Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

ШЕРАЛИ ЖЎРАЕВ (ПАРАГРАФ 37)

Китобнинг тузатилган ва тўлдирилган 4-нашри

37. 1987: АҚШГА ДАСТЛАБКИ САФАР
АБДУЛЛА ОРИПОВНИНГ «ЎЗБЕКИСТОН» ШЕЪРИ, ШЕРАЛИ ЖЎРАЕВ ҚЎШИҒИ

Фото 44. Сиэтл шаҳри. [204]

37.1. ШЕРАЛИ ЖЎРАЕВ СЎЗЛАРИ

Олдин ҳофиз Шерали Жўраев ёзган АҚШга дастлабки сафарига доир маълумотни келтирай. Сўнгра ушбу сафарга доир таҳлилимни ёзаман.

“Шу ўринда Амeрикага қилган сафаримиз ҳақида қисқача тўхталиб ўтмоқчиман. Биз борган куниёқ концeрт бeришимиз планлаштирилмаган шeкилли, ҳамма тeатрлар банд экан. Сан-Францискодаги чeрковда қўшиқ айтадиган бўлдик. Саҳна йўқлиги боис воиз ваъз ўқийдиган жойда куйлашимизни айтишди. Бунинг устига рeспублика “Ватан” жамиятининг дeлeгацияси таркибидаги санъаткорлар ҳам шу eрда бизга қўшилишди. Ўн иккита номeр бор. Биз билан бирга борган раққоса қизимиз: “Мeн яллага ўйнамайман, алоҳида чиқаман”, дeб туриб олди. Бундай қилсак, мeн атиги битта қўшиқ айтаман холос. Индамадим. Артистлар турадиган хона залнинг ўртасида, ўнг томонда экан. Навбати eтган киши у eрдан чиқиб, томошабинлар ёнидан юриб бориб, ваъзхон жойига eтади.

Бу eрга кeлганларнинг ҳаммаси пулдор кишилар. Уларга бир нарсани манзур қилиш қийин. Қўшиғинг сўзларига тушунишмаса. Шуни ҳисобга олибми, биздан борган артистлар ҳадeб яллага зўр бeришаркан. Мeн ундай қилмадим. Ўша хонадан чиқдим ва томошабинлар томонга қараб қўшиқни бошладим. Олдинга қараб ўтирганларнинг барчаси бизга ўгирилдилар. Қўшиқ тугаши биланоқ янгисини бошладим. Микрофонсиз куйлашни азалдан яхши кўришимни айтганман. Бунинг устига чeрковда овоз жаранглаб чиқади. Бизга қўшилган дeлeгация таркибида атлас кўйлакли бир опахон бор эканлар, бeихтиёр ўйнаб кeтдилар. Ўзига алоҳида номeр талаб этаётган синглимиз ҳам чиқиб рақсга тушишга мажбур бўлди.

Эртасига махсус мактаб ўқувчилари билан учрашдик. Спорт залида бўлган суҳбатдаёқ болалар билан чиқишиб кeтдик. Улар бу eрда катта пул эвазига ўқишар, мактабни битиргач, албатта бир касб эгаси бўлиб eтишишар экан. Уч чақирим наридаги “Тошкeнт” дeб номланган паркда яна бир тадбир бор эди. Орадаги масофа яқин бўлса-да, автобусда боришимиз айтилди. Қарасам, болалар мeн билан пиёда боришмоқчи. Торимни олдим-да, улар сафига қўшилдим. “Дўстлик, тинчлик” сўзларининг ўзбeкча, инглизча, русчасидан иборат нақарот тузиб бeрдим-да, йўл бўйи “Замон, замон”ни куйладим, улар жўр бўлишди. Шунда англадимки, самимият ва дўстликнинг, болаликнинг тили ҳамма жойда бир экан.

Номи ўқувчиларга яхши таниш Лоурeл Грeй хоним билан ҳамкорлигимиз ҳам қизиқ кeчган. У киши Сиэтл шаҳрида “Тановар” дeган ансамбль тузган, ўзбeк рақсларининг оташин шайдоси. Мeнга навбат бeришларига бeш минут қолганида “Ғайра, ғайра”ни хиргойи қилиб турдим ва Грeй хоним рақсни тайёрлади. Бeш дақиқадан сўнг иккимиз худди нeча йиллардан буён саҳнада бирга чиқадиган одамлардeк, санъатимизни намойиш этдик.” [7, 50-51-б.]

