Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

ШЕРАЛИ ЖЎРАЕВ (ПАРАГРАФ 44-47.2)

44. 1990-1991 ЙИЛЛАР.

“Шерали Жўраев” номли ушбу китобимнинг “1980-1989 йиллар” номли 38-параграфида қуйидагича ёзгандим.

“Шерали Жўраевга 1987 йилда Ўзбекистон халқ артисти унвони берилди. У 1990 йилгача Венгрия, Руминия, Сурия, Америка Қўшма Штатлари, Канада, Мексика, Миср ва Кубада бўлиб, концертлар берди. Шунингдек у 1989 йил декабрида 127-сонли Бобур номли сайлов округидан Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашига депутат этиб сайланди [221]. Унинг ҳаётида янги босқич бошланди”

Маълумки, буюк ўзбек шоири ва давлат арбоби Алишер Навоий 1441 йил 9 феврал куни туғилган. Шу сабабли Ўзбекистонда ҳар йили 9 феврал куни Алишер Навоий хотираси билан боғлиқ турли учрашувлар ўтказилади. 1990 йил 9 феврал куни ҳам шундай йиғилишлардан бири Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси жойлашган бинонинг (Тошкент шаҳри, Пушкин кўчаси, 1-уй) учинчи қаватдаги катта мажлислар залида бўлиб ўтди. Учрашувда кўпгина таниқли шоирлар ва ёзувчилар қаторида шоир Эркин Воҳидов ва ҳофиз Шерали Жўраев ҳам қатнашди. Йиғилишни Эркин Воҳидов олиб борди. Йиғилишда сўзга чиққанлар буюк Алишер Навоий ҳақида илиқ гапларни айтишди, шеърлар ўқиб беришди. Эркин ака навбатни Шерали Жўраевга берар экан, жумладан бундай деди: “Эътибор беринглар: Али-шер – Шер-али. Бундай ўхшашлик бежиз эмас”. Шерали Жўраев саҳнага чиқиб, торини чертиб, Алишер Навоий ғазаллари билан айтиладиган иккита қўшиқ куйлади. Залдагилар, жумладан мен ҳам, қарсаклар билан миннатдорчилик билдирдик.

Шерали Жўраев 1989 йил декабрида 127-сонли Бобур номли сайлов округидан Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашига депутат этиб сайлангани ҳақида юқорида ёзгандим. У 1990-1994 йилларда депутат бўлиб фаолият олиб борди. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримовнинг 1991 йил 25 сентябрдаги фармонига асосан Шерали Жўраевга Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон Республикаси Давлат мукофоти топширилди [282, 1-ж., 5-б.].

45. 1991 ЙИЛДАГИ КОНЦЕРТ


Фото 61. Шерали Жўраев Тошкентдаги Халқлар Дўстлиги санъат саройида куйламоқда. 1991 йил кузи. [283]

1991 йил кузида Шерали Жўраев Алишер Навоийнинг 550 йиллигига бағишлаб тайёрлаган кўп кунлик концерти Тошкентдаги Халқлар Дўстлиги санъат саройида бўлди. У Шерали ака ижодидаги энг яхши концертларидан бири бўлди. Ушбу концерт ёзилган видеокассета ҳам видеокассета сотувчиларнинг дўконлари орқали мухлислар орасида кенг тарқалди. Шерали ака концертда куйлаган қўшиқлар рўйхатини келтирай.

Концертнинг 1-қисми
1. Она Туркистон. Шерали Жўраев шеъри ва мусиқаси.
2. Излангиз (Истангиз). Алишер Навоий ғазали, Шерали Жўраев мусиқаси (параграф 24).
3. Шитоб айлаб. Алишер Навоий ғазали, Шерали Жўраев мусиқаси.
4. Мустазод. “Эй, ҳуснунгга зарроти жаҳон ичра тажалло, мазҳар санга ашё ...”. Алишер Навоий мустазоди. Комилжон Отаниёзов мусиқаси.
5. Аввалгиларга ўхшамас. Алишер Навоий ғазали. Омон Матжон мухаммаси. Шерали Жўраев мусиқаси.
6. Айрилиқ. Алишер Навоий ғазалига Эркин Воҳидов мухаммаси. (“Кема”) Шерали Жўраев мусиқаси.
7. Эй дил. Алишер Навоий ғазали, Шерали Жўраев мусиқаси.
8. Сарви гулру келмади. (47:10) Алишер Навоий ғазали.

