Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

(195-мақолам ДАВОМИ 2. 2013 йил 30 сентябр) РУФАТ РИСҚИЕВ ТАРИХИ ВА БУГУНГИ АҲВОЛИ

19. ЁЗУВЧИ НУСРАТ РАҲМАТ ХАТОСИ

Йиллар ўтиши билан машҳур ватандошимиз боксчи Руфат Рисқиев ҳақида хато ахборот ёзадиганлар пайдо бўлмоқда. Мен ушбу мақоламда бугунги кунда 70 ёшдан ошган публицист, ёзувчи, Ўзбекистонда хизмат кўрсатган журналист Нусрат Раҳмат хатосини ўқувчиларимизга бироз таҳлил қилиб бермоқчиман.

Нусрат Раҳмат 1990-йиллар охирида ўзининг «Ўгитнома» номли китобни нашр эттирди. Муаллиф ўтган вақт оралиғида мухлислар билдирган кўплаб таклиф-мулоҳазаларни ҳисобга олиб, 2002 йилда китобнинг 3-нашрини [41], 2010 йилда эса китобнинг тўлдирилган бешинчи нашрини чоп эттирди [42].

Нусрат Раҳмат ёшларимизга мўлжалланган насиҳатнома китоб ёзганига менинг ҳеч бир эътирозим йўқ. Фақат китобда машҳур ватандош боксчимиз Руфат Рисқиев ҳақида хато маълумотларга асосланиб ёзганига қаршиман. Аввалига Нусрат ака ёзган матнни [42]-китоб бошланишидаги “Навқиронлик ва навжувонлик хусусида” деб номланган параграфдан келтириб ўтай.

“Эй азамат ўғлим, меҳрибон қизим!

Мана, сизлар ўн саккиз ёшнинг эшигини қоқяпсизлар. Шу дамгача бақамти ўтириб, босиқлик билан сизларга насиҳат берганимни хотирлолмайман. Дашном бердим, койидим, уришдим, чунки бола едиларинг-да у пайтда. Энди насиҳатга ўтсам бўлар. Ўгитнинг қадрига борадиган ёшга этдиларинг. Узоқ йиллар — камида менинг ёшимга етгунча панду насиҳат тинглашларингга тўғри келади.
Илк ўгитим, насиҳатга нисбатан ҳеч қачон беписанд ва бепарво бўлманглар; ёши ва мартабаси ўзларингдан улуғлар, доноларнинг пандларига шарқона бир эҳтиром билан қулоқ тутишга одатланинглар. Ўқиш билан уқиш ўзга бўлгани янглиғ, тинглаш билан англаш ҳам ғайри тушунчалардир. Деҳқон не- не меҳнатлар ила сомон орасидан донни ажратиб олганидек, яхшиларнинг маслаҳатларидан энг зарурларини топиб олиш ва ҳаётга тадбиқ этиш пайида бўлинглар.

Эй ўғлим! Йигитчиликнинг талай таомиллари борки, уларга амал қилмоқ умр йўлини белгилаб олмоқ демакдир. Энг зукко ва маъруф одам ҳам, айниқса, навқиронлик палласида талайгина нуқсонларга, бемаъни майлларга йўл қўяди. Жамият буни ҳис қилади ва баркамол бўғин нуқсонларини авф этади. Лекин камчиликларини, энг аввало, ҳаётга қадам қўйган кимсанинг ўзи чуқуррок ҳис этмас ва сабоқ чиқармас экан, охир-оқибат гумроҳликка йўл қўйиши муқаррар!
Ёшликнинг тағин бир муҳим шарти, унинг ўткинчи эканлигини эътироф этмоқликдир. Навқиронлик йиллари сени тез тарк етиб, доғда қолдиришини унутмаслигинг керак.

ҲИКОЯТ

Муштлашиш бўйича жаҳон чемпиони, ҳамюртимиз Руфъат Рисқиев ҳар гал рингга чиққанида зал қарсак ва ҳайқиришлардан ёрилгудай бўлиб кетарди. Унинг мансур ва мағрур қоматини ҳатто экранда кўриш ҳам дилимизга завқу шавқ ато этарди.

Руфъат бу эҳтирому шарифликка осонликча эришмаганди, албатта.

Ўн йиллар давомида не-не қалтис майдонларга тушиб, довруғи оламга кетган баҳодирларни ҳолдан тойдиргани, ҳар гал мақсад йўлида улкан сабот билан курашгани эвазига шундай эҳтиром эгаси бўлганди у. Ҳа, бу йигитнинг муштлашишини томоша қилиш мароқли, ҳаяжонли эди. Даврага тушганда, ортиқча эҳтиросга берилмас, ҳудудсиз олқишлар, унга тикилган фото ва телекамераларга бепарвогина қарарди. Биринчи раунддаёқ рўпарасидаги рақибнинг ожиз ўринларини илғаб олар, сўнг бирин-кетин сабот ва шиддат билан мушт туширар-ди. Унинг мўлжали аниқ, зарбалари ларзакор бўларди ҳар гал. Бундан ман-ман деган ғаним ҳам гангиб қолар, ўзини қайта тиклашга имкон тополмасди.

Ҳар бир раунд бетакрор спектаклни эслатарди. Яна ҳам рамзийроқ қилиб айтсам, биринчи раунд комедияга, иккинчиси драмага, учинчиси фожеага ўхшарди. Дастлабки дақиқаларда Руфъат ринг бўйлаб шундай ҳамоҳанг ҳаракатлар қилардики, йигит рақсига ўҳшаб кетарди у. Орқага, ёнга қараб чекиниши; боши, элкасини кўз илғамас шиддат билан олиб қочиши, рақибига имконлар бериб, тағин уни ҳолдан тойдиришини кузатиш мароқли эди. Иккинчи раундда вазият ўзгача тус оларди: Руфъат босиқлиқ, ишонч билан ҳужумга ўтарди. Кутилмаганда унинг чўқмор муштлари рақибни гандираклатиб ташларди. Одатда ўйин тақдири ана шу раундда ҳал бўларди, лекин Руфъат зоҳирий бир мардлик билан рақибини авайлар ва учинчи учрашувга ҳам ўрин қолдирарди. Оҳирги раунд эса кўп ҳолларда поёнига етмаёқ рақиб қўлини кўтарарди.

