Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

АБДУРАХИМ ПЎЛАТ ВАФОТ ҚИЛДИ


Фото. Абдураҳим Пўлат (1945-2024). [1]

МУНДАРИЖА

Кириш сўзи
1. Таржимаи ҳоли.
2. 1980: Абдурахим Пўлатов ва Восил Қобулов.
3. 1989: Абдурахим Пўлатов ва Шерали Жўраев.
4. Кейинги ҳаёти.
Фойдаланилган адабиётлар.

КИРИШ СЎЗИ

Ўзбек мухолифатининг таниқли раҳбарларидан бири Абдураҳим Пўлат (1945-2024) 2024 йил 15 апрел куни 78 ёшида АҚШда вафот қилди. [2], [3], [4]

1. ТАРЖИМАИ ҲОЛИ

Мен Абдураҳим Пўлат ҳақида 185 бетлик “Бирликчилар” номли китобимнинг тўртинчи нашрида 2.9- ва 3.3-параграфларида ёзганман ([5]).

“Бирликчилар” номли китобим 2.9-параграфида Абдураҳим Пўлатовнинг таржимаи ҳолига доир маълумотларни 1995 йилда Анқарада нашр этилган «Абдурахим Пўлат озодликда» номли китобдан келтирганман.

«Абдурахим Пўлат 1945 йил 7 ноябрь куни Тошкент вилоятининг Ғишткўприк қишлоғида туғилди. Отаси – Қаюм Пўлат ўғли (1992 йили вафот этган). Онаси – Сабура Фозил қизи (Абдурахим Пўлатнинг онаси – Сабура Фозил қизи, адашмасам, 1999 йилда Тошкентда вафот этди, Ш.А.).

Абдурахим Пўлат 1962 йили Ғишткўприкдаги ўрта мактабни, 1968 йили Москва Энергетика институтини тамомлаб, компютерлар инженери дипломини олди.

Шу вақтдан 1991 йилнинг июл ойигача Тошкентда Ўзбекистон Фанлар Академиясининг Кибернетика институтида ишлади. 1973 йилда кандидатлик, 1984 йилда докторлик диссертациясини ёқлади. 1977 йилдан лаборатория мудири, 1990 йилдан профессор.

Бошқариш назарияси, сунъий интеллект ва интеллектуал роботлар соҳасида юзга яқин илмий мақолалар, иккита китоб нашр қилди. «Адаптив ва интеллектуал роботлар» деб номланган яна бир китобининг чоп этилиши сиёсий фаолияти сабабли коммунистлар томонидан 1990 йилда тўхтатиб қўйилган. 1991 йилнинг июл ойида ўзини тўла сиёсий фаолиятга бағишлаш мақсадида Кибернетика институтидаги ишдан кетди.

1988 йил 11 ноябрьда бир гуруҳ ёзувчи ва олимлар билан Ўзбекистон «Бирлик» Халқ ҳаракатига асос солди. 1988 йил 1 декабрьда «Бирлик» Ташаббус гуруҳининг, 1989 йил 28 майда Ҳаракат Марказий кенгашининг раислигига сайланди. 1989 йилнинг 19 март куни биринчи марта сиёсий лидер сифатида Тошкентдаги кўп минг кишилик митингда халқ олдига чиқди.

1989 йил 16 октябрда антикоммунистик фаолияти учун 1980 йилдан бери аъзоси бўлган Ўзбекистон Коммунистик партиясидан (ҳозирги Халқ демократик партиясидан) ўчирилди.» [6, 60-б.]

(ИЗОҲ. Абдурахим Пўлатов Ўзбекистон Фанлар Академияси Кибернетика институтида коммунистлар партияси ташкилотининг котиби бўлганлиги сабабли ушбу ташкилот коммунистлари уни партиядан ўчиришга қарши овоз беришди. Шундан сўнг 1989 йил 16 октябрь куни бу масалани компартиянинг Куйбишев (ҳозирги Мирза Улуғбек) туман партия қўмитаси муҳокама этди ва Абдурахим Пўлатовни компартиядан ўчириш ҳақида қарор чиқарди. (Ш.А.))

«1989 йил 11 ноябрда «Бирлик»нинг бўлинишини олдини олиш учун раисликдан истеъфо берди. 1990 йил 27 майдан бери «Бирлик»нинг раисдошларидан бири.

1990 йил 20 июнда номи кейинчалик «Бирлик» партияси деб ўзгартирилган Ўзбекистон демократик партиясининг таъсис қурултойида партиянинг раиси этиб сайланди. Ҳозир ҳам унинг раиси.

1990 йил 1-3 сентябр кунлари Ленинградда халқаро «Инсон ҳуқуқлари» конференциясида Фарғона ва Ўшдаги воқеаларнинг асл сабабчиси Москванинг мустамлакачилик ва «айир-буюр» сиёсати эканлигини кўрсатувчи доклад билан қатнашди.