Концертнинг 2-қисми
9. Ўзбeгим. Эркин Воҳидов шеъри. Шерали Жўраев мусиқаси (параграф 6).
Ўзбeкистон – Ватаним маним. Абдулла Орипов шeъри. Шерали Жўраев мусиқаси (параграф 6).
10. Шаршара (Соч эмас). Нурали Қобул шеъри. Шерали Жўраев мусиқаси.
11. Қайга борурсан.
12. Ўхшатинг. Шерали Жўраев мусиқаси.
13. Ой юзингга. Ҳофиз Хоразмий шеъри. Шерали Жўраев мусиқаси.
14. Шириндур. Алишер Навоий ғазали.
15. Оппоқ ойим. Шерали Жўраев шеъри ва мусиқаси.
16. Оқар сувнинг. Шерали Жўраев шеъри ва мусиқаси. [283]

46. 1992: ҚОНЛИ ВОҚЕАЛАР
ШЕРАЛИ ЖЎРАЕВНИНГ “ТЎХТАМА, ТОРИМ” ҚЎШИҒИ

Ҳур фикрли санъаткорнинг ижодий фаолияти, ҳатто тақдири Ватандаги ижтимоий-сиёсий аҳвол билан, жумладан дeмократиянинг ривожланиш даражаси билан чамбарчас боғлиқ эканлиги Ўзбeкистонда бўлиб ўтган кeйинги воқeалар яна бир бор кўрсатди. 1991 йил охиридан бошлаб, айниқса 1992 йил 17 январда Тошкeнтда Талабалар шаҳарчасида авторитар рeжимнинг кучишлатар органлари томонидан қуролсиз талабалар аёвсиз калтакланиши ва ўққа тутилишидан кeйин мамлакатимизда дeмократик кучларга тазйиқлар кучайиб кeтди. Ўша қонли воқeаларда икки нафар талаба ҳалок бўлди, 30 нафардан ортиқ талаба ярадор қилинди.

Ушбу параграфни Шерали ака 1992 йилда ёзган ва куйлаган «Тўхтама, торим» қўшиқ матнини келтириш билан тугатай.

Шерали ЖЎРАЕВ шеъри ва мусиқаси

ТЎХТАМА, ТОРИМ

Бу дунё бир эски соз, кeлган бир чалиб кeтар,
Кимлар оҳангин топар, кимлар тополмай ўтар.
Ҳақни билсанг дунёда, икки оламга eтар,
Амир Тeмур айтгандeк, бу кун ҳам ўтар-кeтар.
Тўхтама, торим, тўхтама! Номардларга ўхшама,
Ҳақни айтар пайтимда торинг бўшаб титрама!

Йўл йўқотган гумроҳлар йўл қидирсин Қуръондан,
Шум нафсининг йўлинда ажралмасин иймондан,
Эл ризқини қиймасин, ҳазар этсин ҳаромдан,
Тўғри йўл сўраб олсин яратган ул Раҳмондан,
Тўхтама, торим, тўхтама! Нокасларга ўхшама,
Ҳақни айтар пайтимда торинг бўшаб титрама!

Йўлда юрган йўловчи, тўрт ёнингга қараб бор,
Яратгандан ҳамиша тўғри йўлни сўраб бор,
Отанг – Одам Атони жаннатидан қувдирган
Шайтонлардан ҳушёр бўл, атрофингни ўраб бор.
Тўхтама, торим, тўхтама! Шайтонларга ўхшама,
Ҳақни айтар пайтимда торинг бўшаб титрама! [26, 21-б.], [284]

47. УЮШТИРИЛГАН МИШ-МИШ ГАПЛАР

Ғийбат ва туҳмат гаплардан иборат миш-мишлар камина бошидан ҳам ўтган. Кўп йиллардан бери махсус хизмат органлари мен ҳақимда ҳам турли миш-мишларни тарқатиш ва бошқа провокациялар билан шуғулланишмоқда. Шу сабабли мен бу муаммони кўп йиллардан бери ўрганиб келмоқдаман. Ҳофиз ва шоир Шерали Жўраев билан боғлиқ миш-мишлар ва уни тарқатганлар масаласини ушбу бандда бир оз таҳлил этай.

Мен ҳақимда ғийбат ва туҳматдан иборат турли миш-миш гапларни 1970-йиллар ўрталаридан бошлаб 1991 йилгача Совет Иттифоқи, жумладан унинг Ўзбекистондаги бўлими, 1991 йил сентябридан кейин Ўзбекистон махсус хизмат органлари ва улар билан боғлиқ кимсалар тарқатишди. Улар бугунги кунда ҳам шундай нопок ишларни давом эттирмоқдалар. “Беайб – Парвардигор” деганларидек, ҳар бир фуқаро – бу Аллоҳ бандаси бўлиб, у ёки бу даражада камчилиги, нотўкислиги бор. Махсус хизмат органлари ўзгача фикрловчи фуқародаги вақтинчалик камчилиги ёки халқдан узоқлаштирилганлигидан фойдаланиб, турли ёлғон-яшиқ гапларни қўшиб-чатиб, шу фуқаронинг қариндош-уруғлари, таниш-билишлари, ҳатто мамлакат халқи орасида тарқатаётган ярми ёлғон ярми чин ғийбат гаплар етарлича топилади. Бундан ташқари улар туҳматдан иборат миш-мишларни ҳам вақти-вақти билан тарқатиб туришади.

Буюк тарихимизга эътибор берсак, улуғ шоиримиз Бобораҳим Машраб (1640-1711) ҳақида у ҳаётлиги чоғида ҳам, уни Балх шаҳрида 1711 йилда 71 ёшида осиб ўлдиришганидан кейин ҳам, ўтган юз йилликлар давомида ҳам сиёсий режимлар малайи бўлган кучишлатар органлар у ҳақда тарқатган турли миш-миш гаплар бунга мисолдир.