37.2. НЕЧАНЧИ ЙИЛ ВА ҚАЙСИ ШАҲАР?

Аввал Шерали Жўраев АҚШга сафар қилган йилини аниқлаштирайлик. Маълумки, Совет Иттифоқи раҳбари Михаил Горбачев ва АҚШ резиденти Роналд Рейган 1986 йил 11-12 октябр кунлари Исландия ойтахти Рейкявик шаҳрида учрашиб муҳим музокаралар олиб боришди ва стратегик ҳарбий қуролларни қисқартиришга келишишди [204]. Ушбу учрашув АҚШ ва Совет Иттифоқи ўртасидаги муносабатларнинг илиқлашувига ва фуқароларнинг ўзаро борди-келдисига йўл очди. Шу шароитда Тошкент делегацияси АҚШдаги Сиэтл шаҳрига сафар қилишига имкон яратди. Ҳофиз Шерали Жўраевнинг ушбу делегагия таркибига қўшишлари сабабларидан бири – унга 1987 йилда Ўзбекистон халқ артисти фахрий унвони берилганидир. Юқорида келтирилган Шерали ака хотиралар ёзилган «Бола дунёни тeбратар» номли китоб 1988 йилда чоп қилинганини ҳисобга олсак, ушбу тарихий сафар 1987 йилда бўлгани ҳақида хулоса қилсак бўлади.

Энди Шерали Жўраев сафар қилган АҚШдаги шаҳар номини аниқлаштирайлик. Ҳофиз ушбу хотирасида Сан-Францискодаги чeрковда қўшиқ айтгани ва эртаси куни уч чақирим наридаги “Тошкeнт” дeб номланган паркка болалар билан бирга қўшиқ айтиб пиёда боргани ҳақида ёзган. АҚШда “Тошкeнт” номли парк фақат Сиэтл шаҳрида бор. Бунинг сабаби Сиэтл ва Тошкент шаҳарлари 1973 йилда ўзаро биродарлашганидир. Қолаверса, Лоурeл Грeй хоним Сиэтл шаҳрида яшайди ва у ўша шаҳарда “Тановар” номли ансамбл тузган. Шу сабабли Лоурeл Грeй хоним Шерали ака қатнашган гуруҳга қўшила олган ва у куйлаган “Ғайра, ғайра” қўшиғига рақсга тушиш имкониятига эга бўлган.

37.3. ШАҲАРЛАРНИНГ БИРОДАРЛАШИШ ТАРИХИ

Шерали Жўраев қатнашган Ўзбекистон делегациясининг АҚШдаги Сиэтл шаҳрига сафарига бош сабаб - Сиэтл ҳамда Тошкент шаҳарлари 1973 йилда ўзаро биродарлашганлигидир. Шу ерда дунё шаҳарларининг биродарлашишига доир қисқача маълумот.

Совет Иттифоқидаги Сталинград шаҳри ва Англиянинг Ковентри шаҳри фашист қўшинлари томонидан вайрон қилингани сабабли бу шаҳарлар раҳбарлари ўзаро дўстлик ва ҳамжиҳатлик ҳақидаги келишувни 1944 йилда имзолашди. Кейин бундай келишувларни бошқа давлатлардаги шаҳарлар раҳбарлари ўзаро имзолай бошлашди. Биродарлашган шаҳарлар вакиллари 1957 йил 28 апрел куни Франциядаги Экс-ле-Бен шаҳрида тўпланиб Бутунжаҳон биродарлашган шаҳарлар федерацияси (ББШФ)ни ташкил қилишди. 1964 йилда Совет Иттифоқидаги биродарлашган шаҳарлар Совет Иттифоқи ва хориждаги шаҳарлар билан муносабатлар ассоциациясига бирлашишди ва ББШФга коллектив аъзо бўлди. 1970 йилда ББШФ Европа, Африка ва Американинг 50 мамлакатидаги мингдан ортиқ шаҳарларни, 2000 йилда федерация 160 мамлакатдаги 3500 дан ортиқ шаҳарларни бирлаштирди.
ББШФ халқаро нодавлат ташкилот бўлиб, унинг мақсади турли давлатлар шаҳарлари ўртасида дўстлик алоқаларини мустаҳкамлашдан иборатдир. [205]

37.4. ТОШКЕНТ ВА СИЭТЛНИНГ БИРОДАРЛАШИШИ


Фото 45. Сиэтлдаги “Тошкент” номли паркда ўрнатилган лавҳа. [207]

Сиэтл ва Тошкент шаҳарлари ўзаро биродарлашиш тарихи қуйидагича.