Кинорежиссёрларимиз унинг баҳодир қоматини қайта–қайта суратга олишар, шоирларимиз уни миллатнинг фахри деб мадҳ этишарди. Машраб Бобоевнинг Руфъатга бағишланган "Юрак" деган шеърини ёдлаб юборгандик.

Мен асли қўлга шеър битишим керак....
Қорачўғимда — олис Гавана.
Кўксимиз — ринг.
Асаб системамиз,—
Юксак волтли электр тармоғи.
Симлар-ку салқиндан таранглашади,
Асабимиз симлари эса!—
Юксак ҳароратдан таранг.
Шу қадар тарангки,
Салгина хатога йўл қўйилса — бас!
Катта ёнғин чиқиб кетади.

Мен асли қўлга шеър битишим керак...

Кўксимиз — ринг,
Рингда жанг борар.
Жанг қуроли — мушт.
Лекин мушт муштдай бўлмаса:
Бош бармоқда новокаин;
Ўрта бармоқда новокаин;
Холис бармоқда...
Чимчалоқда...
Энди бунинг аҳамияти йўқ...
Мушт — мушт эмас,
Поролон қўлпоқ бўлса...
Унда нима билан жанг қилинади?

Мен асли қўлга шеър битишим керак....
Лекин қўлда соғлом мушт бўлмаса,
Нима билан жанг қилади боксчи?
Нима билан енгади рақибини?
Нима билан?

Мен асли қ¢лга шеър битишим керак...

Лекин ана...
Муштдайгина бир нарса жанг қилмоқда
Шу муштдайгина нарса туфайли
Поролондай юмшоқ мушт
Чўқморга айланган.

Мен гарчи қўлга шеър битишим керак,

Лекин юракка атадим шеърни
Чунки асосий гап — юракда.
Чунки ҳамма гап — юракда!

Аммо...
Надоматлар бўлсинким...

Бу нохуш ҳол бир неча йил муқаддам АҚШда рўй берди. Паҳлавонимиз бу гал ана шу мамлакат чемпиони Стивенсон билан майдонга тушди. Америка бор овоз билан ҳайқириб, ўз чемпионини олқишларди, байроқлар ҳавода бетиним селпинар; прожекторлар, обективлар батамом кураш майдонига қаратилганди.

Мен Стивенсонни кўрдим-у, унга зоҳиран ачиндим, чунки у Руфъатга нисбатан ёш ва жуссасиз эди. Жаҳон чемпиони бояқишни бир зарб билан мажруҳ қилиб ташлайдигандай эди назаримда.

"Бокс!" ҳитоб қилди ҳакам.
"Ё, Жамшид!" илтижо қилиб қолдик биз.

Ғалабага ташна рақиблар бир-бирларига ташланишди. Муштлашиш таомилларини сув қилиб ичган ҳамзаминимиз ўзига хос босиқлик билан мушт тушира бошлади. Йўқ, у дастлаб чекинган бўлиб, одатига кўра рақибига имкон берди, душман қалъанинг омонат жойларини излагандек, унинг ожиз томонларини " пайпаслаб" кўрди.

Ҳа, Стивенсон аксарият ёшлардек қизиққон ва тажрибасиз эди. У ўзини аямай жаҳон чемпионига ташланар, лекин бунинг эвазига мушт егани қоларди. Шўрлик шундай шошқалоқлик қилардики, кўп ҳолларда Руфъатни қучоқлаб олар ва улар шу тариқа ҳам бир-бирларини дўппослашар; судя уларни бир азобда ажратиб қўярди.

Биринчи зангдан сўнг Руфъатга таъриф беришди.
"Жаҳон чемпиони, тўрт марта мамлакат чемпиони, олий даражадаги фалон ва фалон муштлашишларнинг мутлақ ғолиби".

"Бокс!"

Рақиблар жамики қувват ва ғазабларини темир муштларига тўплаб, ҳамлага ўтдилар. Тағин қий-чув, ҳаяжонлар... Стивенсон дегани эса негадир биз интиқ бўлиб кутгандай чекинмас, узала тушиб йиқилмас, баръакс тағин ҳам шиддатлироқ бўлиб, оҳудай сакрар, чақиндай ялтирарди. Руфъатнинг муштлари падарқусурни ҳолдан тойдириш ўрнига унга куч-қувват ато этаёттанга ўхшаб кетар ва бундан биз дилтанг-у дилғаш бўлардик.

Океан ортидаги қитъа ҳамовоз ва ҳамдард бўлиб бақиришни авж олдирар, Стивенсонни олқишларди. Йўқ, Руфъат ҳам ёлғиз эмасди: бутун Ўзбекистон, эҳтимолки бутун мусулмон олами тақдирдан унга омадлар тиларди.

Биз Руфъатнинг арқонлар билан чоркунжак қилиб ўралган кафтдек жойдаги ҳудудсиз жасоратини ҳамиша умид ва қониқиш билан томоша қилардик. Ўша куни биринчи бор дилимизга ўт тушди, ҳавотирландик. Чунки ҳамюртимиз муҳофазага ўтиб олгани, мускулларидаги қувватни ҳасисона тежаётганига гувоҳ бўлдик. Начора, энергияни ортиқча сарфлаб ҳам бўлмасди: олдинда учинчи раунд бор эди.

Муштлашиш давом этарди.

Руфъат чарчай бошлади. Тажрибалари ва яшириб қўйган сўнгги ҳийлаларини ишга солиб, Стивенсонга устма-уст мушт туширди. У эса бунга жавобан рақибини бурчакка қисиб олиб, беаёв дўппослашга киришди.

Ҳар қалай шу пайт нажоткор занг янгради. Ҳа, нажоткор эди у. Боксчилар нафасларини, томошабинлар ҳаяжонларини саранжомлаб олишларига имкон берадиган садо эди у. Сўнг Стивенсонни таништиришди. У Руфъатдан анча ёш, кўпчиликка таниш бўлмаган боксчи экан. Лекин баччағар, ногаҳонда қўлга тушган балиқдай типирчилар, курашга ташналигини намоён этарди.