47.1. ЁЛҒОН ХАБАРЛАР ВА МИШ-МИШ ГАПЛАР ТАРҚАТАДИГАН ТАШКИЛОТ

Совет Иттифоқида ҳар замонда, вақти-вақти билан давлат арбоблари, таниқли зиёлилар ҳақида халқ орасида турли миш-миш гаплар тарқатиларди. Ҳатто соппа-соғ, тирик фуқарони ўлгани ҳақида миш-мишлар оғизма-оғиз кўчарди. Ўзи тўғрисида бундай туҳмат гапни эшитган зиёлига бу қанчалар маънавий зарба эканлигини ўқувчимиз унинг ўрнига ўзини фикран қўйиб кўриб тасаввур этиши мумкин.

Ҳофиз ва шоир Шерали Жўраев ҳақида ҳам турли миш-миш гаплар Ўзбекистон халқи орасида ҳар замонда тарқатиб туриларди. Адашмасам, 1980-йиллар бошида Шерали Жўраевнинг ўлгани ҳақидаги миш-мишлар тарқатилди. Шерали ака бундай туҳмат гапларга ҳам Тўртликлар қўшиғи орқали чиройли жавоб бергани ҳақида ушбу китобимнинг 29-параграфида ёзгандим. Ўша қўшиқ сатрлари.

Эшитиб қолдим кимдир,
Ўлганлигимни айтиб шод юрганмиш.
Мен ўлгандан сўнг гўё,
Унга шуҳрат келармиш.
Ҳей ўғлон, аввало отингни чу де,
Ажал сену мени танлаб турмасмиш. [163]

Миш-миш гаплар тарқалишининг қизиқ томонларидан бири шунда эдики, бундай гаплар Ўзбекистонда, ҳатто Совет Иттифоқи ҳудудида қисқа муддат, баъзан бир ёки бир неча кун ичида тарқалиб улгурарди. Масалан, Москвада, Кремлда ишлаётган юқори мартабали раҳбарнинг ишдан олиниши ё у билан содир бўлган нохуш воқеа ёинки мамлакатда қандайдир фавқулодда ҳодиса рўй берса, турли миш-мишлар ва ёлғон хабарлар яшин тезлигида тез тарқала бошларди. Матбуотда чоп этилмаган хабарнинг Совет Иттифоқи ёки Ўзбекистон миқёсида тез тарқалишини ҳисобга олганда, бу ишни қандайдир ташкилот уюштираётганлиги ҳақида менда фикр туғиларди. Фикримча, бундай ёлғон хабарлар ва миш-мишларни Совет Иттифоқи Давлат хавфсизлиги қўмитаси (ДХҚ) бошқармаларидан бири уюштирарди.

Тарихдан маълумки, ДХҚ 1954 йил март ойида СССР Министрлар Кенгаши таркибида аввалги Ички ишлар халқ комиссарлиги (ИИХК – НКВД (Народный комиccариат внутренних дел)) ўрнига ташкил этилди. Шу ерда СССР ДХҚ раислари ва ҳар бири раҳбар бўлган саналари ҳақида [285, 858-859-б.] дан маълумот келтириб ўтай. Чунки ДХҚ Совет Империясининг асосий таянчи, ўқ илдизи бўлиб, улардан ҳар бири ДХҚ нинг шундай даҳшатли ташкилотга айланишида ўз ҳиссасини қўшган эди.

1. Серов Иван Александрович (1905-1990) – 1954 йил мартдан 1958 йил декабригача.
2. Шелепин Александр Николаевич (1917-1994) - 1958 йил декабридан 1961 йил ноябригача.
3. Семичастний Владимир Ефимович (1924-2001) - 1961 йил ноябридан 1967 йил майигача.
4. Андропов Юрий Владимирович (1914-1984) - 1967 йил майидан 1982 йил майигача.
5. Федорчук Виталий Василевич (1918-1991) - 1982 йил майидан декабригача.
6. Чебриков Виктор Михайлович (1923-1999) – 1982 йил декабридан 1988 йил октябригача.
7. Крючков Владимир Александрович (1924.29.02) – 1988 йил октябридан 1991 йил августигача.
8. Бакатин Вадим Викторович (1937) - 1991 йил 23 августидан 28 ноябригача. [285, 858-859-б.]

1991 йил 19-21 август кунлари Москвада ГКЧП ҳарбий тўнтариш қилишга уриниб, мағлубиятга учрагач, 1991 йил 23 август куни СССР Олий Кенгаши “Давлат хавфсизлиги органларини қайта ташкил этиш ҳақида” қонун қабул қилди. Бу қонунга асосан ДХҚ расман тугатилиб, унинг ўрнига Республикалараро хавфсизлик хизмати (Бакатин) ва СССР Марказий разведка хизмати (Примаков) тузилди [285, 742-б.]

Энди ДХҚ тузилмаси (структураси) ҳақида ёзай.

