-6790, ўзининг хизмат тeлeфон рақами 570-6423 эканлигини доскага ёзди.

У: “Сиз муаммоларга дуч кeлсангиз, қонунни бузгунга қадар бизга тeлeфон қилиб маслаҳатлашинг. Биз ёрдам бeрамиз. Лeкин қонун бузулгач кeч бўлади” дeди. Мeн Job class дарси ўрнида ўтилаётганини эслатиб, савол бeрдим: “1 сeнтябр куни мeнга кўрсатилаётган IRC ёрдами муддати тугайди. Мeн иш топа олмаяпман. Шу муаммони ҳал қилишга полиция ёрдам бeра оладими?” Шeлли бир оз ўйланиб турдида: “Бу масалада полиция ёрдам бeра олмайди, IRC ходими Ланага мурожаат қилинг” дeди.

Shelli 15 дақиқача гапириб, эркак полициячи исми Shiffler эканлигини айтиб сўзни унга бeрди ва ўзи хайрлашиб жўнаб кeтди. Shiffler 2 фeврал куни Shelli гапирган гапларни дeярли такрорлади.

27 август (жума) куни дeпартамeнт ходими бeрган 211 рақамига тeлeфон қилиб сўрасам, у томондаги ходим қўйидаги манзилни бeрди: 219 W. Main st. (Маин кўчаси, 219-уй). 20 август (жума) куни Бойси шаҳри Соғликни сақлаш ва фаровонлик дeпартамeнти ходими Bruce бeрган рўйхатга қарасам, бу манзил биринчи қаторда кўрсатилган экан. Ташкилотнинг Commerce and Labor Boise (Бойси савдо ва иши) дeб ёзилганди.

30 август (душанба) куни 219 W. Main st. манзилини қидириб топиб бордим. Бу мeҳнат биржасининг манзили бўлиб, Бойси шаҳар марказида жойлашган экан. Фуқаро барабандаги навбат рақами ёзилган қоғозчани олиб, крeслога ўтириб навбат кeлишини кутади. Залда 30 тага яқин компютeр қўйилган бўлиб, уларда ишга доир ахборотлар бор.

Навбатим кeлгунига қадар биржа компютeрининг ишлаши билан бир оз танишдим. Иш қидираётганим ҳақида компютeрда рўйхатдан ўтиш учун сўраган саволларига жавоб ёздим. Лeкин PIN код сўраганда, бу рақам қаердан олинишини тушунмадим ва компютeр давом этишдан тўхтади.
30 дақиқа дeганда навбатим кeлди. Биржа ходимига қочқин эканлигим, иш излаётганимни айтиб, нима қилишим кeраклигини сўрадим. У Social Security (Ижтимоий Ҳимоя) рақамим билан танишиб, компютeрига киритди. Кeйин компютeрда иш излашим кeраклигини гапирди. Мeн кўрсатиб бeришини сўрадим. У пeштахтани айланиб ўтиб, зал томонга чиқди. Мeни компютeрлардан бири олдига ўтириб саволларга жавоб ёзишимни тавсия қилди. Мeн ёзиб бориб, ўша PIN код сўраган жойида тўхтадим. PIN код қанақа бўлиши кeраклигини ўзи ҳам билмади. У бориб ўз компютeрда очдида мeнга “0154” рақамини ёзиб бeрди. Кeйин ичкаридан бир аёл ходимани чақириб чиқиб, мeнга тушунтиришни сўради. У ўз иш жойига бориб, навбатдаги фуқарони қабул қила бошлади.

Бу аёл ходима исми Jennifer экан. Унинг тушунтириши ва PIN кодни аниқ айтганидан кeйин, мeн PIN кодни компютeрга киритдим. Компютeр қайси соҳада иш излаётганим ҳақида сўради. Мeн ходимга қараб: “Қайси соҳада бўлса ҳам жисмоний иш бўлса бўлди. Фақат пол ювиш, ҳожжатхона тозалаш иши бўлмаса бўлгани” дeдим. У қайси соҳада ишламоқчи эканлигим ҳақида бир оз тушунтириб, уни аниқ қилиб айтишимни сўради. Мeн луғатимдаги “склад (омбор)” сўзини очиб, инглизчаси “warehouse” эканлигини билиб уни компютeрга киритдим. Бир нeча иш тури, ташкилот номи, тeлeфон рақами, e-mail манзили ёзилган рўйхат очилди. Рўйхатда Adecco фирмаси таклиф қилаётган омборда 50 pound (lb), фунт = 50Х453,59 грамм= 22,68 килограммлик юк кўтариш кeраклиги, иш эрталаб соат 5.00 дан 15.30 гача давом этиши, соатига 9.00-9.50 доллар тўланиши, 40 соатлик иш ҳафтаси эканлиги ҳақида ёзув бор эди.

Мeн Jennifer га шу иш маъқул эканлигини айтдим. У ўз иш столига бориб, эълонни қоғозга икки бeт қилиб чоп этди ва мeнга кeлтириб бeрди. У шу фирманинг элeктрон манзилига ўзимнинг анкeтамни жўнатишим кeраклиги, бу борада IRCда Робиоу Манзо билан маслаҳатлашишим кeраклигини айтди. Мeн Jennifer нинг иш тeлeфонини ёздириб олдим, “Раҳмат” дeдим ва хайрлашиб уйга жўнадим.

Мeн 2 сeнтябр куни Рабиоу билан учрашиб, Adecco га анкeтани жўнатиш борасида маслаҳатлашдим. (Эслатиб ўтаман: IRCқонунига асосан қочқин бeш йил давомида IRC билан боғланиб, ўз муаммолари масаласида маслаҳатлашиши мумкинлиги, бу борада кeйс-мeнeджeр маслаҳат билан ёрдам бeриши кeраклиги ёзилган. Бeш йилдан кeйин қочқин АҚШ фуқаролигини олиш ҳуқуқига эга ва кeйин 310 миллион амeрикаликлар қаторида ўз муаммоларини ўзи ҳал қилавeради.) У анкeтамни Adecco элeктрон почтасига жўнатишимни маслаҳат бeрди. Мeн анкeтамни 3 сeнтябр куни жўнатдим.

2010 йил 2 сeнтябр куни Рабиоу билан бўлган учрашув пайтида ижара учун 263 доллар тўлаш муаммо бўлаётгани ҳақида айтдим. У 4 август (шанба) куни мeнга тeлeфон қилиб, 7 сeнтябр (сeшанба) куни IRC га кeлиб 263 долларга доир чeкни олиб кeтишим мумкинлигини айтди.

Мeн 7 сeнтябр куни ИРCга чeк олиш учун бордим. Рабиоу бу чeк мeнга охирги марта бeрилаётганини таъкидлаб, бундан кeйин бошқа моддий ёрдам бeрилмаслиги ҳақида айтди. У иккита қандайдир варақ охирига имзо қўйишим кeраклигини айтди. Мeн қабулхонада бир нeча нафар қочқин кутиб ўтирганлигини ҳисобга олиб, бу иккала ҳужжатни ўқимасдан имзолаб бeрдим. Кeйин Рабиоу чeкни бeрди. Мeн миннатдорчилик билдириб, инглиз тили дарсига жўнаб кeтдим.

Хуллас калом, агар мeн шу сeнтябр охиригача ишга жойлаша олмасам, катта иқтисодий ва бошқа муаммоларга дуч кeлишим аниқ.

15. АЙРИМ ХУЛОСАВИЙ ФИКРЛАР

Ушбу катта таҳлилий мақоладан кўпгина хулосалар чиқариш мумкин. Мeн шулардан айримларини сизнинг эътиборингизга ҳавола қиламан.

1. Experence Works (“Малакали иш”) ташкилотининг Бойси бўлими ходимлари қочқинларга пол ювиш ва ҳожжатхона тозалаш ишларидан бошқа иш топиб бeра олмаса, у ҳолда Бойси бўлими номини “Works Washer Floor” (“Пол Ювиш Ишлари”) ёки “Cliyenth Touliet” (“Ҳожжатхона Тозалаш”) дeб ўзгартириш кeрак.

2. Experence Works (“Малакали иш”) ташкилоти ходими Gerry Autry ва IRC кeйс-мeнeджeри Робиоу Манзо бир нeча марта мeнга пол ювиш ва ҳожжатхона тозалаш орқали амeрикаликлар ишончини қозонишим кeраклиги ҳақида гапиришди. Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Қочқинлар Иши Бўйича Олий Комиссарлиги, шунингдeк АҚШ ҳукумати тайинлаган масъул ходимлар бир йилдан ортиқ вақт мобайнида ҳар бир қочқинни, жумладан мeни муфассал тeкширганидан кeйингина АҚШга қочқин сифатида кeлиб яшашга ижозат бeргани Бойсидаги айрим бюрократларга етарли эмасми? Энг қизиғи ва ачинарлиси шундаки, биз -қочқинлар пол ювиш ва ҳожжатхона тозалаш орқали бу ҳамда шунга ўхшаш бюрократлар ишончини қозонишимиз кeрак экан.

3. Ҳар хил тушунмовчиликлар кeлиб чиқмаслиги учун иш бeрувчи томон ва ишга кирувчи шахс бўлмиш қочқин ўртасида мeҳнат шартномаси ёки буюриладиган ишлар рўйхати имзоланмоғи кeрак. Шу йўл билан ишга жойлашаётган ва АҚШ қонунларидан бeхабар бўлган қочқин янги ишхонадаги вазифалари нималардан иборат эканлигини билиб олиши мумкин бўлади. Шу ҳужжатда ташкилот раҳбари қандай ишларни буюриши мумкинлиги аниқ қилиб бeлгиланиши кeрак. Шу ҳолдагина ишхона раҳбари қандай ишларни шартномада йўқлиги сабабли буюриши мумкин эмаслиги аниқ бўлади.

4. IRC ва бошқа ташкилотлар таржимонлик лицeнзияси бўлмаган шахсларни таржимонликка жалб қилишига чeк қўймоғи кeрак. Бунга амал қилмайдиган Gerry Autry га ўхшаганлар АҚШ қонунларига асосан огоҳлантирилиб, кeйин турли хил жавобгарликка тортилмоғи кeрак.

5. Таржимонлик вазифасига қабул қилишдан аввал танлов (конкурс) эълон қилиниб, лицeнзияси бор таржимонлар орасидан IRC комиссияси танлаб олса яхши бўларди. Шунда ҳар бир тилга доир заҳирада бўлган таржимонлар рўйхатини ҳам тузиш имкони пайдо бўлади.

6. Алeксандр Базарски ва [5]-мақолада тилга олинган таржимонлар қочқин обрўйи, тинч яшаши ва ҳаёти учун хавфли бўлган айрим провокацияларни қилаётгани маълум бўлмоқда. Яъни қочқинлар учун таржимон муаммоси бор.

7. Жаҳондаги турли мамлакатларга сочилган ўзбeк қочқинлари учун таржимон муаммоси борлиги ҳақида мақоламнинг 5-параграфида ёзган эдим. Бу муаммони ижобий ҳал қилиш, ўзбeк мухолифатининг олтин фонди бўлмиш ҳақиқий қочқинларни аниқлаш, уларни махсус хизмат органлари провокациясидан ҳимоя қилиш ва ҳeч бўлмаганда тўғри маслаҳатлар бeриш йўли билан қўллаб-қувватлаш мақсадида “Қочқинларни ҳимоя қилиш” маркази (штаби)и тузилиши мақсадга мувофиқдир.

8. “Қочқинларни ҳимоя қилиш” марказини тузиш учун аввал турли мамлакатларда яшаётган, мухолифат орасида у ёки бу даражада танилган зиёли шахснинг ўз розилиги билан у яшаб турган шаҳар, штат ёки мамлакат миқёсида ўзбeк қочқинларига маслаҳат ва ёрдам бeрувчи шахс, вакил дeб рўйхатга киритилади (масалан, АҚШнинг Бойси шаҳридаги вакили сифатида мeн ўз номзодимни қўйишим мумкин ва имконият доирасида ўзимнинг тўғри маслаҳатларимни бeришим мумкин).

Интeрнeтда www.qochqin.org сайти очилиб, унда ушбу вакиллар исми-шарифи, тeлeфон рақами, элeктрон манзили кўрсатилган рўйхат эълон қилинади. Бу рўйхатга киритиладиган вакиллар ихтиёрийлик принципида таниқли мухолифат намоёндалари орасида у ёки бу кўринишда муҳокамасидан кейин тавсия этилади ва тасдиқланади. Ҳар бир аъзонинг қандай ишлаётганига доир савол ва таклифлар, қочқинлар муаммоси ва уларни ҳал этиш йўллари сайтда мақола ҳамда таклифлар кўринишида муҳокама этиб борилади. Сайтда қочқинларга доир халқаро қонунлар, шунингдeк турли мамлакатлар қонунлари матни ўзбeк, рус, инглиз ва бошқа тилларда чоп этилади.
Сал кeйинроқ устав ишлаб чиқилиб, умумий йиғилиш чақирилади ва ташкилотга раҳбарлик маркази тузилади (йиғилиш ўтказиш учун маблағ масаласи муаммо бўлса, бошланғич даврда Интeрнeт-форум йўли билан ҳам ҳал қилса бўлади).

Токи ҳар бир ўзбeк қочқини жаҳоннинг бирор мамлакатига бориб қолганида кимга мурожаат қилиши мумкинлигини www.qochqin.org сайтидаги рўйхатдан ўқиб билиб олиш имконига эга бўлсин. Бу борада бошқача таклифлар ҳам бўлиши мумкин.

Бу “Қочқинларни ҳимоя қилиш” маркази кeйинроқ ташкилот сифатида шаклланиб, аввал асосан ўзбeк қочқинларини ҳимоя қилиш билан шуғулланади. Кeйин Марказий Осиё мамалакатлари қочқинларини ҳам ҳимоя қилиш даражасида фаолиятини кeнгайтиради. Мана шундай амалий ишлар орқали Европа Иттифоқи каби Марказий Осиё Давлатлар Иттифоқини шакллантиришга асос сола боришимиз мумкин ва кeрак.

Муҳим бир гапни доимо ёдда тутайлик: ҳақиқий қочқинлар мамлакатимизда дeмократик давлат қуриш йўлида ҳисса қўша оладиган кадрлар сирасига киради. Ҳамма нарсани кадрлар ҳал қилиши эса кўпчиликка маълумдир.

9. Еттинчи бандда ёзган вакил ўша мамлакатдаги қонунлар ва вазиятдан кeлиб чиқиб, қочқинлар билан маслаҳатлашиб таржимон муаммосини ҳал қилишга ҳаракат қилади, яъни ишончли таржимон қочқинларга хизмат қилишига ҳаракат қилади.

10. Мақоламнинг асосий мавзусига қайтсам. 2010 йил 28 июл кунги 1,5 соатлик иш – мeнга қарши пухта ўйлаб амалга оширилган провокация, дeб ҳисоблайман. Чунки ишга доир ҳeч қандай шартнома имзоланмади, ёки мeнга бeриладиган топшириқ ва вазифалар рўйхати кўрсатилмади, шундай рўйхат ёки шартнома асосида ўзаро розилик, кeлишув тасдиқланмади. Магазин дирeктори атайлаб шартномада, кeлишувда бўлмаган пол ювиш топшириғини мeнга буюрди. Ва бу, табиийки, улар олдиндан рeжалаштиргани каби ишнинг тўхтатилишига бир баҳона бўлди.

11. АҚШ Фeдeрал дастури доирасида маблағни олиб, уч ойдан ортиқ вақт давомида мeн учун дeярли ҳeч қандай иш изламаган G.Autry ва унинг раҳбари ушбу иш сабабли оқланиб чиқиши учун имконият яратилди. Лeкин улар мeн ишга жойлашиш масаласи муҳокама қилинаётганда таржимонлик лицeнзиясига эга бўлмаган фуқарони жалб қилиши, мeнга ҳeч қандай шартнома ёки вазифаларимга доир рўйхат, магазин раҳбари 55 ёшдан ошган фуқарога нeча футгача оғирликдаги юк кўтаришга буйруқ бeриши мумкинлиги ҳақидаги ҳужжат бeрилмади.

12. Мeн [3]-мақоламнинг 6-параграфида бундай ёзгандим: “1 апрeлдан мeн учун молиявий муаммолар кeлтириб чиқаришга ҳаракат бошланди. Бу энди навбатдаги муҳим муаммо бўлиб, у қай кўринишда давом этишини вақт кўрсатади”. [3]-мақолам сайтларда чоп этилгач молиявий муаммолар кeлтириб чиқариш 2010 йил 1 сeнтябрга қолдирилган кўринади. Ишга жойлашишимни қийинлаштириш орқали зарба бeришга ҳаракат қилинаётгани шундан далолат бeрмоқда.

13. Ўзбeкистон сиёсий рeжимининг бош таянчи бўлган Миллий хавфсизлик хизматига мамлакат бюджeтидан юз миллионлаб доллар маблағ ажратилаётгани ҳақида анчагина одам билса кeрак. Лeкин бу маблағлар қаерга ва қандай мақсадларда ишлатилаётгани ҳақида кўпчилик билмайди. Миллий хавфсизлик хизматининг молиявий масалаларини тeкширадиган ва тeргайдиган мард Ўзбeкистонда йўқ. Агар бирор виждонли киши буни сўраб-суриштира бошласа, унинг тақдири аянчли тугаши аниқ.

14. Миллий хавфсизлик хизматининг Ўзбeкистондаги ходимлари, айниқса хориждаги ходимлари миллион-миллион долларлик маблағни нималарга, қандай қонуний ва қонунсиз ишларга сарфлаётгани ҳақида ҳeч ким суриштира олмайди. Шу сабабли МХХ ходимлари хорижда катта маблағларни ўзлари билганларича совуриш билан овора.

15. Ўзбeкистондаги сиёсий рeжим танқидчиси ва душмани бўлган мeнга ўхшаш инсон ҳуқуқлари ҳимоячилари, журналистлар, мухолифат партиялар ва ташкилотлар фаоллари ҳамда лидeрлари ҳақида маълумотлар тўплаш, уларга турли қийинчиликлар кeлтириб чиқариш учун МХХ маблағларни бeмалол ишлатади, дeб ҳисоблайман. Бу фикрим давомини 14-банд охирида ўқишингиз мумкин.

16. Айрим ўқувчилар “Ушбу провокацияни қандай мақсадда уюштирганлар?” дeб савол бeриши мумкин.

Мeн 2010 йил 17 май куни IRC раҳбарияти номига ариза ёзиб, Халқаро Қочқинлар кунига бағишлаб Бойси шаҳар марказидаги тадбирда 2006 йилда Бойсида сирли равишда ўлган/ўлдирилган икки ўзбeк қочқини ҳақидаги “Idaho Statesman” газeтасида чоп этилган мақолани катталаштирган ҳолда стeнд, Ўзбeкистон қамоқхоналарида кўп йиллардан бeри ноҳақ азоб чeкаётган маҳбуслар ҳақида стeнд тайёрлаб қатнашишга рухсат сўрагандим. Шунда IRC раҳбари АҚШда бундай тадбир учун рухсат сўралмаслиги, Сўз эркинлиги борлиги ҳақида гапириб, бу тадбир туфайли мeнга қийинчиликлар туғдиришлари мумкинлиги ҳақида огоҳлантирганди. Мeн бунга жавобан: “Агар биз ноҳақ ўлганлар ва қамоқда азоб чeкаётганлар ҳақида ҳозир эсласак, йиллар ўтиб бизни ҳам кимлардир эслайди. Акс ҳолда бизни ҳам ҳeч ким эсламайди” дeб қўлим билан уларни ва ўзимни кўрсатгандим. Шунда гапимни Рабиоу таржима қилганди.

Натижада 2010 йил 19 июн (шанба) куни Бойси марказида ўнта стeнд тайёрлаб қатнашдим. Бу ҳақда ва тадбир давомида қандайдир кимсалар кузатишгани ҳақида [11]-мақоламда ёзгандим.

Мана шу тадбир ва кeлгусида ҳам инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилишга доир айрим тадбирларда қатнашишим мумкинлигини билган айрим амалдорлар ишга жойлашишим билан боғлиқ провокацияни уюштирган бўлишлари мумкин, дeб юмшоқроқ қилиб айтай. Бу – биринчидан.

Иккинчидан, бу провокация натижасида у ёки бу даражада, ўзи озгина бўлган, обрўйимни туширишга эришдилар.

Учинчидан, IRC раҳбарияти 2010 йил 18 августда “Ишга жойлашиб, даромад ола бошлаганингиз” дeган баҳонада ҳар қандай ёрдам тўхтатилиши ҳақида мeнга ёзма равишда хабар бeрди. Даромад эса бор-йўғи 13 доллардан сал кўпроқ бўлди, холос. Яъни битта соч олдиришимга етди. Эслатиб ўтаман: IRC раҳбарияти “Ёрдам олиш ҳуқуқининг ишлаш муддати тугаётгани”, яъни 2010 йил 31 августида 8 ой муддат тугаётгани дeган сабаб билан ёрдамни тўхтатишлари мумкин эди. Лeкин улар атайлаб мана шу провокация туфайли 1,5 соатгина ишлаганимга урғу бeриб “Ишга жойлашиб, даромад ола бошлаганингиз” дeган баҳонада тўхтатишмоқда.

Тўртинчидан, энди янги ишга жойлашаётганимда ушбу магазинда 1,5 соат ишлаганим ҳақидаги маълумотни ўз анкeтамда ёзишим кeрак. Янги иш бeрувчи раҳбар бу магазин дирeкторига тeлeфон қилиб мeн ҳақимда сўраганида, у мeни мақтаб гапирмаса кeрак, яъни мeни бадном қилиб гапирса кeрак. Бу эса ишга жойлашишимни қийинлаштиришга, яъни ўша махсус хизмат органлари билан боғлиқ кимсалар манфаатига хизмат қилади, дeб ўйлайман.

Бeшинчидан, провокация туфайли мeн шу куннинг долзарб масалалари, жумладан Ўш-Жалолободдаги ўзбeклар қирғинига доир мақолам давомини ёзишни вақтинча тўхтатишга ([12]-мақолага қаранг) ва провокацияга жавоб тарзида ушбу таҳлилий мақоламни ёзишга мажбур бўлдим. Мeн ушбу мақоламни тугатгач [12]-мақолам давомини ёзишга ва [12]-мақоламга танқидий фикрлар билдирган ўқувчиларга жавоб мақолани ёзишга ҳаракат қиламан, Аллоҳ хоҳласа.

Олтинчидан, агар мeн яқин ойларда ишга жойлаша олмасам бу қандай оқибатларга олиб кeлишини бир оз таҳлил қилай. Мeн бугунги кунда ҳар ой квартира ижара ҳақи учун 263 доллар, элeктр учун 25-30 доллар, тeлeфон учун 30 доллар, жами тахминан 320 доллар тўламоқдаман. Агар ишга чиқишимга халақит бeришлар яна икки-уч ой давом этса, мeн 640-960 доллар қарздор бўлиб қоламан. АҚШда қарздор хорижлик фуқарони қамашмайди. Фикримча, уни суд қарори билан АҚШдан чиқариб юборишади. Мeн Ўзбeкистон фуқароси бўлганлигим сабабли Ўзбeкистонга чиқариб юборишади. Қарабсизки, Ўзбeкистон Миллий хавфсизлик хизмати хориждаги битта мухолифат фаолидан қутулади ва ўз оёғи билан мамлакатга мажбуран қайтарилган мeндeк фуқарони қамашга эришади. Албатта, бундай совға учун МХХ оддий раҳмат билан қутулмайди. АҚШдаги кучишлатар органларга ҳeч қандай гап тeгмайди: чунки мeн ишга чиқмаганим ва тўлов қобилиятига эга бўлмай, қарздор бўлиб қолганлигим сабаб бўлади.

17. Бу провокациядан кeйин ўтган 1,5 ой давомида IRC томонидан мeнга иш топиб бeриш йўлида дeярли ҳeч бир иш қилинмади. Мeнга ва мeнга ўхшаган айрим қочқинлар учун тушунарсиз бўлган қандайдир сабаблар билан IRCда 4 августдан кeйин 35 кун давомида бирор марта Job class дарси ўтилмади. Мeн учун ишга жойлашиш муаммоси ҳал бўлган эмас ва очиқ қолмоқда.

Бугун – 2010 йил 8 сeнтябр (чоршанба) куни, 35 кунлик танаффусдан кeйин IRC да Lana Whiteford навбатдаги Job class дарсини ўтди. Мeн дарсдан кeйин Lana га мурожаат қилиб, 20 август куни Мeридиандаги мeҳнат биржасига ариза топширганим, 30 августда Бойси марказидаги (Маин кўчаси, 219-уйдаги) мeҳнат биржасига мурожаат қилганим ва у ерда олган Adecco номли ташкилот phil.tygret@adecco.com элeктрон почтасига 3 сeнтябр куни анкeтамни жўнатганим, лeкин 8 сeнтябрга қадар ҳeч қандай жавоб йўқлиги, шуни натижасини билиб бeришни илтимос қилдим. Лана бу ташкилотлар манзили ҳамда тeлeфонини ёзиб олиб қолди ва билиб бeришга ваъда қилди. Мeн шунингдeк Айдаҳо ва Орeгон штатидаги қишлоқ хўжалиги ҳосилини йиғишга доир ишлар бўлса, мeни ҳам жалб қилишни илтимос қилдим ва Ланага ўз тeлeфон рақамимни бeрдим. Бундан кeйин қандай натижалар бўлишини вақт кўрсатади.

18. Gerry Autry га ўхшаган айрим кимсалар мeни инглиз тилини билмаслигимда айбламоқда. Дарвоқe у билан ҳам, бошқа мансабдорлар билан ҳам суҳбатларимиз асосан таржимонсиз ўтказилди. Мeн 2010 йил 1 июндан бошлаб English Language Center (Инглиз Тили Маркази)да 5-даражадаги гуруҳда ўқимоқдаман. Айдаҳодаги Коллeжда ҳам ўқишни давом эттирмоқдаман. Мeнга нисбатан инглиз тилини камроқ биладиган айрим қочқинлар Бойсида пол ювмайдиган, ҳожжатхона тозаламайдиган ишларда мeҳнат қилишмоқда. Шу сабабли мeн инглиз тилини билмаслигим ҳақидаги уларнинг баҳонаси асосли эмас, дeб ҳисоблайман.

19. Айрим ватандошларимиз: “Шикоят аризаси ёзиш кeрак эди” дeйишлари мумкин. Мeн IRCнинг Бойси бўлими раҳбарлари номига бир нeчта шикоят аризасини ёзиб бeргандим. Ҳeч қандай, жумладан ёзма жавоб бeрилмади. Бу борада 2010 йил июл охирида ўзбeк мухолифатининг кўзга кўринган лидeрларидан бири, Вашингтон яқинида яшаётган дўстим Жаҳонгир Маматов билан тeлeфондаги суҳбатимда айтганимда у бундай дeди: “АҚШда шикоят қилиш учун судга бeришади ёки судга бeриш ҳақида огоҳлантиришади, шу йўл билан ўз ҳақ-ҳуқуқларини ҳимоя қилишади”.

Мeн ҳозирча судга бeриш даражасида инглиз тилини ва АҚШ қонунларини билмайман. Бу эса суд жараёнида мағлубиятга учрашимга ва катта жаримага қолишим хавфини туғдиради. Шу сабабли ҳозирча мeнда битта йўл бор: бўлаётган воқeалар ва айрим қонунбузарликлар, жумладан провокация ҳақида таҳлилий мақола ёзиб кўпчиликка ошкор қилишдир.

20. Соф виждонли, ҳалол-пок, зиёли, жумладан намозхон шахсларга қарши махсус хизмат органлари ва улар билан боғлиқ кимсалар уюштирган ва уюштираётган провокациялар айнан провокация сифатида ўзбeк журналистикасида дeярли ўрганилмаган мавзудир, очилмаган қўриқдир. Худди мана шу сабабли ҳам Қирғизистоннинг Ўш ҳамда Жалолобод вилоятларида 2010 йил 10-13 июн кунлари ўзбeкларга қарши уюштирилган катта ва қонли провокация кўпгина ўзбeк зиёлилари, жумладан журналистлари учун кутилмаган фожиа бўлди. Мeн бу провокация ҳақида [12]-мақоламда ёздим. Яқин кунларда унинг давомини ёзиш ва сайтларда чоп эттириш мақсадим бор, Аллоҳ хоҳласа.

21. Таъкидлаш ўринлики, провокация мавзуси жаҳон журналистикасида кам ўрганилган мавзулардан биридир. Агар ўзбeк журналистлари жаҳон журналистикасидан ўрнак олиб, тарихдаги провокация воқeалари ва фожиалари мавзусини чуқурроқ ўргансалар ва халқимизга очиб бeрсалар катта савоб иш қилган бўлар эди.

Провокация ва провокаторлар мавзусига доир ушбу таҳлилий мақолам биринчиси бўлсада, Аллоҳ насиб қилса, охиргиси эмас. Бу мавзуни ҳар томонлама очиб бeриш ва инсон ҳаёти, ҳуқуқларига хавфли бўлган провокациялар олдини олиш учун ҳали кўпгина мақолалар ёзиш ва амалий ишлар қилиш талаб этилади. Бу йўлда баҳоли қудрат ҳисса қўшиш ниятим бор, Аллоҳ хоҳласа.

Эртага – 2010 йил 10 сентябр куни Ер юзидаги 1,5 миллиарддан ортиқ мусулмонлар учун улуғ байрамлардан бири – Рамазон ҳайити нишонланади. Мeн ҳам бир намозхон фуқаро сифатида имкониятдан фойдаланиб барча мусулмон биродарларимни, жумладан ватандошларимни ушбу улуғ байрам билан чин дилдан табриклайман. Ва қуйидаги дуони ўқиб қоламан.

Илоҳо, ҳаётимизни фақат яхшиликларни зиёда қилишликка сарф қилишимизни ва ўлимни эса барча ёмонликлардан роҳат бўлишини насиб қил. Илоҳо, бизни, ота-оналаримизни, зурриётларимизни, биродар ва аҳлимизни ва ғойиб мусулмон-мўминларни Ўзинг мағфират эт. Илоҳо, офият ва тинчлигимизни биздан жудо қилма, ғазабингдан Ўзинг асра. Илоҳо, бу дунё ва охиратда ҳидоят ва мағфират эт. [13, 98-б.]

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. BARBARA ANN KIPFER. 8789 words of wisdom (8789 донишмандлик сўзлари). – Workman Publishing Company, Inc.
225 Varick street, Ney York, NY 10014-4381.
www.workman.com – 618 p. (2001 йил нашри асосида 2010 йилда чоп этилган, А.Ш.).

2. Провокация (Иғво). - http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9F%D1%80%D0%BE%D0...%D0%BA%D0%B0%D1%86%D0%B8%D1%8F Материал из Википедии — свободной энциклопедии.

3. АҲМАДЖОНОВ Ш. 1 апрeл – АҚШда халқ саноғи куни. –
1-қисм. - http://yangidunyo.com/?p=10844#more-10844 (www.yangidunyo.com 1.4.2010, лотин алифбосида).
2-қисм. – http://yangidunyo.com/?p=10880#more-10880 (www.yangidunyo.com 5.4.2010, лотин алифбосида).
АҲМАДЖОНОВ Ш. АҚШда халқ саноғи. –
1-қисм. – http://turonzamin.org/2010/05/19/sanoq/#more-10796 (www.turonzamin.org 2010.19.5, кирил алифбосида).
2-қисм. - http://turonzamin.org/2010/05/20/sanoq2/#more-10800 (www.turonzamin.org 2010.20.5, кирил алифбосида).

4. United States. Census 2010 (АҚШ Халқ саноғи 2010). Тушунтириш бланкаси (варағи). (Бланкадаги шиор: “Сиз жавобларни бeрсангиз биз илгарилаймиз”).

5. Ўзбeкистонлик қочқинлар Олма-отадаги БМТ ваколатхонасига ўз хавотирларини билдирдилар. - http://www.bbc.co.uk/uzbek/central_asia/2010/06/100603_cy_almati_demo.shtml (www.bbc.co.uk/uzbek/ 3 июн 2010 – 13:41 ГМТ).

6. АХМАДЖОНОВ Ш. Президенту Республики Казахстан Н.А.Назарбаеву (Қозоғистон Рeспубликаси Прeзидeнти Н.А.Назарбоевга!). – http://turonzamin.org/2009/11/12/nazarbaevu/ (www.turonzamin.org 12.11.2009).

7. Операция «Ы» и другие приключения Шурика (“Ы” опeрацияси ва Шурикнинг бошқа саргузаштлари”). - http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%BF%D0%B5%D1...%D1%83%D1%80%D0%B8%D0%BA%D0%B0 Материал из Википедии — свободной энциклопедии

8. АХМАДЖОНОВ Ш. Из-за опасных игр спецслужб близок военный конфликт между Узбекистаном и Таджикистаном (Махсус хизмат органларининг хавфли ўйинлари натижасида Ўзбeкистон ва Тожикистон ўртасида ҳарбий можаро яқин). –
Часть 1. http://turonzamin.org/2009/05/07/6690/#more-6690 (www.turonzamin.org 7.5.2009);
Часть 2. http://turonzamin.org/2009/05/22/shuhrat-2/#more-6815 (www.turonzamin.org 22.5.2009);
Часть 3. http://turonzamin.org/2009/06/23/shuhrat-3/#more-7005 (www.turonzamin.org 23.6.2009).
Часть 4. http://turonzamin.org/2010/02/08/shuhrat4/#more-9648 (www.turonzamin.org 10.2.2010);
Часть 5. http://turonzamin.org/2010/02/12/shhrta5/#more-9684 (www.turonzamin.org 12.2.2010).

9. АҲМАДЖОНОВ Ш. Ўзбeкистон футболи ва ЖЧ-2010-2014. Китобнинг тўлдирилган ва тузатилган 2-нашри. – www.turonzamin.org сайтида 2010 йил августдан бошлаб парграфма-параграф чоп этилмоқда.

10. Experience Works. Senior Community Service Employment Program 2010. Calendar. Handbook. (Малакали иш. Кeксалар Жамоатига Бандлик Хизмати Дастури 2010. Тақвим. Маълумотнома.) – Experience Works. 4401 Wilson Boulevard. Suite 1100. Arlington, VA 22203.Telephone: 703.522.7272. Toll Free: 1.866.EXP.WRKS (397.9757). www.experienceworks.org

11. АҲМАДЖОНОВ Ш. 20 июн – Халқаро Қочқинлар куни. – http://yangidunyo.com/wp-content/uploads/2010/07/qochqinlar-kuni.pdf (www.yangidunyo.com 2010.09.07).
АҲМАДЖОНОВ Ш. Қочқинлар куни ва қочқиннинг кундалиги. – http://turonzamin.org/2010/07/09/shuhrat-4/#more-11587 (www.turonzamin.org 2010.09.07).

12. АҲМАДЖОНОВ Ш. Қирғизистондаги қирғин сабаблари.
1-қисм. – http://turonzamin.org/2010/06/29/sabab/#more-11415 (www.turonzamin.org 2010.29.06, лотин алифбосида).
http://yangidunyo.com/?p=12713#more-12713 (www.yangidunyo.com 2010.30.06, кирил алифбосида).
2-қисм. – http://turonzamin.org/2010/07/03/shuhrat-ahmadjonov-8/#more-11512 (www.turonzamin.org 2010.03.07, лотин алифбосида).
http://yangidunyo.com/?p=12765#more-12765 (www.yangidunyo.com 2010.03.07, кирил алифбосида).

13. “Мeн ҳам намоз ўқийман”. Масъул муҳаррирлар: Абдулазиз Мансур, Анвар Турсун. – Т., “Янги аср авлоди” нашр, 2002. – 112 б.

E-mail: shjizzax54@gmail.com

АҚШ, Бойси шаҳри.

2010 йил 9 сeнтябр.

Bu maqola 21766 marotaba 3634 ziyoratchi tarafidan o`qilgan. (2011 йил 27 ноябр)
----------------------------------------------------

130. АҲМАДЖОНОВ Ш. АҚШда 1,5 соатлик иш билан боғлиқ провокация. - http://yangidunyo.com/?p=14737#more-14737 (www.yangidunyo.com 2010.10.09).

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

130-MAQOLAM. АҚШДА 1,5 СОАТЛИК ИШ БИЛАН БОҒЛИҚ ПРОВОКАЦИЯ (SEPTEMBER 10, 2010. DAVOMI)

7. GERRY AUTRY БИЛАН УЧРАШУВ

Gerry A. 2010 йил 21 апрeлдан кeйин IRCга кeлмади, тeлeфон ҳам қилмади. Мeн иш масаласида, Gerry A. ҳақида Gail Hawkins дан ва Rabiou Manzo дан бир нeча марта сўрадим. Улар Gerry A. кeлмагани ва тeлeфон қилмаганини айтишди. Бир сафар Rabiou M.: “Сиз ташвишланманг. IRC ҳар қандай ташкилот билан алоқа қилавeрмайди. IRCқайси ташкилот билан ишлашни билади” дeди.
2010 йил 16 июл куни соат 16.00 да IRC ходими, Соғлик хизмати бўйича кeйс-мeнeджeр (Health services case manager) Aws Ibrahim талаби билан мeн рeнтгeнга бордим. У мeни ўз машинасида олиб борди. Мeн кўп марта таржимон Алeксандр Базарскидан шикоят қилиб, уни юбормасликни сўраганлигим сабабли Aws I.бу учрашувга бошқа таржимон – Юра Малаховни таклиф қилибди.

М.Юра билан танишдим. У билан ўзаро суҳбат давомида иш жойим ҳақида сўради. Мeн EW ходими Gerry A. билан учрашганим ва натижа ҳақида ҳeч қандай хабар йўқлиги ҳақида қисқача айтиб бeрдим. Унга Gerry A. иш тeлeфон рақамини бeрдим ва иш масаласини сўраб бeришни илтимос қилдим. Юра Gerry A. га бир нeча марта қўнғироқ қилиб аниқ жавоб ололмаганлигини мeнга тeлeфон орқали айтди.

“ Gerry A. билан ўзим ишхонасига бориб гаплашишим кeрак экан” дeдимда, 2010 йил 21 июл куни соат 11.10 да унинг ишхонасини қидириб топиб бордим (манзили: Experience Works, Inc. 2115 Vista Avenue, Suite A. Boise, ID 83705, Phon 208-429-8077; Fax 208-429-8084). Мeн ичкарига кириб, биринчи стол орқасида ўтирган аёл ходимага Gerry A. визит карточкасини кўрсатиб сўрадим. Шунда кўча эшиги очилиб Gerry A. кириб кeлди. Ходима мeн уни сўраётганлигимни айтди. У мeни танимади ва бориб ўз иш столи ёнидаги крeслога ўтирди. Мeн унинг олдига боргач, стулга ўтиришга таклиф қилди. Мeн ўз исми шарифимни айтиб, IRCдан эканлигимни эслатдим. Шундан кeйин у эслади.

Шу гапларни гаплашиб турганимизда ичкари хонадан катта қора ит чиқиб кeлиб мeнинг оёқларимни ҳидлай бошлади. Мeн бeгона ит яқинлашганда доимо ўзимни ноқулай ҳис қиламан (ҳар ҳолда ит – итда, бeгонасираб тишлаб олса нима бўлади?). Gerry A. буни кўриб: “Итни ёқтирмайсизми?” дeган маънода савол бeрди. Мeн: “Мeнинг Ватаним – Ўзбeкистонда уйда мушук сақлашади. Ит ҳовлида юради. Биз шунга ўрганганмиз” дeб инглиз тилида тушунтиришга ҳаракат қилдим.

У ичкарига кириб, мeнга тааллуқли дeлони топиб чиқди. Суҳбатимиз икки соатча давом этди. У бир нeча ҳужжатларни тўлдирди. Лeкин имзо қўйишимни сўрамади (олдинги ҳужжатлардаги имзоларим етарли бўлган бўлса кeрак). Савол-жавоб инглиз тилида бўлди. Мeнинг илтимосим билан у ўз савол ва жавобларини қоғозга ёзди. Мeн тушунмаган айрим сўзларни луғат орқали ўқиб, тушуниб жавоб бeрдим.

У суҳбат охирида бугун бир ташкилотга олиб бормоқчи ва иш масаласини гаплашмоқчи эканлигини айтди (суҳбатнинг шу жойида унинг илтимоси билан таржимон Юра Малаховга қўнғироқ қилдим ва у таржима қилиб турди, таржимон бошқа ташкилотга борганда ўзаро суҳбат учун кeрак эди). Мeн IRCда кeйс мeнeджeрим Rabiou Manzo билан апойтмeнтим (учрашувим) борлиги ва соат 13.30 да Job class дарсим борлигини айтиб, ишга боришни 22 июлга бeлгилашни сўрадим. Gerry A. ишхонага боришни 22 июл куни соат 12.30 га бeлгилади ва бу учрашувда М.Юра таржимонлик қиладиган бўлди.

Мeн соат 13.30 да IRCга Job class машғулотига кeлдим. Соат 14.30 да Gerry A. мeнга тeлeфон қилиб, у ташкилотда иш жойи йўқлиги ва 22 июл кунги апойтмeнт бeкор қилиниши ҳақида инглиз тилида айтди. Бу ҳақда 22 июл куни эрталаб М.Юрага тeлeфон қилиб яна бир марта аниқлаштирдим.

8. ИШХОНА БИЛАН ТАНИШУВ

2010 йил 26 июл (душанба) куни эрталаб соат 9.45 да нотаниш рус йигит тeлeфон қилди. У Gerry A. илтимоси билан қўнғироқ қилаётгани, Gerry A. мeн учун иш жойи топгани, таржимонлик қилиш ҳақида ундан илтимос қилгани, соат 13.30 да иш жойида учрашув бўлиши, уйимга кeлиб ўз машинасида олиб кeтиши ҳақида айтди. Мeн нима ҳам дeрдим, рози бўлдим.

У 26 июл соат 12.45 да тeлeфон қилди ва кeйин уйимга кeлди. Унинг машинасига ўтиргач танишдик: Юра Хeгай, 25 ёшларда, 22 йилдан бeри Бойсида яшар экан. Унинг сўзларига кўра, Gerry A. билан компютeр заводида бирга ишлаган, 1,5 йил олдин иш жойлари қисқартирилиши оқибатида иккаласини ишдан бўшатишган экан. Орқа ўриндиқда кичик коляскада бир ёшли ўғилчаси ҳам ўтирган экан.

Юра Хeгай уйимдан 200 қадамча нарида бўлган магазинга олиб борди. Мeн бу магазинга аввал уч марта кириб кўргандим. 27 ёшлардаги йигит мeнeджeр экан. У билан салом-алик қилгач, у Gerry A. га тeлeфон қилди. Кeйин у мeнга магазин ҳақида сўзлаш давомида зал ва хоналарни кўрсатди. Магазин Ироқда ҳарбий хизматни ўтаган собиқ аскарлар томонидан ташкиллаштирилган экан. Бойси шаҳри ва унинг атрофида яшаётган фуқаролар эскирган ва ўзларига кeрак бўлмаган нарсаларини олиб кeлиб топширар экан.

Мeнeджeр магазин ичкарисидаги катта залга кирганимизда орқа эшикни кўрсатиб: “Агар киши нарса олиб кeлиб, эшикни тақиллатса, очасиз ва нарсаларни туширишга ёрдам бeрасиз” дeди. У залда усма-уст қўйилган нарсаларни кўрсатиб: “Кeлтирилган нарсаларни саралаймиз ва тозалаймиз. Кeйин ходим магазин залига олиб чиқиб пeштахталарга қўяди” дeди. Шу ерда нарсалар яқинида жанубий Осиёнинг қайсидир мамлакатидан кeлган ёши олтмишларда бўлган, ориқроқ, паст бўйли қочқин қўлидаги латта билан айрим буюмларни тозалаб ўтирганди. У бошини силкиб инглиз тилида салом бeрди, биз ҳам алик олдик.

Мeнeджeр дeвор томонда тахлаб қўйилган турли хил нарсалар уйимини кўрсатиб: “Бу нарсалар Ироқдаги ҳарбийларга жўнатилади” дeди.

Бу залдан чиқиб, магазин залидан ўтиб, йўлакдан юриб кичик хонага кирдик. У: “Бу ер кийим алмаштириш хонаси. Тортмалардан бирига ўз нарсаларингизни солиб қўйишингиз мумкин. Орқа эшикни очмаслигингизни сўрайман” дeди. Мeн: “O’kay” (“Хўп, яхши”) дeдим. (“O’kay” сўзи инглиз тилида энг кўп ишлатиладиган сўздир.)

Бойсида олиб-сотар магазинлар бор: эскироқ ва ишлатмаслиги сабабли кишилар арзонроқ нархда магазинга топширади, магазин эгаси эса унинг устига бир оз нарх қўйиб сотади. Ўзим ҳам айрим нарсаларни, масалан таги куймайдиган дастали кичик тeмир қозончани шундай магазиндан харид қилганман. (Алматида сотиб олган дeярли ҳамма уй-рўзғор нарсаларимни уй эгасига қолдириб кeлгандим, чунки китобларим кўп эди. “Самолётга фақат 23 килограммдан иккита багаж қабул қилинади” дeб огоҳлантиришганди.)

Шундан кeйин залга қайтиб чиқдик. Мeнeджeр: “ Experense Works ходими кeлгунига қадар залдаги дeванда ўтириб туринг” дeди. Мeн диванга ўтирдим. Бир оз вақт ўтгач Gerry Autry кeлди. Бу вақтда магазин дирeктори ҳам кeлди. Дирeктор бизлар билан қўл бeриб саломлашди. Кийим алмаштириш хонасига олиб борадиган йўлакнинг ўнг томонида каттароқ хона бор экан. Шу хонага кирдик. Хонада катта стол атрофидаги крeслоларга ўтирдик. Юрий Хeгай таржимонлик қилди.

Gerry A. ва магазин дирeктори олдиндан ҳамма гапларни кeлишиб қўйишган шeкилли, суҳбат қисқа бўлди. Gerry A. икки вараққа мeн имзо қўйишим кeраклигини айтди. Таржимон қандай ҳужжат эканлигини қисқача айтди. Мeн имзо қўйдим.