Учинчи раунд кўп давом этмади. Лаънати Стивенсон ногаҳонда чақмоқдек отилиб, Руфъатга мушт туширди. Аммо - лекин ёмон ўрди, бераҳм!
Руфъат Рисқиев йиқилди!

У билан бизнинг умидларимиз ҳам чилпарчин бўлгандай эди. Ҳа, бутун планетанинг кўз ўнгида йиқилиб ётган шунчаки боксчи эмас, гўёки менинг миллатим, ватаним, шон-шуҳратим, номусим эди. Кўзимдан ёш тирқираб кетди!

Бир! Икки! Уч! Тўрт!....ҳакам бармоқларини бирин-кетин букиб санар ва ҳар бир рақам бошимга тўқмоқ бўлиб уриларди. Етти! Саккиз!.... Ниҳоят, Руфъат ўрнидан турди. Йўқ, у энди аввалги девқомат ва шиддаткор Рисқиев эмасди; баракс ноумид ва пажмурдароқ бир вужуд эди. Шу пайт операторлар Стивенсонни ҳам кўрсатишди — у ҳамон курашга талпинарди.

Мен ҳамзаминимиз қаршисида енгилмас ва ҳамиша ғолиб НАВҚИРОНЛИК турганини кўрдим. Буни Руфъат ҳам ҳис этди ва мардларча рақибининг пешонасидан ўпиб, унга омадлар тилади.

Ўғлим! Навқиронлик, ғолиблик демакдир. Диалектик материализмнинг инкорни-инкор деб аталадиган шафқатсиз қонуни рингда яққол намоён бўлади. Бизни доғда қолдирган Стивенсон ҳам эртами-кечми бу майдондан ана шундай ноумид бўлиб, шалвираб чиқиб кетади.Чунки балокаш дунёда омад дегани кўп ҳолларда навқирон одамларнинг эшигини қоқади. Буни ҳамиша ёдда тут ва шунга қараб иш кўр.

Бир чапани одамдан шундай нақл эшитгандим: ўн—қўй, йигирма — бўри, ўттиз — арслон, қирқ — қилич, эллик- пахта, олтмиш — ахта, етмиш — нўхта, саксон — тахта.
Бу мақолни шарҳлаб ўтирмайман—ўзинг хулоса чиқариб ол!

Йигитга ўлим йўқ — ўзини тиққа уради, дейишади, Азиз ўғлим! Сенга етказилган зарофат, энг аввало менга етказилган жароҳат эканлигини унутма. Агар билсанг, амбразурага кўксини қўйган жангчи жасоратидан кўра яшаш учун курашган, дон сепган, ниҳол ўтқазган, китоб ёзган хокисор кишининг жасоратини устун қўярдим!

Ҳа, энг катта жасорат яшаш, зурриёт ва эзгулик қолдиришдир! Ўзга юртларнинг манфаатлари учун жон берган йигитларга жуда ачинаман. Уларни ана шу ўлимга сафарбар этганларга қирон келсин дейман.

Уруш ва жанжалларни ҳамиша ёмон одамлар бошлайди ва унда яхши одамлар нобуд ёки мажруҳ бўлишади! Буни унутма.

Ичкиликка берилма, чекма, аблаҳ одамлар билан ҳамтовоқ бўлма, балодан ҳазар қил, десам мени эзмаликда айблама. Тўғри, бу ўгитларни бобокалонларимиз жуда ибратомуз қилиб ёзганлар, муаллимлар ва яхши одамлар неча бор қулоғингга қуйишган. Лекин гоҳида, мулло бўлсанг, такрор қил, деган нақлни ҳам унутмаслик керак” [42]

Энди ёзувчи Нусрат Раҳмат хатоларини санаб ўтай.

Нусрат Раҳмат жумладан бундай ёзган.

“Бу нохуш ҳол бир неча йил муқаддам АҚШда рўй берди. Паҳлавонимиз бу гал ана шу мамлакат чемпиони Стивенсон билан майдонга тушди. Америка бор овоз билан ҳайқириб, ўз чемпионини олқишларди, байроқлар ҳавода бетиним селпинар; прожекторлар, объективлар батамом кураш майдонига қаратилганди” [42]

Биринчидан, Нусрат ака тасвирлаётган бокс жангги, яъни ҳаваскор боксчилар ўртасида 1-Дунё чемпионати АҚШда эмас, Куба пойтахти Гавана шаҳрида 1976 йилда бўлиб ўтди.

Иккинчидан, Теофило Стивенсон (1952.29.03-2012.11.06) АҚШлик эмас, балким Кубалик дунёга машҳур боксчидир. Унинг бўйи 201 см бўлиб, оғирлиги 81 кгдан зиёддир. Шу сабабли у оғир вазндаги жангларда қатнашган (оғир вазнга 81 кгдан 91 кггача киради). У ўз вазнида 1972 йилги Мюньхен, 1976 йилги Монреаль, 1980 йилги Москва Олимпиадаларининг олтин медали, 1974 йилги Гавана, 1978 йилги Белград, 1986 йилги Рено шаҳрида ўтказилган Дунё чемпионатларининг олтин медали, 1975 йилги Мехико ва 1979 йилги Сан-Хуан шаҳарларида ўтказилган Панамерика ўйинларининг олтин медалини олган, СССРда хизмат кўрсатган спортчи, ҳаваскор боксчилар ўртасида 20-асрдаги энг машҳур боксчидир. [43]

Теофило Стивенсон 1986 йилда боксдаги фаолиятини тугатгач Кубанинг кўп йиллик давлат раҳбари бўлмиш Фидель Кастронинг тансоқчиси бўлиб хизмат қилди. [44]

Теофило Стивенсон 2012 йил 11 июн куни инфаркт (юрак ҳуружи) сабабли 60 ёшида вафот этди. [45]

Учинчидан, Кубалик Теофило Стивенсон учун америкаликлар бор овоз билан ҳайқириб, АҚШ байроқларини ҳилпиратиб олқишлаган эмас. Ўша залда Куба байроқлари ҳилпираганди, залда эса бокс мухлислари билан бирга Фидель Кастро ҳам мухлислик қилганди.