АҚШнинг «Аляска» номли авиакоманияси раҳбарияти 1971 йил августда ўзининг Сиэтл шаҳридаги бош қароргоҳига Совет Иттифоқининг Тошкент, Иркутск ва Сочи шаҳарлари Кенгаши Ижроия қўмитаси раис (ҳоким)ларини таклиф қилди. Мақсад – АҚШ учқичлари қатнови учун Совет Иттифоқига янги йўналишлар очиш эди. Учрашувга Тошкент шаҳар Кенгаши Ижроия қўмитаси раиси Ҳусниддин Асомов (1932-1992) борди ([206]). Учрашув Сиэтл шаҳрининг машҳур Спейс Нидл телеминорасида бўлди. Учрашув пайти Ҳусниддин Асомов Сиэтл ҳокими Уэс Улман билан ёнма-ён ўтиришганида ўзаро суҳбатда Тошкент ва Сиэтл шаҳарлари ўзаро муносабатларини давом қилишга келишишди. [207]

Менимча, Ҳусниддин Асомовнинг АҚШга сафари натижалари ва Тошкент ҳамда Сиэтл шаҳарларининг ўзаро муносабатларини давом қилишга доир Сиэтл ҳокимининг таклифи Ўзбекистон раҳбари Шароф Рашидовга (1917-1983) бевосита ёки билвосита етказилган. Лекин 1946 йилдан кейин Совет Иттифоқи ва АҚШ, шунингдек НАТО блокига аъзо ва Варшава шартномасига аъзо давлатлар ўртасида совуқ уруш авж олганлиги сабабли бу ижобий таклифни тездан амалга ошириш имкони бўлмади.

1972 йил 22-30 май кунлари АҚШ президенти Ричард Никсон Москвага расмий ташриф билан келди. У Совет Иттифоқи раҳбари бўлмиш Леонид Брежнев (1906-1982) билан музокаралар олиб бориб стретегик қуролланишга доир муҳим шартномаларни имзолади. 1973 йил 18-26 июн кунлари Брежневнинг АҚШга жавоб ташрифи режаланди ва амалга оширилди. [208]

АҚШ ва СССР муносабатларининг илиқлашиши Тошкент ва Сиэтл шаҳарларининг ўзаро биродарлашишига йўл очди.

Ўзбекистон раҳбари бўлмиш Шароф Рашидов Ўзбекистонни дунёга танитиш ва халқаро муносабатларни ривожлантиришга ҳаракат қиларди. Мисол сифатида “Тинчлик, ижтимоий тараққиёт ва халқлар озодлиги” шиори остида 1968 йилдан бошлаб ҳар икки йилда бир марта ўтказилган Тошкент халқаро кинофестивалини эслашимиз мумкин. Менимча, 1973 йилда Тошкент ва Сиэтл шаҳарларининг ўзаро биродарлашишини амалга ошириш Шароф Рашидовнинг рухсатисиз ва қўллаб-қувватловисиз жуда қийин бўларди.

Сиэтлдаги “Тошкент” номли паркда Тошкент ва Сиэтл шаҳарларининг ўзаро биродарлашишига доир тарихий лавҳа ўрнатилган (фото 45 га қаранг). Унда қуйидагича ёзилган.

“Tashkent Park

Is dedicated to peace and underatanding between the people of Seattle and Tashkent, Uzbekistan and the foresight of Seattle Mayor Husnitdin Asamov and Mayor Vahid Kazimov, and University of Washington Professor Lise Cirtautas.

To create the first US-Soviet sister city on January 23, 1973.” [207]

Бу лавҳани инглиз тилидан ўзбек тилига мен ўгирдим.

“Тошкент парки

Сиэтл ва Тошкент, Ўзбекистонда яшовчилар ўртасида ўзаро тинчлик ва ҳамжиҳатлигига, шунингдек ҳоким Ҳусниддин Асомов ва ҳоким Воҳид Каримов, шунингдек Вашингтон университети профессори Лиз Циртаутаснинг узоқни кўраолганига бағишланади.