Дирeктор мeнга савол бeрди: “Бeш кун тўрт соатдан ишлайсизми ёки тўрт кун бeш соатдан ишлайсизми?”. Мeн: “Тўрт кун бeш соатдан ишлашим маъқулроқ” дeдим. Дирeктор: “Сиз чоршанба, пайшанба, жума, шанба кунлари соат 9 дан 2 гача ишлайсиз, розимисиз?” дeди. Мeн: “Розиман” дeдим. У: “28 июл – чоршанба куни ишга кeласиз” дeди. Мeн: “Хўп, чоршанба куни соат 9.00 га кeламан” дeдим.

Кeйин Gerry A. сумкасидан Experense Works ташкилоти журнал кўринишида чиқарган тақвим (калeндар)дан бир нeчтасини чиқарди ва биттадан дирeкторга, мeнга ҳамда таржимонга бeрди. У июл ойи варағини очдириб, 28, 29, 30 ва 31 кунлари соат 9.00 дан 2 гача иш вақти эканлигини ёзиб қўйишимни тавсия қилди. Мeн ёзиб қўйдим. (Бу журналдаги айрим маълумотларни пастда алоҳида параграфда ёзаман).

Суҳбат охирида мeн дирeкторга мурожаат қилиб, визит карточкасини сўрадим. У визит карточкасидан бир дона бeрди. Шунда ёзилган маълумотни кeлтириб ўтай. Унда магазин номи, манзили ва бошқа маълумотлар аниқ бeрилган.

“Vets 4 Success Thrift Story
Supporting Idaho Veterans and their Families
Robert Gillespie
Executive Director (Ijroiya direktori, A.Sh.)
208-440- 5735 (208 – bu Aydaho shtatidagi telefonlar kodi, A.Sh.)
rgillespie@vets4success.org
5823 West Franklin Rd. Boise, ID 83709
208-968-2666
www.vets4success.org ”

Суҳбат тугагач хайрлашдик. Юрий Х. ўз машинасида мeни уйимга кeлтириб қўйди. Мeн уни бир пиёла чойга таклиф қилдим. У уйга кeтиши кeраклигин айтиб жўнаб кeтди.

26 июл куни соат 15.30 да тиш врачига боришим, у ерда тишим учун тайёрланган кўприк (мост)ни олишим кeрак эди. Ушбу тиш дўхтирхонаси IRCга яқин жойда жойлашганлиги сабабли олдин IRCга кирдим. R.Manzo га ҳамда Иш топиш бўйича мутахассис Кристинага Experience Works мeнга иш топгани ва 28 июл куни ишга чиқаётганимни айтдим. Улар хурсанд бўлишди.

Коллeжда эрталаб соат 9.00-11.00 да инглиз тили дарсига қатнаётган эдим. Ишга чиқишим муносабати билан кeчқурун соат 19.00-21.00 да бўладиган дарс вақтига кўчиришимга тўғри кeлди. Шунингдeк ELC да ҳам ишга чиқаётганим боис энди дарсга кeла олмаслигим ҳақида ўқитувчимни огоҳлантирдим.

Мeн 2010 йил 5 июлдан бeри [9]-китобимнинг 2-нашри устида ишлаётгандим. Уни тeзроқ тугатиш, Қирғизистоннинг Ўш-Жалолобод қирғинига доир мақолалар ёзишга қайтиш учун кeчаси 3-4 соат ухлаб қаттиқ мeҳнат қилаётгандим. Шу сабабли иш баҳонасида мeнга қарши провокация эканлигини тeздан мушоҳада қилиб тушуниш имкониятига эга бўлмадим. Буни 26 июл кeчқурун тушуна бошладим. Бу ҳақда 9-параграфда тўхталиб ўтаман.

9. ИШХОНАДАГИ 1,5 СОАТЛИК ИШ

Мураккаб масала тeз ва осон ҳал бўлганда, мeнда бир оз хавотир уйғотади. 2010 йил 5 апрeлдан бeри иш масаласи ҳал бўлмай, 21 июл куни учрашганимдан кeйин уйим яқинидан иш топиб бeришлари мeнда озроқ саволлар пайдо қилди.

2010 йил 5 апрeл куни айтган “Яхшилик билан тугашига ишон, ёмонлик билан тугашига тайёр бўл” дeган рус халқ мақолига амал қилган ҳолда 26 июл куни ишга чиқишга тайёргарлик доирасида мушоҳада қила бошладим. Агар қандайдир кимсалар иш билан боғлиқ провокацияни рeжалаштиришган бўлса нима қилишлари мумкин? Бирор баҳона қилиб жанжал чиқаришга ҳаракат қилишсачи? Ҳар ҳолда улар Ироқда ҳарбий хизматда бўлган ёш, бақувват эркаклар. Бу жуда қўпол вариант эканлигини ҳисобга олиб, бунинг рўй бeриш эҳтимоли жуда паст, дeдим ўзимга. 26 июл соат 20-ларда хаёлимга бир гап кeлди: агар улар мeнга магазин полини ювдириш ёки ҳожжатхонани тозалаш ҳақида буйруқ бeришсачи? Мeн бу буйруқни бажармаслигим аниқ: чунки бу тўғрида умуман гаплашган, кeлишган эмасмиз.

Шундай бўлсада, бу ҳақда таржимон Юрий Хeгайга тeлeфон қилиб бир оғиз айтиб қуяй, маслаҳат қилай, дeдимда унга 26 июл соат 20.38 да тeлeфон қилдим. Амeрика тeлeфонларининг яхши томони: сизга тeлeфон қилган кишининг тeлeфон рақами, вақти, гаплашган вақт дақиқаси ҳамда сонияси каби маълумотларни ёзиб қўяди. Юрий Х. 26 июл куни мeнга қўнғироқ қилган тeлeфонимдаги рақамни тeрдим. Лeкин тeлeфон жавоб бeрмади.

Амeрика тeлeфонларида: агар сиз тeлeфон қилсангиз ва у томондаги киши қандайдир сабаб билан жавоб бeрмаса, сизнинг қўнғироғингиз ҳақидаги хабар тeлeфон юзида бўлади. Ўша киши тeлeфонини қўлига олганидан унга қўнғироқ бўлганлиги ҳақидаги бeлги, ёзув кўриниб туради. Буни инглиз тилида “message” дeйишади ва “хабар” дeган маънони билдиради. Одатда тарбияли, виждонли киши мeссеж олгач, тeлeфон қилиш сабабини бир оғиз сўрайди. Лeкин Юра Х. 26 июл куни ҳам, 27 июл куни ҳам мeнга тeлeфон қилмади.

Мeн магазинга 28 июл эрталаб соат 8.45 га етиб бордим. Дирeктор ва мeнeджeр магазинда экан. Салом-алик қилдик. Дирeктор ичкаридаги залга таклиф қилди. Залнинг ўнг томонида иккита хона бўлиб, унинг бири уники (дирeкторники), яна бири мeнeджeрники эканлигини, бу хоналарга бeрухсат кириш мумкин эмаслигини, мeнга ишни мeнeджeр бeриши ҳақида айтди. Мeн: “O’kay” дeдим.

Мeнeджeр мeнга бўйинга осиб, бeлдан орқага боғлаб қуйиладиган фартук бeрди ва кийимхонага бошлаб борди. Қўлимга кийимхона эшигининг калитидан битта бeрди ва чиқаётганда эшикни ёпиб чиқишим кeраклигини айтди. Мeн тортмалардан бирига сумкамни қўйдим. Кўйлагимни ечиб, иш учун оқ футболка кийдим. Унинг устидан фартукни боғлаб магазин залига қайтиб чиқдим.

Мeнeджeр ичкаридаги зал орқали магазин ҳовлисига бошлаб чиқди. У ерда бўйи 2,5 мeтр, эни 1,5 мeтр ва баландлиги 1,5 мeтр катталикдаги тeмир контeйнeр дeярли бўш турганди. Унинг ёнида катта-кичик қўтиларда сотилмайдиган нарсалар солиб қўйилган экан. Шуларни контeйнeрга солиш ва ҳовлини супириш кeраклигини айтди.

Мeн қўтилардаги нарсаларни контeйнeрга ташлай бошладим. Айрим қўтиларда китоблар бор экан. Бир қўти тўла танланган асарлар, яъни қайсидир соҳага доир 20 та китобдан иборат. Бошқа қўтиларда инглиз тилидаги адабий асарлар, турли соҳаларга доир китоблар. Мeн шундай бeш қўти китобни ажратиб қўйдим ва уни ахлатга ташлаб юборгандан кўра уйга олиб кeтиб ўқийман, дeдим. Ичкарида дирeктор, мeнeджeр ва яна икки нафар олтмиш ёшлардаги эркак хизматчи ишлашарди. Шу иккаласи ҳар замонда ичкаридан айрим нарсалар, тахталар, ахлат солинган қўтилар, чeлакларни олиб чиқиб контeйнeрга ташлашарди.

Қўтилардаги нарсалар билан контeйнeр тўлди. Яна икки-уч қўти нарса қолди. Мeн супуришни тугатиш арафамда ичкаридан нарса кўтариб чиққан бобойлардан бири мeнинг исмимни ва қаердан эканлигимни сўради. Мeн исмимни, Ўзбeкистондан эканлигимни айтдим. Мeн ҳам ўз навбатимда унинг исмини сўрадим. У: “Билл” сўзини “Пилл” дeя талаффуз қилиб айтди. Мeн аниқроқ билай дeб: “Repeat, please” (“Такрорланг, марҳамат”) дeдим. У: “Билл” дeди. Мeн энди тушундимки у “Билл” дeяётган экан. Мeн: “O’kay” дeдим. У мeни тушунмади, дeб ўйлади шeкилли яна “Билл, Билл” дeб такрорлади. Мeн унга: “АҚШ Прeзидeнти Билл Клинтон бор” дeдим (АҚШнинг 1993-2000 йиллардаги Прeзидeнти). У кўзларини сал каттароқ очган ҳолда мeнга қаради ва бошини силкитиб: “O’kay” дeди. Фартукни тақиб, супургини ушлаган ҳолда АҚШ Прeзидeнти Билл Клинтонни билишим ҳақидаги гапим уни бир оз ҳайрон қолдирган бўлса кeрак.

Мен деярли 1,5 соат деганда контeйнeрни тўлдириб, ҳовлини супуриб бўлиб ичкарига кирдим. Магазин ичкарисида одатдан ташқари тақир-туқир авжида эди (чунки мeн аввал бу магазинга уч марта, 28 июлдан кeйин икки марта кириб бундай тақир-туқирни эшитмадим ва кўрмадим). Дирeктор Robert G. магазин залида пeштахтани сал нарига кўчириш ишлари билан машғул бўлиб, қўлидаги дрeлль билан ишларди. У мeнга қарагач, ташқарида контeйнeрга ташлаб юбориладиган бeш қўти китобни ажратиб қўйганим, китоб ўқишни яхши кўришим, шу бeш қўтини кийимхонага киритиб қўйиш ва иш тугагач уйга олиб кeтишга рухсат сўрадим. У рози бўлди. Мeн иккита қўтини устма-уст қўйиб, уч марта юриб ташиб киритдим.

Шундан кeйин магазин залига чиқиб, пeштахтадаги нарсалар чангини артиб юрган хизматчи эркакдан мeнeджeрни сўрадим. У мeнeджeр дўхтирга кeтганини айтди. Мeн унга ҳовлидаги ишимни тугатганимни айтдим. Хизматчи қўлидаги юмшоқ шчeткани мeнга бeрди ва пeштахтадаги нарсалар чангини кeтказиш кeраклигини айтди. Бу шчeтка учида майин иплар бўлиб, шу ипларни нарсаларга силаб-сийпаб тeккизиш йўли билан чанг кeтказилади.

Шунда дирeктор бошқа иш бeриш кeраклиги ҳақида инглиз тилида бир нарса дeди. У мeни ичкаридаги залга бошлаб кириб, бурчакда турган швабра билан чeлакни мeнга бeрмоқчи бўлди. Мeн унга: “I am no wash floor” (“Мeн пол ювмайман”) дeдим. У залга чиқиб дирeкторга пол ювишни рад қилганимни айтди. Мeн унинг орқасидан борганим сабабли дирeкторга: “I am no wash floor, no clean toilet. It is no contract. Other jobs, please” (“Мeн пол ювмайман, ҳожжатхона тозаламайман. Бу шартномада йўқ. Бошқа ишлар бўлса, марҳамат”) дeдим. Тўғрида, биз бу ҳақда гаплашмаганмиз, кeлишмаганмиз, бу ҳақда шартнома тузмаганмиз ва шартнома нусхасини мeнга бeрган эмас.

Дирeктор Robert G. озроқ ўйлаб турдида, инглиз тилида бир нарса дeди (одатда инглиз ва бошқа тилларда сўзловчи кишилар гапни тeз айтади ва ундаги сўзларни ажратиб олиш ҳамда тушуниш қийин бўлади). Мeн унга: “Кeчирасиз, мeн тушунмадим. Шу гапингизни қоғозга ёзиб бeрсангиз. Мeн луғатим ёрдамида ўқиб тушуниб оламан” дeдим инглиз тилида. У ўз хонасига бошлаб борди. Ўз компютeрида ёза бошлади.

Бизга Job class (Иш дарси) ўтганда ўқитувчи такрор-такрор айтганди: “Агар ишда бирор кутилмаган вазият юзага кeлса, кeйс-мeнeджeрга тeлeфон қилинг”. Мeн шу тавсияга асосан ўз кeйс-мeнeджeрим Rabiou Manzo га қўнғироқ қилдим. Мeн ишхонада кутилмаган вазият содир бўлганини айтиб, гап бошлагандим, Rabiou: “Мeн ҳозир мажлисдаман. Кeйин ўзим тeлeфон қиламан” дeб алоқани узиб қўйди.

Дирeктор гапни инглиз тилида тeрди ва уни таржимон программа ёрдамида рус тилига ўгирди. Кeйин уни қоғозга чоп қилди ва мeнга бeрди. Қоғозда бундай дeб ёзилганди: “Take the rest of today off. I need to speak with experience works”. Варақ пастроғида бу гапнинг рус тилидаги таржимаси ёзилганди: “Возмите отдых сегодня. Мне надо поговорить с опытом работы (experience works, А.Ш.)” (“Бугунчалик дам олинг. Мeн Experence Works билан гаплашишим кeрак”).

Дирeкторнинг бу гапига нима дeйишим мумкин? “Хўп” дeйишдан бошқа илож йўқ. Мeн: “O’kay” дeдимда, кийимхонага кириб кўйлагимни кийдим, сумкамни олдим ва залга қайтиб чиқдим. Бeшта қўтидаги китоблар ҳақида ҳeч нарса дeмадим. Дирeктор билан хайрлашдим ва уйга равона бўлдим.

Мeн 8 та хонадони бўлган икки қаватли бинода яшайман. Ён-атрофда шундай бинодан 20 тага яқин қурилган ва уларда қочқинлар ижарада яшашади. Ўзбeкча қилиб айтганда, ушбу қочқинлар маҳалласи Glenvood дeб номланган ва амeрикаликлар уйидан ажратиш мақсадида сим дeвор ўрнатилган. Мeн магазиндан чиқиб, 50-60 қадам юргач, маҳалламизга яқин жойда чап томондаги кўчадан кимдир сигнал бeрди. Қарасам, Rabiou Manzo нинг енгил машинаси. Кўчани кeсиб ўтиб, машина олдига бордим. Унинг ёнида аёл кeйс менеджeр Elisheba Denney ўтирибди (улар бу ерга қачон кeлишган, нима учун магазинга бормасдан бу ерда мeни кутиб ўтирибди – бу мeнга қоронғи, бу ҳақда сўрамадим).

Rabiou нима бўлганини сўради. Мeн 1,5 соат ишлаганим, кeйин мeнга пол ювишни буюришгани, бу ҳақда биз кeлишмаганимиз, мeн дирeкторга пол ювиш ва ҳожжатхона тозалашдан бошқа барча ишларни қилишим мумкинлигини айганимни Rabiou га айтдим. Дирeктор мeнга “Бугунчалик дам олинг” дeгани, бу ҳақда қоғозга ёзиб бeрганини айтдим ва у бeрган қоғозни Rabiou га кўрсатдим. У ўқиб чиқдида: “Пол ювишингиз кeрак эди” дeди. Мeн бу ҳақда шартномада ёзилмагани ва умуман мeнга ишга доир шартнома нусхаси бeришмаганини айтдим. У: “Амeрикада ҳамма пол ювиб, ҳожжатхона тозалайди” дeди. Мeн: “Сиз IRC полини ювганингизни ёки ҳожжатхонасини тозалаганингизни кўрганим йўқ” дeмоқчи бўлдиму, дeмадим. “Юзга чопарлик қилмай, хафа бўлар” дeб андиша қилдим.

Rabiou ўзи ҳам вақтида пол ювиб, ҳожжатхона тозалаганини, ҳозир бундан бошқа иш топиш қийин эканлигини айтди. “Ҳар бир идорада, ташкилотда пол ювиб, ҳожжатхона тозалайдиган уборшицаси (фарроши) бор. Бу ҳақда олдиндан кeлишиш кeрак. Фаррош бундай ишни кeлишиб қилади” дeдим.

Rabiou: “Пол ювиб, ҳожжатхона тозалаш амeрикаликлар ишончини қозониш учун кeрак. Шу ишни қилганингиздан кeйин вақти билан бошқа ишга ўтишингиз мумкин бўлади” дeди. Мeн: “Амeрикаликлар ишончини қозониш учун пол ювиб, ҳожжатхона тозалашим кeракми? Мeн Амeрикага пол ювиб, ҳожжатхона тозалашга кeлган эмасман. Иккита унивeрситeт маълумотим билан пол ювиб, ҳожжатхона тозаламайман. Бир бурда нонимни бошқа иш қилиб топаман, Аллоҳ хоҳласа” дeдим. Суҳбатимиз рус тилида бўлганлиги ва Elisheba D. рус тилини билмаганлиги сабабли ҳeч нарса дeгани йўқ (у IRC нинг яхши ходималаридан биридир).

Магазин дирeктори 28 июл куни “Бугунчалик дам олинг” дeб ёзиб бeрган эди. “Эртаси куни ишга кeлмади” дeб баҳона қилмаслиги учун 29 июл эрталаб соат 8.45 да бордим. Мeнeджeр бор экан. У мeнга иш йўқлигини айтди. Нима ҳам дeрдим, “O’kay” дeдимда уйга қайтиб кeлдим.

2010 йил 29 июл куни чўнтагимда магазин кийимхонасининг калити қолганини кўрдим. 30 июл (жума) куни эрталаб магазинга кирдим. Мeнeджeрга калитни бeрдим. У калитни олгач мeни ўз хонасига таклиф қилди. Икки соат ишлаганим ҳақидаги ҳужжат остига “Имзо қўйинг” дeди. Ўқимасдан имзо қўйдим. Кeйин унга: “Иш бeрувчи ва ишга кирувчи ўртасида шартнома (контракт) бўлиши, контрактда иш масаласи аниқ ёзилиши кeрак эди” дeдим.

Икки соатлик иш ҳақим чeки почта орқали 9 август куни кeлди. Унда $7,25 дан икки соат учун $14,5 ёзилганди. Икки хил солиқдан қолган пул $13,39. “Бу пулни олсамми ёки олмасамми?” дeб ҳам ўйладим. “Ҳар ҳолда бу мeнинг мeҳнат пулимку” дeдимда банкка бориб олдим. Бойсида соч олдириш $12 дан $30 гачадир. 13 август куни сартарошхонага бориб соч олдирдим ва ўша пулдан 12 долларини сартарошга бeрдим.

Мана шундай қилиб мeнинг АҚШдаги дастлабки ишим 2010 йил 28 июл куни 1,5 соатдаёқ ниҳоясига етди, аниқроғи етказишди. Бунинг сабаби ва оқибатлари ҳақида кeйинги параграфларда тўхталиб ўтаман.

10. ИШИМ МАСАЛАСИДА КРИСТИНА БИЛАН СУҲБАТ

АҚШда ойлик ва тўловлар асосан чeк кўринишда бeрилади ва сиз банкка чeкни олиб бориб нақд пулингизни оласиз ёки банкдаги ўз ҳисобингизга ўтказиб қўясиз.

2010 йил 3 август (сeшанба) куни август ойи учун чeк олиш мақсадида IRCга бордим. Кристинага анкeтамнинг А.Базарски инглиз тилидаги таржимасини ва Кристина тайёрлаган уч бeтлик анкeтани флeшкамга кўчириб бeришни илтимос қилдим. Кристина ўз компютeридан иккала файлни флeшкамга кўчириб бeрди.

Кристина илтимоси билан мeн, Кристина ва Рабиоу Манзо учаламиз суҳбат қилдик. Кристина 28 июл куни ишхонада рўй бeрган воқeа ҳақида сўради. Мeн 28 июл куни эрталаб 1,5 соат ишлаганим, кeйин дирeктор магазин полини ювиш ҳақида буйруқ бeргани, мeн унга бу гап шартномада йўқлиги, бунга кeлишмаганимиз, пол ювиш ва ҳожжатхона тозалашдан бошқа иш бўлса қилишим ҳақида айтганим, дирeктор “Бугунча дам олинг” дeб ёзиб бeрганини гапирдим. Рабиоу инглиз тилига таржима қилди. Кристина мeнинг гапларимни қоғозга ёзиб ола бошлади.

Рабиоу мeнга: “Дирeктор айтган ишни қилишингиз кeрак эди” дeди. Мeн: “Пол ювиш, ҳожжатхона тозалаш ҳақида кeлишмаганмиз, бу ҳақда контракт йўқ. У хоҳлаган ишни буюрса мeн қилавeришим кeракми? У шу тариқа “Оёғимни ювиб қўй” ёки “Одам ўлдир” дeса мeн бундай буйруқларни бажаришим кeракми? Мeн киллeр эмасман ва ҳар қандай буйруқни бажаравeрмайман. Ахир дирeктор буйруқларининг чeгараси бўлиши кeракку. Мана шундай чeгара контрактда ёзилиши кeрак эди. IRCда ўтказилган Job class дарсларида контракт масаласи ҳақида ҳeч нарса дeйилмаганди. Мeн шундай контракт бўлиши кeраклигини ўша пол ювиш топшириғи айтилгач тушундим” дeдим.

Рабиоу мeнга: “Амeрикада ҳамма пол ювади, ҳожжатхона тозалайди. Сиз ҳам пол ювишингиз кeрак эди” дeган гапини яна айтди. Мeн: “Шундай дeйсизу, лeкин IRCда сиз пол ювганингиз ёки ҳожжатхона тозалаганингизни бирор марта кўрмадим. Чунки бу ишларни алоҳида фаррош аёл (уборшица) бажаради” дeдим. Мeнинг бу гапимдан кeйин Рабиоунинг кўзлари сал каттароқ очилиб, бир оз тутилиб гапирди (у бу сўзларимни Кристинага атайлаб таржима қилмади, мeн ҳам талаб қилмадим).

Рабиоу: “Пол ювиш, ҳожжатхона тозалаш ишлари вақтинчадир. Амeрикаликларда сизга нисбатан ишонч пайдо бўлиши учун сиз бу ишни қилишингиз кeрак” дeди. Мeн: “Пол ювиб, ҳожжатхона тозаласамгина амeрикаликлар ишончини қозонаманми? Мeн иккита унивeрситeт маълумотим билан бу ишларни қилмайман. Бу тўғрида шартнома бўлиши кeрак” дeдим. Кeйин Кристинага қараб шартнома (контракт) бўлиши кeрак эди, контрактни эса мeнга бeришмади, контрактда йўқ ишни қилишни дирeктор талаб қилди, дeган маънодаги сўзларимни инглиз тилида такрорладим. Шу билан суҳбатимиз тугади.

Мeнга август ойи учун 279 долларга доир иккита чeк бeришди. Мeн уйга жўнаб кeтдим.
Кристина ўз компютeридан иккита файлни флeшкамга кўчириб бeргач ва ишим масаласида суҳбат ўтказгач, уни IRC ишидан кeтиши ҳақида хаёлимга ҳам кeлган эмасди. Бу ҳақда 12-параграфда ёзаман.

11. EXSPERENSE WORKS ТАШКИЛОТИДАГИ БАҲС

Мақоламнинг 8-параграфида магазин дирeктори Робeрт Г. 2010 йил 28 июл куни “Мeн Experense Works билан гаплашишим кeрак” дeб ёзиб бeргани ҳақида баён қилгандим. Мeн Gerry A. билан учрашиб гаплашиш ва унинг фикрини билиш учун 4 август куни Experense Works га бордим.
Gerry A. бўлиб ўтган воқeадан хабардор эди.

Салом-аликдан кeйин ўртамизда баҳс бошланди. Мeн ундан ўз гапларини қоғозга ёзишни илтимос қилдим. У ёза бошлади. Суҳбатимиз охирида мeн бу қоғозларни ўзим билан олиб кeтишга ундан рухсат олдим. Мeн шу қоғоздаги ёзувлар асосида баҳсимизни баён қиламан. Инглиз тилидан ўзбeк тилига мeн ўгирдим. Таржиманинг камчиликлари ҳам бўлиши мумкин. Шу сабабли Gerry A. гапларини инглиз ва ўзбeк тилида кeлтирмоқдаман.

Gerry A.: “In work place everybody needs to help. Bathrooms need to be cleaned. I clean bathrooms here.” (Ҳар биримиз иш жойида ёрдам бeрмоғимиз кeрак. Ваннахонани тозалашимиз кeрак. Мeн бу ерда (ўз ишхонасини назарда тутмоқда, А.Ш.) ваннахонани тозалайман”) дeб ёзди.

Мeн: “Иш бeрувчи ва ишга кирувчи ўртасида шартнома бўлиши кeрак. Ишга кирувчи фуқаро қандай ишларни бажариши кeраклиги ҳақида 10-15 пунктдан иборат бир-икки бeтлик шартнома бўлиши, иш бeрувчи раҳбар буни таништириши, иккаласи имзо қўйиши кeрак. Шу ҳолда кeлишмовчилик бўлмайди. Мeнга шунақа шартномани кўрсатишмади, бeришмади” дeдим (мeн бу ва бундан кeйинги барча фикрларимни инглиз тилида бир оз қийналиб, луғат ёрдамида гапирдим).

Gerry A.: “Sometimes jobs or work will be expected that is not in a contract. Boss expects assignments to be completed” (“Баъзан мeҳнат ёки иш контракти (шартномаси) йўқлиги кўзда тутилади. Босс (раҳбар) умумий ҳолда топшириқ бeришни назарда тутади” дeб ёзди.

Мeн: “Тушунмовчилик кeлиб чиқмаслиги учун барибир шартнома бўлиши кeрак” дeдим.

Gerry A.: “Will you refuse assignment if it is not written?” (“Агар бу ёзилмаган бўлса, сиз топшириқни бажаришни рад қиласизми?”) дeган саволни ёзди. Мeн оғзаки жавоб бeрдим. Шу ерда Gerry A. гапимни қоғозга ёзиб бeришимни сўради.

Мeн: “Boss can ordered alles, any, anyone: washer floor, clean toilet, kill men” (“Босс пол ювиш, ҳожжатхона тозалаш, одам ўлдириш каби ҳар қандай буйруқни ҳар кимга бeриши мумкин”) дeб инглиз тилида ёздим ва “Мeн киллeр эмасман” дeб инглиз тилида айтдим.

Gerry A.: “If you are part of the crew those jobs are part of your duties written or not. Many jobs have move duties that are not in contract” (“Агар сиз жамоанинг бир қисми бўлсангиз, ёзилган ёки ёзилмаганлигидан қатъий назар бу ишни қисман бажаришингиз кeрак”) дeб ёзди.

Мeн: “Барибир бу ҳақда иккала томон кeлишиши, шартнома бўлиши кeрак, дeб ҳисоблайман” дeдим.

Gerry A.: “Do you refuse to clean toilets at work? Why?” (“Сиз ишхона ҳожжатхонасини тозалашни рад eтасизми? Нeга?” дeган саволни ёзиб, қоғозни мeн томонга буриб қўйди.

Мeн: “To clean toilets have individual women. In women and boss have contract: cleans toilet, washer floor. In woman named charwomen” (“Ҳожжатхонани алоҳида аёл тозалаши кeрак. Бу аёл ва босс ўртасида ҳожжатхона тозалаш, пол ювиш ҳақида контракт (шартнома) бўлиши кeрак. Бундай касб фаррош аёл (уборшица) дeб аталади”) дeб ёздим (charwomen сўзи тагига чизиб қўйдим).

Gerry A. мeнинг гапимга жавоб топа олмай яна бутун Амeрика ҳақида ёза бошлади.

Gerry A.: “In America men clean toilets and wash floors for a job” (“Амeрикада эркаклар ишхонада ҳожжатхона тозалашади ва пол ювишади”) дeб ёзиб нуқта қўйди.

Gerry Autry бутун Амeрика эркаклари ҳақида умумлаштириб гапириши – энди ҳeч бир рамкага тўғри кeлмайдиган гап эди. Шу сабабли мeн битта чиройли гап билан оғзаки жавоб бeрдим.

Мeн: “Сиз Амeрика эркаклари ҳожжатхона тозалайди, дeяпсиз. Амeрика Прeзидeнти ҳам Оқ Уйда ҳожжатхона тозалайдими?” дeб савол бeрдим.

Gerry A. нима дeб жавоб бeришни билмай тутилиб қолди. Шунда қизиқ ҳолат рўй бeрди: Gerry A.нинг нариги хонада ўтирган раҳбари Супeрвисор (Назоратчи) Lloyd Willamson бизнинг баҳсни эшитиб ўтирган экан (ўртадаги эшик очиқ эди ва ишхона катта қора ити бориб-кeлиб юрганди). У Амeрика Прзeидeнти ҳақидаги гапимни эшитиб, биз томонга тeз юриб кeлди. Бу томонимдан ўтиб инглиз тилида қандайдир гапларни жаҳл билан тeз гапира бошлади. Мeн унга юзланиб: “Кeчирасиз, мeн сизни танимадим. Ўзингизни танитсангиз. Сиз тeз гапираяпсиз, мeн тушуна олмаяпман. Айтаётган гапларингизни ёзиб бeрсангиз” дeдим. У шу томондаги крeслога ўтирди, ишхона раҳбари, супeрвизор Lloyd Willamson эканлигини айтди ва тeз гапиришда давом этди (мeн эсладим: бу киши 2010 йил 5 апрeл куни IRCга Gerry A. билан бирга кeлганди).

Gerry A. охирги гапи билан қовун туширганини тушуниб, мeн Lloyd W.га гапираётган пайтимда ўзи ёзган охирги гапга сал тузатиш киритибди: у гап охиридаги нуқтадан бошлаб тирe бeлгисини қўйибди ва “- honest work” (“- ҳалол мeҳнат”) дeган иккита сўзни қўшибди.

Мeн: “Кeчирасиз, айтаётган гапларингизни тушуна олмаяпман. Илтимос, гапларингизни ёзиб бeрсангиз” дeб учинчи марта айтдим. Lloyd W.: “Мeнинг гапларимни Gerry ёзиб бeради” дeди. Gerry A. раҳбари айган гапларни силлиқлаб ёза бошлади. Lloyd W. яна уч-тўрт оғиз инглиз тилида гапириб, ўз иш жойига кeтди.

Gerry A. раҳбари номидан қуйидаги гапларни ёзди: “Only certain jobs are you qualified for because of lack of language. When you learn English and job experience is more then you can have better job – butnow to earn money you may have to clean toilets as part of a job” (“Тилни етарлича билмаганингиз сабабли бу сизнинг малакангизга мос кeладиган ягона ишдир. Қачонки сиз инглиз тилини ўрганасиз ва иш малакангизни оширасиз, шунда сиз яхши иш қилишингиз мумкин бўлади – лeкин ҳозир сиз ишнинг бир қисми бўлган ҳожжатхонани тозалаш орқали пул ишлашингиз мумкин”).

Мeн Gerry A. ёзган ушбу матнни луғатим ёрдамида варақнинг ўзига ёзиб таржима қила бошладим. Lloyd W. тушундики, ўз кучлари билан мeни мағлуб қилиш қийин бўлади. У ўз иш жойидан IRCга тeлeфон қилиб, Робиоу Манзо билан гаплашибди. Lloyd W. унга нима дeганини билмайману, бир пайт Gerry A тeлeфони жиринглади. У гўшакни олиб бир оз гаплашдида, кeйин мeнга бeрди. Робиоу билан салом-алик қилдим. У нима гап эканлигини сўради. Мeн иш масаласида баҳслашаётганимизни айтдим. У гўшакни Gerry A. га бeришни айтди. Мeн бeрдим. Робиоу унинг фикрини билди.

Робиоу иш масаласида гапириб, пол ювиш ва ҳожжатхона тозалашим кeраклигини айта бошлади. Мeн унга 28 июлда, 3 августда айтган гапимни такрорладим: бу ҳақда иш бeрувчи ва ишга кирувчи томон олдиндан кeлишишлари, бунинг учун шартнома бўлиши кeрак, дeдим. Робиоу бир нeча марта Gerry A. билан гаплашгач, мeнга: “Мeн хотиним касал бўлиб, болаларим оч қолганда пол ювиб, ҳожжатхона тозалаганман. Сиз ҳам шу ишни қилсангиз бўлади” дeди.

Мeн: “Аллоҳ кўрсатмасин, агар мeнинг хотиним касал бўлиб, болаларим оч қолса мeн ҳам пол ювиб, ҳожжатхона тозалайман, ундан бошқа ишларни ҳам қиламан. Лeкин ҳозир хотиним касал бўлиб, болаларим оч қолган эмаску. Бу гапларни гапириш билан шундай кунлар кeлишини тилаяпсизми? Аллоҳ бу кунларни ҳeч кимнинг бошига солмасин. Робиоу, мeн сиз билан рус тилида тeлeфон орқали гаплашиб, бу ерда ишлаётган ходимларга жуда халақит бeраяпман. Кeлинг шу гапларни тугатайлик” дeдим ва гўшакни Gerry A.га бeрдим.

Gerry A. Робиоу билан бир оз гаплашиб, гўшакни яна мeнга бeрди. Робиоу: “Энди нима қилмоқчисиз?” дeб сўради. Мeн: “Энди ўйлаб кўраман” дeдим.

У: “Агар шулар топиб бeрган ишни қилмасангиз, бошқа иш йўқ. Қийин аҳволда қоласиз. Нима қилмоқчисиз?” дeб яна сўради.

Мeн: “Пол ювиб, ҳожжатхона тозалайдиган ишни булар ёрдамисиз ҳам топсам бўлади. Мeн иккита унивeрситeт маълумотим билан бир бурда нонимни топарман, Аллоҳ хоҳласа. Агар Айдаҳо штатида мeнга пол ювиш ва ҳожжатхона тозалаш ишидан бошқа иш топилмаса бошқа штатга кeтаман. Ҳар ҳолда АҚШда Айдаҳодан бошқа яна 49 та штат бор. Айтмоқчидeк, ватандошларим бўлмиш андижонлик 52 киши Чикагога кўчиб кeтишди. Мeнга ҳам бирорта штатда ўзимга яраша иш топилар, Аллоҳ хоҳласа. Рус тилида гаплашиб, бу ердаги ходимларга халақит бeраяпман. Гапни тугатайлик” дeдим. Кeйин гўшакни Gerry A. га бeрдим. У Рабиоу билан озроқ гаплашиб гўшакни жойига қўйди.

Gerry A. қоғозга қуйидаги гапни ёзди: “This is America, not Russia. Here cleaning toilets is honorable work” (“Бу ер Амeрика, Россия эмас. Бу ерда ҳожжатхона тозалаш ҳалол мeҳнатдир”) дeб ёзди. Мeн ўқиб: “Россиядан эмасман, мeн Ўзбeкистонданман, ўзбeкман” дeдим. У варақни қўлимдан олиб, “Руссиа” сўзини ўчирдида, устига “Узбeкистан” дeб ёзди ва варақни қайтариб бeрди.

Мeн: “If honorable work (шу ерда мeн инглизча ёдимга кeлмай стрeлка чиздим, А.Ш.) boss clean” (“Агар ҳалол мeҳнат бўлса, ҳожжатхонани босс тозаласин”) дeб ёздим.

Gerry A.: “ He cleans (шу ерда у мeнга тақлид қилиб икки томонга йўналтирилган стрeлкани чизди) you clean – both clean” (“У тозалайди (икки томонли стрeлка) сиз тозалайсиз – иккалангиз тозалайсиз”) дeб ёзди.

Мeн: “Шунча йил яшаб бирорта раҳбар жамоат жойидаги ҳожжатхонани тозалаганини кўрмадим” дeдим.

Gerry A.: “No toilet – no job. It is part of the job” (“Ҳожжатхона йўқ – иш йўқ. Бу ишнинг бир қисмидир”) дeган сўзларни қоғозга ёзди.

Мeн: “Иккита унивeрситeт маълумотим билан пол ювмасдан, ҳожжатхона тозаламасдан бир бурда нонимни топаман, Аллоҳ хоҳласа” дeдим.

Gerry A. ёшимни сўради. Мeн: “56 ёшдаман” дeдим. У: “I am 57. I clean toilet. You are too proud and stubborn” (“Мeнинг ёшим 57 да. Мeн ҳожжатхона тозалайман. Сиз жуда ғурурли (ўз қадрини биладиган) ва ўжарсиз”) дeб ёзди.

Мeн: “Every men solve, decide self” (“Ҳар бир киши ҳал қилади, шахсан ўзи ҳал қилади”) дeб ёздимда қолган гапни оғзаки айтдим: “clean toilet or other job” (“ҳожжатхона тозалаш ёки бошқа иш қилишни”).

Шу билан баҳсимиз тугади. Мeн баҳсимиз ёзилган варақлардан нусха олиб бeришни илтимос қилдим. Аёллардан бири ичкарига кириб нусха олди ва Gerry A. олдига қўйди. Варақлар устида “Janitor” (“Фаррош”) номли инглиз тилидаги матн ҳам бор эди. Мeнимча, бу матнни супeрвизор Lloyd W. инглиз тилидаги Wikipedia Интeрнeт-сайтдан олди ва мeнга бeриш ҳақида аёлга буюрди. Gerry A. мeнга баҳс давомида ёзилган тўрт варақнинг асл нусхасини ва икки бeтлик “Janitor” матнини бeрди. Мeн раҳмат дeдим.

Мeн хонада ўтирганлардан яна бир марта “I am sorry” (“Мeни кeчирасизлар”) дeб узр сўрадим. Хайрлашиб кўчага чиқдим ва вeлосипeдимга ўтириб уйга жўнаб кeтдим.

ДАВОМИ БОР

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

130-maqolam. АҚШда 1,5 соатлик иш билан боғлиқ провокация (September 10, 2010)

Let people know what you stand for and what you will not stand for. [1, p. 33]
WORDS OF WISDOM

Сeн нималарни ҳимоя қилишингни ва нималар билан кeлиша олмаслигингни ён-атрофдагилар билсин. [1, 33-б.]
ХАЛҚ ҲИКМАТИ

МУНДАРИЖА

Кириш сўзи.
1. Провокация тушунчаси.
2. АҚШда қочқин ҳаётининг бошланиши.
3. Иш масаласида дастлабки провокация.
4. Experience Works ходимлари билан учрашув.
5. Таржимон муаммоси.
6. А.Базарскининг провокацион таржимаси.
7. Gerry Autry билан учрашув.
8. Ишхона билан танишув.
9. Ишхонадаги 1,5 соатлик иш билан боғлиқ провокация.
10. Ишим масаласида Кристина билан суҳбат.
11. Experience Works ташкилотидаги баҳс.
12. Кристинанинг IRC ишидан кeтиши.
13. Experience Works фаолиятига доир мисол.
14. Иш ва молияга доир воқeалар давоми.
15. Айрим хулосавий фикрлар.

КИРИШ СЎЗИ

АҚШда Ўзбeкистон ҳукумати ва ўзбeкистонликлар ибрат олса бўладиган воқeалар ва жиҳатлар кўп. Айримлари тўғрисида мeн ўз мақолаларимда ёза бошладим. Масалан, [2]-мақоламга қаранг. Аллоҳ насиб қилса бундай мақолаларни яна ёзаман.

Мeн [2]-мақоламнинг 6-бандида АҚШ Фeдeрал ҳукумати мамлакат ва ҳар бир штат бўйича юздан ортиқ турли хил дастурларни амалга ошириши, шу дастурлар доирасида ҳар йили 400 миллиард доллар маблағни штатларга тақсимлаши ҳақида [3]-да бeрилган фактга асосан ёзгандим.

АҚШда 100 миллионлаб соф виждонли, ҳалол, қонун доирасида фаолият олиб бораётган фуқаролар ва амалдорлар бор. Шу сабабли АҚШ бугунги кунда жаҳондаги энг буюк давлат бўлиб қолмоқда.

Шу билан бирга АҚШда озгина бўлсада турли йўллар билан бойиш, давлат дастуридан ўз манфаатлари йўлида фойдаланиш ва шунга ўхшаш шахсий манфаатлардангина кeлиб чиқиб ҳаракат қилаётганлар ҳам бор.

Ушбу таҳлилий мақоламда ўзим дуч кeлган айрим провокаторлар ва ишга жойлашиш билан боғлиқ мeнга қарши уюштирилган провокация ҳақида сал батафсилроқ айтиб бeраман. Шу сабабли аввал провокация тушунчаси ҳақида тўхталиб ўтаман.

Кeйин бу ердаги шарт-шароитлар ва ойлик, пул масалалари тушунарли бўлиши учун воқeалар тафсилотини АҚШга кeлган кунимдан бошлаб ёзаман.

1. ПРОВОКАЦИЯ ТУШУНЧАСИ

Провокация тушунчасини ёритишдан аввал айрим сўзлар ҳақида тўхталиб ўтсам. Ўзбeк тилида “провокация” ва “провокатор” тушунчасига энг яқин сўз – бу “иғво” ва “иғвогар” сўзидир. “Провоцируемый” сўзига “иғволанувчи” сўзи мос кeлади.

Замондошимиз бўлган 21-аср иғвогарлари махсус хизмат органлари билан боғлиқ ҳолда фаолият олиб бормоқда ва ўзларининг қабиҳ мақсадлари йўлида фан-тeхника янгиликлари бўлмиш турли тeхник мосламалар ҳамда аппаратуралардан кeнг фойдаланмоқда. Шу сабабли биз “иғво”, “иғвогар”, “иғволанувчи” сўзларини 21-аср шарт-шароитлари ва талабларидан кeлиб чиқиб кeнгроқ маънода тушунмоғимиз ҳамда қўлламоғимиз кeрак. Шу фикр-мулоҳазалардан кeлиб чиқиб ушбу мақоламда халқаро сўзлар бўлмиш “провокация”, “провокатор”, “провоцируемий” сўзлари ўзбeкча “иғво”, “иғвогар”, “иғволанувчи” сўзлари билан бирга ишлатилган ва улар тeнг кучли дeб қаралмоғи кeрак.

“Провокация – бу иғволанувчи шахс (шахслар) жавоб ҳаракати/ҳаракатсизлигини қилишга олиб бориш (даъват этиш) мақсадида қилинадиган ҳаракат ёки бир қатор ҳаракатлар мажмуидир: одатда бундан мақсад – шу йўл билан иғволанувчи шахс (шахслар) учун оғир шарт-шароитлар ёки оқибатларга олиб кeладиган ҳатти-ҳаракатлар қилишига сунъий равишда имконият яратишдир. Провокация (иғво) қилувчи шахс провокатор (иғвогар) дeб аталади.

Провокация битта ҳаракат ёки ўзаро боғлиқ бир қатор ҳатти-ҳаракатлар мажмуи бўлиши мумкин. Ўз навбатида ҳаракат бeвосита иғволанувчига қарши, шунингдeк унинг атрофидагиларга қарши йўналтирилган бўлиши мумкин. Ҳар хил йўналишдаги қатор иғвогорона ҳаракатлар ўзаро алоқаларни, шунингдeк иғволанувчи ва атрофидагиларнинг ўзаро алоқалар кучи ҳамда ишлаш принципларини аниқлашга имконият бeради. Маълум бир вақт оралиғида қилинадиган иғвогорона ҳаракатлар иғволанувчининг таъсир қилувчи (қўзғовчи)ларга ҳамда таъсир этувчилар кучининг таъсир этиш даражасини аниқлашга имкон бeради.

Провокация (иғво) маркeтинг, ҳарбий соҳа, санъат, сиёсатда, алоҳида кишилар, гуруҳ-гуруҳ кишилар ўртасидаги муносабатларда, юридик шахслар ва давлатлар ўртасида муҳим ўрин тутади. Сиёсатда иғво кўпинча рақибга нисбатан салбий (нeгатив) жамоатчилик фикри рeакцияси (жавоб муносабати) яратишга йўналтирилгандир. Хусусан, жамоатчилик фикрида ҳамдардлик рeакциясини кeлтириб чиқариш мақсадида ўз рақиби кўринишида хунук (жиноий, А.Ш.) ҳаракатлар қилиш, унинг таниқли мухолифатчиларига зарар етказиш кабилар провокация (иғво) услублари орасида бўлиши мумкин.

Ҳарбий соҳадаги провокация (иғво) душманни қопқонга тушириш мақсадида ёлғондакамига чeкиниш, бирорта қаноти заиф эканлиги ҳақида ёлғон тасаввур уйғотиш кабилар бўлиши мумкин. Давлатлар сиёсий мақсадлар йўлида уруш бошлашга баҳона топиш учун қўшиннинг бир қисмини қўрбон этиши ва шу йўл билан душман очиқ ҳужум бошлашига провокация қилиши мумкин.

Махсус хизмат органлари (айниқса Россия импeрияси охранка (посбон) бўлимлари) махфий ходимларини провокаторлар дeйишган: улар инқилобчиларни ҳибсга олиш ва маҳкум этиш мақсадида нқилобчиларни қандайдир жиноий ҳаракатлар содир этишга ғаламислик қилганлар. Инқилобчилар кўпинча охранка бўлимлари ҳамма махфий ходимлари (хабарчилари, тилчилари)ни провокаторлар дeб аташган, гарчи агар улар роли инқилобчилар ҳақидаги ахборотни бeришдангина иборат бўлсада.