Тўртинчидан, Руфат Рисқиев ва Теофило Стивенсон рингда бирор марта ўзаро жанг қилган эмас. Чунки уларнинг вазни турлича бўлиб, ҳар хил вазн тоифаларида қатнашган.

Шу ерда ҳаваскорлик бокси вазнлари ҳақида қисқача маълумот бериб ўтай. 2002 йилдан бошлаб 11 та вазн тоифаси жорий этилган (ундан аввал 12 та эди).

“2008 йилги ёзги олимпиадада (Пекин олимпиадасида, А.Ш.) амалда бўлган ҳаваскорлик бокси вазн тоифалари.

Вазн (кг) Тоифа номи Тоифанинг инглизча номи

91+ Супероғир вазн Super heavyweight
91 Оғир вазн Heavyweight
81 Яримоғир вазн Light heavyweight
75 Ўрта вазн Middleweight
69 Яримўрта вазн Welterweight
64 Биринчи яримўрта вазн Light welterweight
60 Енгил вазн Lightweight
57 Яримўрта вазн Featherweight
54 Энг енгил вазн Bantamweight
51 Ўта енгил вазн Flyweight
48 Биринчи ўта енгил вазн Light flyweight” [46]

Ушбу жадвалдан кўриниб турибдики, Руфат Рисқиев ўрта вазнда (75 кггача), Теофило Стивенсон эса оғир вазнда (91 кггача) мусобақаларда қатнашган.

Нусрат Раҳмат ўз ҳикояти давомида бундай ёзган.

“Учинчи раунд кўп давом этмади. Лаънати Стивенсон ногаҳонда чақмоқдек отилиб, Руфъатга мушт туширди. Аммо - лекин ёмон урди, бераҳм!
Руфъат Рисқиев йиқилди!” [42]

Мен телевизор орқали 1976 йилги ўша жангни кўрган бокс мухлиси сифатида айтмоқчиманки, Майкл Спинкс учинчи раундда Руфат Рисқиев қорнининг пастроқ қисмига қаттиқ ургани натижасида у бироз олдинга букчайган эди.

Умуман олганда, Нусрат Раҳмат ушбу ҳикоятини ҳақиқий фактлар асосида қайтадан ёзиши керак. У ҳозир Ўзбекистонда эканлигини ҳисобга олсак, бемалол Руфат Рисқиев билан учрашиб суҳбатлашса ва ўз ҳикоятини қайтадан ёзса маъқул иш бўларди. Нусрат ака умри давомида журналист бўлганлиги ва минг-минглаб ватандошларимиз билан турли мавзуларда суҳбатлашгани ҳамда Ўзбекистонда хизмат кўрсатган журналист эканлигини ҳисобга олсак, Руфат ака билан учрашиб суҳбатлашиш унинг учун қийин иш эмас. Руфат ака эса очиқ, мард ўзбек ЙИГИТИдир!

Таҳлилий мақоламнинг асосий мавзуси – Руфат Рисқиев тақдирига қайтсам.

20. МУҲАММАД АЛИ ВА РУФАТ РИСҚИЕВ


Фото 10. Муҳаммад Али. [47]

Руфат Рисқиев 1976 йилги Монреаль олимпиадасидан кейин саккизта бармоғи синган ҳолда 27 ёшида катта боксни тарк этди. Менимча, у жуда тўғри иш қилди.

1978 йил июн ойида профессионал бокснинг афсонавий қаҳрамони Муҳаммад Али (Кассиус Клей) бокс мухлислари билан учрашиш мақсадида Совет Иттифоқига, жумладан Тошкент ва Самарқандга келди. Муҳаммад Алининг Тошкент ҳамда Самарқанд сафарларида Руфат Рисқиев ҳамроҳлик қилди ва мухлислар билан бўлган учрашувларда қатнашди. Муҳаммад Али ва Руфат Рисқиевнинг Самарқанддаги учрашувида мен ҳам қатнашгандим.

Аввал Муҳаммад Али (Кассиус Маркелус Клей) таржимаи ҳолидан қисқача маълумот келтирай.

“Тўлиқ исми шарифи: ингл. Muhammad Ali (мусулмон); ингл. Cassius Marcellus Clay.

Фуқаролиги: АҚШ.

Туғилган санаси: 1942 йил 17 январ (71 ёшда).

Туғилган жойи: Луисвилл, АҚШ.

Вазн тоифаси: 90,892 (супероғир вазн: 200 фунт Х 453,59 грамм = 90,718 кг дан зиёд, А.Ш.).

Туриши: ўнақай.

Бўйи: 191.

Қулочи кенглиги: 203.

Профессионал пиллапояси (карьераси)

Биринчи жангги: 1960 йил 29 октябр.

Охирги жангги: 1981 йил 11 декабр.

Жанглар сони: 61.

Ғалабалар сони: 56.

Нокаут билан ғалабалар: 37.

Мағлубиятлар: 5.

Дуранглар: 0.

Ўтказилмаганлари: 0” [48]

[48]-мақола давомида Муҳаммад Али эришган муваффақиятларига доир қуйидаги жадвал ҳам келтирилган (професионал боксдаги чемпионликлари ҳар бир бокс федерацияси ва санаси кетма-кетлигида берилган).

Хизмат рўйхати (Эришган муваффақиятлари, А.Ш.)