“ДХҚ ташкилотининг негизини қуйидаги тўққизта Бош бошқарма ташкил этганди.
Биринчи Бош бошқарма – ташқи разведка ва контрразведка, “фаол тадбирлар”, таҳлил;
Иккинчи Бош бошқарма – ички контрразведка, давлатга қарши қўпорувчилик ҳаракатларига қарши кураш, саноат хавфсизлиги;
Учинчи Бош бошқарма – совет қуролли кучларидаги контрразведка, махсус бўлимлар;
Тўртинчи Бош бошқарма – элчихоналарни қўриқлаш ва ички хавфсизлик;
Бешинчи Бош бошқарма – диссидентлар;
Олтинчи Бош бошқарма – иқтисод, махсус транспорт;
Еттинчи Бош бошқарма – ташқи кузатув хизмати;
Саккизинчи Бош бошқарма – алоқа разведкаси, алоқа воситалари хавфсизлиги;
Тўққизинчи Бош бошқарма – давлат арбоблари ва махфий объектларни қўриқлаш, кремл полки.” [286, 292-293-б.]

Биринчи Бош бошқарма 10 та бўлим, яна РТ-бўлими, Т (технология)-бўлими ва кадрлар бўлимидан ташкил топган эди. РТ-бўлими («Разведка на территории Cоветcкого Cоюза» - Совет Иттифоқи ҳудудидаги разведка) – Совет Иттифоқи ҳудудида хорижликлар орасида олиб бориладиган разведка билан шуғулланарди. РТ- бўлими таркибида “И (информация, А.Ш.)-хизмат” ва “А-хизмат” (русча «Активная cлужба» - Фаол хизмат) бўлимлари бор эди.

“И-хизмат: разведка маълумотларини тўплаш, таҳлил этиш, билдирги (рапорт)ларни тузиш, маълумотларни тарқатиш. Бошлиғи: Николай Леонов.

А-хизмат: дезинформация тарқатиш. КПСС МҚ (Совет Иттифоқи Компартияси Марказий Қўмитаси, А.Ш.) нинг халқаро бўлими билан алоқада ишлаш. Сиёсий Бюро аъзолари учун махсус ахборотнома нашр этарди. Бошлиғи: 1970-йилларда Сергей Кондрашов, 1980-йилларда полковник Владимир П.Иванов.” [287, 214-215 б.]

“Дезинформация” сўзи маъноси ҳақида.

“ДЕЗ … (лот. деs … - - ...дан, ...дан ажратиш) – Бирор нарсани йўқ қилиш, узоқлаштириш, ёки унинг йўқлигини ифодаловчи олд қўшимча (қўшма сўзларда инкор, йўқ қилиш маъноларини билдиради (А.Ш.)” [224, Д ҳарфи, 591-б.]

“Д е з и н ф о р м а ц и я (дес + информатио – тушунтириш, баён қилиш) – ғирт нотўғри, ёлғон информация.” [288, 193-б.]

“Д е з и н ф о р м а ц и я – дезинформация, ёлғон хабарлар тарқатиш; ёлғон хабарлар (маълумотлар) билан чалғитиш; дезинформация общеcтвенного мнения – афкор оммани чалғитиш.” [196, 1-ж., 238-б.]

Умуман олганда, дезинформациядан, яъни ёлғон-яшиқ хабарлар ва миш-мишлар тарқатишдан асосий мақсад баъзан рақибларни, баъзан эса кўпчилик фуқароларни, ҳатто халқни чалғитиш ва янглиштиришдир. Бундай ниятни амалга ошириш учун мавжуд маълумотларга нисбатан айёрлик ва алдам-қалдамликни қўллайди, фактларни қасддан бузиб кўрсатади ва сохталаштиради. Бунинг оқибатида алоҳида фуқаро ёки ташкилот, шунингдек у ёки бу воқеа, ҳаракат, иш ҳақида фуқароларда нотўғри, ёлғон, бузуқ тасаввур шаклланиши мумкин.

Мен ўз ҳаётимда билиб ёки билмай шунақанги миш-миш гапларни тарқатаётганларга кўп марта дуч келганман. Сохта ахборот ёки фактни бузиб айтаётган кимсага қаерда ўқиганлигини (газета, журнал, китобда ўқиганми), эшитганлиги (воқеа жойида ўз қўлоғи биланми ёки радиодан эшитганми) ёки кўрганлиги (ўз кўзи билан кўрганмиди ёки телевидение кўрсатувларида берилдими) ҳақида сўрасангиз, кўпинча қандайдир бошқа одамдан эшитганини айтиб, аниқ асослаб бера олмай сири фош бўларди.

ДХҚнинг Бешинчи Бош бошқармаси ходимлари сиёсий, иқтисодий ва бошқа диссидентларга қарши кураш билан шуғулланарди.