1990 йил ноябр ойида «Ўзбекистон мустақил диктатура бўсағасида» мақоласини ёзди. Қозоғистон мухолифатининг «Азат» ва «Бирлик» партиясининг «Демократик Ўзбекистон» газеталарида эълон қилинган бу мақолада Ўзбекистон бу кундаги диктаторлик тузумга қараб кетаётгани аввалдан кўрсатиб берилганди.

1990 йил 7 декабрда Қирғизистон Президенти Асқар Ақаев билан учрашиб, Ўш-Ўзгандаги каби воқеаларнинг қайтарилмаслиги учун қилиниши керак бўлган ишларни маслаҳатлашди.

1991 йил 25 майда тузилган Ўрта Осиё ва Қозоғистон жумҳуриятлари демократик кучлари Форумининг асосчиларидан бўлди.

1991 йил 2-9 августда сафдоши Пўлат Охун билан илк дафъа Туркияда бўлди. Тўғри йўл партиясининг раиси Сулаймон Демирэл билан суҳбат ўтказилди.

«Бирлик» Халқ ҳаракати ва «Бирлик» партияси 1991 йил августдаги коммунистик фитнага қарши чиққани учун Абдураҳим Пўлат сафдошлари Шуҳрат Исматулла, Анвар Усмон, Миролим Одил ва бошқалар билан милиция томонидан тутиқланди.

1991 йил декабр ойида 60 минг кишининг имзоси билан Ўзбекистон Президентлигига номзод қилиб кўрсатилди. Лекин очиқ рақобатдан қўрққан Ислом Каримов уни номзод сифатида рўйхатдан ўтказтирмади.» [6, 60-61-б.]

(ИЗОҲ. Ўзбекистон Олий Кенгаши 1991 йил 18 ноябрда «Ўзбекистон Республикаси Президенти сайлови ҳақида» қонунини қабул қилди. Ушбу қонуннинг 24-моддасига асосан президентликка бирор номзодни жамоа номидан кўрсатиш учун камида 60 минг Ўзбекистон фуқаросининг имзоси талаб этиларди.

Таъкидлаш лозимки, 60 минг фуқаро имзосини йиғиш учун жуда кам вақт берилди. Шундай бўлсада бирликчилар Бирлик халқ ҳаракати раисдоши Абдураҳим Пўлатов номзодини кўрсатиб, 60 минг имзо йиғишга киришди. Фуқаролар имзолари қўйилган қоғозлар ва ҳужжатлар сайлов комиссиясига топшириш керак бўлган охирги кунда ҳам имзо йиғиш давом этди. Ўша охирги куни – 1991 йил 3 ёки 4 декабрь кундузи Ёзувчилар уюшмасига Бирлик халқ ҳаракати раҳбарлари, жумладан Шуҳрат Исматуллаев, ва имзо йиғиш бўйича Ташаббус гуруҳи аъзолари келишди.

Мен раҳматли профессор Шоди Каримов илтимоси билан Эрк демократик партияси (ЭДП)га 1990 йил 1 август куни аъзо бўлдим ва ЭДПнинг иккинчи котиби сифатида Тошкент шаҳар ташкилотини ташкиллаштира бошладик. Ўзбекистон Адлия вазирлиги ЭДПни 1990 йил 3 сентябр куни расмий рўйхатга олди ва ЭДП раиси Муҳаммад Солиҳга ҳужжат топширди.

Йиғилган имзолар 60 мингга етмаётганлигини айтишгач, менинг таклифим билан уч-тўрт нафар эркчи ва бирликчи йигит-қизлар Ёзувчилар уюшмаси биносидаги мен ишлаётган хонадан иккита столни ташқарига олиб чиқишди. Сўнгра Амир Темур (у пайтлар Инқилоб хиёбони) номли метро бекатига кирувчи иккита томонига биттадан столни қўйиб, ўтган-кетган фуқароларнинг паспорт маълумотларини ёзиб, имзоларини йиға бошладик. Мен иккита плакатнинг орқа томонига «Демократияга ёрдам беринг!» ва «Помогите демократии!» деб ёзиб деворга илиб қўйдим. Шу алфозда қоронғи тушгунча фуқаролар имзоларини йиғдик, тўлдирилган жадвалларни Ёзувчилар уюшмасига жўнатиб турдик.

Бу вақтда корхоналарда, муассасаларда, институтларда йиғилган имзо қоғозлари ҳам Ёзувчилар уюшмасига кетма-кет келтириб турилди. Ташаббус гуруҳи аъзолари соат 17-ларда Сайлов комиссиясига телефон қилиб, соат нечагача олиб бориб бериш кераклигини сўрашди. У томондан: «Бемалол тўлдириб, сўнгра олиб келинглар, биз кутамиз, ҳали кетмаймиз», дейишган. Соат 18-ларда Ташаббус гуруҳи раҳбарлари йиғилган 60 мингдан зиёд имзо ва тегишли ҳужжатларни расмийлаштириб олиб боришганида Сайлов комиссияси аъзолари кетиб бўлган ва эшиклар қулф ҳолда эди… (Ш.А.))

