Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

ШЕРАЛИ ЖЎРАЕВ (ПАРАГРАФ 41)

Китобнинг тузатилган ва тўлдирилган 4-нашри

41. УЛУҒ ҲОФИЗ БЎЛИШ СИРИ
ШЕРАЛИ ЖЎРАЕВНИНГ “ЎХШАТИНГ” ҚЎШИҒИ

Фото 51. Улуғ ҳофиз Шерали Жўраев. Тошкент, 2010 йил декабр. [242]

Шерали Жўраев улуғ ҳофиз эканлигини кўпчилик билади. Унинг сири нимада?

Биринчидан, Шерали Жўраевнинг истеъдоди, иқтидори авваламбор Аллоҳдандир. Инсонга Аллоҳдан истеъдод берилсагина яхши санъаткор бўлиши мумкинлиги ҳақида Шерали ака журналистларга берган интервюларида таъкидлаган. Шулардан бирини келтириб ўтай.

“Саволингизга келсак, жавобим шу: бу нарса аввало Аллоҳдан, қудрати Илоҳий. Қолаверса, қўшиқчиликка фидойилигимдан бўлса керак. Менга Аллоҳ биттагина қўшиқчиликдан юқтирган, холос. Менинг бошқа тирикчилигим ҳам, бизнесим ҳам, дўконларим ҳам йўқ. Бировлар миш-миш қилгандек 200-300 та “Дамас”им Андижонда юрган ҳам эмас. Мен фақат қўшиқчилик қиламан. Элга, юртга яхшилик тилайман. Менга ёмонлик қилганларга ҳам Оллоҳдан яхшилик сўрайман. Бу ёғини Аллоҳнинг ўзи бераверар экан.” [243, 4-5-б.]

Иккинчидан, Шерали Жўраев ўз устида жуда кўп меҳнат қилган, изланишда бўлган, яхши қўшиқ яратиш учун кечаларни тонгларга улаган ҳофизлардан биридир.

Учинчидан, у Аллоҳ берган истеъдод ва катта меҳнат натижасида кўпминг йиллик қўшиқчилик санъатимизда ўз йўлини очган санъаткордир. Шу сабабли унинг қўшиқлари тарихимизда аввал яшаб ўтган ва бугунги кунда ҳаёт бўлган ҳофизлар айтган ҳамда айтаётган қўшиқлардан кескин ажралиб туради. Қўшиқчиликда ўз йўлини очган санъаткор бўлганлигидан Шерали Жўраев олдинги қўшиқчилик йўллари билан басталанмай келинаётган атоқли шоирларнинг машҳур шеърларини қўшиқ қила олди ва мухлислар кўнглига аъло даражада етказа билди.

Шерали Жўраев ўзбек қўшиқчилигида алоҳида ўз йўлини очганлиги ҳақидаги фикрни мен дастлаб 1999 йил июлида ўзимнинг чоп этилмаган “Турон йигитига” китобимнинг 7.2.3 бандида ёзгандим. Бу ҳақда “Китобнинг 1-нашрига кириш сўзи (2008 йил март)”да ҳам ёзгандим. Шунга ўхшаш фикр 2001 йилда нашрдан чиққан Шерали Жўраевнинг “Санъатим» номли [26]-китобнинг 3-бетида “Нашриётдан” дея қуйидагича ёзилган.

“Шерали Жўраев ўзбек санъатида устоз санъаткорлар – Жўрахон Султонов, Маъмуржон Узоқов, Комилжон Отаниёзовлардан кейин, уларнинг муборак анъаналарини давом эттирган ҳолда том маънода ўз қўшиғини ярата олган куйчидир. Унинг йўлида қўшиқ айтаётган, унинг йўлини давом эттираётган юзлаб, минглаб шогирдлари буни яна бир карра исботлаб турибди.” [26, 3-б.]

Тўртинчидан, Шерали Жўраев қўшиқчилик санъатимизда ўз йўлини очганлиги сабабли минг-минглаб шогирдлар тарбиялади ва бу билан уларнинг мазмунли ҳаёт йўлини белгилаб берди.

Бешинчидан, Шерали ака катта матнли, яъни тўртликлари кўп сонда бўлган шеърлар ва қасидаларни қўшиқ қила олди ва куйлай билди. Шерали ака хозирги замон қўшиқчилиги билан минг йилдан кўпроқ вақт давомида халқ достонларини айтаётган, куйлаётган бахшилик ўртасида кўприк қўйди ва яқинлаштиришга эришди.

Олтинчидан, айрим маълумотларга кўра шоир ва ҳофиз Шерали Жўраев санъат соҳасида ўзининг 55 йиллик меҳнати давомида 500 тага яқин қўшиқ яратган ижодкордир. Мен бугун – 2021 йил 6 сентябргача у басталаб куйлаган 265 та қўшиқ ва бошқалар басталаган ҳамда у куйлаган 49 та, яъни жами 314 та қўшиқ рўйхатини туздим. Ушбу қўшиқлардан анчасининг матнини тарихи билан биргаликда юқорида 40 та параграфда келтирдим. Қўшиқларнинг тўлиқ рўйхатини китобим охирроғида келтираман, иншааллоҳ.

