Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

МУСТАҚИЛЛИК ДЕКЛАРАЦИЯСИ ТАРИХИ

Фото. 1990 йил 20 июн куни Ўзбекистон Олий Совети (Кенгаши) иккинчи сессиясида қабул қилинган Мустақиллик Декларацияси матни.

МУНДАРИЖА

Кириш сўзи.
1. 1989: «Бирлик» Халқ Ҳаракатининг Декларация лойиҳаси.
2. 1990: Атаназар Арифовнинг Декларация лойиҳаси.
3. 1990: Олимларнинг Декларация лойиҳаси.
4. 1990: Олий Кенгаш тасдиқлаган Декларация.
5. 2022: Каримберди ҳожи фикри.
6. 20 июн – Ўзбекистон Мустақиллиги куни.
Фойдаланилган адабиётлар.

КИРИШ СЎЗИ

1990 йил 20 июн куни Ўзбекистон Олий Совети иккинчи сессиясида қабул қилинган Мустақиллик Декларацияси ҳақида ёзаётган ва гапираётган зиёлилар унинг дастлабки матнлари ва муаллифлари ҳақида лом-мим дейишмаётир. Мен мақоламда шунга доир муҳим тарихий маълумотларни келтираман. Ўзбекистон Ресубликаси Мустақиллик Декларациясининг учта матни менинг «Яқин тарихимизга назар. Ўзбекистон Озод Деҳқонлар партияси асосчиси, профессор Олимжон Каримов – 80 ёшда. (Биринчи қисм: 1988-1993 йилларда Ўзбекистонда рўй берган айрим тарихий воқеаларнинг проф. Олимжон Каримов тақдири мисолида таҳлили)” номли [1]-мақоламда келтирилган.

1. 1989: “БИРЛИК” ХАЛҚ ҲАРАКАТИНИНГ ДЕКЛАРАЦИЯ ЛОЙИҲАСИ

Маълумки, бир гуруҳ ўзбек зиёлилари ҳофиз ва шоир Дадахон Ҳасаннинг уйида 1988 йил 11 ноябр куни бўлиб ўтган йиғилишда Ўзбекистон «Бирлик» Халқ Ҳаракатига асос солишди.

Ўзбекистон Ресубликаси Мустақиллик декларациясининг дастлабки лойиҳаси – «Ўзбекистон Совет Социалистик жумҳуриятининг мустақиллиги (суверенитети) ҳақидаги Декларация» «Бирлик» газетининг 1989 йил октябрь ойидаги еттинчи сонида босилди. Ушбу лойиҳага «Бирлик» Халқ Ҳаракати номидан Анвар Мадумаров, Дилшод Шамс, Аҳмад Аъзам, Мирза Кенжабоев, Фахриддин Худойқулов, Муҳаммад Солиҳ, Олим Каримов, Зоҳир Аълам, Усмон Азимов имзо қўйишган. Бу лойиҳа ҳақида халқимизнинг каттагина қисми, жумладан ёш авлод билмайди. Шуни ҳисобга олиб ва Ўзбекистон тарихи учун муҳимлигини назарда тутиб унинг матнини тўлиғича келтирай.

“ЛОЙИҲА

ЎЗБЕКИСТОН СОВЕТ СОЦИАЛИСТИК ЖУМҲУРИЯТИНИНГ МУСТАҚИЛЛИГИ (СУВЕРЕНИТЕТИ) ҲАҚИДАГИ
ДЕКЛАРАЦИЯ

Ўрта Осиёда бундан минг йиллар муқаддам деҳқончилик маданияти пайдо бўлган. Бу серқуёш ўлкада яшаб келган халқ илм-фан, ҳунармандчилик, адабиёт ва санъат соҳаларида башарият камолотига катта ҳисса қўшди. Улар тузган Турон давлатининг тарихи мустақиллик учун курашнинг қаҳрамонона намунасидир. XIV асрдаёқ халқ манфаати ва иродасини ифодаловчи сарбадорлар давлатининг тузилиши кейинги Оврупа ва Русиядаги инқилобий ҳаракатларнинг дебочаси бўлди. Иқтисодий муносабатлар ўзига хос “осиёча ишлаб чиқариш усули” билан ривож топди.