«1992 йил 16 февралда Тошкентда АҚШ Давлат котиби Жеймс Бейкер билан учрашди.

1992 йил 4-7 июн кунлари Ню-Йоркда Америка Турк жамиятлари ассоциацияси уюштирган «Дунё турклари» конференциясида Ўзбекистондаги тузумнинг диктаторлик моҳиятини очиб берувчи доклад билан қатнашди.

1992 йил 29 июнда Абдураҳим Пўлатга Тошкентда суиқасд уюштирилди, бош суяги ёрилди. Тошкентда ўтказилган операциядан сўнг даволанишни Боку ва Истамбулда давом эттирди.

1992 йил 12 августда Бокуда Озарбайжон жумҳурияти Президенти Абулфайз Элчибей билан кўришди. Туркияга келгандан сўнг 1992 йил 25 августда Анқарада Она Ватан партиясининг раиси Маъсуд Йилмаз, 1992 йил 30 августда Истанбулда Миллиётчи Ҳаракат партияси раиси Алпарслон Туркиш билан учрашди.

1992 йил 7-9 ноябр кунлари Таиланднинг пойтахти Бангкокда «Осиё ва Тинч океани регионида озодлик ва демократия» лигасининг конференциясида қатнашди ва Ўзбекистондаги сиёсий вазият тўғрисида доклад қилди.

1992 йил 18 октябрда Тошкентда унга яна бир ҳужум уюштирилди. Ҳужумчиларнинг бири ушлаб милицияга келтирилганида, у КГБ хизматчиси эканлиги аниқланди.

1992 йил 2-3 декабрда Озарбайжон халқ фронтининг 2-Фавқулодда Қурултойида меҳмон сифатида қатнашди.

1992 йил 18 декабр куни Ўзбекистонда мухолифатга қарши репрессиялар янада кучайгандан сўнг юртини тарк этишга мажбур бўлди.

1993 йил 21-23 мартда Анталяда Турк дунёси қурултойида қатнашди ва сўнгра Туркияда қолди.

1993 йил 15-18 апрел кунлари АҚШнинг Мэдисон шаҳридаги Висконсин Университетида ўтказилган «Ўрта Осиёда демократия» конференциясида «Ўзбеклар демократияга тайёрми?», деган мавзуда доклад билан қатнашди.

1993 йил 3-4 декабрда Америка Турк жамиятлари ассоциациясининг Вашингтонда ўтказилган қурултойида қатнашди. Турк дунёсининг келажаги тўғрисидаги фикр ва мулоҳазаларини ўртага қўйди.

Абдураҳим Пўлат оилали, бир ўғил ва бир қизи бор.» [5, 46-49-б.], [6, 61-62-б.]

2. 1980: АБДУРАХИМ ПЎЛАТОВ ВА ВОСИЛ ҚОБУЛОВ

Абдураҳим Пўлатов ўз устози академик Восил Қобуловга (1921-2010) қарши уюштирган ёмонлик ҳақида “Бирликчилар” номли китобимнинг 3.3-параграфида қуйидагича ёзганман.

“Бирлик халқ ҳаракати (БХҲ) Ташаббус гуруҳи фаоллари Ўзбекистонда таниқли зиёлилар билан шахсан учрашиш ёки телефон орқали суҳбатлашиш орқали БХҲ таркибига таклиф қилишни 1988 йил ноябр охиридан бошлашди. Ташаббус гуруҳи аъзоларидан бири бўлмиш доцент Тоҳир Каримов (1946-2021) ташкилий ишларда фаол қатнашди.

1989 йил январда академик Восил Қобуловга телефон қилишди ва учрашув вақтини белгилашди. Ушбу муҳим учрашувга Тоҳир Каримов ва Муҳаммад Солиҳ биргаликда боришни режалаштирди. Тоҳир ака белгиланган кун эрталаб Ёзувчилар уюшмаси биносига келди. Муҳаммад Солиҳ унга: “Мени Марказқумга чақиришди. Восил Қобулович билан ўзингиз суҳбатлашишингиз керак бўлади” деди.

Тоҳир ака Тошкент Кибернетика ИИЧБга ўзи борди. Белгиланган вақтда академик Восил Қобулов уни ўз кабинетига таклиф қилди. Салом-аликдан кейин Тоҳир ака мамлакатдаги аҳволга доир қисқача гапирди ва Тошкентда Бирлик халқ ҳаракати тузилганлиги ҳақида айтди. БХҲ Марказий Кенгаши Ўзбекистоннинг таниқли зиёлиларини БХҲ раҳбарияти таркибига таклиф қилишаётганини айтиб, Восил Қобуловичга сафга қўшилишни таклиф қилди.

Восил ака савол берди: Бирлик раҳбари ким?”
Тоҳир ака хурсанд бўлиб: “Шогирдингиз Абдураҳим Пўлатов”, деб жавоб берди.