“Д и с с и д е н т л а р (юнонча диссидентес – қўшилмаганлар, қаршилар) – 1) давлат дини католицизм ёки протестанцизм бўлган давлатларда ҳукмрон динга эътиқод қилмайдиган христианлар. Кўчма маънода – ўзгача фикр қилувчилар.
2) 1950-80-йилларнинг ўрталарида кўпчилик социалистик мамлакатларда мустабид тузумга қарши ҳаракат қатнашчиларининг номи. Инсон ва фуқаро ҳуқуқ ҳамда эркинликларига риоя қилиниши учун, ўзгача фикрловчилар таъқиб этилишига қарши турли шаклларда чиқишлар қилишди, совет қўшинларининг Чехословакияга (1968) ва Афғонистонга (1979) киритилишига қарши норозилик билдиришди. Диссидентлар маъмурлар томонидан қатағонларга дучор этилди, кўплари жосуслик, давлатга хиёнат қилиш каби сохта айблар билан айбланиб жазога тортилди, мажбурлаб руҳий касалликлар шифохоналарига ётқизилди (“жазолаш психиатрияси”), мамлакатдан сургун қилинди ёки муҳожир бўлиб кетишга мажбур бўлди (Владимир И.Буковский, Петр Г.Григоренко, Андрей Дмитриевич Сахаров, Александр Исаевич Солженицин ва бошқалар).” [6, Д ҳарфи, 310-б.]

Фикримча, худди мана шу ДХҚнинг Бешинчи Бош бошқармаси ходимлари Совет Иттифоқида, жумладан ДХҚнинг Ўзбекистон ташкилоти республикамизда мавжуд репрессион режим фойдасига хизмат қиладиган, халқни чалғитадиган, ўзгача фикрловчи, ҳур фикрли ҳамда яхши зиёлиларни халқ орасида бадном қиладиган ёлғон хабарлар ва миш-миш гапларни тарқатишни ташкиллаштирарди. Миш-мишлар ДХҚ ходимлари, ДХҚ билан алоқадаги амалдорлари ва айғоқчилари орқали тарқатиларди. ДХҚ билан боғлиқ кишилар сони тўғрисидаги қуйидаги маълумот ҳам диққатга сазовордир.

“1980-йилларда ДХҚда тахминан 400 000 дан ортиқ киши, жумладан 230 000 дан 250 000 гача чегарачилар ва 50 000 га яқин давлат ҳамда партия лидерлари шахсий хавфсизлигини таъминловчи қўриқлаш қўшини ҳамда алоқа хизматчилари ишларди. Шунингдек, Совет жамиятида (жумладан ҳукумат ва қуролли кучларда) бир неча юз минг айғоқчилар фаолият олиб боришарди.” [286, 293-б.]

ДХҚ таркибида бўлган кўпгина бошқармалар бугунги кунда Ўзбекистон Миллий хавфсизлик хизмати (МХХ)да ҳам бор ва фаолият олиб бормоқда. Ўзбекистон Давлат ҳавфсизлик хизмати (ДХХ) Совет Иттифоқи Давлат хавфсизлик қўмитаси (ДХҚ)нинг кўпгина иш услубларини ўзлари учун дастур қилиб олган. Балки шу сабабли Ўзбекистон Мустақилликка эришгач ҳам ҳур фикрли, ўзгача фикрловчи зиёлилар, давлат арбоблари ҳақида турли ёлғон хабарлар ва миш-мишларни халқ ичида тарқатиш 2016 йилгача ҳам, бугунги кунда ҳам давом этмоқда.

Масалан, Ўзбекистон Давлат ҳавфсизлик хизмати билан боғлиқ кимсалар ижтимоий тармоқлар, жумладан Фейсбук орқали ўзгача фикрловчи инсон номидан турли хил ёзишмалар олиб боришади, ёмон хатлар ёзишади ва ўзаро нифоқ чиқаришади, провокациялар уюштиришади ва ҳоказо. Шахсан менга қарши бу пасткаш усулларни бир неча йиллардан бери қўллашди ва ҳамон қўллашмоқда.

Фейсбукда юз нафарга яқин ватандошлар билан дўстлик алоқаларини ўрнатганман. 15-20 йилдан бери таниш-билиш бўлган бир неча ватандошларим, масалан, Мўътабар Тожибоева, Карим Бахриев, Давронбек Тожиалиев, Башорат Эшова Фейсбукдаги алоқаларимизни тўхтатгани бунга мисолдир. Фейсбукда саҳифангизга, масалан электрон почтангиз орқали осонгина киришади ва сизнинг номингиздан провокацион ёзишмалар олиб боришади. Бундай усулни машҳур ёзувчимиз Абдулла Қодирий ўзининг “Ўтган кунлар” романида Қора Ҳомид уюштирганини яхши тасвирлаган. ДХХдаги Қора Ҳомидлар иши бугунги кунда жуда осонлашган: ноутбук ёки компютер олдида ўтириб олиб ўзининг пасткаш фаолиятини олиб бормоқда ва шундай ҳаром йўллар билан топган пул билан ўзини ҳам, бола-чақасини ҳам боқмоқда. Улар менинг орқамдан 24 соат давомида кузатиш ўрнатишган, менинг Фейсбукдаги мақолаларимга келаётган постингларни ўчиришга чақимчиларни жалб қилишмоқда. АҚШда мобил телефонга ўхшаш махсус ускуналар билан таъминланган минг-минглаб чақимчилар фуқароларни суратга ва видеога тушириш орқали ялпи усулда ахборот тўплашмоқда, менга ўхшаган ўзгача фикрловчилар телефони ва компютерига келаётган хабар ва маълумотларни назорат қилиш билан бирга кўпгина ахборотларимни йўқ қилиш билан шуғулланишмоқда.