Еттинчидан, битта қўшиқни бир тўйда тўрт тилда айтиш ҳам ўзбек қўшиқчилиги тарихида фақат Шерали Жўраевга хосдир.

“Кўп ўтмай тўй бошланди. Шерали Жўраевга навбат берилди. Ҳофиз тўй эгасини, келин-куёвни табриклаб хониш қилишга тушди:

Карвон кўрдим туялари бўзлаб келар.
Нор туяда менинг ёрим излаб келар.
Менга берган ваъдалари эсдан чиқиб,
Остонаси тилло юртни излаб келар.

Тўйхонага жимлик чўкди. Карнайдан фақат ҳофизнинг овози янграрди. Шерали Жўраев бир қўшиқни тугатмай, одамлардан иккинчи қўшиққа “заказ” тушди. Шерали Жўраевнинг “Карвон” қўшиғини тўрт тилда – ўзбек, қозоқ, тожик ва рус тилида куйлагани мени ҳайрон қолдирди. Одамлар ҳам айнан шу қўшиқни такрор-такрор сўрайверди. Ҳофиз ҳам айтаверди.” [244]

“Карвон” қўшиғи тарихи ва матнини китобимнинг 4-қисмида алоҳида келтираман, иншааллоҳ.

Ушбу параграфни Шерали аканинг «Ўхшатинг» қўшиқ матнини келтириш билан тугатай. Бу қўшиқ тарихи ҳақида у 1991 йилги концертида бундай деганди.

“Шу қўшиқни шоири бизга аниқ эмас. Сабаби Фарғонада стадионда концерт қилаётгандик бир аёл чиқиб келди. Кўриниб турибди жуда ҳам эзилган. Шу қоғозни олиб чиқиб айтдиларки: «Шуни айтсангиз, сизга аталган қўшиқ». Ўқиб кўрсак бу фақат бизгамас, жамики қўлидан иш келадиган одамларга аталган. Эшитиб кўринглар.» [245]

Шерали Жўраев қўшиғи

ЎХШАТИНГ

Кимларгадир ҳавас бизнинг шуҳратимиз, шонимиз,
Санъатдаги маҳорату бу қадар имконимиз.

Кимларгадир кeрак, билинг, ёлғизгина жонимиз,
Ерни она, қуёшни сиз дояларга ўхшатинг.

Асрларнинг қаъридан куй, оҳанг кeларкан оқиб,
Бобур йиғлар симлар аро олис Ҳиндудан боқиб.

Нодиранинг армон тўла мисрасига ўт ёқиб,
Бизни ҳeч ким айтолмаган нолаларга ўхшатинг.

Юракда ишқ, гўзал армон, олисларда нигоҳлар,
Кeскир қилич, оҳанг эса фалак бағрин тароқлар.

Тeбрансангиз томчилардан ялтираса дудоқлар,
Бизни ўша бургут қўнган қояларга ўхшатинг.

Тўлғонсангиз кўз ёшлардан ялтираса дудоқлар,
Бизни ўша бургут қўнган қояларга ўхшатинг.

Турғай мисол eру кўкдан илҳом олган, завқ олган,
Кўкка очиб кўксин, сўнгра она eрга қайтаолган.

Юз йилда бир туғилармиш эл дардини айтаолган,
Айта олсак энг покиза ғояларга ўхшатинг.

Кўксим узра урилиб акс садо бeрар қўшиқлар,
Олам узра тараларкан бунга йўқдир тўсиқлар.

Олис йўлдан карвон кeлар тингланг дўсту содиқлар,
Қўшиқни сиз оқ тонгда оқ сояларга ўхшатинг.

Кимларгадир ҳавас бизнинг шуҳратимиз, шонимиз. [245]

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

26. (7) ЖЎРАЕВ Ш. Санъатим. – Т.: Ғ.Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашр., 2001. – 72 б.

242. Шерали Жўраев: "Хато қилдим, ёшлик қилгандирман". Сардор Комилов суҳбатлашди (1-қисм). - http://sayyod.com/forum/8-103-1#2999 (www.sayyod.com 2010.26.12)

243. (49) Шерали Жўраев: Мен нега телевизорга чиқмаяпман? /К.Тўрамуродов суҳбатлашган. - “Эрудит”, 2003 йил 30 август, 174-сон, 4-6-б.

244. (50) ЁРҚИН. Шерали Жўраев билан Озода ўртасидаги “Карвон”. - “Кўнгил кўчалари”, 2004 йил 21 октябр, 16 (91)-сон, 21-б.

245. Sherali Jo'rayev - 1991-yilgi konsert dasturi - Sherali Jo'rayev - 1991-yilgi konsert dasturi - YouTube (www.youtube.com April 20, 2021. 1 соат 47 дақиқа 2 сониялик видео);
- www.youtube.com/watch?v=CQiUyVy5yH4 (www.youtube.com April 20, 2021. 1 соат 47 дақиқа 2 сониялик видео).
(“Ўхшатинг” қўшиғи ушбу видео ёзувда 1-соат 17-дақиқа 5-сонияда бошланган.)

ДАВОМИ БОР

E-mail: jiz54@mail.ru

2021 йил 6 сентябр

АҚШ, Вашингтон шаҳри