Восил ака бироз ўйланиб: “Абдураҳим раис бўлар бўлса, мен бу ташкилотга қадамимни босмайман” – деди.

Тоҳир ака бундай жавобни кутмагани учун эътироз билдира олмади. Кабинетда ноқулай жимлик. Жимликни Восил ака сўзлари бўлди.

“Сиз менинг сўзларимга таажжубланманг. Абдурахим тиришқоқ йигит. У Москва Энергетика институтида ўқиди, номзодлик диссертациясини ҳимоя қилди. Мен уни лаборатория мудири этиб тайинладим. У Москвага докторантурага йўлланма сўради, мен ёрдам бердим. У докторлик диссертациясини муваффақиятли ҳимоя қилди (1984 йилда, А.Ш.).

Москвадан қайтгач унга иш бердим ва у Кибернетика ИИЧБ партия ташкилоти котиби бўлиб сайланди. У бошқа миллатдан бўлган бир неча ходимлар билан биргалашиб Москвага Коммунистик партия Марказий Қўмитасига шикоят ёзишди (бу миллатдагилар асосан Исроилда яшашади, А.Ш.) Шикоятда мени миллатчи, фақат ўзбекларни ҳимоя қилади, дея таъкидлашган ва ҳоказолар.

Шикоятни Москвадан Тошкентга Ўзбекистон компартияси Марказий Қўмитаси (МҚ)га жўнатишди. У ердан комиссия келди ва Кибернетика ИИЧБдаги аҳволни ўрганди. Комиссия айрим камчиликларни кўрсатди, жазо чораларисиз хулоса қилди ва жўнаб кетди.

Абдураҳим жавобдан қониқмай Москвага КПСС МҚсига иккинчи марта шикоят жўнатди. Энди шикоятни текшириш учун Москвадан комиссия келди. Улар Кибернетика ИИЧБни тити-питисини чиқариб текширишди, менга ҳисоб карточкамга ёзиш шарти билан қатъий ҳайфсан эълон қилишди.

Абдураҳим менинг ёрдамимга мана шундай “миннатдорчилик” билан жавоб берди.”

Восил Қобулов шу сўзларни айтаётганида унинг кўзлари ёшланди. Бу ҳақда менга Тоҳир Каримов 2004 йилда айтди” [5, 81-82-б.]

Академик Восил Қобулов 2010 йил 21 январ куни вафот қилди. Абдураҳим Пўлатов шундан тўрт кун ўтгач – 2010 йил 25 январ куни www.harakat.net сайтида «Абдураҳим Пўлат: Улуғ миллатчи ва Олийжаноб инсон Восил ака Қобул ўғлидан айрилдик» номли мақолани чоп этди. Мақоласида жумладан бундай ёзган.

“1990 йил 3 ёки 4 майда эса Ислом Карим Восил акани чақиртириб: “Наҳотки шу бир Пўлатовга кучингиз етмайди” дея мени ишдан ҳайдашга чақиради. Восил ака учун мен билан ҳисоб-китобни битириш учун энг яхши имконият туғилганди. Аммо у киши бундай ифлосликка қўл урмадилар. Менга шахсан ўзлари айтишларича, жавоблари қуйидагича бўлган: “Ҳа, Пўлатовга кучим етмайди, кучингиз етса, уни ўзларингиз эплаб олинг.”

Восил ака бу ерда фақат мени эмас, ўз орзулари бўлган ҳуррият курашини ҳимоя қилардилар. Восил аканинг буюклиги, олийжаноблигини кўсатувчи воқеа эди бу.” [6, 81-82-б.], [7]

Эътибор беринг: Абдурахим Пўлатов ушбу таъзияномасида ўз устози Восил Қобуловга қарши Москвага жўнатган иккита шикояти ҳақида ҳеч нарса ёзмаган. Энг муҳими у ўз устозига қарши қилган катта гуноҳи учун Восил ака руҳи олдида кечирим сўрамаган ва тавба қилмаган. Абдурахим Пўлатов мана шундай инсон ва у умрининг охиригача ҳам шу аҳволда қолди.

Мен “Бирликчилар” номли китобим 3.3- параграфини қуйидаги сўзлар билан тугатганман.

“Демак, Бирлик халқ ҳаракати раҳбарияти йўл қўйган энг катта хато – 1988 йил ноябрь-декабрда Абдураҳим Пўлатовни Бирлик Ташаббус гуруҳига раис этиб сайлашганидир. Бирлик халқ ҳаракатидаги кейинги хатолар ва тортишувлар шу катта хатонинг давомидир, холос.

Буюк Шарқнинг машҳур шоирларидан бири Абдуқодир Бедил (1644-1721)нинг шундай байти бор.

Аввал ғиштин қийшиқ қўяркан меъмор,
Юлдузга етса ҳам қийшиқдир девор.» [8, 62-б.]