Бу ерда шаклланган халқ ўзининг узоқ йиллар давомида яратган маданияти ва маънавиятини бир неча тилларда достон этолди. Сўнгги туркий ва форсий тилларда яратилган ёдгорликлар ҳам натижада яхлит, бир маънавий дунёни ифодалайди. Унинг ажиб дурдонаси катта савдо йўлларида шаклланган халқнинг миллат ва элат ажратмаслигини исботи бўлса, ўзга маданиятларни чуқур ўзлаштириб олиши тарихий байналмилаллигидир.

Ҳозирги Ўзбекистон Совет Социалистик Жумҳурияти Ўрта Осиё ва Қозоғистон ҳудудида социялистик миллат бўлиб шаклланган ўзбекларнинг мустақил (суверен) давлати ва шу ерларда шаклланган бошқа социялистик миллатлар билан бирга, минг йиллик давлатнинг меросхўридир.

Ўзбекистон Жумҳурияти ленинча принциплар асосида СССР давлатига бирлашди. Жумҳурият аҳли Совет Иттифоқининг қудратини оширишда, моддий ва маънавий бойликларини аямай, тинчлик ва уруш даврларида дўстлик ғояларига садоқат ва ҳалоллик билан хизмат қилди.

Сталинчилик даврига келиб, ерли халқ ўз-ўзини ҳимоя қилиш воситаларидан маҳрум бўлиб қолди ва ёвуз мустамлакачилик сиёсатининг қурбони бўла бошлади. Бу ҳол Совет Иттифоқининг бошқа жумҳуриятларига ҳам тааллуқли бўлиб, Ўрта Осиё ва Қозоғистон ерларида энг жирканч шаклларда намоён бўлди. Ҳозирги кунда халқ ўзининг ялпи касалвандлик ва қашшоқлигидан инқирозга юз тутаётганлигини англади ва оёққа тура бошлади. Аянчли аҳволдан қутулишнинг ягона йўли – мустақиллик! Ҳар бир совет жумҳуриятининг мустақиллиги! Бу – Ўзбекистон халқининг хоҳиши-иродаси ва унинг иқтисодий-сиёсий, жамоат ишларидаги ўз олдига қўйган олий мақсадидир. Бу мақсадга эришишда кўплаб тўсиқларга дуч келаётирмиз. Бу миллатлар ўртасида атай низо чиқариб адоват уйғотиш, демократик кучларни парчалашга уриниш шаклида намоён бўлмоқда. Бу жуда хавфлидир. Зеро, Ўзбекистон жумҳуриятининг мустақиллиги билан чамбарчас боғлангандир. Мустақиллик назариясини фақат уюшган ҳолдагина ҳаётга татбиқ этиш мумкин. Шу йўсинда совет жумҳуриятларининг янги, ҳақиқий Иттифоқи шаклланади.

Ўзбекистон жумҳуриятининг мустақиллиги:
- умумбашарий мустақиллик ғоялари шартномаларига, социялистик миллатларнинг ҳақиқий иттифоқига ва инсон ҳуқуқларига асосланади;
- унинг ҳудудида фақат ўз Олий Кенгаши чиқарган қонунлар қўлланилиши билан белгиланади.

Ўзбекистон жумҳуриятининг Совет Иттифоқига бирлашиш принциплари:
- ижтимоий-сиёсий соҳада – федерал асосда;
- иқтисодий соҳаларда – конфедерация асосида;
- миллий-маданий соҳаларда – тўла мустақиллик асосида бўлади.

Ўзбекистон жумҳуриятининг мустақиллигини таъминлашга хизмат қилиш, шу ерда яшовчи, миллати ва лавозимидан қатъий назар, ҳар бир Ўзбекистон фуқаросининг шарафли бурчи, қардош жумҳуриятлар аҳлининг байналмилал кўмаги ҳисобланади.

Фақат шу йўл билан ҳур фикрли, тенг ҳуқуқли фуқароларнинг ҳамкорлиги – ҳақиқий бузилмас Иттифоққа айланади. Бундай ҳуқуқий иттифоқ – барча совет кишиларининг олий мақсадидир!