Олимпия мукофоти
Бокс
Олтин Рим 1960 81 кг гача
Қозонган чемпионлик унвонлари
Илгариги (соҳиб) Камар Кейинги (соҳиб)
1970 йил 17 декабр
Леотис Мартин
NABF 1971
Джордж Форман

1971 йил 26 июл
Джордж Форман
NABF 1973
Кен Нортон

1973 йил 10 сентябр
Кен Нортон
NABF 1974
Кен Нортон

1964 йил 25 феврал
Сонни Листон
WBA
1964 йил 19 июн
Эрни Террелл

1967 йил 6 феврал
Эрни Террелл
WBA
1967 йил 9 май
Джеймс Эллис

1974 йил 30 октябр
Джордж Форман
WBA
1978 йил 15 феврал
Леон Спинкс

1978 йил 15 сентябр
Леон Спинкс
WBA
1979 йил 27 апрел
Джон Тэйт

1964 йил 25 феврал
Сонни Листон
WBC
1967 йил 9 май
Джеймс Эллис

1974 йил 30 октябр
Джордж Форман
WBC
1978 йил 15 феврал
Леон Спинкс


Кассиус Маркелус Клей 1942 йил 17 январ куни Луисвилл шаҳрида (АҚШ, Кентукки штати) туғилган. 12 ёшидан бокс билан шуғулланган.

1960 йил 25 август-11 сентябр кунлари Рим (Италия)да ўтказилган 17-Олимпиадада яримоғир (81 кг гача) вазнда Олимпиада чемпиони бўлган. [48]

Кассиус Клей 1960 йил 29 октябр куни профессионал боксда биринчи учрашувини ўтказиб ғалаба қозонди. У профессионал бокс рингларида 61 та жанг ўтказиб, 56 тасида ғалаба қозониб, 9 та чемпионлик унвонига эга бўлди. [1]

У 1964 йил 25 феврал куни Сонни Листон устидан ғалаба қозониб, профессионал бокс соҳасида супероғир вазнда биринчи марта Дунё чемпиони бўлди. [48]

Ушбу тарихий ғалабадан кўп вақт ўтмай - 1964 йилда Кассиус Клей Ислом динини қабул қилди ва ўз исмини Муҳаммад Али деб ўзгартирди. [48]

Муҳаммад Али кейинчалик исмлар масаласида фикр юритиб бундай деганди:

“Кассиус Клэй қулнинг исмидир. Мен уни танламаганман ва истамасдим. Мен Муҳаммад Алиман, озод инсон исми – маъноси Ҳудо севган банда дегани – ва одамлар мен билан ёки мен ҳақимда гаплашётганларида шу исмни истеъфода қилишларига ундайман. Истардимки, одамлар ҳудди мени севгандек бошқа барча инсонни севсалар. Дарҳақиқат, ана шунда дунё яхшироқ бўларди”. [49]

АҚШ раҳбарияти 1960-йилларда Вьетнамга қарши олиб борган адолатсиз урушига норозилик сифатида Муҳаммад Али 1967 йили АҚШ армиясида хизмат қилишдан бош тортди. Уни 1967 йил 20 июнда суд қилишиб, айбдор деб топишди. Оқибатда бокс федерациялари уни чемпионлик унвонидан маҳрум қилди. [50]

Муҳаммад Али ўз ҳақ-ҳуқуқи ва Вьетнамдаги ноҳақ урушга қарши тўрт йил давомида кураш олиб борди. У бу мавзуда АҚШдаги кўплаб университетларда ва бошқа учрашувларда ажойиб маърузалар қилди. Афсуски, инсон ҳуқуқлари ҳимоясига бағишланган ушбу маърузалари шу кунгача ўзбек тилига таржима қилиб, сайтларда чоп этилмаган.

Унинг шикоят аризаси ҳали апелляция босқичида бўлсада, Джоржия штати сенатори Лерой Р. ёрдамида Муҳаммад Али рингда жанг ўтказиш учун 1970 йил 12 август куни лицензия олишга ва 1970 йил 26 октябр куни жанг ўтказиб, 3-раундда техник нокаут билан ғалаба қозонишга эришди. [50]

Ниҳоят, 1971 йил 28 июнда АҚШ Олий суди Муҳаммад Алига нисбатан чиқарилган илгариги ноҳақ суд қарорини бекор қилди. [50]

Муҳаммад Али 1974 йил 30 октябрда Киншасса шаҳрида Джордж Форманни рингда енгиб, супероғир вазнда иккинчи марта дунё чемпиони бўлди (Киншасса 1971 йил 27 октябридан 1997 йил 17 майга қадар Заир, 1997 йил 17 майдан бугунга қадар Конго Демократик Республикаси пойтахти, Африка).

Муҳаммад Али 1978 йилда бокс билан хайрлашишни режалаштирганди. 1978 йил май ойига биринчи рақамли даъвогар Кенн Нортон билан учрашувга шартнома тузилганди. Шу жангга қадар 1976 йилги Монреаль олимпиадаси чемпиони, профессионал оғир вазнда бор-йўғи 7 марта учрашув ўтказган (6 та ғалаба ва 1 дуранг), даъвогарлар рўйхатида ўнинчи ўринда турган 24 ёшли Леон Спинкс билан жанг белгиланди. Ушбу учрашув 1978 йил 15 феврал куни Лас-Вегасда (АҚШ) ўтказилди. [51]

Муҳаммад Али ва унинг промоутерлари Леон Спинкс билан бўладиган жангга етарлича эътибор билан тайёрланмаганлиги ва Леон Спинкснинг катта ирода билан жангги оқибатида Муҳаммад Али 1978 йил 15 феврал куни 15 раундлик жангда очколар бўйича мағлубиятга учради – уч нафар ҳакамдан иккитаси Леон Спинкс ғалаба қозонганини билдирди. Бу Муҳаммад Алининг профессионал рингдаги учинчи мағлубияти бўлди. [51]

Муҳаммад Али Леон Спинкс билан реванш матчини ўтказишга ва чемпионлик унвонини қайтариб олишга тайёрлана бошлади.

Маълумки, 1980 йил ёзги олимпиада Москвада ўтказилиши режалаштирилганди. Ушбу катта спорт воқеасига тайёргарлик доирасида СССР спорт қўмитаси раҳбарияти 1978 йил ёзида Муҳаммад Алини Совет Иттифоқига меҳмонга таклиф қилди.