3. 1989: АБДУРАХИМ ПЎЛАТОВ ВА ШЕРАЛИ ЖЎРАЕВ

Ўзбекистон “Бирлик” халқ ҳаракати (БХҲ) раиси ва мухолифатдаги норасмий “Бирлик” халқ ҳаракати” партияси раиси Абдурахим Пўлатов ўзининг танқидий мақолаларида ёзишича, 1989 йил 1 октябр куни Тошкентдаги Халқлар Дўстлиги санъат саройида Шерали Жўраевнинг концерти бўлган. Ўша куни митинг ташкил қилинганди. Шу масалада Абдураҳим ака бир неча мақолаларда Шерали акани танқид қилган. Мен ўзимнинг “Шерали Жўраев” номли китобим тўртинчи нашрида Абдурахим Пўлатов ёзган танқидий [9]-мақоласини келтирдим ва унга жавобимни 30-параграфида ёздим ([10, 65-76-б.]).

Шерали Жўраевнинг 1989 йил 1 октябр кунги концерт сабабли Абдурахим Пўлатов ёзган танқидий [9]-мақоладан иқтибос келтирай.

“1988-89 йиллари ҳамма Совет жумҳуриятларида каби Ўзбекистонда ҳам миллий-демократик руҳдаги кучлар шакллана бошладилар. 1988 йилнинг ноябрида “Бирлик” Халқ Ҳаракатининг Ташаббус Гуруҳи тузилди, 1989 нинг май ойида унинг Таъсис Қурултойи бўлди. Аввал Ташаббус Гуруҳининг, сўнгра Ҳаракат Марказий Кенгашининг раислигига сайландим.

“Бирлик”нинг ўртага отган шиорлардан бири, айни замонда асосийси – “Ўзбек тили давлат тили бўлсин” шиори эди. Бу – миллатнинг шу пайтгача очиқ айтолмаган орзуси эди. Ҳозироқ ўша вақтдаги реалликни билмайдиган авлод етишиб келмоқда. Реаллик шундан иборат эдики, 1977 йили Болтиқбўйи ва Кавказдан ташқаридаги Совет жумҳуриятларининг Конституцияларидан давлат тили ҳақидаги модда олиб ташланганди. Бу модда борлигида ҳам рус тилининг босими остида яшаган миллий тиллар, 1977 йилдан кейин ҳуқуқий асосларидан айрилдилар. СССР Конституциясига кўра давлат тили рус тили бўлгани учун ўзбек тили расмий доиралардан четлатилди. Бундай шароитда, табиийки, рус тилини яхши билмаганлар давлат идораларида карьера қилолмасдилар. Буни тушунган “зукко” одамлар уйларида болаларининг тилини русчада чиқарабошладилар, болаларни русча боғча ва мактабларга бериш кескин ошди. Хуллас, тилимизни аста-секин ривожланадиган инқирозга маҳкум қилдилар.

“Бирлик” тузилган йиллари СССРда бутун ахборот воситалари давлатнинг қўлида, қонунчилик органлари қўғирчоқ ташкилотлар бўлишган. Миллатнинг талабини ўртага қўйишнинг бирдан бир йўли – оммавий митинглар ўтказиш эди. Бу аксиома “Бирлик”нинг ихтироси эмас. Бу нарса дунёнинг тажрибасидан келиб чиққан бўлиб, бошқа жумҳуриятларда ҳам миллатлар шу йўлдан боришаётган эди.

“Бирлик” ҳам “Ўзбек тили давлат тили” шиорлари остида митинглар ўтказишга бошлади. Бу талабнинг халқ тарафидан бунчалик дастакланишини кутмаган ҳокимият даҳшатга тушди. Аммо Москванинг маҳаллий малайлари миллатнинг талабига қулоқ солишни эмас, уни алдашни ўйлардилар. 1989 йилнинг баҳорида ҳамма матбуот органлари ҳукумат тарафидан тайёрланган ўзбек тилининг статуси (мақоми) ҳақидаги қонуннинг лойиҳасини эълон қилдилар. Унга кўра гўё ўзбек тили давлат тили, деб тан олинсада, лекин амалда ҳамма нарса рус тилиники бўлиб қолаверарди. Қонун Олий Советининг куздаги сессиясида қабул қилиниши ҳам маълум қилинди.

“Бирлик” ёз бўйи тайёрланиб, сентябр-октябр ойларининг ҳар якшанба куни Тошкентнинг Ленин (ҳозирги Мустақиллик) майдонида оммавий митинглар ўтказишга қарор қилди. Режамиз бўйича 10 сентябрдаги биринчи митингга 100 минг одам, сессия арафасидаги митингга 1 миллион одам тўплаш эди. Албатта, илк мақсадимиз ўзбек тили эди, аммо шу йўл билан жамиятни сиёсатлаштириб бориб мустақиллик учун курашга замин тайёрлаш мумкинлигини яхши тушунардик.” [9]