“БИРЛИК” ХАЛҚ ҲАРАКАТИ номидан: Анвар Мадумаров, Дилшод Шамс, Аҳмад Аъзам, Мирза Кенжабоев, Фахриддин Худойқулов, Муҳаммад Солиҳ, Олим Каримов, Зоҳир Аълам, Усмон Азимов.” [2]

2. 1990: АТАНАЗАР АРИФОВНИНГ ДЕКЛАРАЦИЯ ЛОЙИҲАСИ

Ўзбекистон Мустақиллик декларациясининг иккинчи лойиҳасини Ўзбекистон «Эрк» демократик партияси котиби, техника фанлари доктори Атаназар Арифов (1938) 1990 йил май ойида ёзган ва ушбу ҳужжат Эрк демократик партияси (ЭДП)нинг 1990 йил 11 май куни ўтган Ҳайъатида тасдиқланган. Лойиҳа «Эрк» газетининг 1990 йил июнь ойидаги еттинчи сонида чоп этилди. 16 июнь куни ушбу газета сони Ўзбекистон Олий Кенгаши депутатларига тарқатилди. Атаназар Арифов Мустақиллик декларациясини тузатиб ва қўшимчалар ёзиб, 17 июнь (якшанба) куни ЭДП раиси, шоир Муҳаммад Солиҳ (1949) билан биргаликда Ўзбектстон Ёзувчилар уюшмаси биносида йиғилган 15 нафар депутатлар муҳокамасига тақдим этишди. Мен ушбу маълумотларни 2005 йилда Атаназар Арифов билан бўлган суҳбатда олганман. У ёзган Мустақиллик декларацияси лойиҳасини келтирай.

“12-чақириқ Ўзбекистон Олий Кенгашининг Иккинчи мажлисига Эрк демократик партиясининг ТАКЛИФ-ЛОЙИҲАСИ
МУСТАҚИЛЛИК ДЕКЛАРАЦИЯСИ
Ўзбекистон бугун ўз ҳудудига мутлоқ эга ва унда ягона ҳукмрон эмаслигини тан олиб,
ташқи мулоқотларда мустақиллик ҳуқуқидан маҳрум эканлигини эътироф этиб,
жумҳурият халқининг туб манфаатлари, унинг эрки ва иродасини ифодалаб,
ҳокимият манбаи халқ эканлигини эътироф этиб,
халқ тақдири ва мулкига эгалик ҳуқуқи фақат унинг ўзигагина берилганлигини қайд этиб,
тараққиёт йўлини танлаш фақат халқнинг ихтиёрида эканлигини таъкидлаб,
халқаро ҳуқуқ қоидалари, умуминсоний қадриятлар ва демократия принципларига асосланиб,
Жумҳурият Олий Кенгаши Ўзбекистонни суверен давлат деб эълон қилади!

ЎЗБЕКИСТОН СУВЕРЕН ДАВЛАТИ
- ўз ҳудудининг барча таркибий қисмлари – ер, сув, ҳаво, ер усти, ер ости бойликларига ва улардан олинадиган барча маҳсулотларига эгадир;
- ўз ҳудудининг барча таркибий қисмларида – ер ости ва ер устида, сувда, ҳавода – мутлоқ ҳукмрондир;
- сиёсий ва иқтисодий системаларининг таркиби ва тузилишини – халқ манфаати ва эҳтиёжидан келиб чиқиб – ўзи белгилайди;
- суверен ҳуқуқларни амалга ошириш учун зарур бўлган барча қонун ва фармонларни ўзи ишлаб чиқади ва уларнинг ижросини ўзи ташкил қилади;
- барча алоқаларни ўзи ўрнатади;
- фуқаролик масалаларига оид қонунчиликни ўзи аниқлайди;
- аҳолиси таркибидаги миллатлар ва элатлар билан муносабатда уларнинг тенг ҳуқуқлиги ва ўз тақдирини ўзи белгилаши принципларига амал қилади.
Ҳужжат Эрк Партиясининг 1990 йил 11 май куни ўтган Ҳайъатида тасдиқланди.” [3]

3. 1990: ОЛИМЛАРНИНГ ДЕКЛАРАЦИЯ ЛОЙИҲАСИ

2022 йил 20 июн куни ёзувчи Қудрат Дўстмуҳаммад ўзининг Фейсбукдаги саҳифасида “Мустақиллик Декларацияси ҳақида” номли мақоласини чоп қилди ([4]). У Ўзбекистон Олий Кенгаши депутати, академик Восил Қобулов ташаббуси ва ташкилотчилиги асосида тайёрланган ва 70 нафар олим имзолаган Мустақиллик Декларацияси ҳақида ёзган. Шу мақолани тўлиқсинча кетирай.