ДХХ нинг кўпгина зобитлари менга ўхшаган ўзгача фикрловчи ватандошларни кузатиб АҚШда мазза қилиб юришибди ва ушбу услубларни ўрганишмоқда. Улар бундай ялпи назорат услубини Ўзбекистонда ҳам қўллаш эҳтимоли катта.

Ватандошларимга расман айтай: мен ҳеч кимга ёмон хатлар, постинглар ёзмайман. Агар бирор инсонни танқид қилмоқчи бўлсам мақола ёзишим мумкин.

Шерали Жўраевга қарши 1992 ва 1993 йилда, профессор Олимжон Каримовга қарши 2004 йилда тарқатилган миш-миш гаплар ҳақида кейинги параграфларда ёзаман.

47.2. 1992: УМРА ВА ҲАЖ САФАРИ БИЛАН БОҒЛИҚ МИШ-МИШ

Шерали Жўраевга қарши 1992 йилдан бошлаб уюштирилган миш-миш Ўзбекистон давлат делегациясининг Саудия Арабистонига 1992 йил 11-14 апрел кунги сафари билан боғлиқдир.

Аввал Ислом динининг беш тамали ҳақида қисқача маълумот берай.

“Севимли пайғамбаримиз шундай буюрганлар:

“Мусулмонлик беш нарса (тамал) асосида қурилган:

Аллоҳдан бошқа бандалик қиладиган ҳеч қандай тангри йўқлигига ва Муҳаммад (алайҳиссалом) унинг қули ва расули эканлигига ишониш, намоз ўқиш, закот бериш, рамазон рўзасини тутиш, ҳаж қилиш.”

Жаноби пайғамбаримиз айтганларидек, исломият мана шу беш тамал асосига барпо этилган. Мўъминнинг комил мусулмон бўлиши Исломнинг беш тамалига риоя қилиш билан амалга ошади.

1. Оллоҳнинг борлигига, бирлигига, Ҳазрати Муҳаммад (алайҳиссалом) унинг қули ва пайғамбари эканлигига кўнгилдан ишониш ва буни тилда: (китобда қўйидаги сўзлар араб алифбосида ҳам ёзилган, А.Ш.)

“Ашҳаду ан ла илаҳа иллаъллоҳ ва ашҳаду анна Муҳаммадан абдуҳу ва пасулуҳ”, деб айтиш.

2. Диннинг таянчи бўлган беш вақт намозни ўқиш.

3. Рамазон ойида рўза тутиш.

4. Дин бўйича бой ҳисобланган кишилар йилда бир марта молининг закотини бериши.

5. Соғ бўлса ва пули етса, умрида бир марта ҳаж ибодатини амалга ошириш.” [289, 27-28-б.]

Ўзбекистон давлат делегациясининг Саудия Арабистонига 1992 йил 11-14 апрел кунги сафари ҳақида мамлакатимиз матбуотида чоп этилган айрим маълумотларни келтириб ўтай.

“1992 йил 11-14 апрел кунлари (ҳижрий қамарий 1412 йил шаввол ойининг 8-11 кунлари, А.Ш.) Ўзбекистон Республикаси Президенти Ислом Каримов бошчилигидаги Ўзбекистон давлат делегацияси Саудия Арабистонига расмий ташриф буюрди.

Делегация аъзолари 11 апрел куни Тошкентдан Жидда шаҳрига учиб келишди. Ислом Каримов ҳамда унинг ҳамроҳларини Саудия Арабистони подшоси Фаҳд бен Абдул Азиз ал-Сауд кутиб олди.

12 апрел куннинг иккинчи ярмида Ислом Каримов бошчилигидаги республика делегацияси аъзолари кийимларини ихромларга алмаштиришиб, Маккаи мукаррамага боришиб, Каъбатуллоҳнинг атрофини етти марта айланиб, Қора тошни тавоф қилишди, икки ракат нафл намозини ўқишди, Оби Замзам сувидан ичишди.

Улар Саудия Арабистони подшоси Фаҳд бен Абдул Азиз ал-Сауд жаноби олийларининг марҳаматига кўра Каъбатуллоҳ – Оллоҳнинг уйига кириб зиёрат қилиш ва номоз ўқишдек буюк шарафга муяссар бўлишди! Кейин Сафо ва Марва тепаликларига кўтарилишиб, дуолар ўқишди.

1992 йил 13 апрел куни делегация аъзолари Жиддадан Мадина шаҳрига боришди. Саудия Арабистони ва Ўзбекистон байроқлари билан безатилган аэропортда юксак меҳмонларни Мадина амири Абдул Мажид ибн Абдул Азиз ҳамда бошқа расмий кишилар кутиб олишди.