Ёз ойларида (1988 йил 23 июнда, А.Ш.) Ўзбекистонга раҳбар этиб тайинланган Ислом Каримов ўзбек тилининг давлат тили бўлишини истамаганларнинг биринчиси эди. Гап унинг ўзи у пайтда адабий ўзбек тилини билмаганлигида ҳам эмас, Москванинг ишончли хизматкори бўлганлигида. Агарда Каримов истаса, масалан, телевидение орқали чиқиб, «Аввал эълон қилинган тил ҳақидаги қонун лойиҳасини бир неча кун ичида ўзгартиришга ваъда бераман, буни қилмасам, ана унда митинг ўтказиш мумкин» деса-ку, биз барибир митинг ўтказамиз деб туриб олсак, халқ ичида кулгига ҳам қолган бўлардик. У ўзбек тили давлат тили бўлишини истаса бошқа йўл хам тутабиларди, яъни митингга келарди ва халк талаби бажарилажагини айтарди, вассалом. Ана ўшанда балки Каримов миллий қаҳрамонга айланган бўлармиди? Аммо у бошқа йўлдан кетди.

Унинг биринчи ғалабаси - кейинчалик «Эрк» партиясининг раиси, аммо ўша замонда «Бирлик»нинг раҳбариятидаги Салай Мадаминовни (Муҳаммад Солиҳ, А.Ш.) осонликча сотиб олиши бўлди. Кейин Салайнинг атрофидаги ёзувчиларнинг «Бирлик» раҳбарияти ичидаги салмоғидан фойдаланган ҳукумат (1988 йил) 10 сентябрга мулжалланган митингни қолдиришга эришди. Бу кутилмаган ўзгаришлар қаршисида аввалига шошиб қолган «Бирлик»чилар кейинги митингни 24 сентябрга режалаштирдилар. Ҳукуматдагиларнинг фикрича, ичидан зарба олган «Бирлик»нинг митингига кўп одам келмаслиги керакди. Аммо бу унчалик пухта тайёрланмаган митингга ҳам тахминан 10 минг одам келди. Ўша куниёқ кейинги митингнинг куни деб 1 октябрь белгиланди.

Каримов ва ҳукумати энди таҳликага тушганди. Улар тезлик билан қарши чоралар кўрабошладилар. Уларнинг топшириғи билан Салай Мадаминов ва атрофидагилар “Бирлик” Низомига хилоф равишда 8 октябрга унинг Марказий Кенгаши мажлисини чақириб, у мажлисда мавжуд ҳукуматга қарши чиқаётган Абдурахим Пўлатовни раисликдан оламиз, деб эълон қилдилар, ҳеч ким митингларга чиқмасин, митинг қилиш кўча чангитишдан бошқа нарса бермайди, деб студентлар орасида пропаганда олиб бордилар.

Ҳукумат бошқа чоралар ҳам кўрди. Улардан бири …

Мана ниҳоят мақоламиз бош қаҳрамонининг “қаҳрамонлигига” етиб келдик. Шуни эслатиш керак, ўша замонда Шерали Жўраев студентлар орасида ўта популяр (машҳур, А.Ш.) эди. Унинг концертларига билет олиш ҳамма ҳам муяссар бўлавермасди. Тилимизни давлат тили қиламиз, деб майдонларни тўлатаётганларнинг салмоқли қисми студентлар эканлигининг фарқига етган ҳукумат 1989 йил 1 октябр кундуз соат 12 да (митинг бошланиш вақти) Тошкентдаги Ленин номли Халқлар Дўстлиги саройида студентлар учун Шерали Жўраевнинг текин концертини уюштирди. 70 йил халқлар устида истаган ишини қилган коммунистик ҳукуматнинг цинизми (беадаблиги, сурбетлиги, А.Ш.) балки тушунарлидир, аммо Шерали ҳеч нарсанинг фарқига бормайдиган гўдакмиди?...

Барибир митингни тўхтатолмадилар. Ўн минглаб кишиларнинг “Озодлик! Ҳуррият! Ўзбек тили – давлат тили!” деб хайқиришидан Тошкент кўчалари ларзага келди. Бу далғалар билан тахти ҳам ағдарилишига ақли етиб қолган Каримов дарҳол тил ҳақидаги қонуннинг янги, анча яхши лойиҳасини эълон қилишга мажбур бўлди. Шерали эса унинг назарига тушиб, дастурхонига яқинлаштирилди …

Шералининг йиғи тўла кўшиғини (“Дўст бўлсанг ёнимда тур» қўшиғини, А.Ш.) эшитарканман, дарғазаб бўлишимнинг сабаби шуларди.” [9]

Мен “Бирлик” Халқ ҳаракати (БХҲ)га 1988 йил ноябр охирида аъзо бўлиб, 1989-1990 йилларда БХҲ Тошкент шаҳар ташкилоти раисининг биринчи ўринбосари, Мирза Улуғбек туман ташкилотининг раиси бўлиб фаолият олиб бордим. Шу сабабли мен БХҲнинг 1989 йил 19 март кунги дастлабки митинггида ҳам, 24 сентябр куни Тошкентдаги Мустақиллик майдонидаги митинг Талабалар шаҳарчасига кўчирилган ва шу сабабли Беруний кўчаси бўйлаб Талабалар шаҳарчасигача бўлган намойишда ҳам, 1 октябр, 8 октябр ва ундан кейинги митинглар ва тадбирларда фаол қатнашганман. Мана шу воқеалар иштирокчиси сифатида Абдураҳим Пўлатовнинг ҳофиз Шерали Жўраевга нисбатан танқидларини бироз таҳлил этай.