Муҳаммад Али 1978 йил 12 июн куни Москванинг Шереметьево аэропортига келди. У Москвадаги “Метрополь” меҳмонхонасига жойлашди. У тонг соат 5.30 да трусикчан ҳолатда эрталабки югуриш машқини Қизил майдонда югуриб ўтказди, соат 6.00 даги Мавзолей соқчилари алмашишини шу трусукчан ҳолатда томоша қилди. Владимир Ленин жасади сақланадиган Мавзолейда ҳар соатда тантанали равишда соқчилар алмашишарди. [52]

СССР Давлат ҳавфсизлик хизмати (ДХҚ – КГБ) зобитлари тонгда Мавзолей олдида трусикчан турган ва мақсади номаълум бўлган афро-америкалик бақувват кимсани кўриб, кўп ташвишга тушишди. Бу ҳолат тегишли идораларда муҳокама қилиниб, ўша пайтда СССР Спорт федерациясида таржимон бўлиб ишлаётган Юрий Марковга алоҳида топшириқ беришди: у энди “Метрополь” меҳмонхонасида тунайдиган бўлди ва унга Муҳаммад Алининг бу ҳамда бошқа ғайриоддий чиқишлари олдини олиш вазифаси топширилди. [52]

Муҳаммад Али 1964 йилдан бери мусулмон бўлганлиги сабабли СССРдаги ислом маркази бўлмиш Тошкент ва Самарқанд шаҳрига сафар қилиши ҳақида олдиндан шарт қўйганди. Шу сабабли у Москвадан Тошкентга келди. Бу ҳақда [9]-мақолада бундай деб ёзилган.

“1978 йил июнда Тошкентга Муҳаммад Али келди. Уни спорт раҳбарияти, улар орқасидан эса “нон-туз”, қизлар ва пионерлар даста гуллар билан “олий даражада” кутиб олишди, ҳаммаси “рисоладагидек” ... Қарангки, вақтинчалик келган юлдузга “сизнинг чемпионингиз –Рисқиевни” чақириш керакмиш, уни эса одатдагидек таклиф этишни “унутишибди” ... Эслашга тўғри келди ...” [9]

Муҳаммад Али Тошкентда Хасти Имом масжидини зиёрат қилгани ва чинни заводига бориб, меҳнаткашлар билан учрашгани ҳақида [49]-мақолада қуйидагича ёзилган.

“Вьетнам урушига қарши чиққан чемпион Муҳаммад Алини 1978 йили Совет Иттифоқи таклиф қилганда, у ташриф доирасида Ўзбекистонга ҳам келган. Тошкентда Муҳаммад Али Хасти Имом масжидини зиёрат қилади ва рафиқаси Вероника билан Тошкентнинг диққатга сазовор жойларини кўздан кечиради, жумладан, улар пойтахтдаги ўша пайтларда донғи кетган чинни заводини бориб кўришади” [49]

Муҳаммад Али Тошкентдан кейин 2750 ёшли Самарқандга ташриф буюрди. У Самарқанднинг тарихий ёдгорликларини томоша қилди ва Самарқанд Давлат университети Бош корпусининг 2-қаватида жойлашган катта мажлислар залида талабалар ҳамда домуллалар билан учрашув ўтказди.

Мен Самарқанд Давлат университетини 1975 йилда тугатгач, йўлланма билан Тошкентдаги Кибернетика илмий ишлаб чиқариш бирлашмаси таркибидаги СПКБ АСУнинг Самарқанд шаҳридаги филиалида муҳандис-дастурловчи (инженер-программист) бўлиб 1975-1977 йилларда ишладим. Ушбу филиал директори Жуманов Исроил ака 1977 йилдан бошлаб докторлик диссертация устидан илмий изланишлар бошлади. Шу сабабли у филиалдаги беш нафар ёш ходимга илмий раҳбар бўлиб, 1977 йил ноябр-декабрида аспирант қилиб олди. Шу аспирантлар сафида мен ҳам бор эдим.

Мен аспирант сифатида 1978 йил бошида Тошкентда Аспирантлар ётоқхонасидан (Тошкент, Академиклар шаҳарчаси, Ф.Хўжаев кўчаси, 51-уй) жой олган эдим. Исроил ака Самарқандда яшаб ишлаётгани сабабли мен вақтимнинг каттагина қисмини Самарқандда яшаб ишладим. Яъни Муҳаммад Али ва Руфат Рисқиев Самарқандга 1978 йил июнида келишганда мен ўша ерда эдим.

Дунёда машҳур Муҳаммад Али Самарқандга келишини ва СамДУда талабалар билан учрашув бўлишини эшитиб бордим (қаердан эшитганим ёки газетада ўқиганим ҳозир эсимда йўқ). Катта мажлислар зали талабалар ва домуллалар билан лиқ тўлди. Учрашув бошида Муҳаммад Али, Руфат Рисқиев ва уларга ҳамроҳлик қилаётган 3-4 киши саҳнага қўйилган Президиум столи атрофига ўтиришди. Кимдир Муҳаммад Али тўғрисида қисқача кириш сўзини гапирди. Сўнгра сўз Муҳаммад Алига берилди. У қисқача сўзлаб, шу 1978 йил сентябрида АҚШда Леон Спинксга қарши реванш матчига чиқишини ҳам айтди.

Шундан кейин учрашувнинг иккинчи қисми бошланди. Президиумдаги столлар четга олиб қўйилди. Муҳаммад Али ва Руфат Рисқиев спорт формасида, яъни трусик ҳамда майкада бокс қўлқопини кийиб саҳнага чиқишди. Бўйи 191 см ва оғирлиги 100 кг га яқин бўлган Муҳаммад Али олдида бўйи 184 см ҳамда оғирлиги 75 кг бўлган Руфат Рисқиев анчагина пастроқ бўлиб кўринарди. Улар рингдаги каби бокс жангини, машқини кўрсатиб боксга тушишди. Муҳаммад Алидек супероғир вазндаги машҳур профессионал боксчи ватанимизнинг машҳур боксчиси Руфат Рисқиев билан биргаликда саҳнада енгил сакраб боксга тушаётганини яқин масофадан кўриш бир умр эсда қоларли ажойиб томоша эди.