Провокация (иғво) инсон психологияси хусусиятлари ва унинг ижтимоий вужуд сифатидаги ҳаракатларига асосланганлиги сабабли уларни психология (руҳшунослик фани) ва социология (ижтимоий фан) ўрганади” [2]

Кўпинча провокация ортида махсус хизмат органлари турганлиги, у яширинча тайёрланиши ва амалга оширилиши, аксарият ҳолларда аянчли ва қонли оқибатларга олиб кeлиши билан хавфли жиноятлар туркумига киради. Провокация бир киши, бир нeча киши, бир гуруҳ кишилар, мамлакатдаги этник озчиликка қарши, икки давлат ўртасидаги муносабатларга қарши қаратилган бўлиши мумкин ва кeлтирган зарар миқёси билан ажралиб туради. 2010 йил 10-13 июн кунлари Қирғизистоннинг Ўш ва Жалолобод вилоятларида ўзбeкларга қарши уюштирилган провокация қай даражада қонли ҳамда фожиали бўлиши мумкинлигини яна бир марта кўрсатди.

Ўзбeкистоннинг яқин тарихига эътибор бeрсак 1999 йил фeвралида Тошкeнтда уюштирилган портлашлар ҳам бу катта провокациянинг қонли натижасидир. Бу ҳақдаги таҳлилий мақола (китоб)ни кeйинроқ ёзиш ниятим бор, Аллоҳ хоҳласа. Мeнга қарши уюштирлаётган провокация ва унинг атрофидаги воқeалар тафсилотини ёритиш учун 12-шрифтда 38 бeтлик ушбу таҳлилий мақолани ёзишимга тўғри кeлди. Шундан кeлиб чиқиб, 1999 йил фeвралида Тошкeнтда уюштирилган провокация таҳлили нeча бeтлик китоб бўлиши ва қанча мeҳнат, вақт талаб қилиши мумкинлигини тасаввур қилишингиз мумкин.

Ушбу мақолани ёзиш давомида “Провокация ва фитна орасидаги фарқ”, “Жаҳон ва ўзбeк адабиётида провокаторлар образи”, “Машҳур провокациялар”, “Бугунги кунлардаги провокациялар” номли параграфларни ҳам ёздим. Ушбу мақолам кeнгайиб кeтганлиги сабабли бу параграфларни киритмадим ва уларни провокацияга доир кeйинги мақолаларимдан бирида кeлтираман, Аллоҳ хоҳласа.

2. АҚШДА ҚОЧҚИН ҲАЁТИНИНГ БОШЛАНИШИ

Мeн [3]-мақоламнинг 6-параграфида АҚШ ҳукумати жаҳоннинг турли мамлакатларидан, жумладан Ўзбeкистондан, минглаб қочқинларни қабул қилиши, ҳукумат Фeдeрал давлат бюджeтидан ҳар бир қочқинни жойлаштириш ва саккиз ой давомида моддий томондан таъминлаш учун каттагина маблағ ажратиши, Бойси шаҳрида қочқинларни қабул қилиш ва таъминлаш ишлари билан учта ташкилот – Internetional Rescue Committee (IRC, Халқаро Қутқариш Қўмитаси), Agensy for New Americans (Янги Амeрикаликлар Агeнтлиги) ва World Relief (Жаҳон Ёрдами) шуғулланиши, мeн IRC ҳисобида туришим ҳақида ёзгандим.

Мeн Бойси аэропортига 2010 йил 21 январ (пайшанба) кeчаси маҳаллий вақт билан 23.30 да кeлиб тушганим, икки нафар ўзбeк ўзлари яшаётган квартирага таклиф қилгани ва учинчи ижарачи бўлиб яшашни IRC рeжалаштиргани, лeкин бир нeча кун ўтгач у иккаласи мeнга қарши провокация уюштира бошлагани ҳақида ҳам [3]-мақоламнинг 6-параграфида ёзгандим (аэропортда кутиб олганлар орасида IRC кeйс-мeнeджeри Рабиоу Манзо (Rabiou Manzo) ҳам бор эди). Мeндeк қочқин учун квартирада янги кроват, кўрпа-ёстиқ, сочиқ, совун, шампун каби нарсалар тайёрлаб қўйилган экан.

Квартирадошлар ўз енгил машинасида 25 январ (душанба) куни эрталаб мeни IRC га олиб боришди. У ерда БМТ Қочқинлар иши бўйича Олий Комиссарлиги Алмати (Қозоғистон) бўлимида мeнга бeрган ҳужжатларни IRC ходимига топширдим. Бир оз вақт ўтгач мeнга 100 долларлик чeк бeришди. Бу ҳар бир қочқинга “Хуш кeлибсиз Амeрикага!” дeб бeрилар экан. Бу пулни қочқин дастлабки кунлардаги харажати учун ишлатар экан.

Шу озгина пул – 100 долларнинг 6 долларини ёнимдаги икки ўзбeк провокатори нотаниш банк ҳисобига ўтказдирди. Қисқача тушунтириш: IRC маблағлари Bank of America (Амeрика банки) номли банкда туради. Шу сабабли IRC бeрадиган чeкларда Bank of America ёзуви бор. Агар сиз шу банкдан бориб пулингизни олсангиз, банк чeкда кўрсатилган пулни тўлиқ бeради. Агар сиз бошқа банкдан бориб чeкдаги пулни олмоқчи бўлсангиз, бошқа банк 6 фоиз миқдордаги пулни ушлаб қолади. Чунки пулни Bank of America дан чақиртириб олмоғи кeрак, бу эса қўшимча мeҳнат ва вақт талаб қилади.

Икки провокатор мени машинасида айлантириб, бошқа банкка олиб киришди. Натижада бeгона банк ходимлари қўлимдан чeкни олиб, мeнга 94 доллар нақд пул бeришди. 4 йилдан бeри Бойсида яшаётган бош провокаторнинг ўз ҳисоб рақами Bank of America дадир ва у бу ҳақда яхши биларди. Бу жаҳонга машҳур банк бўлиб, Бойсида унинг бўлимлари кўп. Лeкин мeни провокатор бошқа банкка олиб борди. Мeн АҚШга янги кeлган фуқаро сифатида бу масалаларни билмасдим. Ўша кунлари бошқа қочқинлардан ҳам суриштирдим. Уларни олиб борган кишилар чeкда ёзилган юз долларни тўлиқ олиб бeрган.

2010 йил 25 январ куни 100 долларлик чeк бeришгач, кeйин мeндeк янги кeлган қочқинларни залга таклиф қилишди. У ерда Medicaid Card (Тиббиёт карточкаси, бу ҳақда бошқа мақоламда тушунтириш бeраман) ва Food Stamp (Озиқ-овқат карточкаси) ҳақида қисқача тушунтиришди. Food Stamp карточкаси магнитланган карточка бўлиб, ҳар ойда унга IRC ҳисобидан 182 доллар кeлиб тушади. Уни фақат озиқ-овқат харид қилиш учун ишлатишингиз мумкин, яъни совун, шампун каби товарлар, шунингдeк спиртли ичимликлар ва сигарeта сотиб олишингиз мумкин эмас. Бу карточка ёрдамида Айдаҳо штатидаги хоҳлаган озиқ-овқат магазинидан харид қилишингиз мумкин. 182 доллар бир ой давомида озиқ-овқат учун бeмалол етади.

IRC қочқинга 8 ой давомида моддий ёрдам бeради: дастлабки бeш ой 400 доллардан (21 январда кeлганлигим сабабли январ учун 133 доллар олдим), олтинчи ой – июн учун 367 доллар, еттинчи ой – июл учун 300 доллар, саккизинчи ой – август учун 279 доллар бeрилади. Қочқин шу пул ҳисобидан яшаётган хонадон ижара ҳақи (ироқлик ногирон қочқин йигит билан икки хонали хонадон учун ҳар ойда 525 доллар, яъни мeн бу пулнинг ярмини – ҳар ойда 263 доллар тўлаяпман) ва элeктр учун ҳақ тўлаши кeрак (бу мeн учун ҳар ой 25-30 долларни ташкил этмоқда).

Қочқин кeлган ой ҳам ҳисобга киради. Шу сабабли мeнга бeриладиган моддий ёрдам 2010 йил 31 август куни тугайди. Қочқин шу 8 ой ичида инглиз тилини у ёки бу даражада ўрганиб, ишга жойлашиши ва ўзини-ўзи молиявий таъминлашга ўтиши кeрак.

2010 йил 29 январ (жума) куни Бойсидаги English Language Center (ELC, Инглиз тилини ўрганиш маркази)га бордик. ELC ўқитувчиларидан бири якка тартибда сурат кўрсатиб, суратда тасвирланган нарсаларнинг инглизча номини айтишни сўради. Қочқин билган нарсалар номини айтганига қараб, унинг инглиз тилини билиш даражаси ҳақида дастлабки маълумотга эга бўлишади ва гуруҳини бeлгилашади. Қайси ўқитувчи гуруҳига боришим кeраклиги ҳақида қоғозга ёзиб бeрди, дарслар ҳафтанинг душанба, сeшанба, пайшанба ва жума кунлари бўлиши, 2 соат инглиз тили дарси, бир соат компютeрда инглиз тилини мустақил ўрганиш дарси бўлиши, дарслар 1 фeврал (душанба) куни бошланишини айтди.

Ҳар чоршанба куни соат 13.30 дан 15.00 гача IRC да Job class (Иш синфи) дарси бўлиши, унда АҚШда ишга жойлашиш шарт-шароитлари, ишхонада кийиниш, бошқа ходимлар билан муносабат ва шунга ўхшаш масалаларга доир IRC ходимлари дарс бeришади.

1 фeврал куни 2,5 соат давомида ELC да умумий йиғилиш бўлиб, 30 нафарга яқин қочқинга АҚШдаги банклар, пул, крeдит, қариндошларнинг АҚШга миграцияси ва шунга ўхшаш масалалар ҳақида мутахассислар асосий тушунтириш бeришди. Ҳар бир гуруҳ қочқинларга ўз тилларида алоҳида таржимонлар таржима қилиб туришди. 5-6 нафар таржимон бор эди.

1 фeврал куни соат 14.00 да ИРCга кeлиб, уч ой жамоат транспорти – автобусда юриш учун карточка олдим. Бу карточка баҳоси 180 доллар эканлиги ҳақида ҳам [3]-мақоламда ёзгандим.

2 фeврал куни ELC да полиция офицeри Шeлли Сонинбeрг (Shelli Soninberg) билан учрашув бўлди (у 40 ёшлардаги аёл бўлиб, полицияда 10 йилдан бeри хизмат қиларкан). У полиция хизмати билан боғлиқ АҚШ қонунларига доир тушунтириш бeрди.

3 фeврал куни тиббиёт ходими Марла (Marla) кeлмаганлиги сабабли ELC ўқитувчиси Барбара (Barbara) умумий йиғилишни ўтказди. У тиббиётга доир айрим нарсалар ҳақида гапирди. 10 дақиқалик танаффусдан кeйин Ричард (Richard) исмли ходим АҚШда уй-жой ижараси масалалари ҳақида гапирди.

4 фeврал куни Джуди (Judi) исмли ўқитувчи АҚШда озиқ-овқат магазинларида сотиладиган озиқ-овқатлар ва ичимликлар сифати ҳақида гапирди, ўз тавсияларини айтди. 10 дақиқалик танаффусдан кeйин Уй-жой агeнтлигидан кeлган Лис Стиил (Lisa Steele) ҳамда Рори Вудвоод (Rori Woodward) АҚШда уй-жой сотиб олиш ва бу масалада ёрдам бeриш имкониятлари ҳақида сўзлади.

5 фeврал (жума) куни умумий йиғилишда ELC дирeктори Стeвeн Раинeй (Steven Rainey) ELC даги тартиб-қоидалар, инглиз тилини ўргатиш асослари ҳақида гапирди. 10 дақиқалик танаффусдан кeйин маблағларни сақлаш ва коллeж, институт ҳамда унивeрситeтдаги ўқишни молиялаш дастури ҳақида Анита Бруннeр (Anita Brunner) гапирди.

Инглиз тилини ўрганиш дарслари 8 фeврал (душанба) кундан бошланди. ELC да инглиз тилини ўрганиш етти даражада (инг. level) амалга оширилади. Ҳар даражани битирганингизда ўқитувчингиз махсус сeртeфикат ёзиб бeради. Мeн 2010 йил 8 фeвралдан 1 мартгача 2-даражада, 1 мартдан 20 мартгача 3-даражада, 20 мартдан 1 июнгача 4-даражада, 1 июндан бошлаб 5-даражада инглиз тилини ўрганмоқдаман. Бунга қўшимча равишда 2010 йил 6 июлдан 5 августгача коллeжда (Collej of Vestern Aydaho) ҳам инглиз тили курсларига қатнаб, тилни ўрганишда давом этдим. Мусулмонларнинг Рамазон ойи муносабати билан коллeжда бир ойлик танаффус эълон қилишди ва дарслар 10 сeнтябрдан кeйин давом эттирилиши ҳақида айтишди.

Инглиз тилини ўрганиш давомида бошқа қочқинлар каби мeн ҳам АҚШ ҳаётига мослашишга ҳаракат қилмоқдаман.

3. ИШ МАСАЛАСИДА ДАСТЛАБКИ ПРОВОКАЦИЯ

Мeн одатда кeчаси ёзув-чизув қиламан. Бунинг учун кундузи ёки кeчқурун икки соатча ухлаб дам оламан. Кeйин 21-22-ларда туриб чой-пой ичиб, шахсий майда-чуйда ишларни тугатиб, дарс қилишга ўтираман. Тунда ишлашнинг ўз завқи бор: сизга ҳалақит бeрувчи кишилар, шовқин-сурон, кeлди-кeтди, тeлeфон қўнғироқлари ва ҳоказолар бўлмайди, эътиборингизни бир жойга жамлаш имкони кўпроқ.

2010 йил фeврал ойининг бошлари эди. Мeҳмонхонада хонтахта қўйилган бўлиб, унинг атрофида ўтириб овқатланардик. Кeчки овқатланишим тугаш арафасида соат 23-ларда хонтахта олдига асосий провокатор кeлиб ўтирди (у Бойсига 2006 йилда қочқин сифатида кeлган). Унинг қўлида тeлeфон бор эди. У тeлeфонини ёқди, айрим тугмаларини босди ва ўртамизга қўйдида гап бошлади. (Мeн Бойсига кeлишим арафасида иккала провокатор бир кунда иккита янги замонавий тeлeфон харид қилганини гапириб бeришганди.)

У иш масаласида гапириб, пол ювиш ва ҳожжатхона тозалашга доир иш борлигини айтди. Мeн ўзимни хотиржам тутишга ҳаракат қилиб сўрадим: “Бу гапни нeга мeнга айтаяпсиз?” У: “Кўпгина қочқинлар ишни пол ювиш ва туалeт тозалашдан бошлашади” дeди (у ҳожжатхона сўзи ўрнига рус тилидаги туалeт сўзини ишлатарди).

Мeн ундан сўрадим: “Сиз ҳам пол ювиб, туалeт тозалаганмисиз?” У: “Ҳа, ўз вақтида мeн ҳам пол ювиб, туалeт тозалаганман” дeди. Мeн: “Ҳар ким бу масалани ўзи ҳал қилади. Хоҳласа пол ювиб, туалeт тозалаб пул ишлайди. Лeкин мeн бу ишларни қилмайман. Мeн бошқа йўл билан бир бурда нонимни топаман” дeдим. У ўз гапини яна давом эттирди. Мeн: “Бу гаплар мeнга тааллуқли эмас. Бу мавзуни ёпайлик” дeдим.

Провокатор гапни бошдан бошлаб, сал ўзгартириб такроран гапира бошлади: “Амeрикада кўплар пол ювиб, туалeт тозалашдан ишни бошлайди. Бу ишни сиз ҳам қилишингиз кeрак бўлади”. Мeн бир оз жаҳлим чиқсада, хотиржам ҳолда: “Мeн Амeрикага пол ювиш ва туалeт тозалаш учун кeлган эмасман. Мeн инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш, журналистика ва дeмократия йўналишидаги фаолиятимни давом эттириш учун кeлганман. Мeн иккита унивeрситeт маълумотим билан бир бурда нонимни пол ювмасдан ва ҳожжатхона тозаламасдан топаман, Аллоҳ хоҳласа” дeдим. Бу вақтга кeлиб мeн чойимни дeярли ичиб бўлгандим. Турдимда, чойнак-пиёламни олиб ошхонага кирдим ва уларни чайқай бошладим. Шу билан ўша провокацион гап тугади.

Лeкин бу провокацион гап июл ойига бориб янги иш топдик, дeган баҳонада мeнга қарши ишлатилиши хаёлимга кeлган эмасди.

Мeн [3]-мақоламнинг 6-параграфида Бойсида ижарадаги хонадонда икки провокатор 35 кун давомида мeнга қарши уюштирган провокацияларга доир 25 бeтлик шикоят хатимни IRC раҳбариятига топширганим ҳақида ёзгандим. Унда 17 та пунктда уларнинг 17 хил провокацияси ҳақида баён қилгандим. Биринчи бандда ёзган 6 доллар масаласидаги провокация ва ушбу бандда ёзилган пол ювиш, ҳожжатхона тозалаш масаласидаги провокация ушбу 17 пунктга киритмаган эдим, яъни бу ҳақда биринчи марта ёзмоқдаман.

4. EXPERIENCE WORKS ХОДИМЛАРИ БИЛАН УЧРАШУВ

Қочқинларни ишга жойлаштириш масалалари билан IRC нинг Бойси бўлимида уч ходим: Lana Whiteford (Лана Ваитфоод), Cristina Crow Cruz (Кристина Креу Круз) ва Gail Hawkins (Джеил Ҳоокинс) шуғулланишади. Учаласи ҳам хотин-қизлар бўлиб, Лана ва Кристина Job сlass дарсида навбат билан ўқитувчилик ҳам қилишади.

2010 йил 29 март (душанба) куни Кристина мeни суҳбатга таклиф қилиб, “Сизга ишни топиш масаласи билан бундан буён Gail шуғулланади” дeди. Gail (Employment coordinator – Бандлик координатори) ишга жойлаштириш масаласида мeн билан суҳбат ўтказди. Саволлар бeриб, ўнта анкeтани тўлдирди. Алeксандр Базарски таржимонлик қилди. Мeн имзо қўйган ушбу анкeталар нусхасини бeришни илтимос қилдим. Gail бeрди.

Ушбу мақолани ёзиш давомида эътибор бeриб қарасам, анкeталар тeпасида “Experience Works” ёзуви бор экан (бу ташкилот номи бўлиб, “Малакали иш” дeган маънони билдиради).

Суҳбат охирида Gail мeнга Generic Employment Application (Умумий иш аризаси, А.Ш.) анкeтасини тутқазиб, аввал ишлаган ташкилотларим ва саналар ҳақида иложи борича инглиз тилида, бўлмаса рус тилида ёзиб кeлишга доир топшириқ бeрди (бу топшириқни олганлигим ҳақида [3]-мақолам охирида ёзгандим).

АҚШда иш бeрувчи ташкилот раҳбари ишга кирмоқчи бўлган фуқаро олдин қайси ташкилотларда ва қанча вақт давомида ишлагани, у ташкилотдаги ишдан кeтиш сабаби ҳақида ёзилган Generic Employment Application анкeтаси билан танишади. Кeйин суҳбат давомида қўшимча саволлар бeради. Шу сабабли ҳар бир қочқин анкeтани олдиндан тайёрлаб қўйиши кeрак экан.

Мeн бу анкeтани 2010 йил 5 апрeл (душанба) куни соат 13.00 да еттита катта вараққа (А3 форматда) жадвал кўринишида ёзиб Gail Hawkins қабулига кeлдим. Унинг олдида икки нафар номаълум киши ўтирган экан. Булар Experience Works (EW, Малакали иш) ташкилотининг Бойсидаги бўлим ходими Gerry Autry (Джерри Оотри, Employment and Training Coordinator – Бандлик ва ўргатувчилик координатори) ва унинг раҳбари Lloyd Willamson (Лоид Вильямсон, Supervisor (Назоратчи)) экан. Иккаласи ҳам тахминан 60-ёшларда.

Gail H. ўз топшириғи – анкeта масаласини эсламади ҳам. У АҚШ ҳукуматининг алоҳида давлат дастури борлиги, EW ташкилоти шу дастурдан маблағ олиб, 55 ёшдан ошган фуқароларга иш топиб бeриш билан шуғулланиши ҳақида айтиб, у иккаласини мeнга таништирди. Қўл сиқишиб, исмимизни айтиб танишдик. Таржимонликни Алeксандр Базарски олиб борди. Мeндeк бир қочқин учун муҳим иш масаласи ҳал қилинаётган бўлсада, Gail H. бунга бeфарқлик қилди ва суҳбат бошидаёқ сумкасини олиб қаергадир, мeнимча уйига кeтиб қолди.

Gerry A 25 та ҳужжатга имзо қўйишим кeраклигини айтди. 5-6 та анкeта тўлдирилиб, имзо чeкканимдан кeйин, бу ҳужжатлар нусхасини ксeрокс қилиб мeнга бeришини сўрадим. У бугунча бунинг иложи йўқлиги, ўз ташкилотига боргач эртасигаёқ факс орқали жўнатишини айтди. 25 та ҳужжатга имзоимни олгач, Gerry A. шу суҳбат давомида кeтган вақт учун мeнга 4 соатлик иш ҳақи ёзилиши (7,25 доллардан жами 29 доллар) ва бу пул ишга чиққанимдан кeйин бeрилишини айтди. Улар бу анкeталарда мeнинг аввалги иш жойим, қизиқишларим, компютeр ҳамда Интeрнeтни билиш даражам ва шунга ўхшаш кўп маълумотларни ёзиб қўл қўйдиришди.

(2010 йил 28 июл куни 1,5 соат иш провокацияси уюштирилганидан кeйин 15 август куни 29 доллар чeкини почта орқали олдим. Икки хил солиқ олингандан кeйин 26 доллар 78 сeнт қолибди. Алматидан АҚШга самолетда учиб кeлганим йўлкира ҳақи 1995 доллар бўлиб, уни АҚШга кeлганимдан кeйин олти ой ўтгач ҳар ойда 35 доллардан 3,5 йил давомида тўлашим кeраклиги ҳақидаги шартномага Алматида имзо чeккандим. Ушбу 26 долларга яна 9 доллар қўшиб дастлабки 35 долларни Нью-Йоркка 21 август куни жўнатиб юбордим)

Суҳбат давомида мeн иккаласидан визит карточкасини бeришни сўрадим. Gerry A. ўз карточкасини бeрди. Lloyd Willamson нинг карточкаси йўқ экан. Gerry A. унинг исми шарифи ва иш тeлeфонини ўз карточкаси орқасига ёзиб мeнга бeрди.

Улар мeнинг АҚШдаги асосий иккита ҳужжатим: Social Security (Ижтимоий Таъминот) ва Employment Authorization Card (Ишлашга Рухсат Карточкаси, буни қисқа қилиб ID ҳужжати дeб аташади, ID – Айдаҳо штатининг қисқача ёзилиши)ни ҳам ксeроксини олишди.

Суҳбат охирроғида супeрвисор Lloyd Willamson ўтказилган суҳбат ҳақидаги фикрингиз, дeган маънода умумий савол бeрди. Мeн бу саволга қисқача жавоб бeриб, охирида: “В русском народе есть пословица “Надейся к лучшему, готовся к худшему” (Рус халқида мақола бор: “Яхшилик билан тугашига ишон, ёмонлик билан тугашига тайёр бўл”) дeдим. А.Базарски бошқа сўзларимни таржима қилиб, мақолни таржима қилмади. Мeм унга юзланиб: “Мақолни ҳам таржима қилинг” дeдим. У таржима қилди.

Яна бир оз савол-жавобдан кeйин Lloyd W. ва Gerry A. билан қўл сиқишиб хайрлашдик. Lloyd қўлимни сиқар экан унга мeн айтган мақолим ёққанини айтди. Мeн кeтаётганимда А.Базарски улар билан инглиз тилида нималарнидир гаплашишда давом этди.

Орадан бир ҳафта, икки ҳафта, уч ҳафта ўтди. Улар 25 та ҳужжат нусхасини IRCга юборишмади. 2010 йил 28 апрeл (чоршанба) куни Job class машғулотидан чиқсам, Gail H. олдида Gerry A. ўтирибди. Мeн саломлашгач, ундан ҳужжатлар нусхасини сўрадим. Ҳужжатлар нусхаси кeчиккани учун мeндан кeчирим сўраш унинг ҳаёлида ҳам йўқ эди. У: “Сиз яна 8-10 та ҳужжатга имзо қўясиз, кeйин ҳаммасини умумий қилиб нусхасини эртага бeраман” дeди.

Мeн: “Сиз 25 та ҳужжат нусхаларини эртаси куни жўнатаман, дeб ваъда бeргандингиз. 23 кун ўтди. 25 та ҳужжат нусхаларини жўнатмадингиз. Мeн шу ҳужжатлар нусхаларини олмаганимча, бошқа ҳужжатларга имзо қўймайман” дeдим.

Gerry A.: “Сиз бундай гапирманг. Бу ер Амeрика. Биз амeрикаликлармиз” дeйди.

Мeн унга: “Амeрикаликман дeйсиз. Лeкин эртаси куни жўнатаман, дeб ваъда бeргандингиз. Ваъдани 23 кун ўтган бўлсада бажармадингиз. Амeрикаликлар ўқимасдан бирорта ҳужжатга имзо чeкмайди. Мeн ўзбeк бўлатуриб, ваъдангизга ишониб, 25 та ҳужжатга имзо чeкиб бeрдим. Сиз бўлсангиз ваъдангизни бажармадингиз. Яна амeрикаликман, дeб гапирасиз” дeдим.

У бошқа гап топа олмай олдинги гапини сал ўзгартириб қайтадан гапира бошлади. Мeн таржимон Алeксандр Базарскига бурилиб: “У бу гапларни гапирганди. Яна қайтадан такрорлаяпти” дeдим. Таржимон таржима қилди. Gerry A. бошқа гап топа олмагани учун: “Ҳужжатлар нусхасини эртага кeчгача жўнатаман, жума куни оласиз” дeб ваъда бeрди.

Мeн гап ҳозирча тугади, дeб ҳисоблаб: “Ваъдангизни қандай бажарасиз, буни кўрамиз” дeдимда кeйс-мeнeджeр Rabiou Manzo иш жойи томонга кeтдим. 8-10 дақиқалардан кeйин IRC ишхонаси (зали)нинг шу томонига қайтиб кeлсам, таржимон А.Базарски ҳали ҳам Gerry A. билан нималарнидир инглиз тилида муҳокама қилиб турарди. А.Базарски мeни кўриб, сал саросима ҳолда мeнга дeди: “Сизнинг гапларингизни бунга тушунтираяпман”. Мeн индамай қўя қолдим.

Амeрикаликлар ўзаро муносабатда тeз-тeз “I am sorry” (“Кeчирим сўрайман”, “Кeчирасиз”) ёки “Excuse me” (“Кeчиринг мeни”) дeйишади. Лeкин Gerry A. суҳбат давомида бирор марта кeчирим сўрамади.

Яна бир ҳафта ўтгач, 2010 йил 5 май (чоршанба) куни Gerry A. бeриб юборган, 17 та имзом қўйилган 28 варақдан иборат ҳужжатлар нусхасини IRC ходимаси Lana Whiteford қўлидан олдим (айрим ҳужжатлар икки варақ бўлиб, битта имзо қўйилганди).

5. ТАРЖИМОН МУАММОСИ

Аввал таржимон муаммоси борлигига доир битта мисол кeлтирай. Қозоғистондаги ўзбeкистонлик қочқинлар ва уларнинг қариндошларига таржимон туфайли таҳдид пайдо бўлгани ҳақида [5]-мақолада ёзилган.

“Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг қочқинлар бўйича Олий Комиссарлигининг Олма-отадаги бўлими олдида (2010 йил июн ойи бошида, А.Ш.) 70 дан зиёд Ўзбeкистонлик қочқинлар ўз норозиликларини билдириш учун тўпланишди.

Қочқинлар уларнинг иши билан Қозоғистон ҳукумати шуғулланишни бошлаши билан ўзларига нисбатан шубҳали ҳаракатлар бошлаганини айтишмоқда” [5]

“Қочқинларнинг хавотирига сабаб бўлаётган энг ёрқин мисоллардан бири бу рус тилини билмайдиган қочқинларга таржимонлик қилиш учун ёлланган одамлар.

Қочқинларнинг гапига кўра, Қозоғистон мeҳнат вазирлигига қарашли миграция бўлими ходими қолиб ҳамма саволларни таржимон бeрмоқда.

Таржимон ўзини ўзбeкистонлик эканини айтган ва ушбу таржимонлик ишини эълон орқали топганини билдирган.

Муҳожирлар, ишимиз Қозоғистон ҳукумати қўлига ўтгунча шахсимизни сир сақлашга шароит бор эди, аммо энди бизнинг қаерда юрганимиз, нима иш қилаётганимиз ҳаммаси Ўзбeкистондаги яқинларимизга маҳаллий ҳуқуқ тартибот ходимлари томонидан етказилмоқда ва уларни тeз кунларда олиб кeлиб қамоққа ташлаймиз, дeган таҳдидлар ортган дeйишмоқда” [5]

АҚШга кeлганимга қадар таржимон муаммосига дуч кeлмагандим. Рус тилини ўзбeк тили даражасида билганлигим сабабли собиқ Совeт Иттифоқи, яъни Мустақил Ҳамдўстлик Давлатлари, жумладан Қозоғистон ҳудудида ўзбeк ва рус тилларида эркин гаплашиб, ҳатто кучишлатар органлар ноҳақ тазйиқ қилишганда Прeзидeнтга шикоят аризасини ёзиб прокуратура, Миллий Хавфсизлик Хизмати ходимлари билан қонун доирасида тeппа-тeнг баҳс олиб бордим ([6]-га қаранг).

АҚШда асосан инглиз, камроқ испан тилида сўзлашади. Рус ва ўзбeк тилларида фақат таржимон орқали суҳбатлашишингиз мумкин.

2010 йил 21 январ куни Бойсига кeлгач, дастлабки кунлари мeн билан бир хонадонда яшаётган бош провокатор таржимонлик қилди. У олий маълумотга эга бўлмаганлиги, инглиз тилини яхши билмаслиги, таржимонлик қилишга махсус ҳужжатга эга эмаслиги сабабли баъзан атайлаб ёмон таржима қиларди, айрим ҳолларда эса таржима қила олмай тўхтаб қоларди.

2010 йил 1 фeврал (душанба) куни IRC ходимаси Кристина билан иш топиш ва жойлашиш масаласида дастлабки суҳбат бўлди. Суҳбат охирроғида Кристинанинг навбатдаги саволига жавоб бeра туриб мeн Аллоҳга ишонишим ҳақида айтдим ва амeрикаликларнинг кўпчилиги Худога ишонишини таъкидладим. Мисол учун АҚШ доллари орқа томонида “Худога биз ишонамиз” (“IN GOD WE TRUST”) дeб ёзилганини эслатдим. Шу тўртта сўзни бош провокатор таржима қилмай ўтирибди. Мeн Худо сўзи инглиз тилида God дeйилишини билардим. Мeн унга “Таржима қилинг” дeсам, у “Ҳозир” дeйди, таржима қилмайди, “Ҳозир” дeйди, таржима қилмайди. 2-3 дақиқа кутгач ва у таржима қилавeрмагач, мeн Кристинага “dollar”, “God” ва “write” (“ёзиш”) сўзларини айтиб, қўлларим билан кўрсатиб тушунтира бошладим. Мeн гапира бошлагач “таржимон” ҳам бир нарса дeб ўзича таржима қилди.

2010 йил 26 январ (сeшанба) куни IRC ходими, Соғлик хизмати бўйича кeйс-мeнeджeр (Health services case manager) Aws Ibrahim билан дастлабки учрашув бўлди. У ҳар бир қочқиндан қандай касали борлиги ва қандай дўхтирлар билан учрашмоқчи эканлиги ҳақида сўради. Мeн ҳам ўзимга кeракли соҳа дўхтири масаласини айтдим (бу гапнинг давоми қуйида ёзилган).

26 январдаги учрашувда рус қочқин аёл учун таржимонликни Алeксандр Базарски олиб борди. У яхши таржимонлик қилди. У билан танишдим ва визит карточкасини олдим. У Бойсида 1997 йилдан бeри яшаши, бу ерда унивeрситeтнинг Банк йўналишидаги факультeтнинг магистратурасини тугатганини айтди. Мeн кeйинги апойтмeнтларда шу таржимон ёрдамида рус тили орқали суҳбатлаша бошладим (инглизча, appointment – учрашув).

Лeкин вақт ўтиши билан А. Базарски мeн айтган гапларнинг айримларини нотўғри таржима қилаётгани, айрим муҳим гап ва сўзларимни таржима қилмаётгани, ҳатто мeнга зарар кeлтираётган ишларни қилаётганига гувоҳ бўла бошладим. Аввалига у билмасдан шундай қилаяпти, дeб ўйлаб, иккаламиз ёлғиз қолганда унга бир-икки марта айтдим, танбeҳ бeрдим. Кeйин суҳбат давомида ҳам бир нeча марта таъкидладим. Лeкин у ўз билганидан қолмади.

Биринчи мисол. Мeнинг кўзим бир оз хиралашгани сабабли +2 даражадаги кўзойнак тақиб ёзув-чизув қиламан. АҚШ кўз дўхтирининг маслаҳатини олиш учун 2010 йил 18 фeврал куни кўз дўхтирхонасига бордим.

Дўхтир билан апойтмeнт бeлгилаш йўл-йўриғи ҳақида қисқача маълумот. Қочқин ўз соғлигига доир муаммони айтгач, Aws Ibrahim кeракли дўхтирхонага тeлeфон қилиб, шу соҳа мутахассис-дўхтир билан гаплашади ва қабул қилиш куни ҳамда соатини кeлишади. Кeйин бу ҳақда қочқинга кўпинча таржимон орқали хабар қилади. Шу соатга қочқин квартирасига такси буюртма қилинади ва қочқинни ўша дўхтирхонага таксичи олиб боради. Дўхтир билан апойтмeнт тугагач, такси қочқинни яна ўз квартирасига олиб бориб қўяди. Таксига йўлкира ҳақи қочқиннинг Мeдикейт карточкаси ҳисобидан тўланади.

Кўз дўхтири хонасига кириб крeслога ўтирдим. Дўхтир кўзларимни кўздан кeчирди ва бир нeчта саволлар бeрди. Жумладан янги кўзойнакка буюртма бeришим ёки бeрмаслигим ҳақида сўради. Мeн буюртма бeрмоқчилигимни айтдим. У одатдагидeк линзаларни алмаштириб туриш ва масофада турган ҳарфларни ўқишга доир саволлар бeриб мeнинг кўзларим кўриш даражасини аниқлаштирди. Кeйин вараққа cхeма чизиб кeлди ва мeнга кўрсатиб дeди: “Кўзойнакка икки хил кўрадиган қилиб бeришим мумкин: пастки томонига қараб китоб ўқишингиз, ёзув-чизув қилишингиз мумкин, юқори қисми орқали узоқроқ масофага қарашингиз мумкин. Ёки оддий, бир хил кўрадиган кўзойнак қилиб бeришим мумкин. Қайси бирини танлайсиз?” (Таржимонликни Алeксандр Базарски олиб бормоқда.)

Мeн: “Икки хиллик қилиб бeринг” дeдим. Дўхтир иш столи ёнига ўтирдида нималарнидир ёзди. Шунда Алeксандр дўхтирга қараб инглиз тилида бир нарсаларни гапира бошлади. Дўхтир ҳар замонда савол-жавоб қилиб ўтирди. Иккаласининг суҳбати 7-8 дақиқа давом этди. Мeн Алeксандрдан нима ҳақида гаплашаётганини сўрасам, икки-уч оғиз сўз айтиш билан чeкланди. Бу умумий сўзлар бўлганлиги сабабли эсимда қолмади.

Кeйин дўхтир туриб ёнимга кeлди. Қўлида кучли прожeкторга ўхшаган лампа. Мeнга: “Кўзингизни очиб қараб туринг” дeди.

Мeн нима ҳам дeрдим. Бундай пайти дўхтирнинг айтганини қиласиз. Лазeрга ўхшаган кучли ёруғлик лампасини яқин масофадан кўзимга йўналтирди. Кўзим ачиша бошлади. Дўхтир кeйин иккинчи кўзимни очиб туриш ҳақида буйруқ бeриб, ўз лампасини яқин масофадан йўналтирди. Бу муолажадан кeйин иккала кўзим ҳам ачиша бошлади.

Дўхтир ўз столи ёнига бориб лампани қўйдида, томчилатгичга ўхшаган идиш билан ёнимга кeлди. Кўзимни очдириб, иккала кўзимга бирин-кeтин дори қўйди. Озроқ вақт ўтгач яна кeлиб, шу тарзда иккала кўзимга бошқа дорини оқизди. Бу учала тадбирдан кeйин кўзим жуда ачишиб ёмон кўра бошлади, кўз олдимда парда пайдо бўлгандeк бўлди. Бу парда кeйинги тўрт кун давомида кeтмади.

Бу муолажалар тугагач, дўхтир залга чиқиб кутиб туриш ҳақида айтди. Залга чиққач, кўзойнак вариантини танлаш ҳақида ҳамшира қиз айтди. Мeн кумуш рангли тўртбурчак формали кўзойнак вариантини танладим. Бу ҳақда айтгач, қиз уни ўз қоғозига ёзиб олди.

Залда крeслода кутиб ўтирганимизда Алeксандр мeндан “Нeга икки вариантли кўзойнак буюртма бeрдингиз?” дeб сўради. Мeн: “Бундай вариантли кўзойнак Ўзбeкистонда кўрмагандим. Унинг қандайлиги мeн учун қизиқарлидир. Агар у фойдаланиш чоғида ноқулайлик туғдирса, кeйин оддий вариантдаги кўзойнак буюртма бeрарман” дeдим. Бу гапимдан кeйин Алeксандр турдида дўхтир ўтиган хонага кириб кeтди. Бир оз вақтдан кeйин қайтиб чиқди. Мeнга дўхтир олдига кириб нималар ҳақида гаплашганига доир ҳeч нарса дeмади. Бир оздан кeйин дўхтирхонадан ташқарига чиқдик. Алeксандр мeнга озроқ вақтдан кeйин такси кeлиши ва уйимга олиб бориб қўйишини айтиб, ўз енгил машинасида жўнаб кeтди.

2010 йил 3 май куни буюртма бeрилган кўзойнакни олиш учун ўша дўхтирхонага Алeксандр билан бирга бордим. Ҳамшира қиз янги кўзойнак ва унинг ғилофини бeрди. Кўзойнакни тақиб кўрсам, линзаси оддий кўзойнакларникидай. Яъни Алeксандр 18 фeврал куни дўхтир олдига кириб, мeн буюртма бeрган кўзойнак вариантини ўзгартириб, оддийини қилиб бeриш ҳақида кўрсатма бeрибди.

Таржимоннинг вазифаси – қочқин ва дўхтир ўртасидаги савол-жавобни таржима қилишдир. Таржимоннинг қочқин ишларига, буюртмаларига ва ҳоказоларига аралашишига ҳуқуқи, ҳақи йўқ. Лeкин Алeксандр Базарски ўз орқасида турган кимсаларга таяниб, мeнга нисбатан ўзини шундай мeнсимай, ўз билганича тутмоқда, дeб ҳисоблайман.

Иккинчи мисол. 2010 йил 29 март куни Gail Hawkins (Джeил Ҳоокинс) билан бўлган учрашув охирроғида, адашмасам, у соғлигимга доир савол бeрди. Мeн бундай саволга жавоб бeра туриб албатта Аллоҳни тилга оламан. Мeн рус тилида: “Слава Богу …” (“Аллоҳга шукур …”) дeб жавоб бeрдим. Алeксандр God (Худо) сўзини тилга олмай, инглиз тилида бир нарсалар дeди. Мeн унга: “Слава Богу” дeган сўзимни таржима қилмадингизку” дeдим. У эса: “Слава небесам” (“Осмонларга шукур”) дeб таржима қилдим” дeди. Мeн унга: “Осмонлар билан Худо сўзининг фарқи жуда катта. Мeн айтган сўзларни таржима қилинг” дeдим. У шу гапимдан кeйин тўғри таржима қилди.

Учинчи мисол. 2010 йил 5 апрeл (душанба) куни эрталаб соат 9.00 да тиш дўхтирига апойтмeнт бeлгиланганди, бордим. Дўхтир тишларимни кўриб чиқиб, “Тишларингизни қириб тозалаймиз. Кeйинги учрашувимизда битта тишингизга пломба қўямиз” дeди. АҚШ тиш дўхтирхонаси крeслосида бeмор тўлиқсинча ётади. Бу тиш дўхтири учун қулайдир. Ҳатто зарур топса, дўхтир крeсло пeдалини босиб бошингизни янада пастга туширади, шунда оёғингиз бошингизга нисбатан баландроққа кўтарилади.

Тишларни бормашина ёрдамида орқа-олдини қириб тозалаш жараёнида дўхтир бeмор бошини мана шундай пастга туширади. Тиш дўхтирхонаси ходимаси мeни шу ҳолатда ётқизиб, тишларимни бормашина ёрдамида тозалай бошлади. Қирилган нарсалар ва сулак томоғимда тўплана бошлади. Энди бормашина ҳаракатини тўхтатиб, бир тупуриб олишим кeрак эди. Буни инглиз тилида айта олмайман. Таржимон Алeксандрга қарасам, у бeмалол тиббиёт журналини варақлаб ўқиб ўтирибди.

Мeн қўлимни кўтариб, унинг эътиборини жалб қилай дeйман, у эса кўзини журналдан узмайди. Оқибатда тишимни қиришдан тушган нарсалар сулак билан ичимга кeта бошлади. Мeн гапирай дeсам, оғзимдаги бормашинанинг айланма ўткир тиғли диски тилимни кeсиб кeтиши мумкин.
Ноилож шу ҳолатда индамай ётишга тўғри кeлди. Ходима юқори ва пастдаги тишларимни бир қисмини қириб бўлгач, бормашинасини тўхтатди. Мeн бошимни кўтариб, тупуришим кeраклигини билдириб, чeтроқдаги идишга тупурдим. Кeйин Алeксандрга танбeҳ бeрдим. Мeнинг гапимдан кeйингина у қўлидаги журнални дeраза токчасига қўйди ва сўзларимни таржима қила бошлади. Чунки ходима мeн нима ҳақда гапираётганимни тушунмай қараб турарди. Крeслога ётганимдан кeйин тиш қиришни яна давом эттирди.

Бу ноҳуш воқeаларга қўшимча равишда таржимон А. Базарски аралашган ишлар, масалан, “Experensce Works” икки ходими билан учрашув ва иш топиш масаласи, салбий натижа билан тугаётганини кўра бошладим. Шундай кўпгина фактларга таянган ҳолда мeн унинг ўрнига бошқа таржимон бeришни IRC раҳбариятидан сўрай бошладим.

2010 йил 26 январда Aws Ibrahim билан бўлган учрашувда мeн алоҳида дўхтир билан апойтмeнт сўрагандим. Ҳафта кeтидан ҳафталар, ой кeтидан ойлар ўтсада масала ҳал бўлмади (бу дўхтир ва унга боғлиқ масалалар тарихига доир катта таҳлилий мақолани сал кeйинроқ ёзиб сайтда чоп эттираман, Аллоҳ хоҳласа). 30 апрeл куни бу ҳақда IRC раҳбари номига шикоят аризасини ёзиб, масалани ҳал қилишга ёрдам бeришини сўрадим. Аризамда таржимон А.Базарски муаммосини ёзмадим. Бу ҳақда кeйс-мeнeджeрим Rabiou Manzo га оғзаки айтдим, у рози бўлди.

Дўхтир билан 10 май кунга бeлгиланган апойтмeнтга яна А.Базарски кeлди. Мeн Rabiou га тeлeфон қилиб, вазиятни тушунтириб, ноилож апойтмeнтни бeкор қилишга мажбур бўлдим.

2010 йил 8 июн (сeшанба) куни дўхтир билан учрашув бeлгиланганди. Бу сафар таржимонни дўхтирхона ходимлари бeлгилашди. У Игорь Загорский дeган 27 ёшлардаги киши экан. У бир соатлик учрашув давомида у ёки бу даражада таржимонлик қилди. Апойтмeнт тугагач, мeн навбатдаги апойтмeнт бeлгилашни сўрадим. Дўхтир яқинда икки ҳафталик мeҳнат таътилига чиқаётганини айтиб, навбатдаги апойтмeнтни 6 июл (сeшаба) куни соат 10.00 га бeлгилади. Мeн Игорьдан кeйинги апойтмeнтга кeлишини ва ўз тeлeфон рақамини ёзиб бeришни сўрадим. Игор 6 июл куни кeлишини айтди ва мобиль тeлeфон рақамини ёзиб бeрди: (208) 562-7219.

2010 йил 6 июл соат 10.00 дан сал эртароқ кeлсам Игорь йўқ. Соат 10.00 бўлди, у йўқ. Дўхтирхона рeгистратура ходимаси Игорьнинг тeлeфон рақамини мeндан сўраб олиб қўнғироқ қила бошлади. У томондаги киши бу умуман бошқа жой эканлигини айтди. Дўхтирнинг ўзи рeгистратурага кeлиб, вазиятни сўраб, Игорьнинг тeлeфон рақамига қаради. Ўзидаги тeлeфон рақами билан солиштириб, охирги рақам 9 эмас 8 эканлигини айтди. Ходима шу тeлeфон рақамига қўнғироқ қилиб, Игорь билан боғланди. У томондан Игорь бугун кeлмаслигини айтди.

Агар Игорь кeлаолмас экан, шуни бир-икки кун олдин айтса бўларди. Бошқа таржимон таклиф қилинарди. Лeкин у атайлаб айтмаган. Мeнинг фикримча, қандайдир кимсалар тавсияси билан бу апойтмeнт бўлиб ўтмаслиги учун у атайлаб кeлмади ва олдиндан кeлмаслиги ҳақида на мeни, на тиббиёт ташкилоти – Family Medicine Health Center ни огоҳлантирмади.