Абдураҳим ака ўз мақолаларида ҳофиз Шерали акага нисбатан ёзган танқидий фикрларига қўшилмайман. Бунинг бир неча асосларим бор.

Биринчидан, Шерали Жўраев “Ўзбегим” қўшиғини 1968 йилдан бери халқимиз орасида ажойиб тарзда ижро этиб келмоқда. Бу қўшиқ ўзбек халқининг буюк тарихи борлиги, миллат ўзлигини англаши кераклиги ва мустақилликка эришишга даъват этувчи кучли қўшиқдир. Бу ҳақда 6-параграфда ёзгандим. 1968-1989 йиллар давомида “Ўзбегим” қўшиғини эшитиб янги бир авлод вояга етди. Шу сабабли 1988 йил 11 ноябрда БХҲ Ташаббус гуруҳи тузилгач, БХҲга кўп ёшлар аъзо бўла бошлади ва БХҲ тадбирларида фаол қатнашди. 1989 йилда БХҲ сафларида 1 миллионга яқин Ўзбекистон фуқароси қатнашганлигида Шерали Жўраев куйлаган “Ўзбегим” қўшиғининг ҳам каттагина ҳиссаси бор. Шу сабабли зиёлиларимиз, мухолифат раҳбарлари ва фаоллари, жумладан Абдураҳим Пўлатов ўзбек халқини уйғотиш ва мустақиллик учун фаол ҳаракат қилишга даъват этувчи қўшиқ яратгани учун шоир Эркин Воҳидов ва ҳофиз Шерали Жўраевга миннатдорчилик билдирмоқлари керак.

Иккинчидан, менимча, БХҲ раҳбарияти, жумладан унинг раиси Абдураҳим Пўлатов 1989 йил 24 сентябр, 1, 8 ва 15 октябр кунги митингларга Шерали Жўраевни таклиф қилиши ва митинг қатнашчиларига қўшиқ айтиб беришни илтимос қилиши керак эди. Бунинг учун Абдураҳим ака ва яна бир-икки нафар БХҲ раҳбарлари ҳамда Шерали акани яқиндан билган “Бирлик” фаоли билан бирга ҳофизнинг уйига боришлари лозим эди. Пўлатов бир пиёла чой устида 1970-йиллар бошида Високоволтний мавзесидаги уйлардан бирида бўлиб ўтган учрашув ва ҳофиз ижро этган қўшиқларни эслаб ([10]-даги 21-параграфга қаранг), ёшлик йилларини ёдга олиб, сўнгра Шерали Жўраевни Мустақиллик майдонидаги митингга таклиф этишса яхши бўларди.

Агар Шерали ака Мустақиллик майдонига келиб, бир-иккита қўшиқ айтиб берса борми, кейинги митингга келувчилар сони ўз-ўзидан кескин ошиб, Тошкент шаҳри ва вилояти туманларидан ҳам, мамлакатимизнинг бошқа вилоятларидан ҳам минг-минглаб юртдошларимиз Тошкентдаги митингда қатнашарди ва ҳофиз қўшиқларидан ҳам завқ-шавқ оларди. Хориж мамлакатларидаги митингларда машҳур хонандалар қўшиқлар айтгани ҳақида кўпчилик билса керак. Шу ҳолда Тошкентдаги Мустақиллик майдонидаги митингчилар сони, Пўлатов орзу қилганидек, юз мингдан ошган бўларди.

Лекин ҳофизни ҳурмат қилиб, уни митингга таклиф этиш фикрига лидер сифатида Пўлатовнинг фаҳми етмаган. Бунга режим раҳбариятидаги тўраларнинг фаҳм-фаросати етиб, Шерали акани Халқлар Дўстлиги санъат саройида концерт беришга таклиф этишган.

Тасаввур қилинг, Пўлатов уч-тўрт киши ҳамкорлигида Жўраев уйига бориб, митингда қўшиқ айтиб беришни таклиф қилишди, дейлик. Агар Шерали ака Мустақиллик майдонига бориб қўшиқ айтиш таклифига рад жавобини берган тақдирда ҳам, у Халқлар Дўстлиги саройида 1 октябр куни митинг билан бир пайтда концерт беришга рози бўлмаслик эҳтимоли катта бўларди. [10, 73-76-б.]

4. КЕЙИНГИ ҲАЁТИ

Абдураҳим Пўлатов 1998 йилда Туркиядан АҚШга кўчиб ўтди ва Вашингтон шаҳри яқинида яшади. У 2013 йилда оила аъзолари билан бирга Колорада штати (АҚШ)га кўчиб кетди ва www.harakat.net сайтида мақолалар чоп этиб турди. У 2024 йил 15 апрел куни АҚШда вафот қилди.