Америка-Совет (Иттифоқи)нинг биринчи биродарлашган шаҳарлари 1973 йил 23 январда тузилган” [207]

Ушбу лавҳага асосан Тошкент ва Сиэтл шаҳарлари ўзаро биродарлашиш ҳужжатини 1973 йил 23 январ куни имзолашган.

[207]-мақолада Тошкент ва Сиэтл шаҳарлари ўзаро биродарлашиш келишувини Тошкентда 1973 йил 2 июн куни Тошкент шаҳар Кенгаши Ижроия қўмитаси раиси (ҳокими) Воҳид Каримов ва Сиэтл шаҳар ҳокими ўринбосари Д. Чеймберс имзолагани ҳақида ёзилган ва имзолаш маросимида олинган фотосурат чо қилинган. Балким ушбу келишув аввал 1973 йил 23 январ куни Сиэтлда, кейин 1973 йил 2 июн куни Тошкентда имзолангандир.

Шундай қилиб, АҚШдаги шаҳар билан биродарлашган Совет Иттифоқидаги биринчи шаҳар Тошкентдир. [207]

37.5. ТОШКЕНТ-СИЭТЛ АЛОҚАЛАРИ


Фото 46. Тошкентлик ҳайкалтарош Яков Шапиронинг (1937-2021.03.04) Сиэтлдаги “Тошкент” номли паркда ўрнатилган “Афсонавий бахт қуши Семурғ” ҳайкали. [209]

1988 йил сентябрда Тошкентда М.Бобур парки ҳудудида “Сиэтл” номли парк ва парк яқинида “Сиэтл” номли кафе очилди [207].

Худди шунингдек 1988 йилда Сиэтл шаҳрида “Тошкент” номли парк очилди. Унда Ўзбекистонда хизмат кўрсатган ҳайкалтарош Яков Шапиронинг (1937-2021.03.04) “Афсонавий бахт қуши Семурғ” ҳайкали ўрнатилган (фото 46-га қаранг). [207]

2013 йил июнда икки шаҳарнинг биродарлашганининг 40 йиллиги Сиэтлда нишонланди. Тошкент ҳокими ўринбосари Икромбек Бердибеков раҳбарлигидаги делегация 2013 йил 23-28 июн кунлари Сиэтлда бўлди. Сиэтл шаҳар кенгаши 24 июн кунини Сиэтл-Тошкент шаҳарлари куни деб эълон қилди. [210]

2016 йил октябрда Сиэтл шаҳридаги “Тошкент” номли парк таъмирланиб қайта очилди. [211]

37.6. ШАҲАРЛАР ВА МАҲАЛЛИЙ ҲОКИМИЯТЛАР БИРЛАШМАСИ

2004 йил 5 май куни учта халқаро ташкилотлар, жумладан Бутунжаҳон биродарлашган шаҳарлар федерацияси (ББШФ)нинг биргаликда ўтказган анжуманида улар ўзаро бирлашди. Натижада Шаҳарлар ва маҳаллий ҳокимиятлар бирлашмаси (ШМҲБ) номли қудратли янги халқаро нодавлат ташкилоти тузилди [212]. Ўшандан буён Тошкент ва Сиэтл ШМҲБ аъзоси ҳисобланишади.

Тошкент шаҳри бугунги кунга қадар 8 шаҳар билан биродарлашган: Сиэтл (1973.02.06), Кортрейк (1989.09.11), Шанхай (1994 йил апрел), Сеул (2010.02.07), Берлин (1996.06.11), Бишкек (2017.05.09), Ашхобод (2018.20.05) ва Душанбе (2018.09.03). Шунингдек Тошкент 14 шаҳар билан стратегик ҳамкорлик ўрнатган. [209]

37.7. ЛОУРЕЛ ГРЕЙ ХОНИМ ТАҚДИРИ


Фото 47. Доктор Лоурел Грей хоним. АҚШ, Вашингтон шаҳри. 2020 йил апрел. [213]

Ҳофиз Шерали Жўраевнинг 1987 йилдаги АҚШ сафари воқеаларига қайтиб, у куйлаган “Ғайра-ғайра” қўшиғига рақсга тушган доктор Лоурeл Грeй хоним ва унинг кейинги тақдири ҳақида қисқача маълумот келтирай.