Муҳаммад Али Самарқанд сафаридан кейин Тошкент орқали Москвага қайтди. 1978 йил 19 июн куни Кремльда СССР раҳбари Леонид Брежнев қабул қилиб, у билан 35 дақиқа гаплашди. Суҳбат охирида Л.Брежнев Муҳаммад Алига ўзининг «Малая земля» китобчасига дастхат ёзиб топширди ва соат совға қилди. [53]

Муҳаммад Али 1978 йил 20 июн куни Москвадан АҚШга учқичда жўнаб кетди.

21. РУФАТ РИСҚИЕВ ҲАҚИДАГИ БАДИИЙ ФИЛЬМ


Фото 11. «Рингга чорлашмоқда ...” бадиий филми рекламаси билан чоп этилган «Советский экран» киножурнали муқоваси. [3]

1979 йилда режиссëр Эдуард Хачатуров «Рингга чорлашмоқда ...” бадиий филмини суратга олди.

«НА РИНГ ВЫЗЫВАЕТСЯ. . .» («РИНГГА ЧОРЛАШМОҚДА ...»), СССР, Ўзбекфильм, 1979, рангли, 94 дақиқа. Спорт драмаси.

Руфат Қудратов ҳақида, унинг муваффақият, ғалаба ва боксчи машҳурлиги сари қийин йўли ҳақидадир. Бош ролда хизмат кўрсатган спорт устаси Руфат Рисқиев суратга тушган.

Ролларда: Руфат Рисқиев, Обиджон Юнусов, Бакен Кидикеева, Игор Ледогоров, Эдуард Павулс, Мурад Раджабов, Шухрат Иргашев, Фарида Муминова, Майя Эглите, (Абдрашит Абдрахманов, А.Ш.).

Режиссер: Эдуард Хачатуров. Сценарий муаллифи: Андрей Бородин. Оператор: Александр Панн. Постановкачи рассом: Нариман Рахимбаев. Композитор: Румиль Вильданов. Овоз режиссери: Евгений Шацкий.

Фрунзе-81 Спорт фильмларининг Бутуниттифоқ кинофестивалида эркак роли учун диплом (Р.Рискиев)» [54]

«Ватанимиз киномотографиясида «Рингга чорлашмоқда ...” бадиий филми эътиборли воқеа бўлган эди. Экранда маҳалладан келган боланинг бироз чиройлироқ қилинган ҳаёти акс этган. У аста-секин моҳир боксчига айланади ва чемпион бўлади ... Ҳаммаси Рисқиев ҳаётидагидек, лекин сал-сал “чиройлироқ”. Бош ролга Руфат Рисқиевнинг ўзи таклиф этилди. Филм муваффақиятли бўлди, Фрунзе (Бишкек, А.Ш.) шаҳридаги спорт фильмлари кинофестивалида 1980 йилда иккинчи ўринни эгаллади. Фестивал ҳакамлар ҳайъати энг яхши эркак ролини ижро этганлиги учун мукофотни бир овоздан Руфат Рисқиевга топширди. Руфат яна бир нечта (иккита, А.Ш.) фильмда суратга тушгач, ўзи учун ёт бўлган кино оламини тарк этди» [55]

«Рингга чорлашмоқда» номли ўзбек филми Абдрашит Абдрахманов ҳаётида навбатдаги филм бўлди. У унда рингдаги кўп йиллик рақиби бўлмиш бокс бўйича дунёнинг биринчи ўзбек чемпиони Руфат Рисқиев билан бирга ўйнади. У ҳаётда Абдрахмановга доимо ютқазарди, ва унинг кўнглидаги орзуси – уни нокаут қилиш – кинода амалга ошди: Рашит телбароқ боксчи ролини ўйнади, Рисқиев қаҳрамони унинг билан бўлган жангни енгади» [56]

“1974 йилда Гаванада жаҳон чемпиони номини синган бармоқлари билан қўлга киритган бугунги Рисқиевнинг бошқа кўпчилик ватандош пенсионерларнинг кундалик ҳаётидан ҳеч фарқи йўқ. Битта фарқи шуки халқ уни шу кунгача танийди ва севади.

Машҳурлик сабаби - Рисқиевнинг юлдузли пиллапояси тугагач 1979 йилда режиссëр Эдуард Хачатуров ишлаган «Рингга чорлашмоқда ...” бадиий филмидир. Бу филм афсонавий ўзбек боксчисининг ҳаëт йўли ҳақида ҳикоя қилади ва унда Рисқиев ўзини ўйнаган» [3]

Афсуски, машҳур ватандошимиз Руфат Рисқиев бош ролни ижро этган «Рингга чорлашмоқда ...” бадиий филми 2013 йилда интернет сайтларида, жумладан www.yotube.com да қўйилмаганди.
.
22. РУФАТ РИСҚИЕВ ҲАҚИДАГИ ҲУЖЖАТЛИ ФИЛЬМ

«Кейинчалик ўзбек кинематографчиларининг “Рингга энди чорлашмаяпти” деб номланган ҳужжатли филми ҳам чиқди.

Бу филм СССР халқлари спартакиадасининг икки карра чемпиони, Совет Иттифоқининг тўрт карра чемпиони, жаҳон чемпиони ва Олимпиада ўйинлари кумуш медал соҳиби Руфат Рисқиевнинг чемпионлик йилларидан кейинги муаммолари, шахсий ҳаëтидаги омадсизликлари ҳақида ҳикоя қилади...» [3]

23. РУФАТ РИСҚИЕВ ҲАҚИДА КЕЙИНГИ МАЪЛУМОТЛАР

23.1. 1997 ЙИЛ

“1997 йил 2 октябрда WBA (Дунё бокс ассоциацияси) президенти Ўзбекистон профессионал бокс вакилларига бизнинг федерация Дунё бокс ассоциациясига ҳақиқий ва доимий аъзо бўлганлигини тасдиқловчи сертификатни тақдим этди. Руфат Рисқиев WBA ҳакамлар бўлими таркибига кирди ва Марказий Осиё мамлакатларидан профессионал бокс бўйича биринчи халқаро тоифадаги ҳакам бўлди” [55]

23.2. 2004 ЙИЛ

«Қозоғистонга Руфат Рисқиев кўпдан бери келмаганди. Яқинда – 2004 йил 23 октябрда Руфат Рисқиев Қарағандада бўлиб ўтган профессионал бокс кечасига ташриф буюрди. У Мустақил Давлатлар Ҳамдўстлиги (МДҲ) ва славян мамлакатлари чемпиони бўлиш учун қозоғистонлик Андрей Еськин ва белоруслик Дмитрий Кашкан ўртасидаги унвонли олишувга ҳакамлик қилди.