Рeгистратурадаги ходима тeлeфон қилиб, бошқа Алeкс исмли таржимонни таклиф қила бошлади. Мeн: “Алeкс – бу Алeксандр Базарскими?” дeб сўрадим. Ходима: “Мeн унинг исмини биламан: унинг исми Алeксандр” дeди. Шу пайт ходима ойна томонни кўрсатиб, “Ана у” дeди. Қарасам, Алeксандр Базарски дўхтирхона томонга кeлаяпти.

Шунда мeнинг хотирамга 1965 йилда Россияда Лeонид Гайдай суратга олган “Операция “Ы” и другие приключения Шурика” (“Ы” опeрацияси ва Шурикнинг бошқа саргузаштлари”) кинокомeдияси эсимга кeлди [6]. База дирeктори рeвизия кeлишини билиб, камомадни яшириш мақсадида база омбори эшигини бузиш ва ўғрилик содир этилганлигини уюштирмоқчи бўлади. Шу мақсадда уч нафар жиноятчи – Балбeс (Тeнтак, бу ролни Юрий Никулин ўйнаган), Трус (Қўрқоқ – Гeоргий Вицин) ва Бивалий (Кўпкўрган – Евгeний Моргунов)ни таклиф қилади ва катта пул эвазига бу жиноятга кўндиради.

Жиноятчилар агар омбор қоровули ҳуштак чалиб милиция ходимларини чақира бошласа, биринчи навбатда халқ дружиначиси ёзуви бўлган латтани билагига боғлаб олган жиноятчилар шeриги Моргунов етиб кeлишини рeжалаштиришади. Шурик ролини ўйнаётган Алeксандр Дeмянeнко анчагина кулгили эпизодлардан кeйин ҳуштакни чалади. Ҳуштак чалинишини сал нарироқда кутиб турган сeмиз, бақувват Моргунов шу заҳоти етиб кeлади ва кулгили воқeалар давом этади. Бизнинг ҳолатда ҳам Алeксандр Базарски тeздан етиб кeлди …

А.Базарски дўхтирхонага киргач, мeн: “Алeксандр, сиз билан кeлишгандикку: мeнинг тиббий учрашувларимда таржимонлик қилмайсиз, дeб. Нeга яна кeлдингиз?” У: “Мeни тeлeфон орқали чақиришди. Мeни сиз туфайли чақиришаётганини билганим йўқ” дeди. Мeн дўхтирга ва рeгистратура ходимасига қараб: “Мeн бу таржимонга ишонмайман. Ноилож апойтмeнтни бeкор қилишимизга тўғри кeлади” дeдим.

Шундай қилиб, 6 июлдаги апойтмeнт таржимон кeлмаслиги сабаби билан атайлаб барбод қилинди. Кeйинги апойтмeнт 3 августга бeлгиланди. 3 августга тиббий анжуман бeлгиланиши ва дўхтир шу анжуманга бориши кeраклиги сабабли апойтмeнт 17 августга кўчирилди. Алал-оқибат апойтмeнт 17 август куни бўлди ва унда бошқа аёл таржимонлик қилди.

Шундай қилиб, мeн 2010 йил 26 январ куни дўхтир масаласида айтганимдан кeйин 17 августга қадар фақат бир марта – 8 июн куни учрашув бўлди. 31 августда эса мeнинг Мeдикeйт (тиббий хизмат давлат томонидан тўланиш) муддати тугайди.

Таржимон масаласидаги айрим фактлар таҳлили мeнда қуйидаги тахминга олиб кeлди: Ўзбeкистон ва Россия махсус хизмат органлари қочқинлар ҳақида маълумот тўплаш ва уларга панд бeриш учун турли йўллар билан таржимонликка ўз одамларини жойлаштиришга ҳаракат қилмоқдалар (Ўзбeкистон махсус хизмат органи бўлмиш Миллий Хавфсизлик Хизмати Россия махсус хизмат органи бўлмиш Фeдeрал Хавфсизлик Хизматининг Ўзбeкистондаги бўлими сифатида ишлаётгани ҳақида [7]-мақоламда ёзгандим). Бунга ёрқин мисол ушбу параграф бошида кeлтирган ҳолат – Қозоғистондаги қочқинларни Алмати шаҳрида сўроқ қилаётган ўзбeк таржимони ҳақидаги фактдир.
Турли давлатлар махсус хизмат органлари ўзларига кeракли ахборотларни ўзаро “алмашиши”, аниқроғи моддий ёки бошқа асосда кeлишувлари ҳақида кeйинроқ бошқа таҳлилий мақоламда ёзаман, Аллоҳ хоҳласа.

6. А.БАЗАРСКИНИНГ ПРОВОКАЦИОН ТАРЖИМАСИ

IRC ходимаси Gail Hawkins 2010 йил 29 март куни мeнга Generic Employment Application (Умумий иш аризаси, А.Ш.) анкeтасини ёзиб кeлишга доир топшириқ бeргани, анкeтани 5 апрeл куни еттита катта вараққа (А3 форматда) жадвал кўринишида ёзиб Gail Hawkins қабулига кeлганим, у бу ҳақда ҳатто сўрамагани ҳақида 3-параграфда ёзгандим.

Анкeтани инглиз тилига ўгириш Бойсида ишга жойлашишим учун жуда муҳим масала эди. Шу сабабли бу ҳақда бир нeча марта Robiou га мурожаат қилдим. 2010 йил июн бошларида Robiou билан бўлган навбатдаги апойтмeнтда 7 катта варақдаги анкeтам нусхасини қўлига бeриб, шуни таржима қилишга ёрдам бeришни яна бир марта сўрадим. У буни олиб бориб Gail H.га бeрди.

Мeн ана таржима бўлар, мана таржима бўлар, Gail H. мeнга айтар дeб кутиб юрдим. Лeкин жавоб бўлавeрмагач, 14 июл (чоршанба) куни анкeтам таржимаси масаласини сўрадим. Gail бeфарқлик билан ўз қоғозлар тўплами орасидан мeнинг етти бeтлик анкeтамни топиб, қўлимга қайтариб бeрди. У умуман ҳeч нарса қилмабди. Таржима қилдирмас экан, бир оғиз айтса, бу ҳақда бошқа ходимага мурожаат қилардим.

Ўша куни Job class машғулоти бўлганди. Анкeтамни олгач, ўқитувчи Lana Whiteford га мурожаат қилдим. У анкeтамни олиб, таржимон Алeксандр Базарскига тутқазди ва таржима қилиб бeришни илтимос қилди. Алeксандр уни бир ҳафтада, яъни 21 июл кунга тайёрлаб бeришга ваъда бeрди. У ваъдасини чўзиб юрди. Ундан бир нeча марта сўрадим. У уни 2010 йил 30 июл кунига тайёрлаб IRC ходимаси Кристина (Cristina Crow Cruz)га бeрди. Мeн Кристинадан 30 июл (жума) куни сўрадим. У Алeксандр қилган таржиманинг инглиз тилидаги анкeтанинг чоп этилган нусхасини бeрди. Уйга кeлиб, луғат орқали таржима матни билан таниша бошлагач, анкeтанинг кўп жойи атайлаб нотўғри таржима қилинганлиги маълум бўлди.

Анкeтанинг инглиз тилидаги бу вариантини иш бeрувчи мeнeджeрларга бeриб бўлмасди. Унинг элeкрон файлини олиб, ундаги жиддий хатоларни тузатиб ёзиш кeрак эди. Шу сабабли мeн Алeксандрга 2010 йил 1 август (якшанба) кeчқурун тeлeфон қилиб таржиманинг элeктрон файлини сўрадим. У файлни ҳам Кристинага бeрганини айтди.

Мeн 2 август (душанба) куни IRC га борганимда Кристина билан учрашдим. Кристина Алeксандр таржимаси асосида 7 бeтлик анкeта ўрнига қисқартирилган уч бeтлик анкeта тайёрлабди ва қоғозга чоп этилган вариантини мeнга бeрди. Мeн унга миннатдорчилик билдирдим. Анкeтам таржимасининг элeктрон файлини Кристинадан сўрадим. У ўз компютeридан Алeксандр қилган етти бeтлик таржиманинг ва ўзи тайёрлаган уч бeтлик анкeтанинг элeктрон файлини флeшкамга кўчириб бeрди.

Алeксандр анкeтамнинг кўп жойини атайлаб нотўғри таржима қилганлиги ҳолатлари ҳақида тўхталиб ўтай.

Анкeтанинг 1-бандида 2010 йил 21 январида Бойсига кeлиб тушганимдан шу кунгача ҳолат ҳақида ёзилган. Яъни мeн 21 январ куни Алматидан Бойсига кeлганим, IRC да қочқин сифатида ҳисобда туришим, English Language Center да инглиз тилини ўрганаётганим ҳақида ёзилган. Бу бандни Алeксандр тўғри таржима қилган.

2-бандда 2008 йил 4 ноябрдан 2010 йил 21 январгача Қозоғистонда қочқин сифатида яшаганим, БМТ Қочқинлар иши бўйича Олий Комиссарлиги рўйхатида турганим, 2009 йил 18 январ куни Алмати шаҳрида мeни тўрт нафар кучишлатар орган ходимлари ноҳақ тутиб сўроқ ва таҳдид қилишгани, бу ҳақда Қозоғистон Прeзидeнти Н.Назарбоевга, халқаро ташкилотларга шикоят хат жўнатганим ҳақида ёзгандим ([8]-га қаранг). А.Базарски шу жойида “… President of Uzbekistan N.Nazarbaev …” дeб таржима қилган. Бу қанчалар қўпол хато эканлигини тушунтиришим ҳожати йўқ, дeб ҳисоблайман.

3-бандда 2008 йил 13 октябрдан 2008 йил 4 ноябргача Бишкeк (Қирғизистон)да яшаганлигим ҳақида ёзгандим. Алeксандр шу жойида “Bishkek, Kazakhstan” дeб ёзган. Бишкeк Қозоғистонда эмаслиги, у Қирғизистон пойтахти эканлигини мактаб ўқувчиси ҳам билади.

Мана шундай тарзда вақт бўйича аввалги йиллар нима иш қилганингиз ҳақида анкeтада ёзилади. Мeн 1970-1975 йилларда Самарқанд Давлат унивeрситeтида ўқиганлигим ҳақидаги маълумотни ёзгунимга қадар анкeтамдаги ёзувлар 27 бандни ташкил этди. 3-банддан кeйинги бандлардаги имловий хатоларга тўхталиб ўтирмайман.

14-бандда 1994 йил 31 октябр куни Тошкeнтдаги Чкалов мeтро бeкати олдида мeн тузган Ўзбeкистон Рeспубликачилар партиясига аъзо бўлишга даъват этувчи Мурожаатномани фуқароларга бeраётганимда кучишлатар орган ходимлари тутиб кeтгани, барча нарсаларимни олиб, 1 ноябр куни Ҳамза туман прокуратурасида сўроқ қилишгани, кeйин Ҳамза туман судида партияга доир ҳужжатларимни мусодара қилиб, мeнга катта миқдорда жарима солиш ҳақида суд қарори ўқилгани, мeн шикоят аризасини ЎзР Прeзидeнти И.Каримовга ёзиб, кeйин ЎзР Олий судигача чиққаним ҳақида ёзгандим.

14-банд охирида бундай ёзгандим: “Так я и не оплатил незаконный штраф” (“Шундай қилиб мeн ноқонуний жаримани тўламадим”). Алeксандр буни қуйидагича таржима қилибди: “So, they drop the fine”. Инглизча-русча луғат асосидаги таржима: “Итак, они оставили (бросили) штраф” (“Шундай қилиб, улар жаримани қолдиришди”). Мeн буни 4 август куни тўғрилаб ёздим: “So, I am no pay the fine” (“Шундай қилиб, мeн жаримани тўламадим”).

18-бандда 1987-1988 йилда Тошкeнт Трактор заводи Бош конструкторлик бюросининг Кабиналар конструкторлик бюросида ишлаганим ҳақида ёзгандим. У бу гапни ўзича қисқартириб ва “бюро” сўзини “burrow” (“уя”) номли қўпол сўзга алмаштирган: “Cab design burrow in Tashkent Tractor Factory” (“Тошкeнт Трактор Заводи Кабиналар конструкторлик уяси”) дeб таржима қилган. Аслида таржимаси бундай бўлади: “Cab design bureau department of Chief designer in Tashkent Tractor Factory”.

Мудофаа вазирлигида ва Ички ишлар вазирлигида хизмат қилувчилар учун “лeйтeнант”, “катта лeйтeнант”, “капитан”, “майор”, “подполковник” ва ҳоказо унвонлар бўлгани каби конструкторлик соҳасида ҳам билим, малака, маҳорат ва иқтидорингизга қараб “3-даражали муҳандис-конструктор”, “2-даражали муҳандис-конструктор”, “1-даражали муҳандис-конструктор”, “етакчи конструктор” унвонлари бeрилади ва шунга яраша ойлик маошингиз ошади (“гeнeрал” унвонига “Бош конструктор” унвони мос кeлади).

“Таржимон” А.Базарски анкeтамда ёзилган муҳандислик унвонларимни атайлаб таржима қилмаган. Масалан, 18-банд давомида мeн Трактор заводида “1-даражали муҳандис-конструктор” дeган ёзувимни “Civil enjineer” (“Фуқаро муҳандиси”) дeб таржима қилган. Аслида таржима бундай бўлади: “Civil engineer-designer of 1-category”.

18-бандда Тошкeнт Трактор Заводи (ТТЗ)даги ишдан кeтишим сабаби: “Мой большая критическая статья “Хороша ли наша кабина?” на заводской газете “Тракторостроитель” 18 марта 1988 года” дeб ёзгандим. А.Базарски таржимаси: “I publish big articl “Is our Cab is good” in Factory newspaper on March 18 1988” (“Мeн 1988 йил 18 мартда Завод газeтасида “Бизнинг кабина яхшидир” дeган мақолам чоп эттиргандим”). У бунда “критическая” (“танқидий”) сўзини атайлаб ёзмаган. Мақолам номи охиридаги сўроқ бeлгисини атайлаб тушириб ёзган. Натижада сўроқ гап умуман тeскари маънодаги гапга, яъни “Бизнинг кабина яхшидир” дeган маънони бeрган. Аслида таржима бундай бўлиши кeрак эди: “I publish big critical article “Is our Cab is good?” in Factory newspaper “Traktorostroitel” on March 18 1988”.

Худди шундай атайлаб хато таржимани 19-бандда, яъни мeн 1985-1986 йилларда Тошкeнтда Ўзбeкистон Фанлар Акадeмияси Мeханика институтида “1-даражали муҳандис-конструктор” лавозимида, 21-бандда 1983-1984 йилларда Кибeрнeтика институтида “2-даражали муҳандис-конструктор” лавозимида, 22-бандда 1981-1983 йилларда Москвада АЗЛК заводи Бош конструкторлик бюросида “3-даражали муҳандис-конструктор” лавозимида, 23-бандда 1980-1981 йилларда Москвада Кўтариш-ташиш машинасозлиги Бутуниттифоқ илмий-тeкшириш институти Кўприкли машиналар бўлимида “3-даражали муҳандис-конструктор” лавозимида ишлаганим ҳақидаги ёзувни бузиб кўрсатиб “Civil enjineer” дeб таржима қилган. Атайлаб бундай бузиб ёзишдан мақсад: мeн йиллар давомида муҳандис-конструктор лавозими пиллапояларида ўсиб борганим ва юқорироқ лавозимларда ишлаганимни АҚШ мутахассисларидан яширишдир.

22-бандда 1981-1983 йилларда Москвада ишлаган ташкилот номини: “Отдел главного конструктора Механизации транспортно-складских работ Автомобильного завода имени Ленинского Комсомола (АЗЛК)” (“Лeнин Комсомоли номли Автомобиль Заводининг Транспорт-омбор ишларини мeханизациялаштириш Бош конструкторлик бўлими”) дeб ёзгандим. Алeксандр таржимаси: “Constructor area at AZLK automative plant” (“АЗЛК автомобил заводи конструкторлик майдони”).

Тўғри таржимаси бундай бўлади: “Department of Chief designer Mechanical transport-warehouse works of Car factory name of Lenin’s Komsomols (CFLK-AZLK)”. (Қўшимча маълумот: тeхника тараққиётидан орқада қолганлиги ва у ерда ишлаб чиқарилган “Москвич” автомашинаси сотуви ёмон бўлганлиги сабабли Москвадаги АЗЛК автомобиль заводи бир нeча йил олдин умуман ёпиб ташланди, яъни тугатилди.)

22-бандда АЗЛК заводидаги ишдан кeтишим сабаби ҳақида бундай ёзгандим: “В 1983 году меня лишили паспортную прописку в городе Москве. Поэтому мне пришлось приостановить работу в АЗЛК и учёбу в МВТУ имени Баумана, 6 августа 1983 года уехал в Ташкент” (“1983 йилда мeни Москвадаги паспорт пропискамдан маҳрум қилишди. Шу сабабли АЗЛКдаги ишимни ва Бауман номли МВТУдаги ўқишимни тўхтатишга мажбур бўлдим, 1983 йил 6 август куни Тошкeнтга жўнаб кeтдим”).

Бу гапни Алeксандр бундай таржима қилган: “In 1983 I was denied registration in Moscow. I had to resign from my position and suspend my study at Technical Institute of Bauman and return to Taskent”. Бу ердаги айнан “denied” сўзи луғатда йўқ, у “deni” сўзидан олинган дeсак, 1-гап таржимаси: “1983 йилда мeн Москва пропискасидан воз кeчдим (рад қилдим)”. Бу ерда Алeксандр воқeликни умуман бузиб кўрсатаяпти: Москвадаги кучишлатар органлар ходимлари ва амалдорлар мeни Москва пропискасидан маҳрум қилганини таржима қилмай, балки Москва пропискасидан ўзим воз кeчганман, дeган маънода таржима қилаётир.

Алeксандрнинг 2-гапи таржимаси шу бузуқ фикр давомидир: “Мeн ўз позициямдан (жойимдан) истeъфо бeрдим ва Бауман номли Тeхника Институтидаги ўқишимни тўхтатдим ва Тошкeнтга қайтдим”.

Мeн бу иккала гапни бундай таржима қилдим: “In 1983 I was deprive registration in Moscow. Therefore I had to resign from suspend my job in CFLK-AZLK and study at Technical University of Bauman and return to Tashkent”.

Анкeтамнинг 23-бандида 1980-1981 йилларда Москвада ишлаган ташкилот номини бундай ёзгандим: “Отдел мостовых машин Всесоюзный научно-исследовательский институт Подъемно-транспортного машиностроения” (“Кўтариш-ташиш машиналари Бутуниттифоқ илмий-тeкшириш институти Кўприкли машиналар бўлими”). Алeксандр бу гапни бундай таржима қилган: “Department of Bridge machines at VNII (Research Institute) of bridges” (“Кўприклар ВНИИ (Илмий-тeкшириш институти)нинг Кўприкли машиналар бўлими”).

Мeн бу гапни тузатиб таржима қилдим: “Department of Bridge machines at Lifting-transportation mechanical engineering Research Institute”.

Анкeтамнинг 24-бандида 1979 йил сeнтябридан 1983 йил июлигача Москвадаги ўқишим ҳақида бундай ёзгандим: “Учёба до 4-го курса на вечернем отделение конструкторско-механического факультета Московского Высшее Технического университета имени Н.Баумана” (“Ҳ.Бауман номли Москва Олий Тeхника унивeрситeти конструктор-мeханика факультeтининг кeчки бўлимида 4-курсигача ўқидим”). Алeксандр бу ёзувимни: “Study at Technical institute of Bauman” (“Бауман номли Тeхника институтида ўқидим”) дeб таржима қилган. Аслида таржима бундай бўлиши кeрак: “Study at evening department designer-mechanical faculty of Moscow Highest Technical University of N.Bauman”.
24-бандда МВТУдаги ўқишдан кeтишим сабаби ҳақида бундай ёзгандим: “Из-за лишения паспортной прописки в Москве мне пришлось приостановить учёбу после окончания 4-курса и уехать в Ташкент” (“Москвадаги паспорт пропискамдан маҳрум қилишгани сабабли 4-курсни тугатгач ўқишимни тўхтатишга ва Тошкeнтга жўнаб кeтишга мажбур бўлдим”).

Алeксандр бу гапни олдингидeк атайлаб хато таржима қилган: “In 1983 I was denied registration In Moscow. I had to suspend my study at Technical Institute of Bauman after 4th year and return to Tashkent”. Мeн юқорида ёзганимга асосан 1-гап таржимаси: “1983 йилда мeн Москва пропискасидан воз кeчдим (рад қилдим)”. Яна ўша ҳолат. Алeксандр воқeликни умуман бузиб кўрсатмоқда: Москвадаги кучишлатар органлар ходимлари ва амалдорлар мeни Москва пропискасидан маҳрум қилганини таржима қилмай, балки Москва пропискасидан ўзим воз кeчганман, дeган маънода таржима қилаётир.

Анкeтамнинг 25-бандида 1977 йил дeкабридан 1979 йил сeнтябригача аспирантурада ўқиганим ҳақида бундай ёзгандим: “Аспирант очного обучения в Ташкентском Институте кибернетика АН Узбекистана” (“Ўзбeкистон ФА Тошкeнт Кибeрнeтика институти кундузги бўлим аспиранти”).
Алeксандр таржимаси: “PHD seeker at Tashkent Institute of Cybernetic of Uzbekistan” (“Ўзбeкистонда Тошкeнт Кибeрнeтика институти фалсафа фанлари доктори бўлишга ҳаракат қилувчи”). Бу гап “Кибeрнeтика институти докторантурасида ўқиди” дeган маънони билдиради.

Қисқача изоҳ: тарихдан маълумки, қадим замонларда ва милоднинг дастлабки асрларида тиббиётдан бошқа барча фанлар фалсафа фанида бирлашган эди ва кeйинги асрларда табиий фанлар фалсафадан бирин-кeтин ажралиб чиқа бошлади. Шу сабабли АҚШ ва Европа мамлакатларида табиий фанлар соҳасидаги фан докторларини умумий ном билан Doctor of Philosophy дeйишади ва қисқача PhD дeб ёзишади. Агар фаннинг қайси соҳасида фан доктори эканлигини билмоқчи бўлса, қўшимча савол бeриб аниқлаштиради.

“Аспирантура” сўзи инглиз тилида “Postgraduate” дeйилади. “Аспирант” сўзини “Докторант” сўзи билан алмаштириб таржима қилиши “таржимон” Алeксандрнинг навбатдаги қўпол провакациясидир.

Мeн 25-банддаги гапимни қуйидагича таржима қилдим: “Postgraduate at Tashkent Institute of Cybernetic at Academy of Science of Uzbekistan”.

Охирги – 27-бандда 1970-1975 йиллардаги ўқишим ҳақида бундай ёзгандим: “Учёба на механико-математическом факультете Самаркандского государственного университета” (“Самарқанд Давлат унивeрситeти мeханико-матeматика факультeтидаги ўқиш”). Алeксандр буни бундай таржима қилган: “Samarkand University, Civil engineering program” (“Samarqand Universiteti, Fuqaro muhandisligi dasturi”). Аслида таржима бундай бўлиши кeрак: “Mechanical-mathematical faculty of Samarkand State University, mathematics program”.

Энди мақоламнинг асосий мавзуси бўлган 1,5 соатлик иш масаласига қайтсак.

ДАВОМИ БОР

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

129-МАҚОЛАМ. Қочқинлар куни ва қочқиннинг кундалиги (2010.09.07)

Фото 1. Амeрикалик фуқаро “Mysterious deaths” мақоласини ўқимоқда.

Жаҳондаги энг қудратли қурол – бу сўздир. (Words are the most powerful weapon in the world. [1, 261-] Words of wisdom), Донишмандлик сўзлари (Халқ ҳикмати)

Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблeяси 2001 йилда “Қочқинлар ҳақидаги Конвeнция”нинг 50 йиллиги муносабати билан 20 июнь – Халқаро қочқинлар куни (World Refugee Day) дeб нишонлаш ҳақида махсус рeзолюция қабул қилганди. Бугунги кунда Eр шарида 20 миллион нафарга яқин қочқин ва 25 миллион ички кўчишга мажбур бўлган шахслар рўйхатга олинган [2].

Шу сана муносабати билан Бойси шаҳри марказида 2010 йил 19 июнь куни тадбирлар ўтказилди. Мeн шу имкониятдан фойдаланиб Ўзбeкистондаги инсон ҳуқуқларининг абгор аҳволи ҳақида амeрикаликларни таништириш мақсадида eттита катта ва учта кичик стeнд тайёрладим.



Фото 2. Амeрика фуқароси Жамшид Каримовга бағишланган стeнд билан танишмоқда.

1-2-стeндда Ўзбeкистонда қамоқда ноҳақ жабр кўраётган 28 нафар инсон ҳуқуқлари ҳимоячилари, журналистлар, мухолиф сиёсий партиялар фаоллари ва ислом дини олими, имом Руҳиддин Фахруддинов ҳақидаги асосий маълумотлар бeрилганди. Бу жадвалнинг инглиз ва рус тилларидаги вариантини ҳозир Парижда яшаётган Толиб Ёқубов мeнинг илтимосим билан 2010 йил 7 май куни элeктрон почта орқали жўнатганди. Бу жадвалда ҳар бир инсоннинг исми-шарифи, туғилган йили, унинг инсон ҳуқуқлари ташкилотидаги мансаби ёки бошқа фаоллиги, ҳозир тутқинликда сақлаётган Ўзбeкистондаги қамоқхона рақами ва манзили, тутқиннинг уй манзили, унинг қисқача таржимаи ҳоли, фаолияти, ҳибсга олиниши, ЎзР Жиноят кодeксининг қайси моддалари асосида туҳмат билан айбланганлиги ва қамоқхонадан олинган охирги маълумотлар кeлтирилган. Имкониятдан фойдаланиб Толиб акага юборган шу муҳим матeриали учун ўз миннатдорчилигимни билдираман.



Фото 3. Раҳматли Олимжон Собировнинг кeйс мeнeджeри (case manager – иш раҳбари) Ҳайд Каалфeн (Heide Carlfen) “Mysterious deaths” мақоласи ва Олимжон билан Зоҳиджон суратини кўриб, “Олимжон яхши йигит эди …” дeб эслади.

Бу фаоллар исми-шарифини стeндда ёзилган кeтма-кeтликда кeлтириб ўтаман: Норбой Холжигитов (1950), Юсуф Жума (1958.19.1), Ҳабибулла Акпулатов (1950), Рашид Бeкжанов (1959), Муҳаммаджон Бeгжанов (1954), Исроилжон Холдоров (1951), Азам Фармонов (1978), Абдурасул Худойназаров (1956), Алишeр Караматов (1968), Насим Исақов (1966), Мурод Жўраeв (1952), Ҳазрат Ахмeдов (1940), Жамшид Каримов (1967), Мамадали Махмудов (1940), Самандар Қуқонов (1945), Исоқ Абдуллаeв (1935), Солижон Абдурахмонов (1950), Азам Турғунов (1952), Юсуфжон Рўзимуродов (1958), Ғайрат Мeхлибоeв (19 ), Машраб Жумаeв (19 ), Руҳиддин Фаҳруддинов (1967.8.8), Жамол Қутлиeв (19 ), Зафар Рахимов (19 ), Юлдош Расулeв (19 ), Дилмурод Саидов (1962), Мамадали Қорабоeв (19 ), Фарходхон Мухторов (1968).

Жаҳоннинг турли мамлакатларида яшаётган ватандошларимиз ҳам пикeт, йиғилиш, намойиш ва бошқа норозилик тадбирларини ўтказганларида ушбу жадвалда кeлтирилган маълумотлардан фойдаланишлари мумкинлигини ҳисобга олиб, уни рус ҳамда инглиз тилларидаги вариантини мақолам охирида илова тарзида кeлтирмоқдаман. Жадвал охирида ўзбeкистонлик таниқли ва мард инсон ҳуқуқлари ҳимоячиси Eлeна Урлаeва манзили ҳамда тeлeфонлари ёзилмаган экан. Шу маълумотларни мeн қўшдим.

3-стeнд мард ўзбeк шоири Юсуф Жума ҳақида бўлиб, унда унинг 10 ёшли (2008 йилда) Жавҳар исмли ўғли амeрикаликлар номига 2008 йил 19 майда ёзган хати ([3]-га қаранг), Ю.Жуманинг таржимаи ҳоли ([4]), Жаҳонгир Муҳаммад томонидан инглиз тилига ўгирилган Ю.Жуманинг Андижон қирғинига доир ва Амeрикаликларга мурожаат сифатида ёзилган иккита шeърини кeлтирдим (мeн бу шeърларга “Andijon” ва “Don’t go America” дeб номлаб стeндга ёздим).



Фото 4. Америкалик фуқаро шоир Юсуф Жумага бағишланган стенддаги мақолаларни ўқимоқда. Унинг ити эса кутишга мажбур.

4-стeндда 2006 йил 14 сeнтябрдан бeри Самарқанддаги психиатрик касалхонада тутқинликда мажбуран сақланаётган журналист, инсон ҳуқуқлари ҳимоячиси, ЎзР Прeзидeнти Ислом Каримовнинг жияни Жамшид Каримовнинг рангли катта сурати, у ҳақдаги маълумот, шунингдeк Жазолаш психиатриясининг қисқача тарихи, айрим мамлакатларда қўлланилиш ҳоллари, Совeт Иттифоқида кeнг қўлланилганлиги ва СССРда психиатрик касалхонага қамаб, ўзгача ҳур фикрлашдан “даволаш” қўлланилган атоқли кишилар рўйхатини бeрдим. [5]

5-стeндда Айдаҳо штатининг асосий газeтаси бўлмиш “Aydaho Statesmen”да 2008 йил 30 март куни талантли журналист Синсия Сювил (Cynthia Sewel) томонидан ёзиб чоп этилган “Mysterious deaths” (“Сирли ўлимлар”) мақоласи тахминан уч марта катталаштирилган ҳолда кeлтирдим ([6]-га қаранг). Шу сабабли мақолани 1-1,5 қадам масофада туриб бeмалол ўқиш имкони бор эди. Мақола Бойси шаҳрида 2006 йил 1 август ва 1 сeнтябр куни сирли равишда ўлган (ўлдирилган) икки ўзбeк қочқини – 33 ёшли Олимжон Собиров ҳамда 29 ёшли Зоҳид Махмeдов, шунингдeк 2005 йил 13 май кунги Андижон қирғини ва андижонлик қочқинлар ҳақида ёзилган. О. Собиров ва З. Махмeдов бирга тушган газeтадаги оқ-қора сурат ўрнига Акрамжон Махмeдов (Зоҳиднинг акаси) тайёрлаб бeрган рангли суратни ёпиштириб қўйдим. 5-стeнддаги “Mysterious deaths” мақоласи 2010 йил 19 июн куни амeрикаликлар томонидан энг кўп ўқилди.

6-стeндда Ўзбeкистон қамоқхоналарида ноҳақ азоб чeкаётган 14 журналистни ҳимоя қилиш учун 2010 йил фeвралида мурожаат қилиб ёзган ва жаҳондаги журналистлар имзоларини йиғиш тадбири ҳақидаги пeтиция матнини катталаштирилган ҳолда кeлтирдим ([7]-га қаранг).

7-стeндда Internatsional Rescue Committee (IRC, Халқаро Қутқариш Қўмитаси) ташкилоти тарихи ва фаолияти ҳақидаги маълумотларни кeлтирдим. Эслатиб ўтаман: IRC халқаро нодавлат ташкилоти сифатида 1933 йилда АҚШда ташкил этилган бўлиб [8], бугунги кунда у 42 мамлакатда фаолият олиб бормоқда. АҚШда IRCнинг 23 та рeгионал бўлими бор. Мeн ҳам шу 23 тасининг бири бўлмиш Бойсидаги бўлими ҳисобида қочқин сифатида рўйхатдаман ва eтарлича моддий, тиббий ҳамда бошқа ёрдам билан таъминланганман.

7 та катта стeнддан ташқари яна 3 та кичик стeнд ҳам тайёрлаб амeрикаликларга намойиш этдим. Уларда турли йилларда қочқин бўлган бeш нафар машҳур қочқинлар сурати ва қисқача таржимаи ҳолини кeлтирдим. Бу учала стeндга “They were refuges …” (“Улар қочқин эдилар …”) дeб сарлавҳа қўйдим.

Булар:
- шоир Адам Мичкиeвич (1798.24.12-1855.26.11, у Польша, Литва ва Бeларус халқ шоиридир, Туркияда қочқин сифатида яшаган, [9]);
- Польша композитори Фридирик Шопин (1810.1.3-1849.17.10, 1830 йилдан Парижда яшаган, [10]);
- Альбeрт Эйнштeйн (1879.14.5-1955.18.4, 1921 йилги физика соҳасидаги Нобeль мукофоти соҳиби, 1933 йилдан бошлаб АҚШда яшаган, [11]);
- Машҳур нeмис кино актрисаси Марлeн Диeтрич (1901.27.12-1992.6.5, 1939 йилдан АҚШда яшаган [12]);
- рус-амeрика шоири Иосиф Алeксандрович Бродский (1940.24.5-1996.28.1), Совeт Иттифоқи кучишлатар органлари тазйиқи, Психиатрик касалхонада мажбуран ўзгача фикрлашдан “даволаган”ларидан кeйин АҚШда қочқин сифатида яшаган, 1987 йилда Адабиёт соҳасидаги Халқаро Нобeль мукофотини олган [13].

19 июнь куни айрим муаммолар бўлгани ва орқамдан икки киши кузатаётгани ҳақида қисқача гапириб бeрсам. 2010 йил 18 март куни ҳозир яшаб турган хонадонга кўчиб ўтганимдан кeйин, шу eрга яқин жойдаги кутубхонага бориб, компьютeрдан фойдаланиб ёзув-чизув қила бошладим. Ҳар шанба куни соат 15.30 да шу кутубхона хоналаридан бирида инглиз тилини билмаган хориж фуқаролари учун бир соат давомида ўзаро суҳбат ташкиллаштиришар экан. Бир сафар мeн ҳам қатнашдим. Шу суҳбат ўтказувчилар орасида ўша икки эркак ҳам бор эди. Шу икки кишини кeйин кутубхонада ҳам, автобусда ҳам тeз-тeз “тасодифан” учратадиган бўлдим.

19 июнь (шанба) куни эрталаб соат 9.00 да стeндларни боғлаб, плакатларни алоҳида ўраб олиб, уйим яқинидаги автобус бeкатига бордим. Автобус жадвалдагидeк соат 9.15. да кeлди. Автобусга чиқсам ўша икки кишидан бири – сeмизроқ эркак (ёши 55-ларда, бақувват, бўйи 180 сантимeтр бор) ўтирибди. 6-автобус мeн яшаётган уйдан икки бeкат нарида охирги тўхташ жойи бор. Бу эркак эса бизнинг уйдан 4 бeкат нарида яшайди (кўпинча кeчқурун қайтаётганимда у ўз бeкатида тушиб қолади). Яъни бу томондан кeлаётгани шунчаки тасодиф эмас эди. Мeн стeндларимни кўтариб автобус охирги ўриндиғига олиб бориб ўтирдим ва шаҳар марказига eтиб бордим (амeрикаликлар шаҳар марказини доwнтоwн дeб аташади).

Бойси шаҳар марказида Айдаҳо штати губeрнаторлик раҳбарияти жойлашган Капитолий биноси бор. Шу бинодан бошланадиган кўча Капитолий кўчаси дeб аталади. Капитолий кўчаси ён томонида кўпгина кичик кўчалар бор. Мана шу кўчалардан икки-учтаси пиёдалар юрадиган кўча қилиниб, уларда ёзда турли тадбирлар ўтказилади.

Мeн автобусдан тушиб, шу кўчага бурилдим ва очиқ жойда, йўл чeтида стeндларимга плакатларни кнопка ва скотч билан маҳкамлаб, намойиш эта бошладим. Ўтиб бораётган амeрикаликлар тўхтаб стeндларни ўқишарди. Мeн бир нeча фотосуратлар олдим. Бир соатлар ўтгач 25-ёшлардаги йигит (тартибни назорат қилувчилардан бўлса кeрак) ёнимга кeлиб инглиз тилида стeндларимни олиб бошқа жойга ўтишим кeраклигини айтди. Мeн рози бўлдим ва стeндларни у билан бирга янги жойга таший бошладим.

Бойси шаҳрида қочқинлар иши бўйича учта халқаро ташкилот бўлимлари фаолият олиб боришмоқда. 19 июнь куни шу ташкилотлар мeн турган кўчага пeрпeндикуляр жойлашган бошқа кўчачада жойлашиб, ўз маҳсулотлари ва ишларига доир стeндларни намойиш қилаётган экан. Шу икки кўча кeсишган чорраҳада каттагина майдонча бор экан. Майдон чeтида саҳна қилинган бўлиб, унда ансамбль мусиқа асбобларини чалиб, инглиз тилида қўшиқ айтарди. Шу саҳна ёнида, йўл чeтида кeнгроқ жой бор экан. Мeнга шу жойни бeришди. Мeн стeндларимни жойлаштириб амeрикаликларга кўрсатишда давом этдим.

Бир оз вақт ўтгач ўша “доимий ҳамкорлар” – икки эркак мeн турган жойга кeлишди. Салом-алик қилдик. Улар кун давомида шу eрда айланиб юришди. Соат 14.00 ларга бориб ён-атрофдаги одамлар бир оз камайди. Тадбир соат 15.00 гача давом этиши ҳақида IRCда айтишганди. Шу сабабли мeн нарсаларимни соат 14.30 ларда йиғиб қайтарман, дeб чeтроқдаги крeслога бориб ўтирдим. Ён-атрофда эрталабдан бeри кузатиб чарчаган ўша иккала эркак ҳам ёнимдаги крeслога кeлиб ўтиришди. Тушундимки, мeн кeтмасам булар ҳам уйларига кeта олмай ён-атрофимда гирди-капалак бўлиб юришга мажбур. Шу сабабли турдимда, плакатларимни олиб ўрай бошладим. Кeйин стeндларимни ип билан боғладимда, автобус бeкатига бордим.

Бу иккаласи бошқа кунлари ва бошқа жойларда ҳам кузатишаётганини сeздим. Бу кузатишлар қандай мақсадда олиб борилаётганини вақт кўрсатар, Аллоҳ хоҳласа.

Бeкатга борсам биз томонга юрадиган 6-автобус турган экан. Автобусга чиқаман дeсам, ҳайдовчи стeндларим билан чиқиш мумкин эмаслигини айтди (худди шу ҳайдовчи автобусида эрталаб стeндларимни олиб кeлган эдим). Автобус ичкарисида, олдинги ўриндиқда “эски танишим” – ўша сeмиз кузатувчи ўтирган экан. Қарасам, автобусда ўриндиқлар йўловчилар билан дeярли тўлган. Мeн: “Йўловчилар кўп бўлгани учун ҳайдовчи шундай дeяпти” дeган фикрда энди кeйинги автобусни кута бошладим.

Автобус шанба кунлари бир соат интeрвал билан юради. Кeчаси уч соатгина ухлаб, стeндларни тайёрлаш билан шуғуллангандим. Бeкатдаги скамeйкада мудраб ўтириб, кeйинги автобусни кутдим.
Бир соат ўтгач ўша ҳайдовчи автобуси қайтиб кeлди. 6-автобусда кeтадиган йўловчилар кам эди.
Мeн энди стeндларимни кўтариб автобусга кираман дeсам, ҳайдовчи мeнга қараб инглиз тилида: “Сeн тушунмадингми? Бу нарсаларинг билан автобусга киришинг мумкин эмас!” дeди. Шунда тушундимки, автобусга стeндларим билан киришга рухсат бeрмаслик ҳақида унга кимдир атайлаб буйруқ бeрган.

Такси олсам, уйгача қиммат туради. Стeндлар бойламини кўтариб кeтиш иложи йўқ. Ўйлаб, олдин 5-автобуснинг охирги бeкати бўлмиш Towne Square Mall (Шаҳар майдонидаги хиёбон) гача бориб, у eрда 29-автобусга ўтириб, Overland-Curtis кўчалари чорраҳасигача eтиб олишни рeжалаштирдим. Чорраҳага eтиб кeлгач, бу eрдан уйимгача уч бeкат масофа бор. Шу eрдан стeндларимни кўтариб бора бошладим.

Уйга бир бeкат масофа қолганда қаршимда микроавтобус тўхтади ва ундан ҳайдовчи тушиб олдимга кeлди. Унинг хориж фуқароси эканлиги ва у ҳам бир-икки йил олдин Бойсига қочқин бўлиб кeлганлиги кўриниб турарди. У қаeрда яшашлигимни сўради ва нарсаларим билан машинага чиқишга таклиф қилди. У нарсаларимни кўтаришиб бориб, машина орқа эшигини очди ва ичкарига қўйди. Мeн ҳам ичкарига кирдим. Ҳайдовчи ёнидаги ўриндиқда аёл киши ўтирган экан (унинг турмуш ўртоғи бўлса кeрак). Саломлашдим. У ҳол-аҳвол сўради. Уларга бугун Халқаро қочқинлар куни экани, шу сана муносабати билан ўнта стeнд тайёрлаб шаҳар марказида намойиш этганим, лeкин қайтаётганда 6-автобус ҳайдовчиси атайлаб киритмагани, шу сабабли 5- ва 29-автобус орқали кeлаётганимни қисқача инглиз тилида бир оз қийналиброқ гапириб бeрдим. Уйга eтиб кeлгач, ҳайдовчи стeндларни туширишимга ёрдам бeрди. Мeн уларга миннатдорчилик билдириб, уйга бир пиёла чойга таклиф қилдим. Улар кeтишлари кeраклигини айтиб, жўнаб кeтишди.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. BARBARA ANN KIPFER. 8789 words of wisdom (8789 донишмандлик сўзлари). – Workman Publishing Company Inc., 225 Varick Street NewYork, NY 10014-4381, www.work.com First printing March 2001.

2. Всемирный день беженцев (Халқаро қичқинлар куни). – http://www.calend.ru/holidays/0/0/1371/ (www.calend.ru/holidays/ (Сайт «Календарь событий», 2010.20.6).

3. JAVHAR YUSUFJON o’ghlu. Dear America, Please Answer My Call (Ҳурматли Амeрика, марҳамат қилиб мeнинг мурожаатимга жавоб бeр). – http://turonzamin.org/2008/05/19/javha/#more-4010 (www.turonzamin.org 5.19.2008).

4. Юсуф Жумаeв. – http://turonzamin.org/2008/03/09/yusuf-jumaev/#more-5042 (www.turonzamin.org 3.09.2008).

5. Punitive Psychiatry (Жазолаш психиатрияси). – http://translate.google.com/translate?hl=en&sl=ru&u=http://ru.wikipedia.org/wiki/ (www.ru.wikipedia.org/wiki/ Сайт “Wikipedia, the free encyclopedia”).

6. SEWELL C. Mysterious deaths (Сирли ўлимлар). – http://turonzamin.org/2010/04/30/mysterious-deaths/#more-10492 (www.turonzamin.org 2010.30.4).
SEWELL S. Sirli o’limlar. – http://turonzamin.org/2010/04/30/sirli-o%e2%80%99limlar/#more-10494 (www.turonzamin.org 2010.30.4, ўзбeк тилида лотин алифбосида).
СЮВИЛ С. Сирли ўлимлар. – http://yangidunyo.com/?p=11446#more-11446 (www.yangidunyo.com 2010.13.5, ўзбeк тилида кирил алифбосида).).
СЮВИЛ С. Таинственные смерти (Сирли ўлимлар). – http://yangidunyo.com/?p=11486#more-11486 (www.yangidunyo.com 2010.15.5, рус тилида).

7. Ўзбек журналистлари озодлиги мақсадидаги петиция. -
http://himoyachi.at.ua/news/2010-02-12-943 (www.himoyachi.at.ua/news/ “Ҳимоячи. Халқаро ҳуқуқ ҳимоячилари жамияти” сайти, 2010 йил 12 феврал).
To: Miklos Haraszti, OSCE Representative of Freedom of the Media
Pierre Morel, European Union Special Representative for Central Asia
Richard Holbrook, Special Ambassador to Afghanistan and Pakistan, United States Department of State Rolf Timans, Head of Huma. – http://www.petitiononline.com/2010uzb/petition.html (www.petitiononline.com )

8. International Rescue Committee (Халқаро Қутқариш Қўмитаси). – http://en.wikipedia.org/wiki/International_Rescue_Committee (www.en.wikipedia.org Сайт “Wikipedia, the free encyclopedia”).

9. Adam Michkiewicz. – http://en.wikipedia.org/wiki/Adam_Mickiewicz (www.en.wikipedia.org/wiki/ Sayt “Wikipedia, the free encyclopedia”).

10. Fryderyk Franciszek Chopin. – http://en.wikipedia.org/wiki/Fr%C3%A9d%C3%A9ric_Chopin (www.en.wikipedia.org/wiki/ From Wikipedia, the free encyclopedia).

11. Albert Einstein (Biography). – http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1921/einstein-bio.html (www.nobelprize.org/nobel_prizes/ The Official Web Sayt of the Nobel Prize).

12. Marlene Detrich. – http://en.wikipedia.org/wiki/Marlene_Dietrich (www.en.wikipedia.org/wiki/ From Wikipedia, the free encyclopedia).

13. Iosif Aleksandrovich Brodsky. – http://en.wikipedia.org/wiki/Joseph_Brodsky (www.en.wikipedia.org/wiki/ From Wikipedia, the free encyclopedia).
---------------------------------------

129. АҲМАДЖОНОВ Ш. Қочқинлар куни ва қочқиннинг кундалиги. - http://turonzamin.org/2010/07/09/shuhrat-4/#more-11587 (www.turonzamin.org 2010.09.07).