Доктор Лоурел Грей хоним ўз ҳаётини Ипак йўли мамлакатлари халқлари рақс санъатини ўрганиш ва ўзлаштиришга бағишлади. У 1984 йилда Сиэтл шаҳрида Ўзбек рақс ва маданияти жамиятини тузди. У 1994 йилда Сиэтлдан АҚШ пойтахти Вашингтон шаҳрига кўчиб ўтди. У “Ипак йўли рақс компаниияси” («Silk Road Dance Company»)ни ташкил қилган ва халқаро маданий фестиваллар ҳамда тадбирларда кўп марта қатнашди ва қатнашмоқда. У ҳар йили Марказий Осиё рақс лагери (кунлари)ни ташкил қилмоқда. Унда америкаликларга анъанавий ўзбек, тожик, уйғур, афғон ва форс рақсларини ўрганиш имкониятини яратмоқда.

Лоурел Грей хоним 1999 йилда “Энг яхши этник раққос” ва 2003 йилда “Энг яхши рақс саҳналаштирувчиси” халқаро мукофотларига сазовор бўлган. У Ўзбекистонга 15 марта борган, “Рақс сеҳри», «Шарқ тароналари» ва бошқа халқаро фестивалларнинг жюри аъзоси бўлган. [213]

Интернетда доктор Лоурел Грей хонимнинг веб-саҳифаси бор: www.laurelvictoriagray.com

Лоурел Грей хоним Шерали Жўраев хакида айтган гапини келтириб ўтай.

«Мeн дунёни кeздим, кўп қўшиқчиларни эшитдим. Лeкин ўзбeкистонлик хонанда Шeрали Жўраевнинг овози мeни тамоман ўзига мафтун этди. Унинг овозида сeҳр бор, жоду бор!» [89, 51-б.]

37.8. СИЭТЛ

Шерали Жўраев Тошкентда кўп йиллардан буён доимий яшамоқда. Шерали ака 1987 йилда борган ва қўшиқлар куйлаган, шунингдек Тошкент биродарлашган Сиэтл шаҳри ҳақида айрим қизиқарли маълумотларни келтирай.

1. Сиэтл номининг келиб чиқиш тарихи. Ҳозирги Сиэтл ўрнида дастлабки евроача маскан Артура Денни раҳбарлигидаги гуруҳ 1851 йил 13 ноябр куни ташкил қилишган. Улар келганда бу ерда индееслар двумаш қабиласининг 17 та қишлоғи бўлган. Улар бу ерни Ню-Йорк Алки (New-York Alki) деб номлашган. У “Келажакдаги Ню-Йорк” маъносини англатган. Дэвид Мэйнард 1853 йилда ушбу аҳоли масканини маҳаллий суквомиш и дувамиш қабиласи сардори Сиатл номи билан аташни таклиф қилди. Бунинг натижасида оқ танли келгиндилар ҳамда маҳаллий қабиладагилар иноқ яшай бошлашди ва 1855 йилда Сиетл расман шаҳар мақомини олди. [214]

2. Сиэтл АҚШдаги Вашингтон номли штатнинг марказий (пойтахт) шаҳридир. (АҚШ пойтахти Вашингтон шаҳри билан чалкаштирманг, Вашингтон шаҳри расман Колумбия округи дея номланади ва Вашингтон штатидан тахминан тўрт минг километр нарида жойлашган.) Сиэтл шаҳри Кинг номли туман маркази ҳам ҳисобланади. Сиэтл шаҳрида 2019 йилда 753 675 киши яшаган. АҚШда муҳим шаҳарлар яқин-атрофидаги шаҳарлар ва туманлар билан деярли қўшилиб кетган ва конгломерат шаҳар (ҳудуд) мақомини олган. Одатда конгломерат шаҳарда иқтисодий алоқалар қўшилиб кетган бўлади, лекин бошқарув алоҳида-алоҳида шаҳар ва туман кўринишида олиб борилади. Сиэтл конгломерат шаҳри Кинг, Снохомиш ва Пирс туманларини қамраб олган ва бу ҳудудда 2020 йилда 4018598 киши яшаган. [215]

3. Сиэтл АҚШ шарқидаги катта порт шаҳардир.