“1990 йилнинг 20 июн куни Ўзбекистон Олий Кенгаши сессиясида қабул қилинган Мустақиллик Декларацияси ҳақида гапирганда, бу улкан ва тарихий жараёнга ҳисса қўшганларни иложи борича эслаш лозим, деб ўйлайман. ЭРК демократик партияси ва унинг раҳбари Муҳаммад Солиҳнинг саъй-ҳаракатларига баҳо беришда ожизман, лекин, чеккада туриб ёрдам берганлар ва қўллаганлардан баъзилари ҳақида билганларимни айтишим мумкин. Шундай ватанпарварлардан бири - Ўзбекистон Фанлар Академияси академиги, Кибернетика илмий-ишлаб чиқариш бирлашмасининг Бош директори, марҳум ВОСИЛ ҚОБУЛОВ (1921 – 2010) эдилар. Ўша кезларда Олий Кенгаш депутати бўлганлар

Мен 1997-98 йилларда устоз билан кўп мулоқотда бўлиб, кундалик дафтарларини ўқиб-ўрганиб чиққанман. Ўттизта қалин дафтардан иборат “Кундаликлар”дан кўчирмалар қилиб, матбуотда бир нечта мақола эълон қилганман. Уларда мустақиллик Декларацияси ҳақида ҳам эътиборга лойиқ гаплар айтилган, мана бугун, кўпчиликка маълум қилиш фурсати келди. Дафтарларда қандай ёзилган бўлса, иложи борича ўзгартирмасдан, санаси тартибида келтираман.
* * *

14 июнь, 1990 й., пайшанба.
Ҳозир ҳаммани Ўш воқеалари, жумҳуриятларнинг суверенитети, ЎзССЖ Олий Кенгашининг 18.06.90 й. да бошланадиган сессияси ташвишлантирмоқда. Бу сессияда ер мулкчилиги ҳақидаги қонун муҳокама қилинади. Декларация лойиҳасини тавсия қилиш фикрим бор.

15 июнь 1990 й., жума
Эрталаб соат 7:30 да Ангренга йўл олдик. “Ўзбекэнергоремонт” ташкилотининг дам олиш зонасига. Бу жой шундоққина Ангрен сувининг бўйида, шўрлик дарёнинг бутун қирғоғини ташкилот ва муассасалар бўлиб олишган. Бу, тарихий Облиқ бошида.
Учрашувнинг ташкилотчилари Анвар Каримов, Фарход Зуннунов, И.Х.Убайдуллаев, Ромен Зоҳидов, Ёлқин, Эркин Қосимов, Турсунов (Ҳусан), Турсунов (биолог), Мўминов Н.О., Иброҳимов И.И., Ирматов М.И. ва бир нечта ёшлар.
Аввал Декларация масаласини қизғин муҳокама қилдик. Душанба кунига тайёрлаб, Олий Кенгашга тавсия қилмоқчи бўлдик.
Жумҳуриятнинг мустақиллигига кўмакдош олимларнинг кўнгилли жамиятининг биринчи ишчи йиғилиши шундай ўтди.

17 июнь, 1990 й., якшанба.
Комилов М.нинг отаси вафот этган экан (82 ёшда), бутун умр муаллимлик қилган, ажойиб одам эди, таъзия билдириб келдик. Қайтиб келиб, Декларация устида ишладим. РСФСРнинг Декларацияси чиққан “Аргументы и факты”ни олиб келишди. Декларацияни тугатдим. Зўр диққатни талаб қилди, бу иш.

18 июнь, 1990 й., душанба.
Эрталаб институтга кириб, Декларациянинг қўлёзмасини қолдирдим, бир нусхасини олиб, МК га, Олий Кенгаш сессиясига кетдим.
Биринчи бўлиб Муҳаммад Солиҳни кўрдим. Унинг қўлида Декларациянинг учта варианти бор экан. Ширинқулов, Мирсаидовлар келишди. Улар ҳам Декларация ҳақида...
Сессия кун тартибининг муҳокамаси бошланди. Муҳаммад Солиҳ ва бошқалар Декларацияни кун тартибига киритишга узоқ ҳаракат қилишди. Иброҳимовга Декларациянинг 63 депутат имзо қўйган учта вариантини беришди. Бўлмади.