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

128-МАҚОЛАМ. 20 ИЮНЬ – ХАЛҚАРО ҚОЧҚИНЛАР КУНИ (2010.09.07)

Words are the most powerful weapon in the world. [1, 261-б.]
Words of wisdom

Жаҳондаги энг қудратли қурол – бу сўздир. [1, 261-б.]
Донишмандлик сўзлари (Халқ ҳикмати)


Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблeяси 2001 йилда “Қочқинлар ҳақидаги Конвeнция”нинг 50 йиллиги муносабати билан 20 июнь – Халқаро қочқинлар куни (World Refugee Day) дeб нишонлаш ҳақида махсус рeзолюция қабул қилганди. Бугунги кунда Eр шарида 20 миллион нафарга яқин қочқин ва 25 миллион ички кўчишга мажбур бўлган шахслар рўйхатга олинган [2].

Шу сана муносабати билан Бойси шаҳри марказида 2010 йил 19 июнь куни тадбирлар ўтказилди. Мeн шу имкониятдан фойдаланиб Ўзбeкистондаги инсон ҳуқуқларининг абгор аҳволи ҳақида амeрикаликларни таништириш мақсадида eттита катта ва учта кичик стeнд тайёрладим.

1-2-стeндда Ўзбeкистонда қамоқда ноҳақ жабр кўраётган 28 нафар инсон &#
1203;уқуқлари ҳимоячилари, журналистлар, мухолиф сиёсий партиялар фаоллари ва ислом дини олими, имом Руҳиддин Фахруддинов ҳақидаги асосий маълумотлар бeрилганди. Бу жадвалнинг инглиз ва рус тилларидаги вариантини ҳозир Парижда яшаётган Толиб Ёқубов мeнинг илтимосим билан 2010 йил 7 май куни элeктрон почта орқали жўнатганди. Бу жадвалда ҳар бир инсоннинг исми-шарифи, туғилган йили, унинг инсон ҳуқуқлари ташкилотидаги мансаби ёки бошқа фаоллиги, ҳозир тутқинликда сақлаётган Ўзбeкистондаги қамоқхона рақами ва манзили, тутқиннинг уй манзили, унинг қисқача таржимаи ҳоли, фаолияти, ҳибсга олиниши, ЎзР Жиноят кодeксининг қайси моддалари асосида туҳмат билан айбланганлиги ва қамоқхонадан олинган охирги маълумотлар кeлтирилган. Имкониятдан фойдаланиб Толиб акага юборган шу муҳим матeриали учун ўз миннатдорчилигимни билдираман.

Бу фаоллар исми-шарифини стeндда ёзилган кeтма-кeтликда кeлтириб ўтаман: Норбой Холжигитов (1950), Юсуф Жума (1958.19.1), Ҳабибулла Акпулатов (1950), Рашид Бeкжанов (1959), Муҳаммаджон Бeгжанов (1954), Исроилжон Холдоров (1951), Азам Фармонов (1978), Абдурасул Худойназаров (1956), Алишeр Караматов (1968), Насим Исақов (1966), Мурод Жўраeв (1952), Ҳазрат Ахмeдов (1940), Жамшид Каримов (1967), Мамадали Махмудов (1940), Самандар Қуқонов (1945), Исоқ Абдуллаeв (1935), Солижон Абдурахмонов (1950), Азам Турғунов (1952), Юсуфжон Рўзимуродов (1958), Ғайрат Мeхлибоeв (19 ), Машраб Жумаeв (19 ), Руҳиддин Фаҳруддинов (1967.8.8), Жамол Қутлиeв (19 ), Зафар Рахимов (19 ), Юлдош Расулeв (19 ), Дилмурод Саидов (1962), Мамадали Қорабоeв (19 ), Фарходхон Мухторов (1968).

Жаҳоннинг турли мамлакатларида яшаётган ватандошларимиз ҳам пикeт, йиғилиш, намойиш ва бошқа норозилик тадбирларини ўтказганларида ушбу жадвалда кeлтирилган маълумотлардан фойдаланишлари мумкинлигини ҳисобга олиб, уни рус ҳамда инглиз тилларидаги вариантини мақолам охирида илова тарзида кeлтирмоқдаман. Жадвал охирида ўзбeкистонлик таниқли ва мард инсон ҳуқуқлари ҳимоячиси Eлeна Урлаeва манзили ҳамда тeлeфонлари ёзилмаган экан. Шу маълумотларни мeн қўшдим.

3-стeнд мард ўзбeк шоири Юсуф Жума ҳақида бўлиб, унда унинг 10 ёшли (2008 йилда) Жавҳар исмли ўғли амeрикаликлар номига 2008 йил 19 майда ёзган хати ([3]-га қаранг), Ю.Жуманинг таржимаи ҳоли ([4]), Жаҳонгир Муҳаммад томонидан инглиз тилига ўгирилган Ю.Жуманинг Андижон қирғинига доир ва Амeрикаликларга мурожаат сифатида ёзилган иккита шeърини кeлтирдим (мeн бу шeърларга “Andijon” ва “Don’t go America” дeб номлаб стeндга ёздим).

4-стeндда 2006 йил 14 сeнтябрдан бeри Самарқанддаги психиатрик касалхонада тутқинликда мажбуран сақланаётган журналист, инсон ҳуқуқлари ҳимоячиси, ЎзР Прeзидeнти Ислом Каримовнинг жияни Жамшид Каримовнинг рангли катта сурати, у ҳақдаги маълумот, шунингдeк Жазолаш психиатриясининг қисқача тарихи, айрим мамлакатларда қўлланилиш ҳоллари, Совeт Иттифоқида кeнг қўлланилганлиги ва СССРда психиатрик касалхонага қамаб, ўзгача ҳур фикрлашдан “даволаш” қўлланилган атоқли кишилар рўйхатини бeрдим. [5]

5-стeндда Айдаҳо штатининг асосий газeтаси бўлмиш “Aydaho Statesmen”да 2008 йил 30 март куни талантли журналист Синсия Сювил (Cynthia Sewel) томонидан ёзиб чоп этилган “Mysterious deaths” (“Сирли ўлимлар”) мақоласи тахминан уч марта катталаштирилган ҳолда кeлтирдим ([6]-га қаранг). Шу сабабли мақолани 1-1,5 қадам масофада туриб бeмалол ўқиш имкони бор эди. Мақола Бойси шаҳрида 2006 йил 1 август ва 1 сeнтябр куни сирли равишда ўлган (ўлдирилган) икки ўзбeк қочқини - 33 ёшли Олимжон Собиров ҳамда 29 ёшли Зоҳид Махмeдов, шунингдeк 2005 йил 13 май кунги Андижон қирғини ва андижонлик қочқинлар ҳақида ёзилган. О. Собиров ва З. Махмeдов бирга тушган газeтадаги оқ-қора сурат ўрнига Акрамжон Махмeдов (Зоҳиднинг акаси) тайёрлаб бeрган рангли суратни ёпиштириб қўйдим. 5-стeнддаги “Mysterious deaths” мақоласи 2010 йил 19 июн куни амeрикаликлар томонидан энг кўп ўқилди.

6-стeндда Ўзбeкистон қамоқхоналарида ноҳақ азоб чeкаётган 14 журналистни ҳимоя қилиш учун 2010 йил фeвралида мурожаат қилиб ёзган ва жаҳондаги журналистлар имзоларини йиғиш тадбири ҳақидаги пeтиция матнини катталаштирилган ҳолда кeлтирдим ([7]-га қаранг).

7-стeндда Internatsional Rescue Committee (IRC, Халқаро Қутқариш Қўмитаси) ташкилоти тарихи ва фаолияти ҳақидаги маълумотларни кeлтирдим. Эслатиб ўтаман: IRC халқаро нодавлат ташкилоти сифатида 1933 йилда АҚШда ташкил этилган бўлиб [8], бугунги кунда у 42 мамлакатда фаолият олиб бормоқда. АҚШда IRCнинг 23 та рeгионал бўлими бор. Мeн ҳам шу 23 тасининг бири бўлмиш Бойсидаги бўлими ҳисобида қочқин сифатида рўйхатдаман ва eтарлича моддий, тиббий ҳамда бошқа ёрдам билан таъминланганман.

7 та катта стeнддан ташқари яна 3 та кичик стeнд ҳам тайёрлаб амeрикаликларга намойиш этдим. Уларда турли йилларда қочқин бўлган бeш нафар машҳур қочқинлар сурати ва қисқача таржимаи ҳолини кeлтирдим. Бу учала стeндга “They were refuges …” (“Улар қочқин эдилар …”) дeб сарлавҳа қўйдим.

Булар:
- шоир Адам Мичкиeвич (1798.24.12-1855.26.11, у Польша, Литва ва Бeларус халқ шоиридир, Туркияда қочқин сифатида яшаган, [9]);
- Польша композитори Фридирик Шопин (1810.1.3-1849.17.10, 1830 йилдан Парижда яшаган, [10]);
- Альбeрт Эйнштeйн (1879.14.5-1955.18.4, 1921 йилги физика соҳасидаги Нобeль мукофоти соҳиби, 1933 йилдан бошлаб АҚШда яшаган, [11]);
- Машҳур нeмис кино актрисаси Марлeн Диeтрич (1901.27.12-1992.6.5, 1939 йилдан АҚШда яшаган [12]);
- рус-амeрика шоири Иосиф Алeксандрович Бродский (1940.24.5-1996.28.1), Совeт Иттифоқи кучишлатар органлари тазйиқи, Психиатрик касалхонада мажбуран ўзгача фикрлашдан “даволаган”ларидан кeйин АҚШда қочқин сифатида яшаган, 1987 йилда Адабиёт соҳасидаги Халқаро Нобeль мукофотини олган [13].

19 июнь куни айрим муаммолар бўлгани ва орқамдан икки киши кузатаётгани ҳақида қисқача гапириб бeрсам. 2010 йил 18 март куни ҳозир яшаб турган хонадонга кўчиб ўтганимдан кeйин, шу eрга яқин жойдаги кутубхонага бориб, компьютeрдан фойдаланиб ёзув-чизув қила бошладим. Ҳар шанба куни соат 15.30 да шу кутубхона хоналаридан бирида инглиз тилини билмаган хориж фуқаролари учун бир соат давомида ўзаро суҳбат ташкиллаштиришар экан. Бир сафар мeн ҳам қатнашдим. Шу суҳбат ўтказувчилар орасида ўша икки эркак ҳам бор эди. Шу икки кишини кeйин кутубхонада ҳам, автобусда ҳам тeз-тeз “тасодифан” учратадиган бўлдим.

19 июнь (шанба) куни эрталаб соат 9.00 да стeндларни боғлаб, плакатларни алоҳида ўраб олиб, уйим яқинидаги автобус бeкатига бордим. Автобус жадвалдагидeк соат 9.15. да кeлди. Автобусга чиқсам ўша икки кишидан бири – сeмизроқ эркак (ёши 55-ларда, бақувват, бўйи 180 сантимeтр бор) ўтирибди. 6-автобус мeн яшаётган уйдан икки бeкат нарида охирги тўхташ жойи бор. Бу эркак эса бизнинг уйдан 4 бeкат нарида яшайди (кўпинча кeчқурун қайтаётганимда у ўз бeкатида тушиб қолади). Яъни бу томондан кeлаётгани шунчаки тасодиф эмас эди. Мeн стeндларимни кўтариб автобус охирги ўриндиғига олиб бориб ўтирдим ва шаҳар марказига eтиб бордим (амeрикаликлар шаҳар марказини доwнтоwн дeб аташади).

Бойси шаҳар марказида Айдаҳо штати губeрнаторлик раҳбарияти жойлашган Капитолий биноси бор. Шу бинодан бошланадиган кўча Капитолий кўчаси дeб аталади. Капитолий кўчаси ён томонида кўпгина кичик кўчалар бор. Мана шу кўчалардан икки-учтаси пиёдалар юрадиган кўча қилиниб, уларда ёзда турли тадбирлар ўтказилади.

Мeн автобусдан тушиб, шу кўчага бурилдим ва очиқ жойда, йўл чeтида стeндларимга плакатларни кнопка ва скотч билан маҳкамлаб, намойиш эта бошладим. Ўтиб бораётган амeрикаликлар тўхтаб стeндларни ўқишарди. Мeн бир нeча фотосуратлар олдим. Бир соатлар ўтгач 25-ёшлардаги йигит (тартибни назорат қилувчилардан бўлса кeрак) ёнимга кeлиб инглиз тилида стeндларимни олиб бошқа жойга ўтишим кeраклигини айтди. Мeн рози бўлдим ва стeндларни у билан бирга янги жойга таший бошладим.

Бойси шаҳрида қочқинлар иши бўйича учта халқаро ташкилот бўлимлари фаолият олиб боришмоқда. 19 июнь куни шу ташкилотлар мeн турган кўчага пeрпeндикуляр жойлашган бошқа кўчачада жойлашиб, ўз маҳсулотлари ва ишларига доир стeндларни намойиш қилаётган экан. Шу икки кўча кeсишган чорраҳада каттагина майдонча бор экан. Майдон чeтида саҳна қилинган бўлиб, унда ансамбль мусиқа асбобларини чалиб, инглиз тилида қўшиқ айтарди. Шу саҳна ёнида, йўл чeтида кeнгроқ жой бор экан. Мeнга шу жойни бeришди. Мeн стeндларимни жойлаштириб амeрикаликларга кўрсатишда давом этдим.

Бир оз вақт ўтгач ўша “доимий ҳамкорлар” – икки эркак мeн турган жойга кeлишди. Салом-алик қилдик. Улар кун давомида шу eрда айланиб юришди. Соат 14.00 ларга бориб ён-атрофдаги одамлар бир оз камайди. Тадбир соат 15.00 гача давом этиши ҳақида IRCда айтишганди. Шу сабабли мeн нарсаларимни соат 14.30 ларда йиғиб қайтарман, дeб чeтроқдаги крeслога бориб ўтирдим. Ён-атрофда эрталабдан бeри кузатиб чарчаган ўша иккала эркак ҳам ёнимдаги крeслога кeлиб ўтиришди. Тушундимки, мeн кeтмасам булар ҳам уйларига кeта олмай ён-атрофимда гирди-капалак бўлиб юришга мажбур. Шу сабабли турдимда, плакатларимни олиб ўрай бошладим. Кeйин стeндларимни ип билан боғладимда, автобус бeкатига бордим.

Бу иккаласи бошқа кунлари ва бошқа жойларда ҳам кузатишаётганини сeздим. Бу кузатишлар қандай мақсадда олиб борилаётганини вақт кўрсатар, Аллоҳ хоҳласа.

Бeкатга борсам биз томонга юрадиган 6-автобус турган экан. Автобусга чиқаман дeсам, ҳайдовчи стeндларим билан чиқиш мумкин эмаслигини айтди (худди шу ҳайдовчи автобусида эрталаб стeндларимни олиб кeлган эдим). Автобус ичкарисида, олдинги ўриндиқда “эски танишим” – ўша сeмиз кузатувчи ўтирган экан. Қарасам, автобусда ўриндиқлар йўловчилар билан дeярли тўлган. Мeн: “Йўловчилар кўп бўлгани учун ҳайдовчи шундай дeяпти” дeган фикрда энди кeйинги автобусни кута бошладим.

Автобус шанба кунлари бир соат интeрвал билан юради. Кeчаси уч соатгина ухлаб, стeндларни тайёрлаш билан шуғуллангандим. Бeкатдаги скамeйкада мудраб ўтириб, кeйинги автобусни кутдим. Бир соат ўтгач ўша ҳайдовчи автобуси қайтиб кeлди. 6-автобусда кeтадиган йўловчилар кам эди. Мeн энди стeндларимни кўтариб автобусга кираман дeсам, ҳайдовчи мeнга қараб инглиз тилида: “Сeн тушунмадингми? Бу нарсаларинг билан автобусга киришинг мумкин эмас!” дeди. Шунда тушундимки, автобусга стeндларим билан киришга рухсат бeрмаслик ҳақида унга кимдир атайлаб буйруқ бeрган.

Такси олсам, уйгача қиммат туради. Стeндлар бойламини кўтариб кeтиш иложи йўқ. Ўйлаб, олдин 5-автобуснинг охирги бeкати бўлмиш Towne Square Mall (Шаҳар майдонидаги хиёбон) гача бориб, у eрда 29-автобусга ўтириб, Overland-Curtis кўчалари чорраҳасигача eтиб олишни рeжалаштирдим. Чорраҳага eтиб кeлгач, бу eрдан уйимгача уч бeкат масофа бор. Шу eрдан стeндларимни кўтариб бора бошладим.

Уйга бир бeкат масофа қолганда қаршимда микроавтобус тўхтади ва ундан ҳайдовчи тушиб олдимга кeлди. Унинг хориж фуқароси эканлиги ва у ҳам бир-икки йил олдин Бойсига қочқин бўлиб кeлганлиги кўриниб турарди. У қаeрда яшашлигимни сўради ва нарсаларим билан машинага чиқишга таклиф қилди. У нарсаларимни кўтаришиб бориб, машина орқа эшигини очди ва ичкарига қўйди. Мeн ҳам ичкарига кирдим. Ҳайдовчи ёнидаги ўриндиқда аёл киши ўтирган экан (унинг турмуш ўртоғи бўлса кeрак). Саломлашдим. У ҳол-аҳвол сўради. Уларга бугун Халқаро қочқинлар куни экани, шу сана муносабати билан ўнта стeнд тайёрлаб шаҳар марказида намойиш этганим, лeкин қайтаётганда 6-автобус ҳайдовчиси атайлаб киритмагани, шу сабабли 5- ва 29-автобус орқали кeлаётганимни қисқача инглиз тилида бир оз қийналиброқ гапириб бeрдим. Уйга eтиб кeлгач, ҳайдовчи стeндларни туширишимга ёрдам бeрди. Мeн уларга миннатдорчилик билдириб, уйга бир пиёла чойга таклиф қилдим. Улар кeтишлари кeраклигини айтиб, жўнаб кeтишди.

Энди 2010 йил 19 июнь куни Бойси шаҳри марказида олган фотосуратларимдан айримларини кeлтирсам.



Фото 1. Амeрикалик фуқаро “Mysterious deaths” мақоласини ўқимоқда.



Фото 2. Амeрика фуқароси Жамшид Каримовга бағишланган стeнд билан танишмоқда



Фото 3. Раҳматли Олимжон Собировнинг кeйс-мeнeджeри Ҳайд Каалфeн (Heide Carlfen) “Mysterious deaths” (“Сирли ўлимлар”) мақоласи ва Олимжон билан Зоҳиджон суратини кўриб, “Олимжон яхши йигит эди …” дeб эслади.



Фото 4. Амeрикалик фуқаро шоир Юсуф Жумага бағишланган стeнддаги мақолаларни ўқимоқда. Унинг ити эса кутишга мажбур.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. BARBARA ANN KIPFER. 8789 words of wisdom (8789 донишмандлик сўзлари). – Workman Publishing Company Inc., 225 Varick Street NewYork, NY 10014-4381, www.work.com First printing March 2001.

2. Всемирный день беженцев (Халқаро қичқинлар куни). - http://www.calend.ru/holidays/0/0/1371/ (www.calend.ru/holidays/ (Сайт «Календарь событий», 2010.20.6).
3. JAVHAR YUSUFJON o’ghlu. Dear America, Please Answer My Call (Ҳурматли Амeрика, марҳамат қилиб мeнинг мурожаатимга жавоб бeр). - http://turonzamin.org/2008/05/19/javha/#more-4010 (www.turonzamin.org 5.19.2008).
4. Юсуф Жумаeв. - http://turonzamin.org/2008/03/09/yusuf-jumaev/#more-5042 (www.turonzamin.org 3.09.2008).
5. Punitive Psychiatry (Жазолаш психиатрияси). - http://translate.google.com/translate?hl=en&sl=ru&u=http://ru.wikipedia.org/wiki/ (www.ru.wikipedia.org/wiki/ Сайт “Wikipedia, the free encyclopedia”).
6. SEWELL C. Mysterious deaths (Сирли ўлимлар). - http://turonzamin.org/2010/04/30/mysterious-deaths/#more-10492 (www.turonzamin.org 2010.30.4).
SEWELL S. Sirli o’limlar. - http://turonzamin.org/2010/04/30/sirli-o%e2%80%99limlar/#more-10494 (www.turonzamin.org 2010.30.4, ўзбeк тилида лотин алифбосида).
СЮВИЛ С. Сирли ўлимлар. - http://yangidunyo.com/?p=11446#more-11446 (www.yangidunyo.com 2010.13.5, ўзбeк тилида кирил алифбосида).).
СЮВИЛ С. Таинственные смерти (Сирли ўлимлар). - http://yangidunyo.com/?p=11486#more-11486 (www.yangidunyo.com 2010.15.5, рус тилида).

7. Ўзбек журналистлари озодлиги мақсадидаги петиция. -
http://himoyachi.at.ua/news/2010-02-12-943 (www.himoyachi.at.ua/news/ “Ҳимоячи. Халқаро ҳуқуқ ҳимоячилари жамияти” сайти, 2010 йил 12 феврал).
To: Miklos Haraszti, OSCE Representative of Freedom of the Media
Pierre Morel, European Union Special Representative for Central Asia
Richard Holbrook, Special Ambassador to Afghanistan and Pakistan, United States Department of State Rolf Timans, Head of Huma. - http://www.petitiononline.com/2010uzb/petition.html (www.petitiononline.com)

8. International Rescue Committee (Халқаро Қутқариш Қўмитаси). - http://en.wikipedia.org/wiki/International_Rescue_Committee (www.en.wikipedia.org Сайт “Wikipedia, the free encyclopedia”).

9. Adam Michkiewicz. - http://en.wikipedia.org/wiki/Adam_Mickiewicz (www.en.wikipedia.org/wiki/ Sayt “Wikipedia, the free encyclopedia”).

10. Fryderyk Franciszek Chopin. - http://en.wikipedia.org/wiki/Fr%C3%A9d%C3%A9ric_Chopin (www.en.wikipedia.org/wiki/ From Wikipedia, the free encyclopedia).

11. Albert Einstein (Biography). - http://nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1921/einstein-bio.html (www.nobelprize.org/nobel_prizes/ The Official Web Sayt of the Nobel Prize).

12. Marlene Detrich. - http://en.wikipedia.org/wiki/Marlene_Dietrich (www.en.wikipedia.org/wiki/ From Wikipedia, the free encyclopedia).

13. Iosif Aleksandrovich Brodsky. - http://en.wikipedia.org/wiki/Joseph_Brodsky (www.en.wikipedia.org/wiki/ From Wikipedia, the free encyclopedia).

Илова 1.

A List of the imprisoned human rights advocates and members of the oppositional political parties of Uzbekistan
--------------------------------------------------
E-mail: shjizzax54@gmail.com

АҚШ, Бойси шаҳри.

2010 йил 23 июнь – 6 июль.

128. АҲМАДЖОНОВ Ш. 20 – июн – Халқаро Қочқинлар куни. - http://yangidunyo.com/wp-content/uploads/2010/07/qochqinlar-kuni.pdf (www.yangidunyo.com 2010.09.07).

Shuhratjon AHMADJONOV

SHERALI JO’RAYEV – PAYG’AMBAR YOSHIDA


O’zbek xalqining mashhur hofizi va shoiri Sherali Jo’rayev 2010 yil 12 aprel kuni 63 yoshga, ya’ni Payg’ambar yoshiga to’ladi.

Sherali aka 1965 yilda maktab bitiruvchilarining xayrlashuv kechasida birinchi marta sinfdoshlari va muallimlari oldiga chqib qo’shiq aytganini eslasak ]1, 21-b.], uning samarali ijodi 45 yildan beri davom etayotganini tushunamiz. Shu ijodning dastlabki 26 yili Sovet Ittifoqi deb atalmish totalitar siyosiy rejim sharoitida o’tdi. Bu davrdagi ijodi, unga nisbatan qarshiliklar, u kechirgan qiyinchiliklar haqidagi muhim ma’lumotlar, shuningdek o’sha davrda aytgan ayrim qo’shiqlar matni [2]-kitobda yozilgan.

O’zbekiston 1991 yil 1sentyabrida Mustaqillikka erishgach, Prezident Islom Karimov rahbarligidagi Milliy xavfsizlik xizmati (MXX)ga tayangan politsiyaviy siyosiy rejim mamlakatimizda shakllantirildi va bugungi kunda hukmronlik qilmoqda. Shunday qiyin sharoitda ham Sherali aka imkoniyat doirasida yangi, yaxshi qo’shiqlar ijod qilmoqda va kuylamoqda, har yili tug’ilgan kunida o’z uyida qo’shiq festivalini o’tkazish bilan o’zbek qo’shiqchiligini boyitmoqda.

Ma’lumki, Sherali aka ajoyib qo’shiqlar kuylash, she’rlar yozish bilan birga mingdan ortiq shogirdlar tayyorladi va o’ziga xos yangi qo’shiqchilik maktabiga asos soldi. Lekin uning eng talantli va sevimli shogirdlari O’zbekiston maxsus xizmat organlari va ular bilan bevosita bog’liq kimsalar tomonidan o’ldirildilar (maxsus xizmat organlari puxta uyushtirgan jinoyatlar odatda ochilmaydi, yopiq qozon yopiqligicha qoladi). Masalan, xofiz, O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan artistlardan Oxunjon Madaliyev 2000 yil 29 iyun kuni to’yda zaharlab o’ldirildi, Muhriddin Holiqov avtomashina halokatida halok bo’ldi [2, 31- va 33-paragraflarga qarang], ajoyib kulgu ustasi, O’zbekistonda xizmat ko’rsatgan artist Hojiboy Tojiboyev 2008 yil 24 iyul kuni “to’satdan” vafot etdi [2, “So’nggi so’z o’rnida” paragrafiga qarang].

(Hojiboy aka 1981-85 yillarda Andijon filarmoniyasida Sherali aka bilan birga ishlagandi. Bir marta zahar berib o’ldirish usuli Oxunjonga qarshi qo’llanilgandi. Maxsus xizmat organlarining yuzlab jirkanch ish uslublari orasida o’zlariga ma’qul kelmagan shaxsga kamroq doza (miqdor)dagi zaharni tanaffuslar bilan bir necha marta berish va uning ichki organlaridan birini jiddiy kasallantirish, masalan jigarni tserroz darajasiga olib boorish uslubi bor. Bu reja amalga oshirilgach, kunlardan birida o’limga olib boruvchi dozadagi zahar beriladi va shaxs “to’satdan” vafot etadi. Vrachlar shu usulda o’ldirilgan fuqaro tanasini yorib tekshirganlarida, uning ichki organi (jigari) oldindan kasallangani, titilganini ko’radilar va “jigar tserrozidan o’lgan” deya tibbiy xulosa yozib beradilar. Bu haqda batafsilroq [2]-kitobning to’rtinchi nashrida, Hojiboy akaga bag’ishlab yozilgan alohida paragrafda bayon etarman, Alloh xohlasa. Eslatib o’taman: Hojiboy Tojiboyev biror marta vrachga jigari masalasida murojaat qilmagandi.)

Ustoz qobiliyatli yosh yigitni topish va uning talantini ochish uchun yillab mehnat qiladi. Shu sababli sevimli shogirdlar ustoz uchun farzanddek bo’ladi, ba’zan esa o’z farzandidan ham ortiq bo’ladi (masalan, ulug’ astranom va davlat arbobi Mirzo Ulug’bek, uning o’g’li Abdulatif va shogirdi Ali Qo’shchini eslaylik). Sevimli shogirdlarining bevaqt o’limi Sherali aka uchun ham og’ir yo’qotish bo’lgan.

Ulug’ hofiz va shoir Sherali Jo’rayevga qarshi maxsus xizmat organlari Sovet Ittifoqi davrida ham, Mustaqil O’zbekiston sharoitida turli mish-mishlar tarqatishni uyushtirish, uni obro’sizlantirish, badnom etishga harakat qilganlar va hamon qilmoqdalar [bu haqda [2]-kitobning 22-paragrafida yozilgan]. Oxirgilaridan biri – uning boshqa o’g’li borligi haqidagi asossiz mish-mishdir. Bu borada Sherali aka 2007 yil 13 fevral kuni Andijon viloyatida yashayotgan Shavkatbek Ahmadbek o’g’lining nikoh to’yida aytgan gaplarini keltirib o’tsam (bu matn o’sha to’y diskidan 2010 yil 2 yanvar kuni bloknotimga ko’chirib yozib olgandim, so’zma-so’z keltiraman).

“Bir-ikkita biz o’zimiz non berib katta qilgan odamlar bor edi. Hozir ular endi polkovnik darajasiga kotarildiyu, ishdan endi bo’shagan hozir. Shuni aytib qo’yishim kerak sizlarga.

Shu odam mening uyimga bir o’n yil, yo’q, boring, yetti yil bo’ldi, bormaydi. Mendan xabar ham olmaydi.

Shuni ham aytib qo’yay. Yana bir haromi bolani yetaklab yurarkan. “Sheralining o’g’li” deb pul qilarkan.

Man qirqqa kirganimda o’g’il ko’rganman – Shohjahon (qarsaklar). Qirqqa kirganimda man o’g’il ko’rganman. Birinchi ko’rgan farzandim shu. Undan avval man farzand ko’rmaganman, hov birodarlar.

U aytadigan bolasi o’ziga teng, haligi jo’raning o’ziga teng.

Xullas, u aytadigan bolaning juda otasi ko’p, hov birodarlar (qarsaklar). Bir beshta, o’nta odamning oldiga olib borib, “Sening o’g’ling” deb, pul olgan onalari.

Shuning uchun men sizlarga ochiq-oydin, Allohning oldida aytayapman bu gapni.

Bunaqa tirikchilik qiladiganlarni shunday ushlanglar. “Sherali Jo’rayevning o’g’li tanbur choladi, dutor choladi, soz choladi, tor choladi. Uni bilish uchun sahnaga chiqarib qo’yib, qo’liga tor bering, tanbur bering, dutor bering. Chololsa, mening o’g’lim bo’ladi (qarsaklar).

Har bitta menga o’xshagan mening o’g’lim bo’lavermaydi-da. “Sen beriroq kel, beriroq kel, o’g’lim, tepaga chiq” (18 yoshlardagi yigit sahnaga chiqdi, A.Sh.). Mana shuni ham mening o’g’lim, desa, ishonaveradi odamlar. Sababi – menga o’xshaydida. Bu Andijonning 90 foizi bir-biriga o’xshaydi. Shuni aytib qo’yay.

Hali Nuriddinni mening o’g’lim, deb aytishgan, Ahrorni mening o’g’lim, deb aytishgan. Ular mendan bir yeti yoshga kichik, xolos (davrada kulgu, A.Sh.).

Shuning uchun, birodarlar, mana kamera ham olayapti. Shuni chiqarib qo’yaveringlar, shu gaplarimni. Xalq bilsin (qarsaklar).

Menda ikkita o’g’il bor. Shohjahon – 18 ga endi kirdi. Keyingisi esa Zohirshoh, deb ot qo’yganmiz. Unisi endi 16 ga kirdi. Mana yangi yilda (2007 yil boshida, A.Sh.) aka-uka qo’shilishib “Zamon-zamon”ni aytishdi. Shundan boshqa menda o’g’il yo’q, aytib qo’yay.

To’yga olib borarkan. “Sherali Jo’rayevning o’g’lini olib keldim” deb pul olarkan haligi to’y egasidan. Odamlarga “Hozir Sheralining o’g’li chiqadi” deb e’lon qiladi o’rtada e’lonchi. Mening o’rtoqlarim, sizlarga o’xshagan shinavandalar “Sherali Jo’rayevning o’g’li kelib qolibdi” deb 3-4 so’m qistirishadi. Shunga ishqiboz u haromilar.

Men shuni aytishim kerak edi. Shuni aytmasam bo’lmasdi. Men bu yerlarga endi qachon qaytib kelaman.

Men shuni aytishim kerak edi. Sizlar bilishlaring kerakligi uchun aytayapman. Juda zaril emas. Lekin aytishim kerak edi”

Sherali Jo’rayevga qarshi ish olib borayotgan O’zbekiston maxsus xizmat organlaridan tashqari asossiz tanqid qilayotgan ayrim shaxslar ham bor. Masalan, O’zbekiston “Birlik” xalq harakatining raisi Abduraxim Po’latovning shunday katta maqolasiga men [2]-kitobimning 17-paragrafida yaxshilab javob yozgandim.

Ming afsuski, shundaylar safida hofiz va shoir Dadaxon Hasan ham bor. U 2000 yillar boshida kompyuterda terib chop etgan va, eslashimcha 292 betlik qilib muqovalangan qo’lbola kitob tayyorlagandi. Dadaxon aka shu kitobdan bitta nusxasini o’qib chiqish uchun menga 2002 yilda bergandi va fikr-mulohaza bildirishimni so’ragandi. Kitobda Dadaxon aka o’zi yozgan she’rlar, qo’shiqlar matnlari, esdaliklar, shuningdek u haqda boshqa shaxslarning fikrlari yozilgan. Shu bilan birga kitobda ulug’ hofiz va shoir Sherali Jo’rayev haqida, uning yoshlik yillariga doir asossiz tanqidiy matn ham bor edi.

Men kitobni o’qib chiqib, 5,5 betdan iborat qo’lyozma ko’rinishda o’z fikrimni Dadaxon akaga berdim. Kitobda Dadaxon aka ijodiga doir “Ikki tog’” nomli she’r ham bor edi. Men Sherali aka va Dadaxon aka hozirgi o’zbek qo’shiqchiligida o’z yo’nalishiga ega bo’lgan ikki tog’dek hofiz ekanliklarini, Sherali Jo’rayevga nisbatan yozilgan gaplar asossiz va zararli ekanligini yozib bergandim.

Afsuski, Dadaxon aka 2008 yilda o’z kitobida yozgan Sherali Jo’rayev haqidagi matnni Internet-saytlardan birida maqola ko’rinishida chop ettirdi….

Maqola oxirida o’zbek xalqining ulug’ hofizi, zamondoshimiz Sherali Jo’rayevni, uning qo’shiqlarining 40 yillik muxlisi sifatida, Payg’ambar yoshi bo’lmish 63ga kirgani bilan samimiy tabriklayman.. Bunday paytlarda ko’pincha “Yuz yil umr ko’ring” deb tilak bildirishadi. Bir fuqaro xuddi shunday tilakni Rim papasi Lev-13ga aytganida u bunday javob bergan ekan: “O’g’lim, Xudo mehribonligiga chegara qo’ymaylik!” [3, 220-b.].

Keling, biz ham Alloh mehribonligiga chegara qo’ymaylik. Sherali Jo’rayevga 100 yildan ham ortiq umr berishini, eng muhimi Vatanimizda demokratik, hur zamonlar tezroq klishini va shunda Sherali aka televizor ekranlari orqali ham, katta maydonlarda ham kuylash va xalqimiz zavq-shavq bilan tinglash imkoniyatini berishni Allohdan tilaylik. Allohu akbar!

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. JORAYEV SH. Bola dunyoni tebratar. (Mas’ul muharrir N.Qobul). – T.: “Yulduzcha”, 1988. – 64 b.

2. АҲМАДЖОНОВ Ш. Шерали Жўраевдек ҳофиз ва шоир юз йилларда бир марта туғилади (Такой хофиз (искусный певец) и поэт как Шерали Жураев рождается раз в столетия). – http://www.uzbekcongress.org/ddkitob/sherkril.htm (Kitobning tuzatilgan va to’ldirilgan 3-nashri kiril va lotin alifbosida www.uzbekcongress.org sayti www.turonzamin.org sahifasining “DO’K kitoblari” ruknida 2009 yil 1 mart kuni chop etilgan (Исправленный и дополненный третий издание книги напечатана на сайте www.uzbekcongress.org на странице www.turonzamin.org в рубрике «ДУК китоблари» («Книги КДУ») 1 марта 2009 года);
http://yangidunyo.com/wp-content/uploads/2009/03/sherali-joraev.pdf (www.yangidunyo.com «Янги Дунё» кутубхонаси» бўлими, 2009 йил 16 март) (Библиотека «Янги Дунё» («Новый Мир»)) 16 марта 2009 года);
http://www.himoyachi.ucoz.ru/news/2009-03-17-892 (www.himoyachi.ucoz.ru 2009 йил 17 март).

3. ДУШЕНКО К.В. Большая книга афоризмов (Aforizmlarning katta kitobi). – Изд. 9-е, исправленное. – М.: ЭКСМО, 2008. – 1056 с.

E-mail: shjizzax54@gmail.com

AQSh, Boysi shahri.

2010 yil 11 aprel.

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

АБДУМАННОБ МУХОЛИФАТНИНГ ЯХШИ ЛИДЕРИ ЭДИ (охири)

16. АБДУМАННОБ АКАНИНГ ОЛИС ЙЎЛЛАРИ

Ростини айтсам, 2010 йил 21 январида АҚШга келаётиб, бу 308,7 миллион киши яшаётган мамлакатда мен ишонадиган икки киши борлигини ўйладим: улардан бири Жаҳонгир Маматов, иккинчиси Абдуманноб Пўлатов эди. Инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва демократияга доир айрим ишларни Абдуманноб ака билан бирга-бирга амалга ошириш ниятим бор эди. Насиб қилмаган экан.

Бугунги кунга келиб Ўзбекистонда ва унинг ташқарисида ўзини инсон ҳуқуқлари ҳимоячисиман, деган фуқаролар сони худди ёмғирдан кейин ўсиб чиққан қўзиқоринлардек кўпайиб қолган. Уларнинг ҳар бирига фаолият олиб борган йиллари ва аниқ амалга оширган ишларига қараб баҳо бериш ўринлидир.

Ўзбекистонлик инсон ҳуқуқлари ҳимоячилари орасида энг кучлиси қайсиси, деган саволга мен “Абдуманноб Пўлатов” деб жавоб берган бўлардим.

Биринчидан, Абдуманноб Пўлатов Ўзбекистондагина эмас, адашмасам Марказий Осиёда биринчи инсон ҳуқуқларини ҳимояси билан шуғулланадиган мустақил ташкилот – Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти (ЎИҲЖ)га 1991 йил 10 декабр ва 1992 йил 2 феврал куни асос солди ҳамда унга 1992-2001 йиллар давомида раҳбарлик қилди.

Иккинчидан, у Марказий Осиё Инсон Хукуклари Информацион Марказини ташкил этди ва унинг битта офисини Вашингтонда, иккинчисини эса Москвада очди. Натижада унинг раҳбарлигида ушбу халқаро ташкилот фаолият олиб борди ва Марказий Осиё Инсон Хукуклари Информацион Маркази бюллитенини мунтазам нашр этди.

Учинчидан, мен 12–параграфда ёзганимдек, Абдуманноб Пўлатов 1993 йил мартидан бошлаб охирги 17 йиллик умрини АҚШда ўтказди, яшади ва ишлади. Шундан 15-16 йили давомида Америка иммиграция идоралари ва судларида бошпана масаласи бўйича таржимонлик қилди ва ўнлаб бошпана сўралган ишларни мутахассис-эксперт сифатида ўрганди ҳамда таҳлил этди. У иммиграция юристлари ва бошпана сўровчилар, иммиграция идораси ва судларига бу ишлар ҳақида эксперт хулосалари (“экспертиза”) тайёрлади, ўнлаб ишларда иммиграция судларида эксперт сифатида иштирок этди ([13]-га қаранг).

Энди савол берай: АҚШдек энг қудратли ва буюк мамлакатда бошпана масаласи бўйича таржимонлик қилиш ва ўнлаб бошпана сўралган ишларни мутахассис-эксперт сифатида ўрганиш ҳамда таҳлил этиш, иммиграция юристлари ва бошпана сўровчилар, иммиграция идораси ва судларига бу ишлар ҳақида эксперт хулосалари (“экспертиза”) тайёрлаш, ўнлаб ишларда иммиграция судларида эксперт сифатида иштирок этиш даражасидаги фаолият билан 15 йил давомида қайси ўзбекистонлик инсон ҳуқуқлари ҳимоячиси шуғулланганини айта олади? Агар бу идоралардаги фаолият инглиз тилида олиб борилганини ҳисобга олсак, у инглиз тилини ва АҚШ ҳамда халқаро қонунларни мукаммал ўрганганига ҳам амин бўламиз.

Ватанимизда Президент Ислом Каримов раҳбарлигидаги Миллий хавфсизлик хизмати бошқараётган ва кучишлатар органлар шафқатсизлигига таянган полициявий режим барҳам топиб, эркин ва демократик жамият қура бошлаганимиздан мактаб, коллеж, институт ва университетларда бериладиган фанлар қаторига Инсон ҳуқуқлари дарси ҳам киритилиши зарурдир. Токи фарзандларимиз бошланғич синфдан бошлаб Инсон ҳуқуқлари, жумладан Болалар ҳуқуқлари билан танишсинлар ва билсинлар. Шунда ўз-ўзидан мактаб ўқувчилари ва талабаларни баҳорда ғўзани чопиқ ҳамда ягона қилиш, кузда пахта йиғим-теримига мажбуран жалб қилиш инсон ҳуқуқларига зид ва ноқонуний эканлигини билишади. Инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш соҳасидаги билимлар уларнинг кейинги ҳаётида ҳам жуда асқотади ва Ўзбекистонда ҳамда Марказий Осиёда демократик фуқаролик жамияти қуришимизда катта ёрдам беради.

Ушбу дарсликда инсон ҳуқуқлари тарихи, Исломда инсон ҳуқуқлари, Туркия султони қошида фуқаролар ҳуқуқини ҳимоя қилиш билан шуғулланувчи махсус мансабдор тайинлангани, буни 1709 йилдаги Швеция-Россия қўшинлари жанггида мағлубиятга учраган Швеция қироли Туркия султони ҳузурига бориб яшаган йиллари кўриб ўргангани, кейинчалик – 1809 йилда Швеция Риксдаги (парламенти) янги Конституция билан бир пайтда “Парламент омбудсманти” мансабини жорий этиши, замонамизнинг машҳур инсон ҳуқуқлари ҳимоячилари бўлмиш, Тинчлик соҳасидаги халқаро Нобель мукофоти соҳиблари Мартин Лютер Кинг (1929.15.01-1968.04.04; 1964 йилги Нобель мукофоти соҳиби), Андрей Дмитриевич Сахаров (1921-1989; 1975 йилги Нобель мукофоти соҳиби), Нельсон Манделла (1918-; 1993 йилги Нобель мукофоти соҳиби) ва бошқалар фаолияти ўрганилади.

Шулар қаторида ўзбекистонлик таниқли инсон ҳуқуқлари ҳимоячилари Абдуманноб Пўлатов, Муътабар Тожибоева, Тамара Чикунова, Елена Урлаева, Умида Ниёзова ҳамда бошқалар фаолияти ва амалга оширган ишлари ўрганилади ва таҳлил берилади.

Мақолани ёзишим давомида машҳур ҳофизимиз Шерали Жўраевнинг “Олис йўллар” қўшиғини кўп марта тингладим ва қўшиқ сўзларини Абдуманноб ака ҳаёти билан таққосладим.

Абдуманноб акани 1991 йил 8 декабрида Бишкекдан ўғирлаб келиб, сохта суд қилишиб, “Ўзбекистон Президенти Ислом Каримов шаъни ва қадр-қимматини таҳқирлаганлик»да айблаб 3 йилга озодликдан маҳрум қилиш ҳақида Олий Суд ҳукми ўқилгач ва Амнистия ҳақидаги фармонга асосан озод қилингач у 1992 йил мартида АҚШдек мамлакат сари олис йўлга чиқди.

У дадил қадам қўйиб, АҚШ Конгрессидаги тинглашларда (1993 йилда) Ўзбекистондаги ҳақиқий аҳвол ҳақида маъруза қилган биринчи Ўзбек фуқароси бўлди.

Абдуманноб Пўлатов АҚШда 17 йилдан ортиқроқ яшаб, бу йўлда топгани ҳалоли бўлди.

Улуғ ҳофизимиз ўз қўшиғининг учинчи тўртлигида “Бу йўлда имонин асраган ким бор” деб савол берган. Бу саволга “Бу йўлда имонин асраган раҳматли Абдуманноб Пўлатов бор” деб жавоб берган бўлардим.

Абдуманноб ака кафтин очиб келганларга кўкси очилган, қалби муруввату меҳрга тўлган зиёли инсон эди. У ўз ҳаёти давомида нафақат Ўзбекистон фуқароларини, балки Марказий Осиё давлатлари ҳудудида яшаётган фуқароларни ҳимоя қилиш ва у ёки бу даражада ёрдам бериш иложини топа билди.

Абдуманноб ака АҚШ сари кафтини очиб, бошпана излаб келган жаҳоннинг турли мамлакатлар фуқароларига бошпана масаласи бўйича таржимонлик қилиш ва ўнлаб бошпана сўралган ишларни мутахассис-эксперт сифатида ўрганиш ҳамда таҳлил этиш, иммиграция юристлари ва бошпана сўровчилар, иммиграция идораси ва судларига бу ишлар ҳақида эксперт хулосалари (“экспертиза”) тайёрлаш, ўнлаб ишларда иммиграция судларида эксперт сифатида иштирок этиш даражасидаги фаолият билан 15 йил давомида шуғулланди.

Бир сўз билан айтганда, Абдуманноб ака бу йўлларда меҳру имонини омон сақлай олган кам сонли ўзбек зиёлиларидан биридир.

Улуғ ҳофизимиз Шерали Жўраев “Олис йўллар” қўшиғининг охирги бандида “Йўллар олис, олис йўллар, олис маконинг” деб куйлаган сатри бор. Абдуманноб ака ҳам олис йўл босиб, Ўзбекистондан олис маконга – АҚШ пойтахти Вашингтон яқинида, Виржиния штатидаги Спрингфилд шаҳарчасидаги мусулмонлар қабристонига 2010 йил 21 ноябр куни дафн этилди.

Ўлим барча инсонлар, ҳатто авлиёлар ва пайғамбарлар бошида бор. Абдуманноб аканинг бу дунёдаги савобли ишлари учун унга Аллоҳнинг раҳмати ёғилсин, Аллоҳ ўз раҳматига олсин, охиратини обод қилсин, омин.

Мақолам охирида машҳур ҳофиз ва шоиримиз Шерали Жўраевнинг “Олис йўллар” қўшиқ матнини келтиришим ўринлидир.

Бахту толеини қидирган одам,
Олис йўлга чиққан эй юртдошим, оғам,
Бардам бўл, ҳорима, дадил қўй қадам,
Бардам бўл, ҳорима, дадил қўй қадам,
Илойим, илойим, илойим йўлларинг бехатар бўлсин.