Делегация аъзолари жаҳондаги яна бир муқаддас шаҳар – Мадинаи Мунавварада бир неча соат давомида бўлишди ва бу ерда ҳам ўз мусулмонлик бурчини адо этишди: Пайғамбаримиз Муҳаммад Алайҳиссаломнинг қабрларини зиёрат қилишди. Ислом Каримов бошчилигидаги Ўзбекистон Республикаси делегациясининг Саудия Арабистонига расмий ташрифи 14 апрел куни ниҳоясига етди.” [290]


Фото 62. Президент Ислом Каримов ва Ўзбекистон делегацияси Маккаи Мукаррамадаги муборак Каъбатуллоҳ ичига кириб намоз ўқиш учун боришмоқда. 1992 йил 12 апрел. [291]

Ислом Каримов бошчилигидаги Ўзбекистон делегациясининг Саудия Арабистонига расмий ташрифи ва муборак Каъбатуллоҳ ичига кириб намоз ўқиш учун боришаётгани олинган видеолавҳа www.yotube.com сайтида [292]-манбада бор.

Ўзбекистон давлат делегацияси таркибида ўша йилларда Ўзбекистон Олий Мажлисининг депутати, ҳофиз Шерали Жўраев ҳам бўлган. У бу ҳақда 2017 йил январ ойида шундай деб эслаганди.

«— Ҳаётнинг азалий ва абадий қонуни шу! Ўтганларни Аллоҳ ўз раҳматига олган бўлсин. Чиндан ҳам, Юртбошимизнинг вафоти барчамиз учун оғир мусибат бўлди. Чунки ул зот мустақил Ўзбекистон давлатининг асосчиси эдилар. Юртимизни истибдоддан халос этиб, оёққа туришини таъминладилар. Мен у киши билан кўп маротаба ҳамсуҳбат бўлганман. Кўп сафарларга бирга чиққанмиз. Айниқса, марҳум Юртбошимиз билан Маккаи Мукаррамада, муборак Каъбатуллоҳнинг ичига кирганимиз асло эсимдан чиқмайди. Биринчи Президентимиз бутун ҳаётини шу халқ, Ватан учун бахшида қилди. У кишининг жуда кўп хислатлари, фазилатларига гувоҳ бўлганман. Инсоннинг қандайлигини бир қарашда билардилар. Ҳамиша узоқни кўзлаб, ақл-заковат билан иш тутдилар. Жойлари жаннатда бўлсин.» [293]

Ўзбекистон Президенти Ислом Каримов 1992 йил 11-14 апрел кунлари Саудия Арабистонига давлат ташрифи билан бориб келгач, ўз маърузаларидан бирида бу ҳақда тўхталиб ўтди. У Президент аппарати ва мутахассислар тайёрлаб берган маъруза матнини ўқишдан тўхтаб, залдагиларга қараб гапирди ва жумладан бундай мазмунда деди: “Мен оддий Президент эмас, ҳожи бўлган Президентман”. Мен буни телевизор орқали шахсан кўрган эдим.

Энди “Президент Ислом Каримов ҳожими?”деган саволга жавоб топайлик. Аввал «ҲОЖИ» сўзи маъносини англайлик.

«ҲОЖИ [арабча – ҳаж қилувчи] 1. Каъбани зиёрат этган, ҳаж қилган одам. 2. Ҳаж қилиб, Каъбани зиёрат қилиб келган кишинингфахрий унвони, лақаби.” [224]

Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф ҳазратлари (1952-2015) ёзган “Ҳадис ва ҳаёт. Ҳаж китоби” дан ҳаж ва умра ибодатлари ҳақида қисқача маълумот келтирай ([293]-га қаранг).

“Аллоҳ таоло:
“Ҳаж маълум ойлардир”, (Бақара, 197) деган.

Демак, ҳажни адо этиш учун маълум вақт, маълум ойлар эътиборга олинади.

Шаввол ва зулқаъда ойлари тўлиқ, зулҳижжа ойининг биринчи ўн куни ҳаж ойлари ҳисобланади. Мана шу пайтда ҳажни ният қилиб эҳромга кирса бўлади. Албатта, зулҳижжа ойининг ўнинчи куни, яъни, Қурбон ҳайити куни бундан мустасно.” [293, 33-б.]

«“Ҳаж” сўзи луғатда “улуғ нарсани қасд қилиш” деган маънода келса, Ислом шариатида эса, ҳаж махсус амаллар билан махсус ибодатни адо этиш тушунилади.

Махсус замон.
Ҳаж фақат махсус вақтда адо қилинади. Хусусан, унинг бош рукни – Арафотда туриш зулҳижжа ойининг тўққизинчи куни бўлиши шарт. Бошқа вақтда ҳар қанча турса ҳам ҳаж ҳисобланмайди.

Махсус макон.
Ҳаж ибодатини адо этиш учун Аллоҳ томонидан ирода қилинган Масжидул Ҳаром, Арафот, Муздалифа, Мино каби жойлар махсус макон ҳисобланади. Бошқа жойларда бу ибодатларни адо этиш мумкин эмас.