19 июнь, 1990 й., сешанба.
Олий Кенгаш, соат 11:00, Эркин Жўраев қўмита раиси ўринбосари. Мулк қонуни устида иш бошланди. Муҳаммад Солиҳ фикрларини назарда тутиб, 25 модданинг 5- ва 7- бандлари олиб ташланди. Бу бандларда Иттифоқнинг мулки қайд қилинган эди.
Бошқа ўзгаришлар киритилмади. Мен кетдим. Яна ҳамманинг ишончи комилки, қонун ўтади...
Тунги соат иккигача телевидение орқали сессияни кўрсатишди. Ниҳоят, охирида айтилди: “62 депутат Ш.Р.Мирсаидовга Декларация масаласида мурожаат қилишган ва уларни кичик золга, Мирсаидов билан суҳбат қилишга таклиф қилишган.”

20 июнь, 1990 й., чоршанба.
Сессия бошланишига етиб боролмадим. Соат 11:30 да телефон қилиб билсам, Декларация муҳокама қилинаяпти экан. Демак, Муҳаммад Солиҳ, Ширинқулов ва бошқалар ниятларини амалга оширишибди.
Олий Кенгашга етиб борганимда, Декларация қабул қилиниши муносабати билан қарсаклар бўлаётган экан. Нима қилиш керак? 70 та олим имзо қўйган Декларациянинг вариантини Ширинқулов орқали беришга тўғри келди. Мирсаидов бошчилигида группа тузилибди...
Сўнг, “Ер” ҳақидаги қонун муҳокама қилинди. Уни академик В.Қ.Қобулов киритган битта тузатиш билан қабул қилишди. Шунисига ҳам раҳмат.

26 июнь, 1990 й., сешанба.
15:00 – Муҳаммад Солиҳ келди. Қандай жанг қилиб, Декларацияни ўтказганини гапириб берди. Митинг қилиш пўписаси билан уни нашр қилдирган. Концепция устида ишлаймиз...» [4]

Менимча, академик Восил Қобулов ташаббуси ва ташкилотчилиги асосида тайёрланган ва 70 нафар олим имзолаган Мустақиллик Декларацияси лойиҳасини излашимиз керак. Бу Ўзбекистон тарихи учун ҳам муҳимдир. Агар 70 нафар олимнинг исми-шарифини аниқлаштирсак яхши бўларди. Улардан тирик гувоҳлари ёрдамида ушбу лойиҳанинг тайёрланиш тарихини батафсилроқ билиб олардик. Бунинг учун академик Восил Қобулов шахсий архивида маълумотлар бўлиши мумкин. Мен унинг ўғли техника фанлари доктори Анвар Қобуловни танийман ва бир неча марта суҳбатлашганман. У 1999 йилда Тошкентда Ҳамид Олимжон метро шоҳбекати яқинида жойлашган Бизнес академияда домулла бўлиб ишларди. Бу масалада Анвар Қобуловдан ёрдам сурасак бўлади.

4. 1990: ОЛИЙ КЕНГАШ ТАСДИҚЛАГАН ДЕКЛАРАЦИЯ

1990 йил 18-20 июнь кунлари Ўзбекистон Олий Кенгашининг 2-сессияси бўлди. Академик Восил Қобулов гувоҳлигича, 1990 йил 18 июн куни Ўзбекистон Олий Кенгаши раиси Мирзаолим Иброҳимовга (1928-2014) Декларациянинг 63 депутат имзо қўйган учта вариантини беришди ва 2-сессия кун тартибига киритишни талаб этишди. Депутат Дадахон Ёқубов юздан ортиқ депутат қўл қўйган Декларация лойиҳасини кўтариб Президент Ислом Каримов олдига борган ва уни муҳокама қилишган. Президент Ислом Каримовнинг таклифи билан депутатлардан иборат Комиссия тузилган. Комиссия Ўзбекистон Мустақиллик декларацияси лойиҳасини яна бир бор муҳокама этиб, баъзи бир тузатишлар киритган. Шундан сўнггина 1990 йил 20 июнь куни ЎзР Олий Кенгаши «Ўзбекистон Республикасининг суверенитети тўғрисида декларация»ни қабул қилди ва у 1990 йил 22 июн куни газеталарда чоп этилди. Ушбу тарихий Декларация матнини келтирай.