4. Сиэтл 500 та йирик компаниялар, жумладан «Microsoft», «Boeing», «Amazon» ва «Starbucks» каби улкан компаниялар ватанидир. [216]

5. Сиэтл конгломерат шаҳрининг ялпи ички маҳсулоти 2010 йилда 231 миллиард долларни ташкил қилди ([215]). Таққослаш учун: 2020 йилда Ўзбекистон Республикаси ялпи ички маҳсулоти ҳажми жорий нархларда 580 203,2 млрд. сўмни ташкил этди. Уни долларга айлантирганимизда 60 миллиард долларга яқин бўлади. [217]

6. Сиэтл тимсоли бўлмиш Спейс-Нидл («Коинотий игна») телеминораси 1962 йилда қурилган. Унинг баландлиги 185 метр. Унинг юқори қисмида жойлашган ресторан 47 дақиқада бир марта айланиб чиқади. Спейс-Нидл айланма ресторани бўлган телеминора АҚШда дастлабки минорадир ([216]). Таққослаш учун: Тошкент телеминораси 1985 йилда ишга туширилган. Унинг баландлиги 375 метр. Икки залли “Коинот” номли ресторани 98 ва 104 метр баландликда жойлашган, 60 дақиқада бир марта айланиб чиқади. 2000 йил августда Самарқанд университетини битирганимизнинг 25 йиллиги муносабати билан Тошкентда учрашув ташкиллаштиргандим. Ўшанда курсдошлар Тошкент телеминораси ресторанида бир соат бўлганмиз, Тошкентни юқоридан томоша қилганмиз ва суҳбатлашганмиз.

7. Сиэтл дунёга машҳур Microsoft команиясининг “отаси” бўлмиш Билл Гейтснинг ватанидир.

8. Microsoft команиясининг иккинчи “отаси” бўлмиш Пол Аллен 2000 йилда Сиэтлда ажойиб илмий фантастика музейи (EMP Museum / Museum of Pop Culture)ни ташкил қилди ва антиқа музей биносини қурди. Музей биносининг умумий майдони 42 минг квадрат метр. Уни қуришга 100 миллион доллар сарф қилинди. Ушбу музей қўшимча равишда Мусиқа музейи ҳамдир. У мусиқага доир маълумотлар ва экспонатларнинг кўплиги жиҳатидан дунёдаги энг катта мусиқа музейидир. [216]

9. Сиэтлда жойлашган Вашингтон университети дунёнинг 80 давлатидаги 1500 та олий ўқув юртлари орасида 2021 йилда 8-ўринни эгаллади [217]. Таққослаш учун: Ўзбекистондаги бирорта олий ўқув юрти биринчи мингталикка кира олган эмас. Яъни дунё талаблари миқёсини олганимизда олий ўқув юртларимизга талабалар танлови ва билим бериш ҳамда талаб қилиш мана шу даражада пастдир.

10. Сиэтл аҳолисининг 25 ёшдан ошганларнинг 53,8 фоизи (АҚШ бўйича ўртача 27,4 фоизи) бакалавр ва ундан юқори олий маълумотга эга, 91,9 фоизи эса (АҚШ бўйича ўртача 84,5 фоизи) ўрта таълим диломига ёки унга тенглаштирилган дипломга эга. Яъни Сиэтл шаҳар аҳолиси маълумотлиги бўйича АҚШдаги энг илғор шаҳарлардан биридир. [215]

11. Сиэтлни турли йилларда турлича аташган. 1981 йилда Сиэтлга ном бериш бўйича танлов ўтказилди. Шаҳар доимий ям-яшил ўрмонлар қўйнида жойлашганлиги сабабли унга «Зумрад шаҳар» («Emerald City») номи танланди ва шу кунгача уни халқлар ушбу норасмий ном билан ҳам аташади. [216]

37.9. УХЛАР ЭДИ КОЛУМБ ҲАМ ҲАЛИ ...

Машҳур шоиримиз Абдулла Ориповнинг «Ўзбекистон» номли шеъридаги қуйидаги мисраларни кўпгина ўзбеклар ёд билади.

Америка — сеҳрли диёр,
Ухлар эди Колумб ҳам ҳали,
Денгиз ортин ёритди илк бор,
Берунийнинг ақл машъали.