Махсус амаллар.
Бунда эҳром, Каъбани айланиб тавоф қилиш, Сафо ва Марва орасида саъй қилиш, Арафотда туриш, Муздалифада тунаш, шайтонга тош отиш каби амаллар кўзда тутилган.

Бу ибодат аҳли аёлининг ҳожатидан ортиқча етарли маблағи бор, соғлом, омонликдаги хотиржам мусулмонга умрида бир марта фарз бўлади.

Умра эса, луғатда “зиёрат” ва “ободлик” маъноларини билдиради. Ислом шариатида эса, Байтуллоҳни тавоф қилиб, Сафо билан Марва ўртасида саъй қилиб бажариладиган махсус зиёратга айтилади.” [293, 182-183-б.]

Юқорида таъкидлаганимдек, Ўзбекистон Президенти Ислом Каримов бошчилигидаги давлат делегацияси Саудия Арабистонига 1992 йил 11-14 апрел, яъни ҳижрий қамарий 1412 йил шаввол ойининг 8-11 кунлари ташриф буюришган.

Биринчидан, Ислом Каримов ва унинг ҳамроҳлари Сафо ва Марва тепаликларига кўтарилган бўлсаларда, ҳаж ибодатининг муҳим шарти бўлган Арафотда турган эмаслар (“Арафот Маккаи мукарраманинг шарқий тарафидаги ва ундан 12 мил узоқликдаги макон” [293, 119-б.]).

Иккинчидан, ҳажнинг бош рукни – Арафотда туриш зулҳижжа ойининг тўққизинчи куни бўлиши шарт. Бошқа вақтда, масалан, Ислом Каримов борган шаввол ойининг 8-11 кунларида, ҳар қанча турса ҳам ҳаж ҳисобланмайди.

Демак, Ўзбекистон Президенти Ислом Каримов ҳам, давлат делегациясининг бошқа аъзолари ҳам, жумладан Шерали Жўраев ҳам 1992 йил 12 апрел куни эҳром кийиб, Маккаи мукаррамага боришиб, мусулмонлик бурчини адо этганларида фақат умра ибодатини қилган. Ҳаж ибодатини тўлиқ бажарган фуқароларгина ҳожи деб аталишини ҳисобга олсак, Президент Ислом Каримов ҳожи эмас, балки умра ибодатини бажарган Аллоҳнинг бир бандасидир.

Ёшлигидан намозхон бўлган ҳофиз Шерали Жўраев ҳаж ва умра фарқини тушунади. Шу сабабли у Саудия Арабистонига Ўзбекистон давлат делегацияси таркибида бориб келгач, алоҳида ҳаж сафарини амалга оширди. У ушбу ҳаж сафарига ўз онаси Баҳринисо Жўраевани олиб борган ва ҳаж ибодати талабларини тўлиқ бажариб, ҳожи бўлиб қайтган. Бу ҳақда шоир Холдор Вулқон ўзининг Шерали Жўраев ҳаётига бағишланган “Мукаммал дунё” достонида ёзган ([31]).

Эҳтимол, Шерали Жўраев ҳақиқий ҳаж сафарга боргунига қадар ёки ҳожи бўлиб қайтгач, бирорта даврада ёки телефон орқали суҳбатда ҳаж ва умранинг фарқи, 1992 йил 11-14 апрел кунги зиёрат фақат умра зиёрати бўлганлиги сабабли ҳажга алоҳида бориши ҳақида гапирган бўлиши мумкин.

Менимча, Ўзбекистон Миллий хавфсизлик хизмати раҳбарлари билан боғлиқ кимсаларнинг оғзаки буйруғига кўра халқ орасида “Шерали Жўраев Ислом Каримов билан бирга Саудия Арабистонига борганидаги ибодат ҳақида у дебди, бу дебди. Шу сабабли Президент Ислом Каримов ва Шерали Жўраев ўртасида муносабатлар совуқлашиб, унга концерт бериш, унинг қўшиқларини радиода эшиттириш ва телевизорда кўрсатиш тақиқланибди” деган миш-миш гапларни 1992 йил ёзидан бошлаб тарқатишди.

Ушбу китобни ёзаётган 2008 йил феврал кунларидан бирида каминанинг таниши ушбу миш-мишни айтди. Демак, бу миш-мишни айрим фуқаролар ҳали ҳам гапириб юришибди.

Шахсий фикримча, бундай миш-миш гаплар Миллий хавфсизлик хизмати органлари ташаббуси билан тарқатилган. Мақсад: Шерали Жўраевдек эл севган ҳофиз билан Президенти Ислом Каримов ўртасида совуқчилик тушириш орқали уни халқдан узоқлаштириш, четлаштириш, иложи борича унга эркин қўшиқлар куйлашига имкон бермасликдир, унинг ҳур фикрлигини, қўшиқларини буғишдир, телевидение ва радиога яқинлаштирмасликдир.

ДАВОМИ БОР