“МУСТАҚИЛЛИК ДЕКЛАРАЦИЯСИ
Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Олий Советининг 1990 йил 20 июндаги иккинчи сессиясида қабул қилинган

Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Олий Совети:
ўзбек халқининг давлат қурилишидаги тарихий тажрибаси ва таркиб топган бой анъаналари,
ҳар бир миллатнинг ўз тақдирини ўзи белгилаш ҳуқуқини таъминлашдан иборат олий мақсад ҳақи,
ҳар бир кишининг фаровон ҳаёт кечиришини таъминлашни олий мақсад деб билган ҳолда,
Ўзбекистон халқларининг келажаги учун тарихий масъулиятни чуқур ҳис этган ҳолда,
халқаро ҳуқуқ қоидаларига, умумбашарий қадриятларга ва демократия принципларига асосланиб,
Ўзбекистон Совет Социалистик Республикасининг Давлат мустақиллигини эълон қилади.

1. Ўзбекистон ССРнинг демократик давлат мустақиллиги республиканинг ўз ҳудудида барча таркибий қисмларида ва барча ташқи муносабатлардаги танҳо ҳокимлигидир.

2. Ўзбекистон ССРнинг давлат ҳудуди чегараси дахлсиз ва бу ҳудуд халқнинг муҳокамасига қўйилмай туриб ўзгартирилиши мумкин эмас.

3. Ўзбекистон ССРда давлат ҳокимияти унинг ҳудудига кирадиган барча таркибий ва бўлинмас қисмлари устидан амалга оширилади ва шу ҳудудда яшайдиган аҳолига тааллуқлидир.

4. СССР Олий Совети қабул қиладиган қарорлар Ўзбекистон ССР Конституциясига мувофиқ Ўзбекистон ССР Олий Совети томонидан тасдиқланганидан кейингина Ўзбекистон ССР ҳудудида кучга эга бўлади.

5. Ўзбекистон ССР давлат ҳокимияти ваколатига Ўзбекистон ССР ички ва ташқи сиёсатига тегишли барча масалалар киради.

6. Ўзбекистон ССР халқаро ҳуқуқнинг асосий принципларини тан олади ва ҳурмат қилади.

7. Ўзбекистон ССР иттифоқдош республикалар ва бошқа давлатлар билан ўзининг сиёсий, иқтисодий, маданий ва бошқа муносабатларини шартномалар асосида белгилайди ва амалга оширади.

8. Ўзбекистон ССР ўзининг тараққиёт йўлини, ўз номини белгилайди ва давлат белгиларини (герб, байроқ, мадҳия) ўзи таъсис этади.

9. Қорақалпоғистон Мухтор Совет Социалистик Республикаси мустақиллигини Мухтор Республика Конституцияси таъмин этади. Ўзбекистон ССР унинг Асосий Қонуни ва Ўзбекистон ССР Конституцияси асосида Қорақалпоғистон МССР манфаатларини ҳимоя қилади.

10. Ўзбекистон ССРнинг қонун чиқарувчи ҳокимияти Ўзбекистон ССР давлат мустақиллигини амалга ошириш учун зарур бўлган қонунларни ишлаб чиқади. Ўзбекистон ССРнинг сиёсий ва иқтисодий системалари таркибини ва қурилишини белгилайди.

11. Ўзбекистон ССР Олий Совети умумхалқ муҳокамаси асосида демократик ҳуқуқий давлат тузишга қарор қилганини билдиради, Ўзбекистон ССРда яшаётган барча миллат ва элатларнинг қонуний сиёсий, иқтисодий, этник, маданий ҳуқуқларига ҳамда она тиллари ривожлантирилишига кафиллик беради.

12. Ушбу Декларация Ўзбекистон ССРнинг янги Конституциясини ҳамда янги иттифоқ шартномасини ишлаб чиқиш учун асосдир.» [5]

5. 2022: КАРИМБЕРДИ ҲОЖИ ФИКРИ

2022 йил 20 июн куни таниқли журналист, ёзувчи ва шоир Каримберди ҳожи Тўрамуроднинг Фейсбукда “Мустақиллик куни муборак бўлсин!” номли табриги чоп қилинди ([6]). Ушбу табрик матнини келтирай.