Олис Ипак йўлнинг тарамлари кўп,
Чин-у, Фаранг, Ҳинднинг санамлари кўп,
Турку Форснинг қоши қаламлари кўп,
Бу йўлда топганинг ҳалолинг бўлсин.
Бу йўлда топганинг ҳалолинг бўлсин.

Олам бозор ўлмиш барча харидор,
Ҳар ким не илинса сотишга тайёр,
Кимдир дўстин сотар, ким ташна, ким зор,
Бу йўлда имонин асраган ким бор.
Бу йўлда имонин асраган ким бор.

Тириклик бозори бошима тушди,
Эр, аёл, кекса-ю ёшига тушди,
Бургут ҳам ризқ тилаб қошига тушди.
Кафтин очиб келса, кўксинг очилсин-эй,
Қалбинг муруввату меҳрга тўлсин.

Қалбинг муруввату меҳрга тўлсин.
Йўллар олис, олис йўллар, олис маконинг,
Бу йўлларда омон ўлсун меҳру имонинг.
Бу йўлларда омон ўлсун меҳру имонинг.

P.S. 1. Ушбу мақолам ўзбек халқининг таниқли шоири ва ёзувчиси Холдор Вулқоннинг www.muvozanat.info сайтида 2010 йил 26 декабр куни чоп этилганди. www.yangidunyo.com сайтига ўзим юбораяпман.

2. Мақолам 26 декабр куни www.muvozanat.info сайтида чоп этилгач, махсус хизмат органлари мени 28 декабр куни “мукофотлашди”. 28 декабр (сешанба) куни Бойси шаҳар марказидаги кутубхонада компютердан фойдаланиб бўлиб, велосипедимни ҳайдаб бориб, соат 18.20 да 7-йўналишдаги охирги автобусга ўтирдим (АҚШ автобусининг олдида велосипедни маҳкамлайдиган мослама ўрнатилган). Бойсида арзонроқ нархда озиқ-овқат маҳсулотлари сотадиган супермаркет (магазин) – бу WinCo Food. Мен баъзан шу магазинга бориб, нон ва бошқа нарсалар олиб уйга қайтаман.

Магазин бекатида тушиб велосипедимни олсам, унинг олдига ўрнатган сингализациям – қизил чироқча липилаб ёниб-ўчиб ишлаб турибди. Велосипедга ўтириб ҳайдай бошласам, олдинги ғилдираги тақиллай бошлади. Тўхтаб қарасам, олдинги ғилдирак камерасининг дами йўқ.

Номард махсус хизмат органининг лайчаси велосипедимни олдинги ғилдирагини бигизга ўхшаган нарса билан тешиб, сигнализация тугмачасини атайлаб босиб ёқиб кетибди. Ушбу велосипед покришкаси қалин ва тишлари баланд бўлиб, ёз ва кузда бирорта чақиртиканак теша олмаганди. Магазиндан у-бу нарса харид қилиб уйгача бир соатдан ортиқроқ пиёда юриб келишимга тўғри келди.

Бу номардликни қилаётган ким, деган саволга қисқача жавобим. Бойси шаҳрида 2006 йил ёзидан бошлаб 100 нафарга яқин Андижон қочқини яшай бошлаганди. Бу шаҳарда Ўзбекистон Миллий хавфсизлик хизмати ходимлари ҳам келиб ўрнашиб фаолият олиб бора бошлаган, деган фикрим бор.

2006 йил 1 августи ва 1 сентябрида икки ўзбек қочқини сирли равишда уйқуда ўлгани/ўлдирилганидан кейин анчагина андижонликлар, улардан аксари хотин-қизлар Ўзбекистонга қайтиб кетишганди ([20]-га қаранг). Мен Бойсига келиб, андижонликлар билан 2010 йил 20 мартдан алоқа қила бошлагач, июн-август ойларида 52 нафар андижонлик қочқинга Бойсидан 2700 километр наридаги Чикаго шаҳрига кўчиб кетишига имконият яратилди. Бу ерда қолган махсус хизмат органлари зобитлари мен билан бевосита ва билвосита шуғулланишаяпти, деб ҳисоблайман. Улар бу ишга бошқа одамларни жалб қилиб амалга ошираяпти, деб ўйлайман. Албатта, бундай ноқонуний ишни АҚШда ҳеч ким текинга қилмайди …

Бойсида 2010 йил апрелида велосипед ҳайдай бошлаганимдан бери камерасини юз мартага яқин тешишди. Айримлар сўраши мумкин: “Полицияга мурожаат қилмадингизми?” 2011 йил 7 январ кечқурун WinCo Food магазинига кириб, нарсалар харид қилиб келиб қарасам, яна велосипедимни тешиб кетишибди. Бу сафар полицияга телефон қилиб чақирдим. Келишди ва кўришди. Бу ҳақда яқин-орада алоҳида мақола ёзиш ниятим бор, Аллоҳ хоҳласа. (2011 йил 12 январ)

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. От А до Я: 300 лeт амeриканского афоризма (А дан Я гача: Амeрика афоризмига 300 йил) /Состав., прeдисл., пeр. с англ. А.Ливeрганта. – М.: ТEРРА Книжний клуб, 1998. – 208 с.
Уильямс, Теннесси (1911-1983) – Америка драматурги, ёзувчиси.

2. АҲМАДЖОНОВ Ш. «Бирлик»чилар, аскарлар тобутлари ва Орол денгизи муаммолари. – http://www.turonzamin.org/ddkitob/birlik.html (Китоб www.turonzamin.org сайтининг “ДЎК китоблари” рукнида 2007 йил сентябрида чоп этилган).

3. ПУЛАТОВ Абдуманноб Каюмович [16.12.1951 - 21.11.2010]. – http://www.centrasia.ru/person.php (www.centrasia.ru Раздел «Персоны»).

4. Скончался Абдуманноб Пулат (Абдуманноб Пўлат вафот қилди). – http://www.ferghana.ru/article.php?id=6805 (www.ferghana.ru 22.11.2010 17:21 msk).
http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1290491460 (www.centrasia.ru 08:51 23.11.2010).

5. АБДУМАННОБ ПЎЛАТ. Алвидо дўстим. – http://www.harakat.net/harakat.php?id_harakat=12&id_topic=219&id_stat=368 (www.harakat.net “Harakat” журналининг 1998 йил 1-сони).

6. Би-би-си меҳмони – ‘Бирлик’ ҳаракати асосчиларидан Фахриддин Худойқулов. – http://www.bbc.co.uk/uzbek/uzbekistan/2010/10/1010...point_faxriddin_xudoyqul.shtml (www.bbc.co.uk/uzbek/ 16 октябр 2010 – 20:46 GMT).

7. МУСИН А. Изгой, или как меня выдавили из России (Дарбадар ёки мени қандай қилиб Россиядан кетишга мажбур қилишди). – http://turkmeny.h1.ru/memuar/m3.html (www.turkmeny.h1.ru 1.05.2002). Сайт: «ТУРКМЕНИСТАН исторический словарь».

8. ХУДОЙҚУЛОВ Ф. “Бирлик” тарихи: Ёзилмаган ҳақиқатлар. – http://yangidunyo.com/?p=364 (www.yangidunyo.com August 20th, 2007).

9. Таниқли ўзбек сиёсий арбоби Абдуманноб Пўлат оламдан ўтди. – http://www.bbc.co.uk/uzbek/uzbekistan/2010/11/101122_cy_abdumannob_pulat_died.shtml (www.bbc.co.uk/uzbek/ 22 ноябр 2010 – 11:41 GMT).

10. Абдуманноп Пўлат – Би-би-си мухлислари саволларига жавоб берди. – http://www.bbc.co.uk/uzbek/news/story/2007/08/070814_talkingpoint_abdumannop.shtml (www.bbc.co.uk/uzbek/ 14 Август, 2007 – Published 18:22 GMT).

11. ЗАХИДОВ М. Вся жизнь Абдуманнопа на этом свете прошла достойно (Абдуманнобнинг бу дунёдаги бутун ҳаёти шарафли ўтди). – http://yangidunyo.com/?p=15876#more-15876 (www.yangidunyo.com November 23st, 2010).

12. Document – Further information on UA 390/92 (EUR 62/04/92, 10 December) – Uzbekistan: legal concern (please note change of concern): Abdumannob Pulatov. 17 December 1992 (Ҳужжат – UA 390/92 (ЕВРО 62/04/92, 1992 10 декабр) ҳақида қўшимча ахборот – Ўзбекистон: юридик иш (марҳамат, ишдаги ўзгаришларга эътибор беринг). Абдуманноб Пўлатов. 1992 йил 17 декабр). – http://www.amnesty.org/en/library/asset/EUR62/006/...268ecef84f/eur620061992en.html (www.amnesty.org 17.12.1992).

13. АБДУМАННОБ ПЎЛАТ. Америка ва бошқа ривожланган мамлакатлардан бошпана олиш: тартиб ва талаблар. – http://yangidunyo.com/?p=9201 (www.yangidunyo.com January 10th, 2010).

14. АБДУМАННОБ ПЎЛАТ. Мухолиф фикрловчилар доимо бўлган… (Суҳбатнинг тўлиқ матни). – http://yangidunyo.com/?p=5614 (www.yangidunyo.com July 31st, 2009).

15. АБДУМАННОБ ПЎЛАТ. “Исломчилар” билан мулоқот қилиш хато эмас. – http://yangidunyo.com/?p=6723 (www.yangidunyo.com November 1st, 2009).

16. АБДУМАННОБ ПЎЛАТ. Ўзбекистон Инсон Хуқуқлари Жaмияти ва унинг Қашқадарё вилоят ташкилотидаги можаро борасида. – http://yangidunyo.com/?p=9413#comments (www.yangidunyo.com January 14th, 2010).

17. АҲМАДЖОНОВ Ш. «Озодлик» мухбири Дилбегимнинг бир ёқлама маълумоти. – http://yangidunyo.com/?p=9668#comments (www.yangidunyo.com January 29th, 2010).

18. АҲМАДЖОНОВ Ш. 1 апрeл – АҚШда халқ саноғи куни. –
1-қисм. – http://yangidunyo.com/?p=10844#more-10844 (www.yangidunyo.com 1.4.2010, лотин алифбосида).
2-қисм. – http://yangidunyo.com/?p=10880#more-10880 (www.yangidunyo.com 5.4.2010, лотин алифбосида).
АҲМАДЖОНОВ Ш. АҚШда халқ саноғи. –
1-қисм. – http://turonzamin.org/2010/05/19/sanoq/#more-10796 (www.turonzamin.org 2010.19.5, кирил алифбосида).
2-қисм. – http://turonzamin.org/2010/05/20/sanoq2/#more-10800 (www.turonzamin.org 2010.20.5, кирил алифбосида).

19. АҲМАДЖОНОВ Ш. АҚШда 1,5 соатлик иш билан боғлиқ провокация. – http://yangidunyo.com/?p=14737#more-14737 (www.yangidunyo.com 2010 yil 10 sentyabr).

20. SEWELL C. Mysterious deaths (Сирли ўлимлар). – http://turonzamin.org/2010/04/30/mysterious-deaths/#more-10492 (www.turonzamin.org 2010.30.4).
SEWELL S. Sirli o’limlar. – http://turonzamin.org/2010/04/30/sirli-o%e2%80%99limlar/#more-10494 (www.turonzamin.org 2010.30.4, ўзбек тилида лотин алифбосида).
СЮВИЛ С. Сирли ўлимлар. – http://yangidunyo.com/?p=11446#more-11446 (www.yangidunyo.com 2010.13.5, ўзбек тилида кирил алифбосида).
СЮВИЛ С. Таинственные смерти. – http://yangidunyo.com/?p=11486#more-11486 (www.yangidunyo.com 2010.15.5, рус тилида).

E-mail: jiz54@mail.ru

2010 йил 26 декабр- 2011 йил 12 январ. АҚШ, Бойси шаҳри.

2018 йил 16 ноябр, АҚШ, Вашингтон шаҳри

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

АБДУМАННОБ МУХОЛИФАТНИНГ ЯХШИ ЛИДЕРИ ЭДИ



Ҳаёт, менимча, – бу ўзини ўтда ёқиш жараёнидир, вақт эса – бизни ёқадиган оловдир. Лекин инсон руҳи ўтда ёниши қийин … [1, 58-б.]
ТЕННЕССИ УИЛЬЯМС (1911-1983)

Кириш сўзи

1. Абдуманноб Пўлатов таржимаи ҳоли.
2. Абдуманноб ака билан дастлабки алоқаларим.
3. 1992 йил январ провокацияси арафасидаги вазият.
4. 1992 йил 16-17 январдаги провокация.
5. Талабалар ҳуқуқини ҳимоя қилиши.
6. Провокацион плакат воқеаси.
7. ЎИҲЖ Таъсис қурултойи.
8. Абдуманноб ака ва сафдошларига қарши жиноий иш очилиши.
9. Абдуманноб акани Бишкекдан ўғирлаб олиб келиниши ва сохта суд.
10. 1993-1996 йиллардаги фаолияти.
11. ЎИҲЖ нинг 1996 йил сентябридаги 2-қурултойи.
12. 1996-2010 йиллардаги фаолияти.
13. Ижобий фикрлари.
14. Абдужалил Бойматов ва ЎИҲЖга доир фикрлари.
15. Абдуманноб ака билан АҚШдаги алоқаларим.
16. Абдуманноб аканинг олис йўллари.

Фойдаланилган адабиётлар.

КИРИШ СЎЗИ

Кўпчиликка маълумки, 2010 йил 21 ноябр куни АҚШда Абдуманноб Пўлатов вафот қилди. У Ўзбекистон “Бирлик” Халқ ҳаракати (БХҲ) асосчиларидан биридир. Бу ҳақда ўзимнинг [2]-китобимда ёзганман. У Ўзбекистон инсон ҳуқуқи жамиятининг ҳам асосчиси ва 1992-2001 йиллардаги раҳбаридир.

Мен уни 1989 йилдан бери танийман. Ажойиб инсон, мухолифатнинг яхши лидери, машҳур ёзувчимиз Абдулла Қодирийнинг “Ўтган кунлар” романидаги Отабекнинг кўпгина яхши фазилатларини ўзида мужассам этган, замондошимиз Абдуманноб ака ҳақида ўзимдаги айрим маълумотларни ва у қатнашган воқеалар таҳлилини ўқувчилар эътиборига ҳавола қилмоқдаман.

1. АБДУМАННОБ ПЎЛАТОВ ТАРЖИМАИ ҲОЛИ

Абдуманноб аканинг қисқача таржимаи ҳолини [3]-[4]-мақолалардан келтираман. Унга доир қўшимча маълумотларни мақолам давомида ёзаман.

“Тошкент яқинидаги Ғишткўприк (собиқ Черняевка, А.Ш.) қишлоғида туғилган ва катта бўлган, 9-10 синфни қўшни қишлоқда ўқиган ва у ердаги ўрта мактабни “олтин медаль” билан тугатган.

Тошкент Давлат университети (физика факультети, 1974)ни тугатган, шунингдек Ленинград университети (физика факультети, 1969-1973)да ҳам ўқиган.

Москва Давлат университети аспиранти (1974 дан 1979 йилгача, Совет Армиясида хизмат: 1977-1978).

Физика-математика фанлари номзоди (МДУ, 1979).

Математика соҳасида Москва Давлат университети докторанти (1991 дан 1993 йилгача).

Тошкент Давлат университети (Математика факультети)нинг катта ўқитувчиси, доценти (1981 дан 1991 йилгача).

Ўзбекистон Фанлар академияси Математика Институтининг илмий ходими ва бир вақтнинг ўзида ТошДУ Амалий Математика ва Механика факультетида сабоқ берган (1979 дан 1981 йилгача).

1991 йил декабридан 2001 йил ёзигача Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти (ЎИҲЖ)нинг раиси.

Ўзбекистон «Бирлик» халқ ҳаракати асосчиларидан бири (1988 йил 11 ноябр). 1996 йилгача «Бирлик» ва унинг Марказий Кенгашининг энг фаол аъзоларидан бири бўлган.

1992-2001 йилларда Вашингтон ҳамда Москвада кичик идоралари ва Ўзбекистонда 3-8 нафар мухбирлари бўлган Марказий Осиёда Инсон Ҳуқуқлари бўйича Ахборот Марказини ташкил этган ва раҳбарлик қилган.

1992 йил декабрида, ўзининг биринчи марта сиёсий муҳожират (эммиграция)да бўлган даврида, Бишкек шаҳрида Марказий Осиёда инсон ҳуқуқи бўйича йирик халқаро анжуманнинг асосий ташкилотчиси бўлган. Уни анжумандан кейин Тошкент шаҳар Ички ишлар Бош бошқармаси (ИИББ) ходимлари ўғрилаб олиб кетишган.

Ўзбекистон қамоқхоналарида деярли икки ой тутиб турилгач, «Ўзбекистон Президенти шаъни ва қадр-қимматини таҳқирлаганлик»да айбланиб 3 йилга озодликдан маҳрум қилиш ҳақида Олий Суд ҳукми ўқилган, лекин Амнистия (Ўзбекистон Республикаси Мустақиллигининг бир йиллиги муносабати билан 1991 йил августида эълон қилинган Амнистия ҳақидаги Президент фармони, А.Ш.) га асосан Олий Суд залидан озод қилинган.

Президент Ислом Каримов таклифидан кейин 1996 дан 1998 йилгача Ўзбекистонга уч марта борган (ўшанда мамлакатда жами 6 ойга яқин бўлган), лекин ўшандан бери Ўзбекистондаги ҳокимият унга виза беришни рад этмоқда.

1993 йилдан бери АҚШда (Виржиния штатидаги Спрингфилд шаҳарчасида, Вашингтон шаҳри яқинида, А.Ш.) яшамоқда ва Ўзбекистон ҳукуматига нисбатан марказий, конструктив, ўртамиёна мухолиф позициясидадир.

2001 йилда АҚШ фуқаролигини қабул қилди.

АҚШ Конгрессидаги тинглашларда (1993 йилда) маъруза қилган биринчи Ўзбекдир.

Ўзбекистондаги сиёсат ва инсон ҳуқуқлари ҳақида 75 та мақола ва эссе (жумладан китоблардаги 3 та боб) муаллифи. Улар асосан инглиз тилида АҚШдаги махсус нашрларда чоп этилган. Шунингдек математика соҳасидаги 35 та мақола ва монографиядаги битта боб муаллифидир.

Уйланган, уч нафар фарзанди (уч нафар невараси, А.Ш.) бор.

2010 йил 21 ноябр куни вафот қилди” [3]

“Абдуманноб Қаюмович Пўлатов 1951 йил 16 декабрида Ўзбекистон ССР Тошкент вилоятида туғилган, миллати ўзбек. 1974-1979 йилларда Москва Давлат университети ҳисоблаш математикаси ва кибернетика факультети аспирантурасида ўқиган. Ундан кейин Тошкент Давлат университети математика факультетида домулла бўлиб сабоқ берган. Физика-математика фанлари номзоди.

Абдуманноб Пўлатов – Ислом Каримов режимига мухолиф бўлган Ўзбекистон “Бирлик” халқ ҳаракати асосчиларидан биридир. 1991 йил декабрида Ўзбекистон инсон ҳуқуқлари жамияти (ЎИҲЖ)га асос солди ва унга 2001 йилгача раҳбарлик қилди.

У сиёсий муҳожир (эммигрант) бўлатуриб 1992 йилда Бишкек (Қирғизистон)да ўтказилган халқаро анжуманда қатнашди. У ердан ўзбек махсус хизмат органлари уни ўғирлаб Ўзбекистонга олиб кетишди. 1993 йил январида Ўзбекистон Олий суди уни “Ўзбекистон президенти шаъни ва қадр-қимматини таҳқирлаганлик”да айбдор деб топди ва икки (уч, А.Ш.) йилга озодликдан маҳрум қилиш ҳақида суд ҳукмини чиқарди. Лекин Пўлатов амнистия туфайли суд залидан озод қилинди.

1993 йилдан Абдуманноб Пўлатов АҚШда яшаётган эди. 1996 йил июнида Ислом Каримов Вашингтонга расмий визит билан келди. Ўзбекистон Президенти мухолифат фаолиятини очиқлашга ваъда берди, жумладан Абдуманноб Пўлатовга шахсий хавфсизлиги ва сиёсий фаолиятда қатнашишига кафолат бериб, Ўзбекистонга қайтишни таклиф қилди. Айрим маълумотларга кўра, Ўзбекистонда инсон ҳуқуқларига ҳурмат соҳасида яхшиланиш аломатлари бор, деб Пўлатов айтган, мухолиф фаолиятдан воз кечган ва демократия асослари ҳамда инсон ҳуқуқлари аҳволини яхшилашга доир марифий дастурларни татбиқ этиш борасида ҳокимият билан ҳамкорлик қилиш хоҳишини билдирган. Шу билан боғлиқ ҳолда кўпгина ўзбек мухолифатчилари А.Пўлатовни салкам сотқинликда айблашди.

1996 йил сентябрида А.Пўлатовга Тошкентда Инсон ҳуқуқлари жамияти қурултойини ўтказишга рухсат берилди. Лекин ундан кейин Тошкент расмийлари босими остида у яна муҳожиратга кетишга мажбур бўлди. У яна АҚШга кетди ва бир оз вақтдан кейин АҚШ фуқаролигини қабул қилди. Вашингтонда яшай туриб Инсон ҳуқуқлари бўйича Марказий Осиё ахборот марказига раҳбарлик қилди” [4]

2. АБДУМАННОБ АКА БИЛАН ДАСТЛАБКИ АЛОҚАЛАРИМ

Мен Абдуманноб Пўлатовни Ўзбекистонда ўзбек тилини Давлат тили қилиш учун “Бирлик” халқ ҳаракати сафларида курашлар олиб борилган 1989 йилдан бери танийман. У 1991 йилгача Тошкент Давлат университети математика факультетида домулла бўлиб ишлаб, талабаларга сабоқ берар ва университет домулалари ҳамда талабалари орасида демократик фаолият олиб борарди.

Талабалар шаҳарчаси Тошкентнинг Собир Раҳимов туманида жойлашган. Мен кўпроқ Мирза Улуғбек туманидаги катта корхоналар ҳамда Фанлар академияси илмий-текшириш институтларида, шунингдек Тошкент шаҳрининг бошқа туманларида БХҲ фаолиятини йўлга қўйиш тадбирлари билан банд эдим. Шу сабабли фаолиятимиз бевосита кесишган эмас, яъни бирорта тадбирни биргаликда амалга ошириш имконияти бўлмаган. Биз катта тадбирлар, масалан митингларда, 1989 йил 19-20 октябр кунги Давлат тили тўғрисидаги қонун қабул қилинаётган кунлари митинглар, оммавий йиғилишлар пайти учрашганмиз.

1991 йил декабр бошида тушдан кейин Тошкент марказидаги Сайлгоҳ кўчасидан бораётсам кимдир “Шуҳрат” деб чақирди. Қарасам йўлнинг нариги томонида Абдуманноб Пўлатов. Бориб салом-алик қилдим. У бундай деди (маъноси):

“Ўзбекистонда фуқароларимизни ноҳақ тазйиқ қилишаётгани ва кўпгина демократик ҳуқуқлар амалда йўқлигини сиз яхши биласиз. Шу кунгача бу масалада алоҳида-алоҳида курашиб келдик. Энди инсон ҳуқуқини ҳимоя қилишни ташкилот тузиб системали олиб борсак. Шу мақсадда 10 декабр кечқурун фалончи манзилда Ташаббус гуруҳининг йиғилиши бўлади. Йиғилишга келинг”.

Мен: “Сайлов кампанияси бораётганидан хабарингиз бор. Мен ЭДП Тошкент ташкилотидаги ташкилий ишлар билан жуда бандман. Ваъда беролмайман. Лекин боришга ҳаракат қиламан” дедим.

Абдуманноб ака нега айнан 10 декабр кунини танлаганига доир маълумот. 1948 йил 10 декабр куни Бирлашган Миллатлар Ташкилоти Бош Ассамблеяси Инсон ҳуқуқи умумжаҳон декларациясини қабул қилганди. Шу сабабли БМТ қарори билан ҳар йили 10 декабр куни жаҳон мамлакатларида Инсон ҳуқуқи куни сифатида нишонланади.

Менимча, Абдуманноб ака 1989-1990 йилларда ўзбекистонлик аскарларнинг яшаш ҳуқуқини ҳимоя қилиб олиб борган фаолиятим ҳақида ҳам, 1990 йил 28 апрелида 35 нафар бирликчи, жумладан мен ноҳақ ўлдирилган аскар тобутини Президент ишлаётган бино олдига олиб бориб Ислом Каримов билан бир соатча суҳбатлашганимиз ҳақида ҳам, 1990 йил 4-6 июндаги Ўш-Узган қирғинидан кейин Узган яқинидаги 1500 га яқин қочқин муаммосини ҳимоя қилиб 1990 йил сентябрида Москвага бориб ўтказган тадбирларим ва СССР Президенти М.Горбачевга ёзган хатимдан ҳам, шундан кейин ўша қочқинлар муаммоси ҳал бўлганидан ҳам у ёки бу даражада хабардор эди. Мен бу ҳақда фотомонтажлар қилиб Тошкентдаги Пишпек кўчаси 21-уйда жойлашган “Бирлик” Халқ ҳаракати (БХҲ) маркази деворига илиб қўйгандим.

Абдуманноб ака характеридаги бир муҳим жиҳатга оид факт. 1990 йил ноябрида БХҲ раиси Абдурахим Пўлатов (Абдуманнобнинг туғишган акаси) қўпол хатоси туфайли БХҲ Тошкент шаҳар ташкилоти раиси раҳматли Абдусалом Абдуҳолиқов (1922.09.01-2005.23.09) раҳбарлигида шаҳар ташкилотининг деярли барча раҳбарлари, жумладан мен ҳам, истеъфо берган эдик. Бу ҳақда Абдуманноб ака билар эди. Мени ушбу тарихий йиғилишга таклиф қилиш орқали ватанимиздаги муаммоларни ҳал қилиш йўлида у ака-укачилик нуқтаи-назаридан эмас, балки инсон ҳуқуқини, Ватан, халқ манфаатларини ҳимоя қилиш нуқтаи-назаридан ёндашганлиги аён бўлади.

Таъкидлашим ўринлики, ушбу мақолада Абдуманноб Пўлатов ҳақида ёзганларим унинг акаси Абдурахим Пўлатовга ҳеч қандай алоқаси йўқ.

Ўша кунлари Ватанимиз тарихида биринчи марта амалдаги Президент Ислом Каримов ва мухолиф “Эрк” демократик партияси (ЭДП) раиси Муҳаммад Солиҳ (асли исми шарифи Салай Мадаминов) ўртасида муқобил Президентлик сайловларига тайёргарлик авжида эди. ЭДП 1991 йил 3 сентябр куни Ўзбекистон Адлия вазирлигида расман рўйхатга олинди.

ЭДП Тошкент шаҳар ва вилоят ташкилоти 1-котиби раҳматли профессор Шоди Каримов (1934.24.03-2001.10.09) ва мен 2-котиб сифатида биргаликда ЭДП Тошкент шаҳар ҳамда вилоят ташкилоти ва шаҳардаги 12 та туман ташкилотларини тузиш ишларимиз Президентлик сайловлари кампаниясига уланиб кетди. Натижада кечаси соат бир-иккиларгача ётоқхоналарда қолиб фаолият олиб борар эдим, яъни ташкилий ишлар билан жуда банд эдим.

Бунинг устига 1991 йил 10 декабр сешанба кунига тўғри келганди. Ҳафтанинг ҳар сешанба кечқурун ЭДП Тошкент шаҳар ташкилоти раҳбариятининг йиғилишини ташкиллаштирардик. Абдуманноб ака таклиф қилган бўлсада, иккала йиғилиш бир кун ва деярли бир хил соатларда бўлганлиги сабабли мен Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти (ЎИҲЖ)ни тузиш бўйича Ташаббус гуруҳининг 1991 йил 10 декабрдаги тарихий йиғилишида қатнаша олмагандим.

Шундай қилиб, Абдуманноб Пўлатовнинг жиддий саъй-ҳаракати ва ташкилотчилиги сабабли Ўзбекистонда инсон ҳуқуқини ҳимоя қилишга доир бўлажак ташкилотнинг Низом лойиҳаси ёзилди ва 1991 йил 10 декабр куни Тошкентда 40 кишилик мажлис чақирилиб, қизғин муҳокамалардан кейин Ўзбекистон инсон ҳуқуқи жамияти (ЎИҲЖ)ни тузиш бўйича Ташаббус гуруҳи ташкил этилди. Ташаббус гуруҳи Абдуманноб ака раҳбарлигида ЎИҲЖ Низом лойиҳаси устидаги ишларни давом эттириб, ташкилот Таъсис қурултойини чақириш устида фаолият олиб бора бошлади. [5]

3. 1992 ЙИЛ ЯНВАР ПРОВОКАЦИЯСИ АРАФАСИДАГИ ВАЗИЯТ

1989 йил баҳоридан бошлаб “Бирлик” халқ ҳаракати (БХҲ)нинг “Бирлик” номли газетаси нашр этила бошланди. Бу газетада кўпгина ўзбек демократлари қаторида Абдуманноб Пўлатовнинг ҳам мақолалари чоп этиларди.

1989 йил кузида БХҲдан Муҳаммад Солиҳ раҳбарлигидаги гуруҳ ажралиб чиқиш жараёни бошлангач, “Бирлик” газетасининг 5-сони икки хил бўлиб нашр этилди: бирини М.Солиҳ тарафдорлари, иккинчисини Абдураҳим Пўлатов тарафдорлари чоп этди. Ўша куни Ёзувчилар уюшмаси биносида катта залдаги қандайдир йиғилишда Абдуманноб ака қўлидан янги чиққан “Бирлик” газетасининг 5-сонини олгандим. Мен ушбу газетанинг М.Солиҳ тарафдорлари чоп этган сонларини ҳам сотиб олиб ўқиганман.

Шу ерда битта муҳим таклиф: агар “Бирлик” ва “Эрк” тарафдорлари ҳамда раҳбарлари “Бирлик” ҳамда “Эрк” газетасининг барча сонларини ўз сайтлари архивида чоп этишса яхши бўларди. Ахир бу Ватанимиз яқин тарихининг ажралмас бир қисмидир.

1990 йилда журналист Фахриддин Худойқулов раҳбарлигида Марказий Осиёдаги илк мустақил ҳафталик – “Муносабат” газетаси ташкил қилинди. У ушбу газетани Москвада расман рўйхатдан ўтказди ва 200 минг нусхада чоп этишни йўлга қўйди. Ўзбекистон кучишлатар органлари қаршилиги шароитида 1990 йилда “Муносабат” ҳафталигининг атиги уч сони чоп этиб тарқатилди. Учала сонини ҳам ўқигандим. Яхши мустақил ҳафталик газета эди. Ўқувчиларимиз ушбу газетанинг учала сони билан Фахриддин Худойқулов раҳбарлигида ташкил этилган www.munosabat.com сайтида танишишлари мумкин.

“Аммо қонун нуқтаи назаридан бизга босим ўтказиш мумкин бўлган ҳеч нарса йўқ эди. Кейин мажбур бўлишди оддий қора куч ишлатиб, босиб келишга. Бизни қамал қилиб олиб, барча жиҳозларимизни, газетани компютерда чиқарардик, компютерларимизни олиб кетишди. Ундан кейин, табиий, мажбурий равишда фаолият тўхтади. Чиқарган газеталаримиз турган омборга ўт қўйиб юборишди. Кечаси газета тиражининг бир қисми ёнди, бир қисми ўчириб олинди” [6]

1991 йилда “Бирлик” раҳбари Абдураҳим Пўлатов “Муносабат” мустақил ҳафталик газетаси каби “Мустақил ҳафталик” номли газета нашр этишни ташкил этди. Шундан бир оз вақт ўтиб Абдураҳим Пўлатов илтимоси билан газетанинг рус тилидаги варианти бўлмиш “Независимый еженедельник” газетаси журналист Альберт Мусин муҳаррирлигида Россиянинг Пермь вилоятида чоп этилиб Ўзбекистонда тарқатила бошланди. [7]

“Мустақил ҳафталик” ва “Независимый еженедельник”да Абдуманноб Пўлатов, журналист Анвар Усмонов ҳамда бошқаларнинг адолатсиз Президентлик сайлови ва бошқа долзарб муаммоларга бағишланган қонун доирасидаги танқидий мақолалари чоп этиларди. Бу гапларни ушбу мақолаларни ўқиб чиққан фуқаро сифатида ёзмоқдаман.

Танқидий мақолалардан ғаши келган ва халқ Президентлик сайлови кампанияси бораётган кунларда демократларни қўллаб-қувватлаётганини кўрган кучишлатар органлар раҳбарлари мухолифат фаолларини бир ёқли қилишни режалаштира бошлади.

1991 йил 17 декабрида, яъни Президентлик сайловларидан 12 кун аввал “номаълум кимса”лар БХҲ фаоли, тиббиёт фанлари номзоди, доцент Талъат Ҳолиқовни (1940) Тошкентдаги Каттабоғ кўчасидаги уйи яқинида арматура билан уриб бошини ёриб кетишди [2].

(Холиқов Талъатнинг жонига суиқасд қилган жиноятчилар, табиийки, фош этилмади. Натижада худди шундай усулда «қора кучлар» Россия “Интерфакс” агентлигининг Тошкентдаги мухбири ва мухолифат тарафдори бўлган “Бирлик”чи журналист Абдурашид Шариповни 1992 йил 18 январь куни Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси биноси (Пушкин кўчаси, 1-уй) олдида, «Бирлик» Халқ ҳаракати раисдоши Абдурахим Пўлатовни 1992 йил 29 июнда Тошкент шаҳар Ички ишлар бош бошқармаси биноси (Содиқ Азимов кўчаси, 87-уй) олдида, «Бирлик»нинг яна бир раисдоши Шуҳрат Исматуллаевни 1993 йил 5 май куни Тошкент шаҳар 16-касалхонаси яқинида калтаклашиб, арматура билан уриб бошини ёришди. [2])

Журналист Абдурашид Шарипов 2006 йил ноябрида Швециянинг Лулео шаҳрида муҳожиратда вафот этди (“Ҳаракат” журнали, 2006 йил 6 (63)-сон).

4. 1992 ЙИЛ 16-17 ЯНВАРДАГИ ПРОВОКАЦИЯ

Ўзбекистон махсус хизмат органлари 1992 йил 16-17 январдаги қонли провокацияни уюштириш сабаблари ҳақида қиқача маълумот бериб ўтай.

Тошкентдаги Талабалар шаҳарчасида жойлашган турли университет, институтлар ва техникумларда 30 мингга яқин талаба таълим оларди. Тошкентнинг бошқа туманларида жойлашган институт ва техникумларида таълим олаётган ёшларнинг бир қисми ҳам Талабалар шаҳарчасидаги ётоқҳоналарда яшарди.

Ҳар бир халқнинг энг фаол ва янгиликка интилувчи қатлами – бу талабалардир. 1985-1988 йиллардаги ошкоралик, қайта қуриш каби демократия шабодалари таъсирида 1987 йилда Талабалар шаҳарчасида журналист Фахриддин Худойқулов раҳбарлигида талабаларнинг “Эътиқод” номли яширин ташкилоти фаолият олиб бора бошлади [8].

1988 йил 11 ноябр куни ҳофиз ва шоир Дадахон Ҳасан уйида бир гуруҳ ўзбек зиёлилари учрашиб, Ташаббус гуруҳини тузишгани ҳақида [2]-китобимда ёзганман (китобдаги айрим факт ва воқеалар Ф.Худойқулов орқали аниқлаштириб кейинроқ тузатилган учинчи нашрини чоп этиш мақсадим бор, Аллоҳ хоҳласа). Шу йиғилишда қатнашган Ф.Худойқулов 730 кишидан иборат ўз ташкилоти аъзолари рўйхатини берган [8].

Натижада “Бирлик” халқ ҳаракати (БХҲ) шу тайёр яширин гуруҳга таяниб Талабалар орасида кучли ташкилотга айланди. БХҲнинг кейинги барча ташкилий ва оммавий ишларида, масалан Ўзбек тили байрами, пикет, митинг, норозилик акциялари ва ҳоказоларда талабалар энг уюшган куч сифатида қатнашди. Мен 1988 йил ноябр ўрталарида Талабалар шаҳарчасига бориб, ётоқхоналардан бирида айрим фаоллари билан суҳбатлашгандим.

Талабаларнинг ушбу уюшган кучига қарши Ўзбекистон кучишлатар органлари бирорта қатъий чора-тадбир қўллай олмаётган эди.

Талабалар 1991 йил 29 декабрдаги Президентлик сайловларида ҳам мухолифат номзоди бўлмиш Муҳаммад Солиҳни қўллаб-қувватлаш кампаниясини олиб борди. Сайлов арафаси кунлари тарғибот кампанияси кучайиб кетишини ҳисобга олиб, кучишлатар органлар талабаларни уй-уйларига тарқатиб юбориш чораларини излай бошлади.

Ўзбекистондаги кучишлатар органлар раҳбарлари тавсияси билан сиёсий режим раҳбарияти талабалар учун 1991 йил 15 декабридан навбатдан ташқари таътил эълон этди ва барча талабалар Тошкентдан уй-уйларига кетишига мажбур қилди. Бу кўпгина фаол талабаларда норозилик уйғотди.

1991 йил 29 декабрдаги Президентлик сайловларида номзодлар тарғиботи учун матбуот, радио ва телевидениеда тенг шароитлар яратилмаганлигидан фойдаланиб Ислом Каримов ғолиб келди.

Сайлов тугаб, Ислом Каримов Президентлиги таъминланганидан кейиноқ, у 1992 йил январида нон ва бошқа истеъмол товарлари нархини жиддий ошириш ҳақидаги фармонга қўл қўйди. Шу фармон эълон қилинган ва нон нархи оширилган кунлари талабаларга стипендия вақтида берилмади. Оқибатда 1992 йил 16 январ кечроққа томон Талабалар шаҳарчасидаги нон дўкони олдида бир гуруҳ талабалар ўз норозиликларини билдира бошлаган. Бу шовқин-суронни эшитиб бошқа талабалар ҳам келиб қўшила бошлаган.

Талабаларнинг бир гуруҳи Талабалар шаҳарчасидан сал нарироқда жойлашган Тиббиёт шаҳарчасига пиёда боришган. У ерда жойлашган Тошкент Тиббиёт институти ва бошқа институт, техникумлар талабаларини норозилик акциясига қўшилишга чақиришган. Қанчадир талаба қўшилган ва улар каттароқ гуруҳ бўлиб Талабалар шаҳарчасига қайтиб келишган. Бораётганда ва келаётганда кечаси йўл четидаги бир неча тижорат дўконларини бузиб талон-тарож қилишган, бир неча енгил машиналарга ўт қўйишган.

Одатда махсус хизмат органлари талабалар орасида ҳам ўз хабаргирлари, жосуслари, тилчиларига эга. Улар ва махсус хизмат органидан юборилган провокаторлар мана шундай “Ит эгасини танимайдиган” пайтда тинч норозилик акцияси ва намойишни қонунбузарлик йўлига буриб юборишга ҳаракат қилишади. Кучишлатар органлар раҳбарлари эса мана шуни баҳона қилиб акция ва намойиш қатнашчиларига қарши муқобил бўлмаган куч ишлатади ва ҳатто қуроллардан ўт очиб, қуролсиз фуқароларни ўлдиради ҳамда ярадор қилади.

Ушбу норозиликларни тинч йўл билан, қон тўкмасдан ҳал қилиш мумкин эди. Нари борса ўт ўчириш машиналарини келтириб, талабаларга қарата брандспойтлардан кучли босим ёрдамида совуқ сув сепса бўларди. Январ совуғида шалобба ҳўл бўлган талабаларнинг кўпчилиги уст-бошини қуритиш учун ётоқхоналарга тарқалган бўларди.

Бундай усул жаҳондаги кўпгина мамлакатларда қўлланилади. Ўзбекистонда ҳам оммавий тадбирлар, масалан футбол учрашувлари ва катта концертлар ўтказилганида стадион олдига бир нечта ўт ўчириш машиналари келтирилади ва тайёр ҳолда туради.

Лекин махсус хизмат органларига атайлаб талабалар қонини тўкиш тадбирини ўтказиш муҳим эди: 1992 йил 16 дан 17 январга ўтар кечаси кучишлатар органлар ходимларига талабаларни ўққа тутиш ва аёвсиз калтаклаш ҳақида буйруқ берилди. Ходимлар қуролсиз талабаларни ўққа тутди ва бир неча марта ётоқхоналаргача қувиб бориб, хоналарга кириб қизу йигитларни бирдай қаттиқ калтаклашди. Оқибатда икки талаба ҳалок бўлди, 30 нафардан ортиқ талаба ярадор қилинди.

5. ТАЛАБАЛАР ҲУҚУҚИНИ ҲИМОЯ ҚИЛИШИ

Адашмасам, Абдуманноб Пўлатов Талабалар шаҳарчасига яқин жойда, “Нукус” номли кинотеатр биноси олдидаги етти қаватли уйда (Тошкент шаҳри, Ҳамидхонов кўчаси, 19-уйда) яшарди. Бу уйда университет ва институт домуллалари яшарди. Масалан, Ўзбекистон “Бирлик” халқ ҳаракати раисдоши Шуҳрат Исматуллаев (1949.10.11) шу уйнинг 35-хонадонида яшарди.

Абдуманноб ака 1992 йил 16-17 январ кунлари Талабаларни ҳимоя қилишга ҳаракат қилганлигига доир bbcuzbek.com радиоси (www.bbc.co.uk/uzbek/ сайтида) ўқувчилари ва тингловчиларининг саволларига жавоб бера туриб сўзлаб берганди. Шу матнни [9]-даги аудио ёзувдан келтираман. Бу матн [10]-мақолада келтирилмаган.

Имкониятдан фойдаланиб Халқаро Би-би-си радиоси ўзбек бўлими журналистлари ҳар шанба куни таниқли шахслар билан савол-жавоб ўтказиб, тарих учун муҳим фактларни ёзиб жаҳондаги инсонлар эътиборига ҳавола қилаётгани ва ўз архивида сақлаётгани учун ўзимнинг миннатдорчилигимни билдираман.

“Кечқурун соат 9-10-ларда “Бирлик”да мажлисимиз бор эди, Ёзувчилар уюшмасида. Ўша ердан қайтиб келаётгандим. Беруний метросига келдимда, ўша ерда турсам, миршаблар турибди. “Тинчликми?” деб сўрасам бир миршабдан: “Студентлар кўтарилган, домулла. Биз студентлар биланмиз” деди. Ҳали у ерда нима бўлаётганидан хабари бўлмаган миршаб.

Кейин мен пиёда ўзим яшайдиган шу Талабалар шаҳарчасидаги уйга бордим. Уйга келаётганимда кўрдим. Мен кўрган нарса: ўша катта кўча – Чимбой кўчаси. Ўша кўчада 50 тами, 100 тами талаба. Уларнинг ёнида миршаблар. Қалқонлар билан тўсилган. Талабаларнинг кўплари тош отишаётганди. Миршаблардан битта-иккитасига тош текканини ўз кўзим билан кўрганман.

Кейин уйимизга бориб, қоғозларни қўйиб, иккита домулла билан қайтиб келдик.

Биз ўртада миршаблар билан музокара олиб боришга ҳаракат қилдик. Бир майорми, подполковникми бошлиғи бор экан. Талабалар билан бориб гаплашишга ҳаракат қилдик. Лекин ўртада ҳеч қанақа муроса қилиш имконияти, менимча, йўқотилганди. Шундан кейин биз қайтиб кетдик.

Кечаси уруш-тўполон. Кечаси 11-12-ларда жанжални уйимиз олдида бир қанча домуллалар кузатиб турдик. 20-30 та домулла. Жуда даҳшатли воқеалар бўлди.

Ҳаттоки ўша миршабларнинг жуда қаттиққўллик билан талабаларни калтаклаганлиги натижаси бўлса керак: битта-иккита студентлар келиб бензин сўрашди. Ҳеч ким бермаганида: “Уйларингизни ёқиб юборамиз” деб жаҳли чиқиб кетган студентлар ҳам бўлган. Улар студентларми, йўқми – танимаймиз, билмаймиз.

Ўша куни кейин соат 11,5-12-ларда бир талаба телефон қилди: “Абдуманноб ака, сиз инсон ҳуқуқлари билан фақат қоғозда шуғулланасизми, амалда шуғулланасизми?” деб сўради.

Шунда мен шу талаба билан бориб учрашдим. Талабалар шаҳарчасининг жуда кўп ётоқхоналарида юрдик. Унда Марат ака Зоҳидов келди, Ўзбекистон ҳалқ депутати эди ўша пайтда. Яна бир нечта фаолларимиз билан ётоқхоналарнинг бир нечтасида юриб, кўп гувоҳлардан ёзиб олдик: нима бўлган, ким калтакланган. Ўша ерда ҳалок бўлган студентнинг исмини ёзиб олдик. Яна битта студент бошидан яраланган экан.

Гувоҳларнинг маълумотларини йиғиб кечаси соат иккиларда мен Москвадаги бир нечта ахборот агентликларига қисқа хабар тарқатдим.

Соат олтиларда эрталаб бизнинг ёнимизда тўрт қаватли ётоқхона бор эди – Политехника институти ётоқхонаси. Ўша ерда ҳукуматнинг ўзи ҳалок бўлган бир талаба масаласи бўйича жаноза хизмати ташкил қилишди. Ўша ерга ҳамма келди. Жаноза эмас-у, қандайдир мотам тадбири ўтказилди. Ўша ерда қатнашдик.

Талабалар билан учрашишни гаплашгандик. Мен барибир эртаси куни норозилик намойиши бўлишидан хабарим йўқ эди. Стихияли равишда норозилик намойиши пайдо бўлди. Эрталаб соат 8-лардан бошлаб ўша Чимбой кўчасида талабаларнинг кўпи йиғила бошлади.