Аллоҳ Абдураҳим ака гуноҳларини маҳфират қилиб, жойини жаннатдан қилсин. Омин!


ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. Абдураҳим Пўлат. Фото. – www.harakat.net/faces/?id=3 (www.harakat.net Harakat Mustaqil Axborot Agentligi).

2. “Бирлик” раҳбари Абдураҳим Пўлат оламдан ўтди. - “Бирлик” раҳбари Абдураҳим Пўлат оламдан ўтди - BBC News O'zbek (www.bbc.com/uzbek/uzbekistan-68818533 2024 йил 15 апрел).

3. Лидер деган шарафли мақомни оқлаган буюк шахс - Абдураҳим Пўлат вафот этди. - Лидер деган шарафли мақомни оқлаган буюк шахс - Абдураҳим Пўлат вафот этди - «HARAKAT» XABAR AGENTLIGI :: Independent News Agency Harakat. Узбекистан, новости Узбекистана, политика Узбекистана, оппозиция Узбекистана (www.harakat.net/news/?id=27534 2024 йил 15 апрел).

4. OzodNazar: “Бирлик” партияси лидери вафот этди. - OzodNazar: “Бирлик” партияси лидери вафот этди (ozodlik.org) (www.ozodlik.org/a/32906438.html 2024 йил 16 апрел).

5. ШУҲРАТЖОН АҲМАДЖОНОВ. Бирликчилар. Китобнинг тузатилган ва тўлдирилган тўртинчи нашри. - 2022: БИРЛИКЧИЛАР китоб | Записи в рубрике 2022: БИРЛИКЧИЛАР китоб | Дневник Турон_Шухратжони : LiveInternet - Российский Сервис Онлайн-Дневников (www.liveinternet.ru/users/4799013/rubric/6986218/ www.liveinternet.ru “Турон Шухратжони” кундалиги (дневник)даги “2022: БИРЛИКЧИЛАР китоб” рукни, (2022.31.08 – Бошланиши, Давоми 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7. 2023.10.05 - Давоми 8, 9, 10, 11, 12, Охири).

ШУҲРАТЖОН АҲМАДЖОНОВ. Бирлик тарихи. (Бирликчилар) Китобнинг тузатилган ва тўлдирилган тўртинчи нашри. - БИРЛИК тарихи — Ислом ва Сиёсат الإسلام والسياسة Ислам и Политика (wordpress.com) (www.siyosat.wordpress.com/2023/11/03/бирлик-тарихи/ 2023 йил 3 ноябр).

6. Абдураҳим Пўлат озодликда. /Нашрга тайёрлаган: Халил Очиқкўз. – Истанбул, 1995. – 174 б.

7. Абдураҳим Пўлат: Улуғ миллатчи ва Олийжаноб инсон Восил ака Қобул ўғлидан айрилдик.
- http://www.harakat.net/el_news.php?id=4572&from=3810 (www.harakat.net «HARAKAT» XABAR AGENTLIGI – January 25, 2010);
- «HARAKAT» XABAR AGENTLIGI :: Independent News Agency Harakat. Узбекистан, новости Узбекистана, политика Узбекистана, оппозиция Узбекистана (www.harakat.net «HARAKAT» XABAR AGENTLIGI – January 25, 2010).

8. Донолар бисотидан. /Тузувчи ва таржимон Ш.Шомуҳамедов (Муҳаррир Миртемир). – Т.: Адабиёт ва санъат нашриёти, 1976. – 312 б.

9. АБДУРАХИМ ПЎЛАТОВ. (Сўз боши ўрнида) Дўст бўлсанг ёнимда тур. – www.harakat.net/harakat/?id=277 (www.harakat.net/a/ “Harakat” журнали архиви, 2000, № 3 (24);
- Дўст бўлсанг ёнимда тур - «HARAKAT» XABAR AGENTLIGI :: Independent News Agency Harakat. Узбекистан, новости Узбекистана, политика Узбекистана, оппозиция Узбекистана ;
- “Ҳаракат” журнали, 2000 йил, 3 (24)-сон, 2-5-б.

10. АҲМАДЖОНОВ Ш. Шерали Жўраев. Китобнинг тузатилган ва тўлдирилган 4-нашри. – https://www.liveinternet.ru/users/4799013/rubric/6956374/ (www.liveinternet.ru “Турон Шухратжони” кундалиги (дневник)даги “ШЕРАЛИ ЖЎРАЕВ КИТОБ” рукни, 2021.18.03-2022.21.01);
https://www.liveinternet.ru/users/4799013/ (www.liveinternet.ru “Турон Шухратжони” кундалиги (дневник), 2021.18.03-2022.21.01).

E-mail: havassh54@gmail.com , maqsadsh54@gmail.com , jiz54@mail.ru

2024 йил 16 апрел

АҚШ, Вашингтон шаҳри