“Бугун Ўзбекистон ҳукумати мустақиллик декларациясини қабул қилган кун! Аслида, Ўзбекистонда Мустақиллик байрами 20 июнь! Аммо тарихчилар АБЛАҲЛАРЧА бу кунни бекитишади ва мустақилликнинг ашаддий душмани бўлган Каримовни улуғлаш учун у ноилож айтган кунни Мустақиллик куни, дейишади. Сабаби, 1990 йил 20 июнь – Ўзбекистон Мустақиллиги куни, дейилса, Каримов эмас, Муҳаммад Солиҳ "Мустақиллик меъмори" бўлиб қолади! Бу эса Каримовпарастларга ёқмайди! Ўрисқулларга ҳам, албатта.

Ваҳоланки, 1990 йил 20 июндаги Мустақиллик декларациясини лаганбардор тарихчилар эмас, маддоҳ шоирлар эмас, Ўзбекистон ҳукумати – Ўзбекистон Олий Совети сессияси қабул қилган эди!

Барча ҲУРЛИК истаган юртдошларимни Ўзбекистон Мустақиллиги Декларацияси қабул қилинган кун, демак, Ўзбекистон Мустақиллиги куни билан табриклайман!

Қайтадан ўрисга қул бўлишни истаётганларга ачинаман!

Мустақиллик учун жонидан кечганларга, Мустақилликни истагани учун таъқиб ва тазйиққа учраганларга, қамалганларга, сургун қилинганларга, беватан қилинганларга шон-шарафлар бўлсин!

Мустақилликка қарши бўлганларга лаънатлар бўлсин!» [6]

Ушбу матндаги маълумотларга битта эътирозим бор: “Муҳаммад Солиҳ "Мустақиллик меъмори" бўлиб қолади!” деган гап ҳақиқатга зиддир. Муҳаммад Солиҳ бирорта Мустақиллик Декларацияси лойиҳасини ўзи ёзган эмас. У бошқалар ёзган лойиҳаларга нисбатан тўлдирувчи яхши фикрлар ва таклифлар айтган бўлиши мумкин, холос.

Аслида “Мустақиллик меъмори” бир гуруҳ ўзбек зиёлиларидир, жумладан Муҳаммад Солиҳ ҳам. Бу ҳақда юқорида кўпгина ўзбек зиёлиларининг исми шарифини келтирдим.

6. 20 ИЮН - ЎЗБЕКИСТОН МУСТАҚИЛЛИГИ КУНИ

Аслида 20 июн Ўзбекистон Мустақиллиги куни сифатида байрам қилиш ўринлидир. Шу ҳолни АҚШ тарихи билан таққослашимиз мумкин.

Тарихдан маълумки, Буюк Британия 18-аср охирида ҳозирги АҚШ ҳудудида 13 та мустамлака ҳудудини ташкил қилди. Ушбу мустамлака ҳудудлар 1776 йилда Буюк Британиядан ажралиб алоҳида мустақил бўлишни асослайдиган декларацияни ёзиш учун Конгресс бешта колониядан келган беш вакилдан иборат комиссия тузди: Жон Адамс (Массачусетс), Бенджамин Франклин (Пенсилвания), Томас Жеффесон (Вирджиния), Роберт Ливингстон (Нью-Йорк) ва Роджер Шерман (Коннектикут). Томас Джефферсон 1776 йил 11 дан 28 июнгача - 17 кунда декларация лойиҳасини ёзди. Уни 1776 йил 1 июл куни Конгресс муҳокамасига тақдим қилишди. 1776 йил 4 июл куни АҚШ Мустақиллик Декларациясини конгресс тасдиқлади ва уни конгресс президенти Жон Хенкок имзолади. Шу сабабли АҚШ фуқаролари ҳар йили 4 июл кунини Мустақиллик байрами сифатида нишонлашади. [7]

Кўплар АҚШ ўз мустақиллигига Мустақиллик Декларацияси асосида эришган ҳуқуқий ҳужжат деб хато ҳисоблашади. Аслида АҚШ мустақилликка эришиш учун 1775-1783 йилларда Буюк Британия билан уруш олиб боришга мажбур бўлди. Бу урушда АҚШдаги инқилобчиларга Франция ва Испания катта ёрдам берди. [8]

Совет Иттифоқи деб аталмиш имерия 15 та жумҳуриятдан иборат эди. 15 та жумҳурият фуқаролари Совет Иттифоқидан ажралиб мустақил бўлишга ҳаракат қилганлиги сабабли Ўзбекистон кам қурбонлар бериб 1991 йил 31 август куни тўлиқ Мустақилликка эришди, Аллоҳга шукр. Чунки шу куни Ўзбекистон Олий Кенгаши «Ўзбекистон Республикасининг Давлат мустақиллиги асослари тўғрисида» Ўзбекистон Республикаси қонунини тасдиқлади ([9]-га қаранг).