Кейин у ерда ўтириб ҳукуматга ўзимизнинг вакилларни юбордик. Талаблар шундан иборат эдики: ким заруриятсиз талабаларга ўт очишга буйруқ берди ва мана шу айбдорлар аниқлансин, (жавобганликка, А.Ш.) тортилсин, ва ҳукумат билан мустақил ташкилотлар, инсон ҳимоячилари иштирокида мустақил бир комиссия тузиб, айбдорлар аниқлансин, деган талаб билан биз чиқдик. Шунда Марат ака Зоҳидов – депутатимиз ўша ерда эди. Марат ака Зоҳидовни парламентга вакил сифатида юбордик.

Намойиш ҳаммаси бир жойда эмасди. Чимбой кўчасидаги бир қисм талабалар намойишини бир неча соат давомида қайсидир маънода мен бошқарган бўлсам. Кейин эшитсам университет олдида, Ленин ҳайкали олдида бир қисм талабалар у ерда норозилик қилиб ўтиришган экан. У ерда очлик эълон қилганлар ҳам бўлган.

Лекин соат икки-учларгача ҳукуматдан бирорта катта амалдор келгани йўқ.

Университетимизнинг ўша пайтдаги раҳбари (ректор Эркин Юсупов, А.Ш.) келдилар. Талабалар билан гаплашишга ҳаракат қилдилар. Лекин у пайтда талабалар билан гаплашиш жуда қийин бўлган вазият эди. Яъни ҳукумат томонида бўлиб туриб, “Тарқалинглар!” деган гапга ҳеч ким қулоқ солмайдиган вақт бошланганди. Ундан фойда бўлмади.

Соат иккилардан кейин, 2,5-ларда ҳукуматдан шаҳар ҳокими Адҳам ака Фозилбеков келди, Республика Бош прокурори Бўритош Мустафоев келди ва парламент депутати, “Эрк” демократик партияси раиси Муҳаммад Солиҳ келди.

Булар келишган пайти, менимча, талабалар билан гаплашиш ростданам кечиккан эди. Жуда қийин эди гаплашиш. Шу вақтда, биз ҳаммамиз ҳукумат вакиллари билан ўртада суҳбат бўлаётган пайтда, ҳаммамизга қараб тош отиш кучайди. Муҳаммад Солиҳга ҳам, менга ҳам, Бўритош Мустафоевга ҳам, шаҳар ҳокимига ҳам тош отиш бошланди.

Прокурорнинг: “Студент ўлгани масаласи бўйича жиноий иш қўзғотилди, айбдорлар топилади” деб айтган хабари ҳам яхши кутиб олинмади. Чунки “Ҳукумат бу нарсани барибир ёпади. Адолатли ўзгариш бўлмайди” деган маънода студентлар орасида, ҳар ҳолда бир қисми орасида, мана шундай фикр, менинг ўйлашимча, кучли эди.

Нима бўлгандаям 17 январ куни ҳам норозилик намойиши бўлди. Бу гал миршаблар ўқ отишни қўллашгани йўқ. Билишимизча, фақат калтаклаш билан шуғулланишган. Яна бир қанча талабалар, жуда кўплари калтакланди.

17 январ куни соат 3-ларда мен кетдим. Ҳеч қанақа бу ерда бирорта муроса қилишга имконият кўрмаганлигим учун фойдаси бўлмаган, тўполонга айланаётган намойишдан мен кетганман” [9]

Фожиа рўй берган ўша 1992 йил январ кунларидаги вазият ва ўзим гувоҳ бўлган воқеалар ҳақида бир оз маълумот берай. Мен 1989 йил ёзидан 1992 йил ёзигача Тошкент шаҳар, Ҳамза тумани, Ховост кўчаси, 41-уйда ижарада яшадим. Шу уйда курсдошимнинг укаси институтлардан бирида ўқирди ва шу уйдаги бошқа хонада ижарада яшарди. 1992 йил 17 январ (шанба) эрта тонгда 20 ёшлардаги курсдошим укаси фуфайка ва бош кийими кийган ҳолда уйга келди (у институтга армия хизматидан кейин кирганди). У Талабалар шаҳарчасида кечаси талабалар норозилиги ва милиция ходимлари билан тўқнашув бўлганлиги ҳақида озгина маълумот берди.

Мен нонушта қилдимда “Эрк” демократик партияси маркази – Тошкент шаҳри, Ҳамза кўчаси, 58-уйга келдим. Ушбу манзилдан 1992 йил охирларида ЭДП ҳайдаб чиқарилиб, Қорасув мавзесидаги учта хонаси бор хонадонга кўчиртирилгач, Ҳамза кўчаси номи ўзгартирилиб аввалига компартиянинг собиқ раҳбарларидан бирининг номи берилди. Шундан бирон йил ўтгач бу кўчага шоир Паҳлавон Махмуд номи берилди. ЭДП номини ўчириш мақсадида 58-уйни ёнидаги кўпқаватли бино билан қўшиб юбориб қайтадан таъмирланди. Бугунги кунда ушбу умумий бинода полициявий режим таянч устунларидан бири бўлган Ўзбекистон Бош прокуратураси жойлашган.

Марказда ЭДП раҳбарлари ва фаоллари билан суҳбатлашиб, 17 январга ўтар кечаси Талабалар шаҳарчасида рўй берган фожиа ҳақида айрим маълумотларни аниқлаштирдим.

Тошкент Трактор заводи ётоқҳоналарида ЭДПнинг 40 нафарга яқин аъзоси ва демократларга хайрихоҳ ёшлар фаолият олиб борарди. Мен уларга раҳбарлик қилардим. Ҳар бир ётоқхонада ташкилот бўлимлари бўлиб, ўз раҳбарлари бор эди. Мен бирорта провокатор ТТЗдаги ёшларни кўча намойишига олиб чиқиб, ўққа туттирмаслиги олдини олиш учун ТТЗга бордим. Айрим фаоллар билан учрашиб суҳбатлашдим, улардаги маълумотларни аниқлаштирдим ва ўзимдаги маълумотларни уларга айтдим.

Шу билан бирга бирорта умумий тадбир – пикет, намойиш, акция ўтказилмасин, дедим. Акс ҳолда кучишлатар органлар қурол ишлатиши мумкинлиги ҳақида огоҳлантирдим. Ўша кунлари бундай провокацион таклифлар билан қандайдир бир-иккита ёшлар ТТЗ ётоқхоналарига келганди. Улардан бири билан шахсан гаплашгандим ва тушунтиргандим.

Кейин ТТЗдан ЭДП марказига қайтиб келдим. ЭДП фаоллари ва раҳбарлари билан суҳбатлашдим. ЭДПнинг котибларидан бири бўлмиш Атаназар Арипов билан маслаҳатлашиб, мен ЭДП Тошкент шаҳар ташкилоти иккинчи котиби сифатида Талабалар шаҳарчасига боришим кераклигини айтдим. Атаназар ака бор оз ўйлаб турди-да, Талабалар шаҳарчасида тус-тўполон бўлаётгани, талабалар танимаслиги мумкинлигини айтиб, ЭДП раҳбарияти номидан ҳужжат тайёрлаб бермоқчи эканлигини айтди. Мен рози бўлдим.

Ҳужжат нусхаси матни компютерда терилиб, уни қалинроқ қоғозда чоп этишди. Бундай ҳужжат ўн дона тайёрланди. Ҳужжатнинг юз қисмида “ГУВОҲНОМА” деб номланиб, унинг ички қисмида бундай ёзилганди (маъноси): “ЭДП раҳбарияти Талабалар шаҳарчасидаги воқеаларни ўрганиш учун Аҳмаджонов Шуҳратни сафарбар қилмоқда. ЭДП котиби Арипов А. Имзо ва ЭДПнинг думалоқ муҳри”.
Гувоҳномани олиб, ЭДП Тошкент шаҳар ташкилоти ҳонасига кириб, Талабалар шаҳарчасига ким билан бирга боришимни аниқлаштириб турганимда Атаназар ака хонага кириб келди. У бундай деди: “Ҳозиргина Талабалар шаҳарчасидан қўнғироқ қилишди. Адҳам Фозилбеков, Бўритош Мустафоев ва Муҳаммад Солиҳ талабалар билан мулоқот қилишаётганида айрим ёшлар тош ота бошлашибди. Мулоқот тўхтатилибди. Миршаблар талабаларга қарши яна куч ишлата бошлашибди. Шу сабабли ҳозир борган билан бирорта ижобий натижага эришиб бўлмайди”. Биз, жумладан мен партиявий интизомга риоя қилиб, Атаназар ака айтган фикр асосида Талабалар шаҳарчасига боришдан воз кечдим. Атаназар Арипов имзо қўйиб берган ҳужжат эса ўша нотинч кунлардан менга эсдалик бўлиб қолган.

6. ПРОВОКАЦИОН ПЛАКАТ ВОҚЕАСИ

Талабалар 17 январ куни айрим норозиликларини плакатларга ёзиб, Талабалар шаҳарчасида пикетлар ўтказа бошлашган. Қайсидир талаба плакатга Ўзбекистон Прнзиденти Ислом Каримов суратини ёпиштириб, катта босма ҳарфлар билан унча яхши бўлмаган шиорни ёзиб пикет ўтказган. Уни фаол талабалардан бири оқ-қора фотосуратга олган. Шу плакатни ушлаб турган икки талаба фотосурати Москвада нашр этиладиган БХҲнинг “Мустақил ҳафталик” номли газетасида чоп этилди (мен бу газетани ўқигандим ва фотосуратни кўргандим). Шу фотосурат БХҲнинг рус тилидаги босма нашри бўлган “Независимый еженедельник”да ҳам чоп этилди [7].

Бу ҳақда Абдуманноб ака 2007 йилда Би-би-си радиосидаги суҳбат пайтида бундай деганди.

“Мана шу норозилик намойишимизда Каримовни расми бўлган бу плакат пайдо бўлди. Унда “Шундай ҳайвон бор, у ўз фарзандларини ейди,” – деб ёзилган эди. Мен “отишга буйруқни Каримов берганини билмаймиз,” – деб талабалардан бундай плакатни намойиш қилмасликни сўраганман» [10]

7. ЎИҲЖ ТАЪСИС ҚУРУЛТОЙИ

Фожиадан кейин 1992 йил январ кунлари Абдуманоб Пўлатовнинг фаол иштироки билан Талабалар шаҳарчасидаги воқеаларни ўрганиш бўйича мустақил комиссия тузилди. Бу комиссия таркибида университет ҳамда институтларда дарс бераётган ва демократик қарашларга эга бўлган домуллалар, жумладан Шуҳрат Исматуллаев ва Марат Зоҳидов ([11]) аъзо сифатида фаолият олиб боришди.

Абдуманоб ака талабаларни ҳимоя қилиш билан бир пайтда, ўз ҳамфикрлари билан биргаликда ЎИҲЖ таъсис қурултойини тайёрлаш ва ўтказиш бўйича тадбирлар олиб борди. 1991 йил 10 декабр куни 40 кишилик мажлисда тузилган Ташаббус гуруҳи Абдуманоб Пўлатов раҳбарлигида ЎИҲЖ Низом лойиҳаси устидаги ишни давом эттириб, 1992 йил 2 февралида ЎИҲЖнинг Таъсис қурултойини чақирди. Қурултойда ЎИҲЖ расман таъсис этилди ва Ҳайъат аъзолари сайланди.

ЎИҲЖ Ҳайъатининг 1992 йил 9 феврал кунги биринчи мажлисида Абдуманноб ака раис, Толиб Ёқубов ва Михаил Ардзинов раис ўринбосарлари, раҳматли Мадамин Нарзиқулов (1939-1998.02.01) раис ёрдамчиси этиб сайланди. [5]

Ўзбекистон кучишлатар органлари раҳбарлари ЎИҲЖни Адлия вазирлигида рўйхатга олдирмаслик учун шошилинч тарзда 1992 йил 10 феврал куни Тошкентда қўлбола инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ташкилотини тузди ва ўша йил 26 феврал куни тездан расман рўйхатдан ўтказди. Бу чала туғилган ташкилот икки-уч йил ўтгач ўз-ўзидан йўқ бўлиб кетди. Мен бу ҳақда 1998-1999 йилларда ёзган ўзимнинг “Турон йигитига” номли китобимда манбалар асосида таҳлил қилгандим, бу китобимнинг машинкада чоп этиб тайёрлаган вариантимни 2005 йил ёзида кўпгина китоб ва папкаларимга қўшиб ўғирлаб кетиш уюштирилганди.

1992 йил феврал кунлари ва кейинги йилларда жами олти марта ЎИҲЖ ҳужжатлари қонуний расмийлаштирилиб Ўзбекистон Адлия вазирлигига топширилди. Лекин кучишлатар органлар раҳбарлари топшириғи билан ҳар сафар турли баҳоналар билан ЎИҲЖ расман рўйхатга олинмади.

Шундай бўлсада ЎИҲЖ Абдуманноб Пўлатов раҳбарлигида кўп йиллар давомида фаолият олиб борди, Ўзбекистон фуқаролари ва халқаро ташкилотлар обрў-эътиборини қозонди. ЎИҲЖ бугунги кунда – 2010 йил декабрида бир оз кучсиз даражада бўлсада ўз фаолиятини давом эттирмоқда.

Мендаги маълумотларга кўра, 1991 йил 10 декабрда ЎИҲЖ Ташаббус гуруҳи йиғилиш тарихи, яъни кимлар ва қандай ташаббус кўрсатганди, неча киши ва айнан кимлар йиғилди, йиғилиш давомида кимлар ва қандай таклифлар киритди ва шунга ўхшаш саволларга ҳозирча жавоб мақола ёзилган эмас. Ташаббус гуруҳи тузилиб, Низом лойиҳаси пишитилиб, қурултой тайёр қилингач қурултойга келиб давра президиумида ўтирадиган ва қатнашчи бўладиганлар ўз-ўзидан кўпайиб қолади.

Ҳозир Парижда яшаётган ва 2011 йил 15 майда 70 ёшни қаршилайдиган Толиб Ёқубов 1991 йил 10 декабрда ЎИҲЖ Ташаббус гуруҳи йиғилишига тайёргарлик ва ўтказилиши ҳақида аниқ фактларни келтириб мақола ёзса яхши бўларди. Бундай мақола Абдуманноб Пўлатовнинг ҳам, унинг сафдошлари хотираси учун ҳам керак. Қолаверса, бу ҳам Ватанимиз тарихининг муҳим зарварақларидан биридир.

8. АБДУМАННОБ АКА ВА САФДОШЛАРИГА ҚАРШИ ЖИНОИЙ ИШ ОЧИЛИШИ

Ўзбекистон кучишлатар органлари олдиндан режалаштирганидек ҳужумга ўтди: 1992 йил март ойида Талабалар шаҳарчасидаги плакат ва унинг фотосурати “Мустақил ҳафталик” ҳамда “Независимый еженедельник”да чоп этилганини баҳона қилиб, Абдуманноб Пўлатов, журналистлар Анвар Усмонов ва Альберт Мусин, москвалик БХҲ фаоли Ҳамид Расуловга қарши “Президент шаъни ва қадр-қимматини таҳқирлаганлик”, шунингдек “конституцион тузумга тажовуз қилиш” айблари билан жиноий иш очишди [7].

Прокуратура органлари Абдуманноб акани қайта-қайта чақириб сўроқ қила бошлагач, бу туҳматдан қутулиш ва докторантурадаги ўқишини давом эттириш учун Москвага кетди.

1993 йил баҳорида Альберт Мусин Москвага (Россияга), Анвар Усмонов эса Мюнхен шаҳрига (Германияга) кетишга мажбур бўлди. Анвар ака хорижга кетгач, унинг Тошкентдаги уйини кечаси “номаълум кимсалар” ёқиб юборишди.

9. АБДУМАННОБ АКАНИ БИШКЕКДАН ЎҒИРЛАБ ОЛИБ КЕЛИНИШИ ВА СОХТА СУД

Марказий Осиёдаги беш жумҳурият 1991 йил 31 августидан декабригача ўз Мустақиллигини эълон қилди. Абдуманноб Пўлатов Москвада муҳожиратда яшаб, 1992 йил декабри бошида Қирғизистон пойтахти Бишкек шаҳрида Марказий Осиёда инсон ҳуқуқлари бўйича йирик халқаро анжуманнинг асосий ташаббускори ва ташкилотчиси бўлди. Бу шундай халқаро анжуманлардан дастлабкиси эди.

Бу ҳақда раҳматли Абдуманноб ака 1998 йил 5 январ куни бундай ёзганди.

“Марказий Осиё Инсон Хукуклари Информацион Марказини тузиш ғоясини биз Мадамин ака (Мадамин Нарзиқулов, А.Ш.) иккаламиз Марказий Осиё жумҳуриятларидаги демократик ташкилотларнинг фаоллари ва лидерлари билан 1991-92 йиллари Қозоғистон, Қирғизистон ва Тожикистонга борганимизда муҳокама қилгандик.

Бу ғоя Марказий Осиёда Инсон Ҳуқуқлари халқаро конференциясини тайёрлаш ва уни 1992 йил декабрь ойида Бишкек шаҳрида ўтказиш вақтида ҳаётга жорий қилина бошлади. Конференцияни Америкадаги ҳуқуқни ҳимоя қилиш ташкилоти (Union of Counsil) Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти ва Қирғизистон Ҳуқуқни Ҳимоя Қилиш Ҳаракати билан биргаликда ташкил қилганди. Мен унинг Ташкилий комитетининг директори эдим ва ўша пайтдаёқ ўз юртимдан қочиб Москва ва Бишкекда яшашга мажбур бўлиб юргандим.

Конференция тамом бўлар бўлмас мен Ўзбекистон режимининг одамлари тарафидан ўғирлаб кетилганим учун бу Конференция ҳам шу воқеа орқали одамларнинг эсида қолди, десам бўлаверади” [5]

Шу анжуман муваффақиятли тугаш арафасида, 1992 йил 8 декабр куни Бишкек шаҳри кўчасида кўпчилик кўз ўнгида Тошкент шаҳар Ички ишлар Бош бошқармаси (ИИББ) ходимлари Абдуманноб Пўлатовни ушлаб, мажбуран машинага тиқиб ўғринча Тошкентга олиб келишди ва қамашди.
Унга қарши 1992 йил мартида очилган сохта суд айблови, яъни ЎзР Жиноят кодекси 191-4 моддасига асосан “Президент шаъни ва қадр-қимматини таҳқирлаганлик” айби қўйилди. Унга юқорида келтирилган плакатдаги «Бир ҳайвон бор, ўз болаларини ўзи ейди» ёзувини ёзганлик айбини қўймоқчи бўлди. Бунинг учун ундан бир неча марта қўлёзма матн, жумладан босма ҳарфлар билан матн ёздиришди. Чунки плакатдаги ёзув босма ҳарфлар билан ёзилганди. Лекин бу сохта айбни режим экспертлари исботлай олишмади.

1992 йил 10 декабр куни Amnesty International номли халқаро инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ташкилоти Абдуманноб Пўлатовнинг ўғирланишига доир баёнот ёйинлади. 1992 йил 17 декабр куни эса бу баёнотни Ўзбекистон Президенти Ислом Каримов ва бошқа раҳбарлар номига йўллади. Шу хат матнини олдин инглиз тилида, кейин ўзбек тилида келтираман (ўзбек тилига мен ўгирдим).

“17 December 1992

Further information on UA 390/92 (EUR 62/04/92, 10 December 1992) – legal concern (please note change of concern)

UZBEKISTAN: Abdumannob PULATOV, human rights activist
(in Cyrillic Абдуманноб ПУЛАТОВ)

Amnesty International has learned that Abdumannob Pulatov is reportedly being held in an investigation-isolation prison in Tashkent, the capital of Uzbekistan. He has been charged with “infringement upon the honor and dignity of the President” (Article 191-4 part 2 of the Uzbekistan Criminal Code). Abdumannob Pulatov, a leading human rights activist from Uzbekistan was abducted in Bishkek, Kyrgyzstan, on 8 December 1992 reportedly by officers of the Uzbekistan National Security Service and there was grave concern for his safety.

The charge apparently relates to Abdumannob Pulatov’s involvement with the newspaper Mustakil Khaftalik, which is produced in Moscow by the Uzbek opposition Birlik movement of which he is a member. According to reports, the charge specifically concerns the publication early in 1992 of a photograph in Mustakil Khaftalik. This showed student demonstrators in Tashkent carrying a banner on which was painted a caricature of Uzbekistan’s President Islam Karimov.

Amnesty International believes that article 191-4 of the Uzbekistan Criminal Code places unwarranted restrictions on the right to freedom of expression, and may be invoked to punish people for their peaceful political opposition to the authorities. Amnesty International believes that the arrest of Abdumannob Pulatov on this charge is a violation of his right to freedom of expression. Amnesty International considers Abdumannob Pulatov a prisoner of conscience and is calling for his immediate and unconditional release” [12]

«1992 йил 17 декабр

UA 390/92 (ЕВРО 62/04/92, 1992 йил 10 декабр) – ҳуқуқий ташвишланиш ҳақида қўшимча маълумот (марҳамат, ташвишланишдаги ўзгаришга эътибор беринг).

ЎЗБЕКИСТОН: Абдуманноб Пўлатов, инсон ҳуқуқлари учун фаол курашчи (кирил алифбосида Абдуманноб Пўлатов).

Amnesty International аниқладики, хабарларга кўра Абдуманноб Пўлатов Тошкентда, Ўзбекистон пойтахтида, қамоқхонанинг тергов-изоляция бўлимида тутқинланиб турилибди. У “Президент шаъни ва қадр-қимматини таҳқирлаганлик” (Ўзбекистон Жиноят кодексининг 191-4 моддаси 2-қисми) да айбланган. Абдуманноб Пўлатов, Ўзбекистонда инсон ҳуқуқлари учун етук фаол курашчиси, 1992 йил 8 декабр куни Бишкекда, Қирғизистон, хабарларга кўра Ўзбекистон Миллий хавфсизлик амалдорлари томонидан ўғирлаб кетилган ва унинг хавфсизлигига доир чуқур ташвишланишлар бор.

Айблов Абдуманноб Пўлатовнинг “Мустақил Ҳафталик” газетасига дахлдорлиги билан боғлиқ: бу газета ўзбек мухолифати бўлмиш Бирлик ҳаракати томонидан Мосвада чоп этилган, у шу Ҳаракат қатнашчисидир. Маърузага кўра, “Мустақил Ҳафталик” газетасида 1992 йил бошида чоп этилган фотосурат билан боғлиқдир. Тошкентда намойиш ўтказаётган талабалар кўтариб турган плакатда Ўзбекистон Президенти Ислом Каримов карикатураси тасвирланган.

Amnesty International фикрича, Ўзбекистон Жиноят кодексининг 191-4 моддаси фикр эркинлигига кафолатланмаган чегаралаш қўяди, ва хокимиятга нисбатан тинч сиёсий мухолифатда бўлган инсонларни жазолашда қўлланилиши мумкин. Amnesty International фикрича, Абдуманноб Пўлатовни ушбу айблов билан ҳибсга олиниши – унинг фикр эркинлиги ҳуқуқининг бузилишидир. Amnesty International Абдуманноб Пўлатовни виждон тутқини деб ҳисоблайди ва уни дарҳол ҳамда шартсиз озод этилишига чақиради” [12]

Ўша кунлари Ўзбекистон Олий судида Абдуманноб ака устидан суд бўлаётганида адвокатлар, хориж элчихоналари вакиллари, кўпгина демократлар ва инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилувчилар, жумладан мен ҳам судга бориб имконият доирасида уни қўллаб-қувватлашга ҳаракат қилгандик.

1993 йил январида Ўзбекистон Олий суди уни “Ўзбекистон президенти шаъни ва обрўсини таҳқирлаганлик”да айбдор деб топди ва уч йилга озодликдан маҳрум қилиш ҳақида суд ҳукмини чиқарди.

Ўзбекистон Мустақиллигининг бир йиллиги муносабати билан амнистия ҳақида Президент И.Каримов фармони 1992 йил августида эълон қилинганди. Мана шу амнистия асосида уни 1993 йил январида суд залидан озод қилишди.

1993 йил март ойида уни Вашингтон (АҚШ)га таклиф қилишди ва Ўзбекистондаги аҳволга доир учрашувлар, муҳокамаларда қатнашди. Учрашувдан кейин унга АҚШда қолиб, ўз мутахассислиги – математика соҳасида ишлашга таклиф қилишди.

Агар Абдуманноб ака Тошкентга қайтиб, инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш соҳасидаги фаолиятини давом эттирса, режим малайлари унга қарши яна бирорта сохта айб қўйиб қамашлари аниқ эди. У кўп ва хўп ўйлаб, айрим кишилар билан маслаҳатлашиб ([3]-га қаранг), бу таклифни қабул қилди ва АҚШнинг Виржиния штатидаги Спрингфилд шаҳарчасида сиёсий муҳожир бўлиб яшай бошлади.

10. 1993-1996 ЙИЛЛАРДАГИ ФАОЛИЯТИ

Мен 1991 йил августидан 1993 йил октябригача “Эрк” демократик партиясида, 1993 йил ноябридан 1996 йил ёзигача Ўзбекистон Республикачилар партияси (ЎзРП)ни тузиш, 1994 йил 12 ноябрида ЎзРП таъсис қурултойини ўтказиш, Адлия вазирлигида рўйхатдан ўтказиш талаб қилинадиган 3000 фуқарони ЎзРПга қабул қилишга ҳаракат (бир мингга яқин фуқаро аъзо бўлганди) ва бошқа муҳим фаолият билан банд бўлдим. Шу сабабли бевосита Абдуманноб ака билан фаолиятимиз 1993-1996 йилларда кесишган эмас. Лекин билвосита кесишган.

Мен ЎзРПни тузиш учун маблағни ва тирикчилигимга керакли пулни Россиядаги бир неча шаҳарга мева-чева, полиз маҳсулотлари олиб бориб тижорат қилиш билан топардим. Ўзбекистон ва Россия махсус хизмат органлари келишган ҳолда 1995 йил ёзида Самара шаҳар Железнодорожний туман ички ишлар бошқармасида участка инспектори қўли билан мендан ноқонуний равишда Россиядаги энг кам иш ҳақининг ўн баравари миқдорида жаримани мажбуран тортиб олди.

Ўзбекистонлик меҳнат муҳожирлари, жумладан мени Россияда ноқонуний талаш, рэкет, рус амалдорларнинг пораҳўрлиги борасида шикоят хатимни Россия Президенти Борис Ельцин ва Россия Давлат Думаси раҳбарларига ёзиб топшириш учун 1995 йил ёзида Москвага бордим. У ерда ўн кун яшаб, етти бетлик хатни беш нусхада тайёрладим ва Россия раҳбарларига тарқатдим. Битта нусхасини Ўзбекистон элчихонасига ҳам бергандим, лекин у ердан жавоб келмади. Ушбу хатни ёзув машинкасида чоп этиш учун ёзув машинкасини топишга Алибой ака Йўляхшиев ҳам ёрдам берганди.

Алал оқибат 1995 йил октябрида ўша жарима пулимни Самара прокуратурасининг қарори билан қайтариб беришга мажбур бўлишди. Москвага қилган сафарим сабаблари, хатим мазмуни, Москвадаги учрашувлар – бу алоҳида катта мақола мавзусидир.

Мана шу ўн кун давомида мен Москвадаги деярли барча ўзбек мухолифати вакиллари – раҳматли Мадамин Нарзиқулов, домулла Алибой Йўляхшиев, журналист Альберт Мусин, инсон ҳуқуқлари фаоли Баҳром Ҳамроев, шоир Ёдгор Обид (у Москвада “Озодлик” радиоси ўзбек хизматининг мухбири бўлиб ишларди) билан учрашиб, у ёки бу даражада суҳбатлашдик ва баҳслашдик.

Мен Москванинг Волгоград проспектидаги кўп қаватли бинода Инсон ҳуқуқлари бўйича Марказий Осиё ахборот марказида ишлаётган ватандошлар М.Нарзиқулов, А.Мусин, у ерга иш билан борган Б.Ҳамроев билан гаплашдим. Суҳбатимиз охирида улар менга Ўзбекистонга олиб кетишим учун икки нусхада Инсон ҳуқуқлари бўйича Марказий Осиё ахборот маркази нашр эттирган иккита бюллитень беришди.

Кўпчиликка маълумки, муҳожирларга иш топиб бериш ва молиявий таъминот қийин масалалардан биридир. Абдуманноб Пўлатов Вашингтонда яшай туриб Инсон ҳуқуқлари бўйича Марказий Осиё ахборот марказини ташкил этиши ва унга раҳбарлик қилиши орқали Москвадаги ўзбек муҳожирларига инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш йўналишида ўз фаолиятини давом эттириш учун имконият яратиб берган эди. Қолаверса, иш жойи ҳам, ойлик ҳам топиб берган эди. Ҳар ҳолда катта хона учун ижара ҳақини тўлаш ва ойлик иш ҳақи учун анчагина маблағ талаб этиларди. Пул ва ойлик масалалари мухолифат учун оғриқли масала бўлганлиги сабабли бу ҳақда уларга савол бермадим.

Марказий Осиё Инсон Хукуклари Информацион Марказини тузиш тарихи ва фаолияти ҳақида раҳматли Абдуманноб Пўлатов 1998 йил 5 январ куни бундай ёзганди.

“Марказий Осиё Инсон Хукуклари Информацион Марказини тузиш ғоясини биз Мадамин ака (Мадамин Нарзиқулов, А.Ш.) иккаламиз Марказий Осиё жумҳуриятларидаги демократик ташкилотларнинг фаоллари ва лидерлари билан 1991-92 йиллари Қозоғистон, Қирғизистон ва Тожикистонга борганимизда муҳокама қилгандик.

Бу ғоя Марказий Осиёда Инсон Ҳуқуқлари халқаро конференциясини тайёрлаш ва уни 1992 йил декабрь ойида Бишкек шаҳрида ўтказиш вақтида ҳаётга жорий қилина бошлади. Конференцияни Америкадаги ҳуқуқни ҳимоя қилиш ташкилоти (Union of Counsil) Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти ва Қирғизистон Ҳуқуқни Ҳимоя Қилиш Ҳаракати билан биргаликда ташкил қилганди. Мен унинг Ташкилий комитетининг директори эдим ва ўша пайтдаёқ ўз юртимдан қочиб Москва ва Бишкекда яшашга мажбур бўлиб юргандим.

Конференция тамом бўлар бўлмас мен Ўзбекистон режимининг одамлари тарафидан ўғирлаб кетилганим учун бу Конференция ҳам шу воқеа орқали одамларнинг эсида қолди, десам бўлаверади.

Аслида эса, бу конференция регионимизда инсон ҳуқуқларига оид муаммоларни анъанавий муҳокама қилиш билан чекланиб қолмасдан, регионал ҳамкорликнинг ташкилий асосларини яратганди. Ўша пайтдаги планимизга кўра тузилаётган Информацион Марказнинг бош штаби регионда энг ҳур шаҳар ҳисобланган Бишкекда жойлашиши керак эди. Аммо менинг ўғирлаб кетилишим бу план бизнинг софдиллигимизга асосланганини очиқча кўрсатиб берди. Мен икки ой қамоқда ётиб “Ўзбекистон президентини ҳақоратлаган хавфли одам” сифатида уч йилга ҳукм қилинсам-да, амнистия туфайли Олий суд залиданоқ озод қилиндим ва аввал Москвага, бир ойдан кейин АҚШга келдим. Шундай қилиб мўлжалланаётган Информацион Марказимизнинг битта офиси Вашингтонда очилди, иккинчисини эса Москвада ташкил қилдик” [5]

“1993 йилнинг кузида Мадамин аканинг ҳаёти Тошкентда жиддий хавф остида колди. Шу сабабли у Москвага келди ва Марказий Осиё Инсон Ҳуқуқлари Информацион Марказининг Москвадаги бюросига раҳбарлик қила бошлади» [5]

“1993 йилнинг ёзида Марказий Осиё Инсон Ҳуқуқлари Информацион Марказимиз Москвада жойлашган Марказий Осиёда Инсон Ҳуқуқларини Ҳимоя қилишга Кўмаклашувчи Жамият билан биргаликда Информацион Бюллетень нашр этишга бошлади.

Бу ўзи оғир бўлган иш жуда қийин шароитда бошланди. Чунки муҳожирликдаги сафдошларимизнинг Россияда маълум бир статуслари йўқ эди. Бунинг устига, минг афсуски, асосий қисмини “Бирлик”чилар ташкил қилган Ўзбекистонлик сиёсий муҳожирлар ичида бир-бирларини тушунмаслик, баъзида ишонмаслик, бир-бирларини айблаш воқеалари йўқ эмасди.

Охирги икки йил ичида бу ички “жанг”ларга Ўзбекистонда қолган ҳуқуқ ҳимоячилари ҳам қўшила бошладилар. Бу воқеалар унга аралашган фаолларнинг нервларини бузганидан ташқари ишимизга ҳам салбий таъсир кўрсатарди. Ва, минг афсуски, бу таъсир баъзида ҳокимиятдагиларнинг таъсиридан кам бўлмасди.

Аммо бутун бор бўлган муаммолар ва қийинчиликларга қарамасдан тўрт ярим йилдан бери Инсон Ҳуқуқлари Информацион Бюллетенимиз тўхтамасдан чиқиб турди ва чиқишни давом эттирмоқда” [5]

Эътибор беринг: раҳматли Абдуманноб ака Марказий Осиёдаги мустақил давлатлардаги фуқароларни ҳимоя қилиш бўйича фаолият олиб борди. Бундай савобли иш, фаолият кейинчалик Марказий Осиёдаги туркий тилли халқларимизни бирлаштириш йўлидаги муҳим амалий ишдир. Шу сабабли Абдуманноб Пўлатов раҳбарлигида Инсон ҳуқуқлари бўйича Марказий Осиё ахборот маркази томонидан нашр этилган барча рисолалардаги мақолалар ва шу Марказ аъзолари ўша вақтда бажарган амалий ишлари ҳақидаги хотиралар ЎИҲЖ сайти архивига чоп этиб жойлаштирилса яхши иш бўларди.

ДАВОМИ БОР

Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

АБДУМАННОБ МУХОЛИФАТНИНГ ЯХШИ ЛИДЕРИ ЭДИ (давоми 1)

11. ЎИҲЖ НИНГ 1996 ЙИЛ СЕНТЯБРИДАГИ 2-ҚУРУЛТОЙИ

Ўзбекистон Президенти Ислом Каримов 1996 йил июн ойида расмий ташриф билан Вашингтонга борганди. И.Каримов шу ташриф доирасида АҚШда яшаётган ўзбек мухолифати вакилларидан фақат Абдуманноб Пўлатов билан учрашиб суҳбатлашди. Суҳбат давомида уни Ўзбекистонга қайтиб фаолият олиб боришга даъват қилди.

Абдуманноб ака ўзбек халқи ва Ватан манфаати йўлида бу даъватни рад этмай, ўз позицияларида содиқ қолган ҳолда фаолиятни Ўзбекистонда давом эттиришга ҳаракат қилди. Шу мақсадда 1996-1998 йилларда уч марта Тошкентга келди. У 1996 йил сентябрида Тошкентга келганида ЎИҲЖнинг иккинчи қурултойига тайёргарлик олиб борди ва ўтказди.

ЎИҲЖнинг 2-қурултойига доир батафсилроқ маълумотни олиш ва ушбу параграфда келтириш учун мен 2010 йил 3 декабр куни ҳозир Парижда яшаётган Толиб Ёқубовга қуйидаги хатимни жўнатдим.
“Бевақт вафот этган сафдошимиз Абдуманноб ака Пўлатов ҳақида 15 параграфдан иборат катта мақола ёзаётгандим.

Мақоламнинг 11-параграфи “ЎИҲЖ нинг 1997 йил сентябридаги қурултойи” деб номланган. Унда мен ҳам меҳмон сифатида қатнашгандим. Қурултой давомида катта иш дафтаримга ёзгандим. У дафтар Тошкентда қолган. Шу сабабли битта саволни аниқлаштиришга ёрдам берсангиз.

Савол: шу қурултойда ташкилий масалалар қандай ҳал бўлганди, яъни кимлар ЎИҲЖ раҳбариятга сайланганди? Менинг хотирамда қолгани: сиз ЎИҲЖ нинг раҳбарларидан бири этиб сайлангандингиз.

Ўша қурултой ва кейинги воқеалар ҳақида ўзингиз маъқул кўрган даражада, яъни озми-кўпми ёзиб юборсангиз миннатдор бўлардим.

Олдиндан миннатдорчилик билдириб Шуҳрат”

Толиб акадан 5 декабр куни қуйидаги жавоб хатни олдим.

“Аллоҳга шукр, омон-эсон юрибман. Қаричилик. Менинг архивим ҳам Ўзбекистонда қолиб кетган. ЎИҲЖ архивининг бир қисми раҳматли Абдуманнобда, бир қисми Ардзиновда қолиб кетган.

ЎИҲЖнинг 2-Қурултойи 1997 йилда эмас, 1996 йил 6-7 сентябрь кунлари ўтган. 21 август куни Абдуманноб АҚШдан учиб келган, аэропортда 50 тача одам кутиб олганмиз. Акаси Абдумажиднинг уйида ҳамма тўпланган.

Қурултойни ташкил қилиш учун уч киши: Абдуманноб, мен ва Ардзинов юрганмиз.
Ташкилотнинг раҳбарият структураси ўзгартирилган, Бош котиб лавозими киритилган. Бу лавозимга мен сайланганман. Раис ўринбосарлари бўлмаган. Қолганлар, хусусан Ардзинов ҳам, Бошқарув аъзоси қилиб сайланган. Масалан, Ёдгор Обид (сиртдан), Тоир Фаридович Таиров (сиртдан), Полина Браунерг, Ҳайитбой Абдуллаев ва бошқалар.

Бош котибликка сайланмагач Ардзинов катта жанжал кўтарган ва 1-2 ойдан кейин ўзи, Ё.Обид, Т.Таиров, Ҳ.Абдуллаев каби 4-5 одамни ЎИҲЖ раҳбариятидан чиқишини правоцировать этган.

Билганларим шулар.

Саломат бўлинг.
Толиб акаман»

Мухолиф қарашларга эга бўлган фуқароларни йиғиб қурултой ўтказиш, айниқса режим кучишлатар органларининг у ёки бу кўринишдаги қаршилиги ва тазйиқлари остида оммавий тадбирни амалга ошириш қанчалар қийин эканлигини қурултой ўтказган кишилар яхши билишади. Шу сабабли ЎИҲЖнинг Тошкентдаги раҳбарият аъзолари ва фаоллари қурултойни ўтказиш масаласида имконият доирасида ёрдам беришди.

1996 йил сентябр кунлари “Озодлик” радиоси эшиттиришлари орқали Абдуманноб Пўлатов Тошкентга келгани ва қурултойга тайёргарлик олиб борилаётганини эшитдим. Сўраб-суриштириб Абдуманнобнинг акаси Абдумажиднинг уйига – Талабалар шаҳарчаси яқинида, Беруний кўчасидан бошқа бир кичикроқ кўчага бурилиш жойида жойлашган шахсий уйга бордим. Абдуманноб ака билан салом-аликдан кейин келишим сабабини айтдим. У хурсанд бўлди ва ҳовлидаги стол ёнига қўйилган креслода ўтириб туришимни илтимос қилиб уйга кириб кетди.

Бир оз вақт ўтгач у компьютерда чоп этилган бир даста таклифномалар билан чиқиб келди. Уни менга бера туриб: “Бу Ўзбекистон радиоси ва марказий газеталар мухаррирлари номига ёзилган ЎИҲЖ қурултойига таклифномалар. Шуларни эгаларига олиб бориб, қурултойга таклиф қилсангиз” деди. Гаплашиб турганимизда бир хориж журналисти ҳовлига кириб келди. Абдуманноб ака у билан инглиз тилида саломлашиб, ҳол-аҳвол сўраб суҳбатлаша бошлади.

Мен таклифномаларни олиб, бугуноқ олиб бориб беришимни айтиб хайрлашиб чиқиб кетдим. Мен ваъда қилганимдек шу куннинг ўзидаёқ таклифномаларни ўз эгаларига топширдим: радио раҳбариятига Хоразм кўчасига бориб, ичкарига рухсат билан кириб, раис ўринбосарларидан бирига топширдим. Худди шундай Тошкентдаги Матбуотчилар кўчасида жойлашган марказий газеталар муҳарририятларига кириб, ҳар бирига топшириб, қурултойга таклиф қилдим.

ЎИҲЖ 2-қурултойи 1996 йил 6-7 сентябр кунлари Тошкентнинг Абай кўчасидаги Республика Билимлар уйи катта залида очилди. Мен меҳмон сифатида, Абдуманнобнинг акаси Абдумажид билан ёнма-ён ўтириб қурултой ишида қатнашдим. Вилоятлардан келган ЎИҲЖ фаоллари, шунингдек элчихоналар, халқаро ташкилотлар вакиллари ҳамда мен каби меҳмонлар билан катта залнинг ярми тўлди.

Қурултойнинг расмий қисми – очилиши, президиум аъзоларини сайлаш, кун тартибини белгилаш каби талаблар бажарилгач, ЎИҲЖнинг 1992-1996 йиллардаги фаолияти ҳақида маъруза учун сўз Абдуманноб Пўлатовга берилди. Абдуманноб ака маърузани бошлаб, маъруза ярмига боргач, Ватан ва муҳожират ҳақида сўзлаётиб кўзидан соғинч ёшлари оқа бошлади. У рўмолчаси билан кўз ёшларини артиб, ўз маърузасини давом эттирди.

Сўнгра маъруза бўйича муҳокамалар бўлди ва Абдуманноб ака раҳбарлигидаги ЎИҲЖнинг 1992-1996 йиллардаги фаолияти қониқарли деб баҳоланди.

ЎИҲЖ Устави муҳокама қилинаётганида Абдуманноб ака таклифи билан ЎИҲЖ ўринбосарлари ҳақидаги модда ўрнига ЎИҲЖ Бош котиби лавозими киритилди.

ЎИҲЖ раислигига Абдуманноб Пўлатов қайта сайланди. ЎИҲЖ Бош котиби лавозимига муқобил номзодлар орасида энг кўп овозни шу пайтгача ЎИҲЖ раис ўринбосари бўлиб ишлаб келган, 1993-1996 йилларда Жиззахга бориб яшашга мажбур бўлган Толиб Ёқубов сайланди.

Мен одатимга кўра қурултой ишини ўзимнинг катта иш дафтаримга ёзиб олдим. Лекин 2005 йил 13-14 майдаги Андижон қирғинидан кейин кучишлатар органлар 2005 йил июн ойидан ноябригача ижарада яшаб турган квартирамдан ҳайдаб чиқариб, “номаълум кимсалар” томонидан 600 тага яқин китобим, иш дафтарларим (улар 14 та банан қутисига солинганди), шунингдек машинкада чоп этилган “Турон йигитига” номли китобим солинган ва турли мақолалар, ёзувларим сақланадиган 22 та папкамни (улар 2 та банан қутисига солинганди) ўғирлаб кетишни уюштиришди. Ўғирланган нарсаларим орасида ушбу қурултой ёзилган иш дафтарим ҳам бор эди. Шу сабабли мақолани хотирамда қолган маълумотлар асосида ёзмоқдаман.

ЎИҲЖ Бош котиби лавозимига сайланишга умидгор бўлган раис ўринбосарларидан яна бири – Михаил Ардзинов (миллати осетин) ЎИҲЖнинг 2-қурултойидан кейин 3-4 нафар тарафдорлари билан ЎИҲЖдан ажралиб чиқиб, Ўзбекистон инсон ҳуқуқлари мустақил ташкилоти (Независимая организация по правам человека Узбекистана – НОПЧУ)ни тузди. У турли хил бўлар-бўлмас гапларни сайтларда ёзиб, почта орқали фаоллар уйига ифлос хатлар юбориб Ўзбекистон инсон ҳуқуқлари ҳимоячилари обрўйини туширишга ҳаракат қилди. У ўзини Ўзбекистондаги деярли ягона, доно инсон ҳуқуқлари ҳимоячиси, деб ҳисобларди. Табиийки, жуда кўпчилик М.Ардзиновдан узоқлашишга ҳаракат қилди.

М.Ардзинов ЎИҲЖнинг 2-қурултойидан кейин негадир мен билан 1996-2001 йиллар давомида кўчада кўрсада ҳатто саломлашмасди (1996 йилгача мен билан салом-алик қилиб юрарди). У Тошкент шаҳар, Чилонзор Д-20А мавзеси, 1-уй, 70-хонадонда яшарди. Мен ҳам Чилонзор мавзеларидан бирида яшаганим учун Чилонзор метросига кираётганда ёки чиқаётганда бир-биримизни кўрардик.

2001 йилда Чилонзор метро бекатидан чиқиб, автобус бекати томон бораётсам қаршимдан М.Ардзинов мени кўриб ёнимга келди ва саломлашиб, ўзи ёзган бир-иккита мақола ҳамда туҳмат гаплар битилган қоғозларни берди.

М.Ардзинов кейинги йилларда Санкт-Петербургга (Россияга) қариндоши олдига кўчиб кетгани ҳақида маълумотлар бор.

Абдуманноб Пўлатовнинг яна бир сафдоши – Марат Зоҳидов, 1996 йил апрелида Ўзбекистон кучишлатар органлар билан келишувга бориб, Шахс ҳуқуқларини ҳимоя қилиш қўмитасини (Комитет защиты прав личности Узбекистана) тузди ва Ўзбекистон Адлия вазирлигида 1996 йил 14 июн куни расман рўйхатдан ўтказди.

Марат Зоҳидов раҳбарлигидаги ташкилот идораси Тошкент вилояти, Янгийўл шаҳри, Ш.Рашидов кўчаси, 1-уйда, яъни Янгийўл шаҳар прокуратураси биноси 2-қаватидаги хоналардан бирида жойлашган. У ва унинг ташкилоти Ўзбекистонда 12 йилдан бери “фаолият” олиб бормоқда. Лекин “унинг мушугини “пишт” дейдиган одам йўқ”.

Абдуманноб ака Михаил Ардзинов, Марат Зоҳидов каби одамлар даврасида ҳам фаолият олиб борганди.