Қарағанда томошабинлари Ўзбекистондан келган афсонавий меҳмонни ғоят завқланиб қарши олдилар. Кеча ташкилотчилари Руфат Рисқиев имзоси қўйилган бокс қўлқопига ҳатто ким ошар савдони ташкил этишди. Тошкент йўлбарси имзоси қўйилган қўлқопни 70 минг тангага сотиб олишди (ўшанда 1 АҚШ доллари тахминан 125 тангага тенг эди, А.Ш.) ... Қозоғистонда Рисқиевни эслашади ва яхши кўришади» [57]

23.3. 2008 ЙИЛ

Руфат Рисқиев 2008 йил 21 июл куни Би-би-си радиосига интервю берганди. Шундан айрим муҳим маълумотларни келтираман.

“Мен ҳозир (2008 йилда, А.Ш.) бокс бўйича Ўзбекистон терма жамоасида маслаҳатчиман. Мисол учун, мен таниқли боксчи Руслан Чагаевга зарба беришни ўргатганман. Зарба бериш техникасини яхши эгаллагани учун Америкада “Оқ Тайсон” лақабини олган. Кейин Рустам Саидовга ҳам зарба беришни ўргатганман. Яъни, мен техник, тактик жиҳатларини ўргатиб, бокснинг олий мактабидан сабоқ беришим мумкин. Руслан Чагаевни бемалол шогирдим деб айта оламан. Мен ҳозир кўраяпман, негадир хатолари кўп. Энди нимагадир олдимга келмаяпти, ҳа, майли, омадини берсин. Олдин буни ҳамма тренерлар билишарди деб ўйлардим, менинг билишимча, улар билишмас экан» [58]

“Би-би-си: Руфат ака, боксда олган жароҳатларингиз ортидан ҳозир соғлиғингиз қандай? Чунки соғлиғингизнинг анча ёмонлашиб қолганига оид хабарлар ҳам чоп этилганди...

Руфат Рисқиев: Ҳозир, Худога шукр, соғлиғим анча яхши. Махсус курсга борганимдан кейин ўзимни жуда яхши ҳис эта бошладим. 102 кг эдим, бир ойнинг ичида 84 килога тушдим. Икки марта, 10 кундан бўлдим-да. Бир ойнинг ичида 18 килога оздим. Бошқа томондан, кўзим ҳам яхши кўрадиган бўлди. Ойижоним “Болам овқат егин, болам овқат егин,” деб яна семиртирдилар. Ҳозир 92 киломан. Соғлиғимдан нолимайман. Лекин барибир курсга бориб туриш керак. Ёрдами кўп экан.

Би-би-си: Шерзоджон яна, "Руфат ака, оилангиз, фарзандларингиз борми? Улар ҳам боксчими?" деб сўраганлар. Марҳамат, Руфат ака:

Руфат Рисқиев: Худога шукр, оилам ҳам бор, фарзандларим ҳам бор. Иккита асраб олган қизим ҳам бор. Ҳаммаси бўлиб, 8 та неварам, 3 та эварам бор. Энди, фарзандларим кўп. Ростини айтсам, ёшлигимда сал шўхроқ эдим. Болаларим кўпроқ бўлган. Ҳаммаси бокс тўгарагига борган. Аммо табиат фарзандларда дам олади-да....Невараларимдан боксчи чиқиши мумкин, аммо менинг организмим чарчаган бўлгани учун бу болаларимга ҳам ўтган. Уларда ўша чарчоқ қолган» [58]

«Би-би-си: Руфат ака, ҳеч боксчи бўлганингиздан афсус чекканмисиз?

Руфат Рисқиев: Йўғ-эй! Ўзи, Худога шукр, спортни жуда яхши кўрардим, айниқса боксни. Шу спорт орқали элга танилдим. Ўзбекистоннинг шарафини кўтардим, шунча киши фахрланган, боксчилигим орқали кўп болаларга ёрдам берган эканман. Шунинг учун ҳам боксчи бўлганимдан фахрланаман!” [58]

“Би-би-си: Буюк Британиядан савол йўллаган Маҳмуджон эса, авваламбор сиздек ватандошимиз борлигидан фахрланишини билдириб, ҳозирги пайтда Ўзбекистон ҳукумати томонидан қандай моддий ёрдам олишингиз билан сўрабди. Марҳамат, Руфат ака:

Руфат Рисқиев: Жуда катта моддий ёрдам оламан. Яъни 51 минг сўм нафақа оламан. Буни энди АҚШ долларига чаққанда 42-43$ бўлади.

Би-би-си: Мана, сиз таниқли фахрий боксчисиз. Газ, электр токи ва сув ҳақларини тўлашда сизда бирор бир имтиёз борми?

Руфат Рисқиев: Йўқ, йўқ. Ҳаммаси ўша-ўша, эл қатори тўлайман. Терма жамоада маслаҳатчи бўлиб ишлаганим учун менга 150.000 сўм беришлари керак. Бироқ ярим йилдан буён ўшани ҳам тўлаётгани йўқ» [58]

“Би-би-си: Сизга сўнгги саволимиз Англиядан, Иброҳимжондан. Муштариймиз, "Руфат ака, ҳаётингизда энг қадрли нарса нима?" деб сўраган. Марҳамат Руфат ака:

Руфат Рисқиев: Энг қадрли нарса – менинг ойижоним. Тўғри, оилам бор, уй-жойим бор, улар у ёқда яшашади, мен эса, бу ерда, ойижоним билан. Хотин топилади, бироқ ойижоним топилмайди, деганман. Ойижоним битта» [58]

ДАВОМИ БОР