Хуллас калом, 20 июн кунини Ўзбекистон мустақилликка эришган кун сифатида байрам қилишимиз ўринлидир.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. Shuhratjon AHMADJONOV. (5-maqolam, 2006 yil 1 yanvar) O’zbekiston Ozod Dehqonlar partiyasining asoschisi, professor Olimjon Karimov – 80 yoshda. (1988-1993 yillarda O’zbekistonda ro’y bergan ayrim tarixiy voqealarning prof. Olimjon Karimov taqdiri misolida tahlili).
- www.liveinternet.ru/users/4799013/rubric/6963249/ (www.liveinternet.ru "Турон Шухратжони" кундалиги (дневник)даги “2006 YILGI MAQOLALAR”, “ПРАВОЗАЩИТА” рукнлари, 2022.23.06);
- http://www.turonzamin.org/jurnal2006/shuhrta_olimk_10106.html (www.turonzamin.org ARXIV 2006.01.01);
- http://www.turonzamin.org/jurnal2006/shuhrta_olimk_10106.html (www.turonzamin.org “Turonzamin” журнали, 2005 йил декабр, 12-сон).

2. O’zbekiston Sovet Socialistik Jumhuriyatining Mustaqilligi (suvereniteti) haqidagi Deklaraciya. – “Birlik” gazetasi, 1989 yil oktyabr, 7-son.

3. 12-chaqiriq O’zbekiston Oliy Kengashining 2-majlisiga “Erk” demokratik partiyasining taklif-loyihasi. Mustaqillik Deklaraciyasi. – “Erk” gazetasi, 1990 yil javzo (22 may-21 iyun, A.Sh.), 7-son.

4. ҚУДРАТ ДЎСТМУҲАММАД. Мустақиллик Декларацияси ҳақида. - www.facebook.com/qudrat.dostmuhammad (www.facebook.com Қудрат Дўстмуҳаммаднинг Фейсбукдаги саҳифаси, 2022.20.06).

5. Мустақиллик Декларацияси. Ўзбекистон Совет Социалистик Республикаси Олий Советининг 1990 йил 20 июндаги иккинчи сессиясида қабул қилинган. – www.lex.uz/acts/185391 (www.lex.uz).

6. КАРИМБЕРДИ ТУРАМУРОД. Мустақиллик куни муборак бўлсин! - www.facebook.com/karimberdi.uz (www.facebook.com Каримберди Тўрамуроднинг Фейсбукдаги саҳифаси, 2022.20.06).

7. Деклара́ция незави́симости США (АҚШ Мустақиллик декларацияси). – www.ru.wikipedia.org/wiki/Декларация_независимости_США (www.ru.wikipedia.org/wiki/ Материал из Википедии — свободной энциклопедии).

8. Война за независимость США (АҚШ мустақиллиги учун ууш). – www.ru.wikipedia.org/wiki/Война_за_независимость_США#Итоги_войны (www.ru.wikipedia.org/wiki/ Материал из Википедии — свободной энциклопедии).

9. «Ўзбекистон Республикасининг Давлат мустақиллиги асослари тўғрисида» Ўзбекистон Республикаси қонуни. – www.lex.uz/acts/127899 (www.lex.uz 1991.31.08).

E-mail: havassh54@gmail.com , jiz54@mail.ru

2022 йил 23 июн

АҚШ, Вашингтон шаҳри

АҲМАДЖОНОВ Ш. Мустақиллик Декларацияси тарихи. - www.liveinternet.ru/users/4799013/rubric/6974575/ (www.liveinternet.ru "Турон Шухратжони" кундалиги (дневник)даги “2022 YILGI MAQOLALAR”, “ПРАВОЗАЩИТА” рукнлари, 2022.23.06).