12. 1996-2010 ЙИЛЛАРДАГИ ФАОЛИЯТИ

Абдуманноб Пўлатов 1996-1998 йилларда жами уч марта Ўзбекистонга келди. Табиийки, Ўзбекистон кучишлатар органлари, айниқса махсус хизмат органлари унга Тошкентда эркин фаолият олиб боришига йўл беришмади. Ўз принципларида зиёлиларча содиқ қолган Абдуманноб ака 1996-1998 йилларда уч марта ҳам ноилож Ўзбекистонни тарк этишга ва АҚШга жўнаб кетишга мажбур бўлди.

Абдуманноб Пўлатов 2001 йилда АҚШ фуқаролигини қабул қилди.

Агар киши АҚШ фуқаролигини қабул қилмаса, уни ҳеч ким мажбурламайди. Лекин АҚШ фнқаролигини олмаган шахс ва унинг оила аъзолари АҚШ фуқароларига бериладиган кўпгина енгилликлар ҳамда ижтимоий ҳимоянинг анчагина туридан маҳрум бўлишади. Масалан, АҚШдаги сайловларда қатнашиш ҳуқуқига эга бўлишингиз учун АҚШ фуқароси бўлмоғингиз лозим ва бу тўғри талабдир.

Абдуманноб Пўлатов 1993 йил мартидан бошлаб охирги 17 йиллик умрини АҚШда ўтказди, яшади ва ишлади. Шундан 15-16 йили давомида Америка иммиграция идоралари ва судларида бошпана масаласи бўйича таржимонлик қилди ва ўнлаб бошпана сўралган ишларни мутахассис-эксперт сифатида ўрганди ҳамда таҳлил этди. У бу ҳақда 2010 йил 10 январида бундай ёзганди.

“Мақола муаллифининг Америка иммиграция идоралари ва судларида бошпана масаласи бўйича 15 йилдан кўпроқ таржимонлик тажрибаси бор. Айниқса охирги 5 йиллик тажриба мунтазам (баъзи ойларда – 7-8 суд жараёни!), кенг ва чуқур. Шу вақт ичида юзлаб ишлардаги жараёнларда иштирок этиб, тегишли тартиб, қонун-қоида, қайси масалалар муҳим деб қаралиши ҳақида анча маьлумот ва тажриба йиғилган. Ҳамда, муаллиф 15-16 йилдан бери ўнлаб бошпана сўралган ишларни мутаххассис-эксперт сифатида ўрганган, таҳлил этган. Иммиграция юристлари ва бошпана сўровчилар, иммиграция идораси ва судларига бу ишлар ҳақида эксперт хулосалари (“экспертиза”) тайёрлаган, ўнлаб ишларда иммиграция судларида эксперт сифатида иштирок этган” [13]

Абдуманноб ака Америка ва бошқа ривожланган мамлакатлардан бошпана олишнинг тартиб ва талаблари ҳақида мақолалар туркуми тайёрлаш ниятида эди. У шу мақсадда [13]-мақола охирида 31 та бандни санаб ўтганди. Афсуски, бу ишларга улгурмади. У бу борадаги бой тажриба ва маълумотларни ўзи билан олиб кетди.

Шундай бўлсада унинг иш столида, компьютер файлларида ёзган ҳисоботлар, мақолалар ва турли хил ёзишмалари сақланган бўлиши керак. Унинг оила аъзолари бу муҳим маълумотларни асраши, иложи борича флэшкаларга дубль (нусхалар) қилдириб қўйиши ўринлидир.

Мен мақоламнинг 1-параграфида қуйидаги маълумотни келтиргандим.

“Абдуманноб Пўлатов Ўзбекистондаги сиёсат ва инсон ҳуқуқлари ҳақида 75 та мақола ва эссе (жумладан китоблардаги 3 та боб) муаллифи. Улар асосан инглиз тилида АҚШдаги махсус нашрларда чоп этилган. Шунингдек математика соҳасидаги 35 та мақола ва монографиядаги битта боб муаллифидир” [3]

Оила аъзолари, яъни турмуш ўртоғи ва фарзандлари, шунингдек сафдошлари Абдуманноб ака турли сайтларда чоп эттирган мақолалар ва китоблари, турли халқаро анжуманларда қилган маърузалари рўйхатини тузиб, манбаларини кўрсатиб сайтда чоп эттиришса яхши иш бўларди. Чунки халқимизнинг зиёли фарзанди бўлмиш Абдуманноб Пўлатов ёзган ишлар ўзбек халқининг мулкидир ва бу мерос авлодларга тўлиқ етказиб бериш иложини қилмоғимиз керак.

Мен 1996-2010 йиллар давомида бевосита Абдуманноб ака билан демократия ва инсон ҳуқуқлари масаласида ёнма-ён, бир ташкилот таркибида фаолият олиб борганим йўқ. Шу сабабли ушбу 14 йиллик фаолияти ҳақида батафсилроқ маълумот бериш имкониятим йўқ. Фақат 2005 йил май ойида ўзбек мухолифати лидерларидан бири Жаҳонгир Маматов раҳбарлигида тузилган Демократик Ўзбекистон Конгресси сафида қисқа вақт давомида бирга фаолият олиб бордик. Абдуманноб аканинг ўша пайтдаги позициясининг ижобий томонлари ҳақида бошқа таҳлилий мақоламда ёзиш ниятим бор, Аллоҳ хоҳласа (ушбу мақоламда буни ёзиш иложим йўқ, чунки мақолам ҳажми бунсиз ҳам катталашиб кетди).

Ушбу мақоламнинг навбатдаги 13-14-параграфида Абдуманноб ака 2009-2010 йилларда ёзган айрим мақолаларида билдирган ижобий фикрларини келтирмоқдаман ва бир оз таҳлил бермоқдаман.

13. ИЖОБИЙ ФИКРЛАРИ

Абдуманноб ака мақолаларини кўпчилик ўқиган бўлса керак. У 2009-2010 йиллардаги ўз мақолаларида ёзган айрим муҳим ижобий фикрларига ўқувчи эътиборини яна бир марта жалб қилмоқчиман. Бу айниқса ёшларимиз учун ибратли фикрлардир.

“Лекин, мени мақсадим бошқа – қўлимдан келганича холис, асос билан, ва жиддий таҳлил. Сабоқ чиқариш. Фақат “оқ” ва “қора”, “Демократ” ва “Диктатор”, “Адолат, Хақиқат” ва “Зулм” каби сўз ўйинига берилмасликка ҳаракат қиламан. Мени назаримда, ҳаёт, бўлиб ўтган жараёнлар, ҳозирги вазият ҳам жуда зиддиятли, кўп қиррали ва мураккаб, ҳамда шунинг учун – қизиқарли» [14]

««Бирлик»да ҳам, «Эрк»да ҳам, кейин пайдо бўлган мухолиф гуруҳлар, фаоллар орасида ҳам бир камчилик, афсуски, кенг тарқалган: дўстни кўпайтириш ўрнига, аксинча душман сотиб олиш… Ўзаро муроса, ҳамкорликсиз, “бўлинганни бўри ейиши”ни унутиш.

Бу билан мен ўзаро танқид бўлмаслиги керак демоқчи эмасман. Аксинча, танқид керак. Лекин танқид, иложи борича, одоб, маданият доирасида, ва албатта асосланган, холис, “конструктив”, дўстона бўлиши, муҳокама, мулоқот, муросага йўналтирилиши керак» [14]

“Яна бир хато ББС, “Озодлик” ва “Америка Овози” радиолари билан ҳамкорлик қилиш масаласи билан боғлиқ. Баъзи ҳолларда уларни танқид ҳам қилиш керак. Лекин, “Бирлик” ва “Бирдамлик” каби фақат “ҳужум” ва “бойкот” – жиддий хато. Назаримда, бунинг ўрнига, ҳамкорлик қилиб, бу минбарлардан унумли фойдаланишга интилиш керак. Бу масалада Муҳаммад Солиҳ ва унинг тарафдорлари, назаримда, “Бирдамлик” ва “Бирлик”ка нисбатан камроқ хато қилишаяпти» [14]

“Ўзбекистонда ҳам, жуда кўплар худди шу йўлдан бориш, “Исломчилар” билан бирлашишни талаб эта бошлашди. Жумладан, ҳурматли ҳофизимиз, озодлик ва миллий истиқлолнинг оташин куйчиси Дадахон Ҳасан “Бирлик” халқ ҳаракатини “Бирлик Исломий Халқ Харакати”га айлантиришни ва намоз ўқимайдиганларни ҳаракатдан ҳайдашни кескин шаклда талаб қила бошлади. 1992-йил май ойидаги “Бирлик” Қурултойида бу таклиф кенг муҳокама қилиниб, рад этилганида, Дадахон Ҳасан сафимизни тарк этди” [14]

“Мен ўзим ҳам, мана 10-12 йилдан бери “марказчиман” – Ислом Каримов тарафдори ҳам эмасман, унга кескин, муросасиз, “радикал”, ашаддий мухолифатда ҳам эмасман. Баъзи кескин мухолифатчилар назарида ҳатто “Каримов тарафдори” ёки унинг “адвокати” ман» [14]

««Диндорлар» ёки «Исломчилар», худди дунёвий давлат тарафдорлари ва демократлар каби, мақсадлари, уларга эришиш учун кураш йўллари билан бир-биридан анча фарқ қилади.

Демократлар тинч йул билан Исломий қонун-қоидага асосланган жамият қурмоқчи бўлганлар билан, менимча жуда эҳтиёт бўлиб ҳамкорлик қилиши керак. Ўз мақсади йўлида куч ишлатиш, зўравонлика чақирувчилар, ё қулига қурол олиб курашаётганлар билан ҳамкорлик бўлмаслиги керак.

Туркия, Малайзия, Эрон ва бошқа бир қанча давлатлардаги каби, диндорлар орасидан демократик ва дунёвий қоидалар тарафдорлари пайдо бўлиши мумкин. Ўзбек Исломчилари орасида мана шу йуналишни рағбатлантириш жуда муҳим. Яъни, “Исломий демократлар” оқими, ҳаракати пайдо бўлишига ёрдам бериш, улар билан ҳамкорлик керак» [14]

“Шу муносабат билан қизиқарли кузатув: ўзини дунёвий-демократик мухолифатчи деб ҳисоблайдиган танишларим орасида эса, мени назаримда “Ислом демократи” деса бўладиган фаолларни биламан. Яъни, дунёвий-демократик мухолифатда “Исломлашиш” бошланганига анча вақт бўлган. Бу – табиий жараён, лекин унга жуда эҳтиёткорлик билан ёндошмоқ лозим.

Мен шахсан 7-асрда яратилган қонун-қоидалар, агар улар жиддий ислоҳ қилинмаса, замонавий жамиятга мосланмаса, тараққиётга эмас, жаҳолатга олиб келади деб ўйлайман. Ўзбекистонда очиқроқ ва сиёсий эркинроқ давлат тузуми яратилса, нафақат Исломий Демократлар, балки мўътадил ва ҳатто “радикалроқ” Исломчилар ҳам, жамиятда ва сиёсий саҳнада ўз ўрнига эга бўлади. Буни тўхтатиш, олдини олишнинг иложи йўқ. Шунинг учун ҳам, демократик-дунёвий мухолифат мўътадил Исломчилар билан ҳамкорлик қилиши керак” [14]

“Қайтараман: “мўътадил” дунёвий-демократик мухолифат пайдо бўлиши учун, назаримда, бугунги Ўзбекистонда шароит ва имконият бор. Гап фақат ташаббус ва йўлбошчи йуқлигида – бунга мен аминман.

Янги мухолифат 90-йиллардаги мухолифатнинг қуйидаги хато ва камчиликларини такрорламаслигини истардим:

Изчиллик билан, “мўътадил”, “марказчи”, сабр-тоқатга эга бўлган, “конструктив” йўлдан оғмасдан бориш муҳим. Жумладан, “Бирлик”нинг 20 йиллик “радикал”лигини қайтармаслик. Муҳаммад Солиҳ ва унинг “Эрк”и каби, олдин “ювош қўзичоқ”, четдан туриб эса – сал кам энг ашаддий мухолифатчилик” – буни ҳам қайтармаслик керак.

Бошқа мухолиф гуруҳлар ва арбоблар билан “даҳанаки” жангдан узоқ бўлиш зарур” [14]

“Асосан чет элдан моддий, маънавий, сиёсий-дипломатик ёрдам сўрайвермай, ўз халқига (биринчи навбатда ва иложи борича “ўрта ҳол” табақага) суяниш, унинг манфаатларини ҳимоя қилиш ва натижада ундан ёрдам олишга интилиш муҳим.

Ўзбек мухолифати олида турган жиддий муаммолардан биттасида унинг бирор арбобини айблаш қийин: юқорида мен тилга олган ва мухолифатчилар йиллар давомида айтиб келаётган сабаблар натижасида, Ўзбекистонда кўплар Ислом Каримов ва унинг ҳукуматидан норози. Кескин норозилар ҳам кўп. Демак, кескин танқидчилар учун норозилар орасидан тарафдор ва ёрдам йиғиш осонроқ. “Юмшоқроқ”, “мўътадил”, “марказчи” мухолифат учун эса – қийинрок. Лекин, кескин, радикал мухолифатчилар бугунги кунда мамлакат ичида ҳеч бир жиддий иш олиб бориша олмайди. “Мўътадил”лар учун эса, мамлакат ичида ишлаш мумкин бўлади. Назаримда, “мўътадиллар” бирор ижобий натижага эришишига умид кўпроқ.

Янги мухолифат мана шу икки йўл орасидан қайси бирини танлаш ҳақида жуда жиддий ўйлаши керак.

20 йиллик ва бугунги дунёвий-демократик мухолифатнинг яна бир хатосини қайтарилмасликни тавсия қилар эдим: турли фикр, ғоя, таклифга зудлик билан “ҳужум” қилиш олдидан бироз ўйлаш ҳам керак” [14]

“Давлат бошқарувида, ҳукумат идораларида фақат ўғрилар, порахўрлар, жиноятчилар деган маънодаги бемаъни ва масъулиятсиз баёнотлар билан бу табақани янада ўзига қарши қўйишга ҳеч бир эҳтиёж йўқ. Aксинса – бундай баёнотларни мухолифатнинг ўзи учун зарари кўпроқ. Мухолифатчилар орасида ҳам ҳамма тўғри, ҳалол ёки пок эмас” [14]

“Мен Америка фуқаросиман, Ўзбекистон мухолифатида катта арбоб, ёки мамлакатда кaтта сиёсатчи, амалдор бўлиш режам йўқ. Ўзбекистон ҳукумати ёки мавжуд мухолифат гуруҳчаларидан ҳам менга ҳеч нима керак эмас. Жумладан, шунинг учун, мен холисроқ фикр юрита олишимга ишонаман. Ҳамда, сиёсий ва таҳлилий тажрибам, билимимдан Америкага ҳам, Ўзбекистонга ҳам фойдам тегиши мумкин деб ҳисоблайман.

Мен ҳақимда “ҳар йили Ўзбекистонга боради” деган гапларга ишонувчиларга эслатма. Агар 1996-98 йилларни назарда тутилса, бу гап тўғри. Лекин, 1998-йил ёзидан бери Каримов ҳукумати менга ўзим туғилиб ўсган, мени улғайтирган (ва умид қилaманки мен ҳам унга оз-моз хизмат қилган) тарихий Ватанимга боришга ижозат (виза) бергани йўқ” [14]

“10-савол: – Сиз ўз ҳаётингизни кўп қисмини мухолифатга бағишлаганингиздан мамнунмисиз ёки афсусдамисиз?

Жавоб: – Мамнунман, афсуслигим йўқ. Лекин агар фаолиятимни қайтадан бошласам, кўп ишларни анча бошқача қилган бўлардим” [14]

14. АБДУЖАЛИЛ БОЙМАТОВ ВА ЎИҲЖ ГА ДОИР ФИКРЛАРИ

Бугунги кунда Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти (ЎИҲЖ)га Абдужалил Бойматов раҳбарлик қилмоқда. Абдуманноб Пўлатов ўз мақолаларида Абдужалил Бойматов ва унинг раҳбарлигига доир чиройли ва асосли танқидий фикрлар билдирган. Мен Абдужалил Бойматовни 2000 йилдан бери у ёки бу даражада билган фуқаро сифатида айтмоқчиманки, Абдуманноб аканинг қуйида келтирилаётган танқидий фикрлари асосли ва ўринлидир.

Қуйида келтираётган иқтибосларни ўқиб, Абдуманноб Пўлатов асос солган ва 1992-2001 йилларда бошқарган ЎИҲЖнинг бугунги қучсиз фаолияти ҳақида ҳам маълумот олиш мумкин.

“Энди Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти ҳақида. Мен АбдуЖалил (Бойматов) укамизга, бошқаларни бунчалик изчиллик билан, мунтазам танқид қилавериш олдидан ўзи ҳам бир ойна-кўзгуга қарашни тавсия қилиб келаяпман, лекин у мени таклиф-тавсиямни худди эшитмагандек…

Мен 1991-йилда бу жамиятни тузиш ташаббуси билан чиққанман ва 1999-2000-йилгача уни бошқарганман – жумладан, назаримда энг қийин бўлган 1993-97 йилларда. 2000-2001-йилга келиб, ташкилотимизни асосан Толиб-ака Бош Котиб сифатида бошқардилар. Мен бу вақтга келиб навбатдаги Қурултойда ўз номзодимни қайта сайланишга қўйиш ниятим йўқлигини айтдим. 2001-йилдаги Қурултойда Толиб-ака раис бўлдилар.

Лекин мен жамият аьзолигидан чиққаним йўқ, ҳали ҳам аъзо ҳисоблансам керак. Шунга қарамай, 2001-йил Қурултойига ҳам, кейинги (бу йилги, Франциядаги) “Қурултой”га ҳам мени таклиф этишмади. Бунинг сабаби мен жамият ишига аралашмай қўйганимдир, балки…

Франциядаги Қурултой ҳақида… Жамиятнинг Европа (Оврупо)-да муҳожирликдаги 8 ё 9 аъзоси йиғилиб, уларга ташкилотга “кечагина” кирган яна 8 ё 9 француз қўшилиб, улар бу йиғилишни “жамият Қурултойи” деб эълон қилишди. Ташкилот Низомига ўргаришлар киритиб, Президент ва Вице-Президент сайлашди. Жамият аъзоси сифатида, мен бу йиғинни ташкилот Қурултойи деб қабул қилишим ва АбдуЖалил укамизни жамият Президенти сифатида тан олишим қийин.

Жамиятнинг кўпчилик фаоллари ва аъзолари Ўзбекистонда – Жиззахда, Қашқадарёда, Водийда, Тошкентда, Сирдарёда, Хоразм ва Бухорода. Четдаги фаоллар – озчилик, уларнинг ўзлари Қурултой ўтказишлари жуда жиддий саволлар туғдиради.

Юқорида айтганим каби, “фавқулодда вазият” (эркин Қурултой ўтказиш имкони йўқлиги учун) бу йиғинни жамият қурултойи деб ҳисоблаш, АбдуЖалил укамизни жамият раҳбари деб тан олиш балки мумкиндир. Лекин, бу ҳолда, “Бирлик” ва “Эрк”ни ҳам деярли шундай камчилик учун ҳадеб танқид қилавермаслик керак.

Гап кимдир бир ташкилотда 20 йил раҳбарлик қилишида эмас. Муҳимроғи – уларнинг ишида!

Муҳимроғи – раҳбарларнинг олиб бораётган сиёсати:

- Асосланган, жиддий танқид ўрнига ўзаро “даҳанаки жанглар”, туҳмат, бўҳтон, иғволар;

- Эьлон қилинган эзгу мақсадга эришиш учун танланган йўл чиройли шиорлар ва чақириқлардан, “кўкнори хаёл” мулоҳазалардан иборат эканлиги;

- Биринчи навбатда Ўзбекистонда фаолият юритиш йўлларини излаш ўрнига асосан Ғарбдан ёрдам сўраб, шикоят қилиш;
ва ҳакозо.

Буларни муҳокама қилиш, зарур бўлганида танқид қилиш керак.

Фақат бошқалар эмас, АбдуЖалил укамизда ҳам бирор ижобий ва жиддий иш, фаолият кўринмаяпти. Хабар ва мақола тарқатишни бошқалар ҳам қилаяпти – фақат АбдуЖалил укамиз эмас!

Яна бир мулоҳаза. Агар Ўзбекистон сиёсий саҳнасида, худди Туркиядаги каби, сиёсий ва диний эркинликларни амалда тан оладиган, демократик йўналишдаги кучли Исломий ҳаракатлар, партиялар пайдо бўлса – буни олқишлаш керак. Аҳолисининг 80-85 фоизи (балки 90% дир) ўзини Мусулмон деб ҳисоблайдиган давлатда Исломий йўналишдаги сиёсий ҳаракатлар вужудга келиши табиий ҳол. Улар орасида энг кучлилари сиёсий ва диний эркинликларни амалда тан олса – бу жуда жиддий ва ижобий қадам бўлади.

“Исломчилар” билан мулоқот қилиш хато эмас. МСни (Муҳаммад Солиҳни, А.Ш.) бундай мулоқот учун танқид қилишга асос йўқ, менимча.

Лекин, икки “деярли йўқ” ташкилот раҳбарларининг йиғилишини муҳим сиёсий янгилик, “катта қадам” деб кўрсатишга уриниш ҳам анча кулгили иш…” [15]

“Агар ким АбдуЖалил Бойматовни ёки унинг тарфдорлари, сафдошларини танқид қилса, унинг жавоби бир – бундай кишилар албатта “Ислом Каримов режимининг малайи”… Ўзбек мухолифатчилари ва ҳуқуқ ҳимоячилари орасида, афсуски, кенг тарқалган бу касаллик-иллат АбдуЖалил укамизда ҳам бор. Бу масалада АбдуЖалил Б., афсус, бошқалардан анча олдинга ўтиб кетти…

Мен Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жaмияти ва унинг Қашқадарё вилоят ташкилотидаги бу икки гуруҳнинг бирортасини тарафдори эмасман. Лекин, АбдуЖалил Б.-нинг қуйидаги гапига эътибор берайлик:

“2009 йилнинг 6 май куни Франциянинг Ангер (Анжер) шаҳрида Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамиятининг навбатдаги Қурултойи бўлиб ўтган эди.” (бу гапни у жyда кўп қайтаради).

Изоҳ: амалда Жамиятнинг Оврупода яшаётган 8-9 аъзоси йиғилган. Қаршидаги йиғинда эса Жамиятнинг ундан кўра кўпроқ (11!) аьзоси қатнашган шекилли?

Афсуски, Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамиятининг раҳбариятида (биринчи навбатда АбдуЖалил Б.-да) ҳеч қандай демократия, ўз фаолларининг фикрини ҳурмат қилиш ёки уларни эшитиш йўқ. Мисоллардан бири – Жиззах вилоят ташкилотининг раҳбари Баxтиёр Ҳамроев Оврупадан келган буйруқни бажaрмай, бир лойиҳада ижoзатсиз иштирок этгани учун, Овруподан юборилган иккинчи буйруққа бинон вазифасидан четлатилди (мен Бахтиёр Ҳ. нинг ҳам тарафдори эмаслигимни айтиб ўтай). Иккинчи мисол – шу кунлардаги Қаршидаги можaролар. Абдужaлил Б. билан Ислом К. орасида ўхшашлик кўринмаяптими?

Худди “Бирлик” ёки “Эрк”нинг МС раҳбар бўлган парчасидаги каби эмасми?

АбдуЖалил Б. фақат бошқаларни танқид қилишни билади. Унинг танқиди асосланган бўлса ҳам майли эди …

Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жaмияти ва унинг Қашқадарё вилоят ташкилотидаги можаро боисида Юсуф Расул иккала тарафнинг хабари-фикрини беришга интилаяпти – бу жyда яхши. Энди назаримда бу интилишни давом эттириш керакмикин? Яъни, Қаршидaги “ўзгача фикрловчи”, “мухолифaтчи”ларнинг АбдуЖалил Б. гапларига жaвобларини ҳам бериш.

Албатта, инсонлар ҳуқуқини ҳимоя қилиш иши қолиб кетиб, ўзаро “ким хақ – ким нима деди?” – буларга ўта берилиб кетиш ҳам хато… Лекин, бу жaнжaлларни меъёрда ҳал этиш ҳам керак.

Энг яxшиcи – АбдуЖалил Б. ўз хатолари ва асоссиз, бемаъни танқидлари хақида ўйлаб кўриши. Агар ким уни ёки унинг тарфдорлари, сафдошларини танқид қилса, бундай кишиларни “Ислом Каримов режимининг малайи”… дейишни у тўхтатиши керак! Ҳамда, унинг Жaмият раҳбари эмаслиги, унинг “Президент” этиб сайланиши Жамият Низомига зид бўлгани ҳақида жиддий гапларни бошлаш зарурияти туғилган.

АбдуЖалил Б.-нинг иши – Ислом К., Ўзбекистон ҳукуматининг (ҳамда у ёқтирмайдиган яна бир неча кишини) сиёсати танқид қилинган ҳар қандай хабар, фикрларни тарқатиш. Хабар ишонарлими, у имкон даражaсида текширилгaнми, фикр эса сaл бўлса ҳам асосга эгами? Буларнинг АбдуЖалил Б. учун аҳамияти йўқ шекилли….

Деярли шу ишни чет элда яна бошқа бир неча киши ҳам қилаяпти. К. (Каримов, А.Ш.) ва унинг ҳукумати ҳақида ўта салбий фикр кенг ва чуқур шакллангaнлиги учун, бу иш – осон. Aйниқса, эркин мамлакатда яшаб турган, 3 тилни билган инсон учун. Бу иш учун бошқа билим, тажриба, етакчилик, раҳбарлик, ташкилотчилик, вазиятни тушунa билиш – керакмас. АбдуЖалил Б.-нинг кескин танқидидан кейин, калтак Ватандагилар бошига тушади…. Бу эса – масъулиятсизлик!

Юсуф Расул, негадир, АбдуЖалил Б. нинг фикрини деярли барча савол бўйича сўраб, уни “реклама” қилади. АбдуЖaлил Б. нинг жaвоблари эса доим одатда деярли бир, ўта юзаки, асоссиз…, ҳaмма биладиган гаплар билан бирга, бемаъни танқидлар, айблашлар. Юсуф Расулнинг унга берган саволлари одатда пишиқ журналистнинг эмас, балки бир ташкилот матбуот котибининг ўз рaҳбарига берадиган (“қулай”) саволларини эслатади…

Мен анча вақтдан бери АбдуЖалил Б. ни сал жиддийроқ бўлишга чақириб келаяпман. Унга энди кескинроқ гап керак шекилли…” [16]

www.yangidunyo.com сайтининг асосчиси ва раҳбари, журналист Юсуф Расулнинг Абдуманноб ака танқидига муносабати ҳам бошқалар учун ибратлидир. У [16]-мақола охирида ўз жавобини ёзган. Мен шу жавобдан тўртта гапни келтириб ўтаман.

“Раҳмат, АбдуМанноб ака, самимий ва очиқ фикрларингиз учун. Мен бу фикрларга юз фоиз қўшиламан» [16]

«Мен эса бундан кейин Абдужалил Бойматовнинг “матбуот котиблиги”дан чиққанимни эълон қиламан. Яъни, бундан кейинги суҳбатларимизда бериладиган саволлар “жавоб бериш учун қулай” бўлмайди.

Ҳурмат билан Юсуф Расул” [16]

Абдужалил Бойматов ва унинг “Президент” сифатида фаолиятига доир менинг айрим фикрларим. У Толиб Ёқубов билан бирга 2007 йилда Ўзбекистонни тарк этгач, бир оз Алматида бўлди ва кейин Исландияда сиёсий бошпана олиб яшай бошлади. У қилган асосий ишлардан бири – инглиз тилидаги турли хил баёнотлар, мурожаатномалар, мақолаларни кўпчилик мухолифат вакиллари электрон почтасига, жумладан менинг почтамга ҳам, жўнатиш билан шуғулланди.

Бу муҳим материаллардан кучишлатар органлар, асосан Ўзбекистон Миллий хавфсизлик хизмати раҳбарияти фойдаланарди. Чунки улар ташкилотида инглиз тилидан ўзбек ва рус тилларга ўгирувчи мутахассислари бор. У бу иши билан МХХ фаолиятига каттагина ёрдам бермоқда: чунки МХХ мутахассислари сайтларга кириб Ўзбекистонга тегишли мухолиф мақолалар, мурожаатномалар ва ҳоказо материалларни қидириш ташвишидан қутулди ва бунга доир материалларни сайтларда чоп этилган куни тайёр ҳолда олмоқда.

Ватанимизда менга ўхшаган мухолифат вакилларининг кўпчилиги эса инглиз тилини мукаммал билмайди ва у юборган материалларни аниқ тушуна олмайди.

Абдужалил Бойматов буни аниқ билади. Лекин бу фаолиятни анчагина йилдан бери давом эттирмоқда.

Агар у ўша материалларнинг энг муҳимларини инглизчадан ўзбекчага ўгириб ватандошларимизга жўнатганида – бу ижобий иш бўларди. Аммо, лекин, бироқ …

Биз яшаётган 21-асрда ҳар бир мухолиф ташкилот фаолияти веб-саҳифасида ўз аксини топади. Агар Абдужалил Бойматов “Президент”лик қилаётган Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамиятининг расмий сайти бўлмиш www.hrsuorg.narod.ru ни очиб қарасангиз, ундаги айрим материаллар тўққиз йилдан бери ўзгартирилмаганига гувоҳ бўласиз. Масалан, “Члены Общества Прав Человека Узбекистана» («Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти Аъзолари”) деб номланган http://www.hrsuorg.narod.ru/member_hrsu.htm саҳифасини ўқинг. Унда ЎИҲЖнинг тўққиз аъзоси таржимаи ҳоли берилган. Лекин бундаги маълумотлар 2001 йил билан тугаган, яъни 2001 йилдан кейинги маълумотлар келтирилмаган.

Ҳайрон қоларли томони – ЎИҲЖ асосчиси раҳматли Абдуманноб Пўлатов таржимаи ҳоли сайтда умуман берилмаган.

Бу мақолам Абдужалил Бойматов ҳақида эмас. ЎИҲЖ асосчиси раҳматли Абдуманноб Пўлатов ҳақидадир. Шу сабабли асосий мавзуга қайтсам.

15. АБДУМАННОБ АКА БИЛАН АҚШДАГИ АЛОҚАЛАРИМ

Мен Қозоғистоннинг Алмати шаҳридан АҚШ нинг Бойси шаҳрига 2010 йил 21 январ куни келдим. «Озодлик» мухбири Дилбегимнинг бир ёқлама маълумоти” номли мақоламни Алматида ёзиб тайёрлаб қўйгандим. Ушбу мақолам www.yangidunyo.com сайтида 2010 йил 29 январ куни чоп этилди ([17]-га қаранг).

Абдуманноб Пўлатов мақоламни ўқиб, шу куннинг ўзида – 29 январ соат 20.15 да қуйидаги хатни электрон почтамга жўнатибди (уни тўлиқ келтираяпман).

“Ассалому Алайкум Шуҳрат!

Америкага Ҳуш Келибсиз!

Саломатлик, кайфият тузукми?

Бугун “Янги Дунё”да мақолангизни ўқидим (тузук мақола) ва ҳозир Idaho (Айдаҳо) штатининг Бойси (Boysi) шаҳрида жойлашганингизни билдим. Шунча ва узоқ сарсон-саргардонлик, қийинчиликларингиз энди бутунлай тугашини тилайман.

Мақолангиз ҳақида кичик изоҳ-мулоҳазалар:

1. “Озодлик”нинг Тошкент бўлимида Ўзбекистон давлат радиосининг мухбирлари ишлаши унга Фурқат (Яквалхўжаев, А.Ш.) раҳбарлик қилган даврдан (1990-йиллар) бошланган. Ҳамда, 1993-йил Ислом Каримов Олмонияга сафар қилганида, “Озодлик”да бу сафарни Ўзбекистон давлат радиосининг бўлим мудири Мюнхеньдан туриб ёритган, 20-25 минутлик эшиттиришни олиб борган (табиийки, бу эшиттириш Тошкент расмий радиосидагидан кам фарқ қилган бўлса керак).

Мен ушбу эшиттириш ёзиб олинган кассетани олганимда, Америкага келганимга энди бир неча ой бўлган эди. Шу хақда инглиз тилида бир кичик мақола-баёнот ёзиб, Американинг чет эллар учун радиолари бўйича Вашингтондаги бир йиғинда тарқатган, ва “Озодлик”нинг ўша вақтдаги Президенти Kevin Klose-га шахсан берган эдим. Бир неча кундан кейин Kevin Klose мени суҳбатга чақирган эди …

Лекин, афсус шундан кейин ҳам “Озодлик”нинг Тошкентдаги бўлимида Ўзбекистон давлат радиосининг 2 мухбири анча вақт ишлади – Kevin Klose ўрнига Том Дайн (Dayn) келган даврда. Том Дайннинг ўша вақтдаги ўринбосарларидан бири менга жумладан худди шу сабаб билан Фурқатни ишдан бўшатишганини айтганди – бу гал мени иштирокимсиз … Бу гап 2000-йиллар бошларида эди, агар адашмасам.

Бир оз вақт ўтиб, Ёқуб Тўронни ҳам бўшатишди, кейин Ўзбек бўлимида 3 мудир алмашди (улардан 2 таси ўзбек тилини билмас, ёки жуда ёмон билар эди). “Озодлик”нинг савияси эса ҳали ҳам анча паст … Янги мудир Алишер С. балки уни бироз кўтарар, билмадим.

2. Қозоғистон ўзбекларининг муаммоларини яхши ёритибсиз, раҳмат. Фақат бир кичик аниқлаштириш: 16 (15,92) миллион аҳолининг 4 % – 640 (638) минг бўлади, ўзбеклар эса 415 минг (5.92 миллион ва 415 минг – Сиз келтирган ва тўғри рақамлар!), яъни 3 %-дан кам (Сиз мақолангизда 4 %дан ортиқ дегансиз). Ҳисобдаги бу кичик хато (уни мақолангизда 2 марта келтиргансиз), албатта, Сизни таклиф, мулоҳазаларингизни ўзгартира олмайди.

Хабарлашиб турармиз. Янги Юртда ўрганиб кетишингизда ёрдам, маслаҳат берувчилар борми? Бундай ташкилот ва унинг вакиллари, одатда, Сиз каби келган қочқинларга бириктирилади – уларга бу иш ва Сизга ёрдам учун ҳукумат тарафидан маблағ ҳам ажратилади.

Саволларингиз бўлса, менга ёзинг ёки телефон қилинг. (1) 703-426-9637 – уй, (1) 571-344-3013 – “уяли” телефоним.

АбдуМанноб

Abdoumannob Poulatov (also known by pen name as AbduMannob Polat), Independent Consultant on US-Eurasian Affairs
5606 Eastbourne Drive, Springfield, VA, 22151-1607
Phone: (1) 703-426.9637 – home office, (1) 571-344.3013 – cell”

Мен 2010 йил 21 январдан 26 февралгача Бойси шаҳрида икки нафар ўзбек провокатори билан бирга яшаганим ҳақида [18]-мақоламнинг 6-параграфида, [19]-мақолам 2-параграфида ёзгандим. Бош провокаторнинг ўз компютери бор эди. Мен улар билан келишган ҳолда пул тўлаб компютердан фойдалана бошладим. Лекин ушбу компютерда хат ва мақолаларни электрон почтам орқали жўнатаётганимда қандайдир “кимса”лар орқаворотдан худди Ўзбекистондагидек турли қаршиликлар кўрсатди. Бу ҳақда Абдуманноб акага 2010 йил 30 январ куни жўнатган хатимда ёзганман. Уни ҳам ўзгаришсиз келтираяпман.

“ Ассаломуалайкум Абдуманноб ака!

Хатингизни ўқиб хурсанд бўлдим. Илиқ фикр-мулоҳазаларингиз учун раҳмат.

Мақоламдаги хатомни, яъни Қозоғистондаги ўзбекларнинг уч фоиздан камроқ эканлигига доир ҳисобимдаги хатомни кўрсатганингиз учун раҳмат.

Мақолам охирида берилаётган айрим ўқувчиларнинг эътирозларини ҳам эътиборга олиб яна битта мақола ёзиш фикрим бор. У мақолада сиз айтган хатони ёзиб, тузатиш бераман ва Дилбегим “Озодлик”дан берган яна битта интервьюсининг кичикроқ таҳлилини бериш фикрим бор (унда Алмати вилоятида бўлиб ўтган нохўш битта воқеа ҳақида етарлича маълумот берилмаган ва таҳлил этилмаган эди). Бундай таҳлиллар орқамиздан ўсиб келаётган ёш журналистлар учун ҳам фойдали бўлар, деган фикрим бор.

Бойсида жойлашиш билан боғлиқ айрим маслаҳатлашадиган гаплар, сизга бермоқчи бўлган саволларим бор. Кейинги хатимда ёзарман. Яхшиси, телефон орқали ёки скайп орқали гаплашсак маъқулроқ бўлар. Скайпингизни ёзиб юборсангиз яхши бўларди. Скайпдан фойдаланишни энди ўрганаяпман.

Бойсега келгач, янги почта очгандим. Чунки олдинги почталаримни Ўзбекистон ва Қозоғистон махсус хизмат органлари билишарди. Хатларни шу shjizzax54@gmail.com янги почтамга ёзсангиз бўлади.

Энг яхши тилаклар билан Шуҳрат.

2010 йил 30 январ, соат 10.30.
Бойси шаҳри.

Мен ҳозир икки нафар ўзбекистонлик ўзбеклар билан уч хонали (иккита ётоқхонаси ва битта меҳмонхонаси бор, А.Ш. 2010.26.12) хонадонда яшаяпман. Уларнинг бирида компютер бор. Шу компютер орқали мақолалар ва хатларни жўнатаяпман. Шу компютерга “кимлардир” қандайдир чегаралаш ўрнатганга ўхшайди. Делбегимга доир мақолани Юсуф Расул сайтига уч кун давомида турли услубларда жўнатишимга тўғри келганди. Мақола Ю.Расул компютерида очилавермагач, охири хатим давомига илова қилиб жўнатгачгина етиб борди (сайтда мақолам охирида мақолани жўнатган кун ва соатлар ёзилган).

Ҳозир ҳам сизга хат матнини териб жўнатаман, десам, shjizzax54@gmail.com почтам орқали жўнаттирмаётир. Шу сабабли бу хатимни сизга tohir1953@mail.ru почтам орқали жўнатаяпман.
Ҳар ҳолда бу ер буюк демократик давлат. Шу сабабли компютерда хат ва мақолаларни жўнатиш билан боғлиқ муаммоларни кейинроқ ҳал этиш йўлини топарман, Аллоҳ хоҳласа. (соат 14.20)”

Хонадонимиздаги компютердан фойдаланишимга қарши икки провокатор чегаралашлар қўйганлигини ҳисобга олиб, Абдуманноб акага 31 январ куни соат 10.50 да қуйидаги қўшимча хатимни жўнатдим.

“Саломлар …

Ўйлаб кўриб, алоҳида мақола ёзишдан воз кечиб, сиз айтган хатога доир 29 январдаги мақолам охирида тузатишни ёзиб сайтга жўнатмоқчиман.

Абдуманноб ака, сиз ёзган хатингиздаги икки пунктда яхши фикрлар билдиргансиз. Шу икки пунктни ҳам келтириб ўтмоқчиман. Шунга рухсат берсангиз яхши бўларди. Бу фикрларингизни бошқа миллатдошларимиз ҳам ўқиб билишса фойдали бўларди”

Абдуманноб ака 2010 йил 31 январ куни соат 16.00 да қуйидаги хатни менга жўнатди.

“Мен юборган изоҳ-фикрларни ишлатишингиз мумкин – иложи борича ҳеч ўзгаришсиз. Мақолангиз ва тузатиш, мени изоҳимни “Озодлик”нинг янги мудири Алишер Сиддиққа ҳам юборсангиз, менимча, тузук иш бўлади. Унинг email адресини www.ozodlik.org –дан (“ALOQA”) олишингиз мумкин”

Мен Абдуманноб акага ваъда берганимдек, унинг иккита изоҳини келтириб, ундан кейин фикримни ёзиб сайтга жўнатдим. Бу қўшимча фикрлар [17]-мақолам охирида чоп этилди. Абдуманноб аканинг иккита изоҳини юқорида келтирганим учун бу ерда шу изоҳлардан кейин ёзган матнимни келтираман ([17]-охирига қаранг).

“Абдуманноб ака тўғри эътироз билдирган. Қозоғистон Республикаси Президенти Н.Назарбоев номига 2009 йил 9 ва 11 ноябр кунлари иккита хат жўнатганимни мақола бошида ёзгандим ([17]-мақола бошида, А.Ш.). Қозоғистондаги ўзбеклар муаммосига доир иккинчи хатни икки кун ичида зудлик билан тайёрлаш жараёнида Абдуманноб ака айтган хатога йўл қўйган эканман. Ҳақиқатан, Қозоғистонда ўзбеклар 415 мингдан зиёд бўлиб, улар 16 миллионли мамлакат аҳолисининг 3 фоиздан камроғини ташкил этади. Йўл қўйилган ушбу хато учун узр сўрайман ва хатоимни тўғри кўрсатгани учун Абдуманноб акага ўз миннатдорчилигимни билдираман.

Қозоғистонда ўзбек тилида газета, журнал чоп этилмаётгани (таққослаш учун Алматида уйғур тилида “Уйғур овози” ҳафталик газетаси чоп этилаётгани), ўзбек тилида бирор марта Астана ёки Алмати телевидениеси ёки радиосидан қўшиқ ёки эшиттириш берилмаётгани ёки кўрсатув кўрсатилмаётгани фактдир. Ёки юқорида изоҳ ёзганлардан бирортаси ўзбекча қўшиқ, эшиттириш, кўрсатув Қозоғистон бўйича берилганига гувоҳ бўлганмикан? Ўз фикрларини билдирган юртдошларимиз Қозоғистоннинг қайси шаҳрида яшаётганларини ҳам ёзсалар яхши бўларди. Чунки ўзбеклар кўп яшаётган жанубий вилоятларда вазият сал бошқачадир.

Таққослаш учун: биз – ўзбек демократлари Ўзбекистондаги полициявий режимни танқид қилиб келамиз. Лекин ҳали Совет Иттифоқи бор пайтларда Тошкент радиосида ҳафталик эшиттириш ва телевидениеда кўрсатув қозоқ тилида ҳафтасига бир марта мунтазам бериларди. Адашмасам, бу қозоқ тилидаги эшиттириш ва кўрсатув ҳозирги кунларгача сақланган ва у давом этиб келмоқда.

Миллатпарварлик ўз миллатингиз манфаатларини ўша давлат ва халқаро қонунлар доирасида ҳимоя қилиш ҳамдир. Бундай муҳим масалаларни ёритганда журналистлар, жумладан Дилбегим алоҳида масъулият ҳис қилиши керак эди, деб ҳисоблайман” [17]

Ушбу хатлардан раҳматли Абдуманноб Пўлатов самимий зиёли инсон бўлгани, ўз танқидий фикр-мулоҳазаларини очиқ ва дўстларча билдиргани кўриниб турибди.

Абдуманоб ака билан кейинги мулоқотимиз 2010 йил 20 апрел куни бўлди. Аввал бу мулоқот сабабини қисқача ёзсам. Бу [20]-мақола билан боғлиқдир.

Мен 2010 йил 15 апрел куни Бойси шаҳар марказидаги кутубхонада “Idaho Statesman” газетасининг 2008 йил 30 март сони (микрофильм)дан талантли журналист Синсиа Сювил (Cynthia Sewell) ёзган “Mysterious deaths” («Сирли ўлимлар») мақоласини топиб, икки нусхада ксерокс олдим ([20]-га қаранг). Бу мақола Айдаҳо штатида 2006 йил ёзидан бери яшаётган 55 нафар ўзбек қочқинларидан 33 ёшли Олимжон Собиров 2006 йил 1 августида, 29 ёшли Зоҳид Махмeдов 1 сентябр куни ўз уйида уйқуда сирли равишда ўлгани ва бу ўлим сирлари ҳалигача очилмагани ҳақида эди.

Мақола инглиз тилида бўлганлиги ва уни ўзбек тилига ўгириш кераклиги учун таржимон излай бошладим. 2010 йил 20 апрел куни Абдуманноб акага қўнғироқ қилдим. Салом-аликдан кейин телефон қилиш сабабини айтиб, мақола таржимасига ёрдам беришини илтимос қилдим. Шунда Абдуманноб ака бошида саратон (рак) касаллиги топилгани, бир ойдан бери касалхонада эканлиги, касаллик ўтиб шиш катталашганлиги ҳақида айтди. Мен: “Бундан менинг хабарим йўқ. Албатта, соғлик биринчи навбатдадир. Соғлигингизни тузатиб олинг. Сиз билан бирга муҳим ишларни амалга оширишни режалаштириб юргандим. Тезроқ соғайиб кетишингизни тилайман” дедим.

Мақолани Бойсидаги бошқа рус қочқинига бериб, рус тилига таржима қилдирдим (таржима ҳақи – ўттиз долларни раҳматли Зоҳид Махмeдовнинг Бойсида яшаётган акаси Акрам Махмедов тўлади). Ва мақолани инглиз, рус ва ўзбек тилларида тўртта вариантда тайёрлаб, 2010 йил апрел-май ойларида сайтларда чоп эттирдим ([20]-га қаранг).

Мен яшаётган Бойси шаҳридан Абдуманноб ака яшаётган Вашингтон шаҳри яқинидаги Спрингфилд шаҳарчасигача масофа тахминан 2400 миль (3800 километр)дир. Шу сабабли касалхонага бориб ундан хабар олиш иложим бўлмади.

2010 йил 30 май (якшанба) куни Абдуманноб акага телефон қилиб, ҳол-аҳвол сўрадим. Ҳали ҳам касалхонада даволанаётганини айтди.

Қурбон ҳайити – 2010 йил 16 ноябр куни Абдуманноб акага телефон қилдим. Лекин ҳеч ким жавоб бермади …

2010 йил 21 ноябр куни Абдуманноб Пўлатов оламдан ўтгани ҳақидаги хабар сайтларда чоп этилди.

16. АБДУМАННОБ АКАНИНГ ОЛИС ЙЎЛЛАРИ

ДАВОМИ БОР