Ҳофиз Шерали Жўраев бу мисраларни ҳам қўшиқ қилиб куйлаган. Аввал Абдулла Ориповнинг «Ўзбекистон» номли шеърини келтирай.

Абдулла ОРИПОВ

ЎЗБЕКИСТОН

Юртим, сенга шеър битдим бу кун,
Қиёсингни топмадим асло.
Шоирлар бор, ўз юртин бутун —
Олам аро атаган танҳо.
Улар шеъри учди кўп йироқ,
Қанотида кумуш диёри,
Бир ўлка бор дунёда, бироқ
Битилмаган достондир бори:
Фақат ожиз қаламим маним,
Ўзбекистон, Ватаним маним.

Юрмасман ҳеч беҳиштни излаб,
Тополмасам чекмасман алам.
Ўтирмасман эртаклар сўзлаб,
Мусалло деб йўнмасман қалам.
Кўкламингдан олиб сурурни,
Довруғ солди устоз Олимжон,
Ғафур Ғулом туйган ғурурни
Қилмоқ мумкин дунёга достон.
Олис тарих қадамим маним,
Ўзбекистон, Ватаним маним.

Кечмишинг бор чиндан ҳам узоқ,
Илғай олмас барчасин кўзим.
Мақтамасман мозийни бироқ,
Ўтмишингни ўйлайман бир зум.
Забтга олиб кенг Осиёни,
Бир зот чиқди мағрур, давонгир,
Икки аср ярим дунёни
Зир қақшатди Буюк жаҳонгир.
Айтгум, бу кун, у маним, маним.
Ўзбекистон, Ватаним маним.

Боболардан сўз кетса зинҳор,
Бир калом бор гап аввалида.
Осмон илми туғилган илк бор
Кўрагоний жадвалларида.
Қотил қўли қилич солди маст,
Қуёш бўлиб учди тилла бош.
Дўстлар, кўкда юлдузлар эмас,
У, Улуғбек кўзидаги ёш.
Ерда қолган, о, таним маним,
Ўзбекистон, Ватаним маним.

Кўз олдимдан кечар асрлар,
Кўз-кўз этиб нуқсу чиройин.
Сарсон ўтган неча насллар,
Тополмасдан туғилган жойин.
Америка — сеҳрли диёр,
Ухлар эди Колумб ҳам ҳали,
Денгиз ортин ёритди илк бор,
Берунийнинг ақл машъали.
Колумбда бор аламим маним,
Ўзбекистон, Ватаним маним.

Кўп жаҳонгир кўрган бу дунё,
Ҳаммасига гувоҳ ер ости.
Лекин, дўстлар, шеър аҳли аро
Жаҳонгири кам бўлар, рости.
Беш асрким, назмий саройни
Титратади занжирбанд бир шеър.
Темур тиғи этмаган жойни
Қалам билан олди Алишер.
Дунё бўлди чаманим маним,
Ўзбекистон, Ватаним маним.

Боболардан сўзладим, аммо
Бир зот борким, баридан суюк:
Буюкларга бахш этган даҳо,
Она халқим, ўзингсан буюк.
Сен ўзингсан, энг сўнгги нонин
Ўзи емай ўғлига тутган.
Сен ўзингсан, фарзандлар шонин
Асрлардан опичлаб ўтган.
Она халқим, жон-таним маним,
Ўзбекистон, Ватаним маним.

Бош устингдан ўтди кўп замон,
Ўтди Будда, ўтди Зардушти.
Ҳар учраган нокасу нодон,
Она халқим, ёқангдан тутди.
Сени Чингиз ғазабга тўлиб
Йўқотмоқчи бўлди дунёдан.
Жалолиддин самани бўлиб
Сакраб ўтдинг Амударёдан.
Сенсан ўшал саманим маним,
Ўзбекистон, Ватаним маним.

Толеингда бор экан яшаш,
Гоҳ қон ичдинг, гоҳида шароб.
Этмоқ бўлиб юртим хомталаш,
Бош устингга келди инқилоб.
Чора истаб жанг майдонидан
Самоларга учди унларинг,
Шаҳидларнинг қирмиз қонидан
Алвон бўлди қора тунларинг.
Қонга тўлган кафаним маним,
Ўзбекистон, Ватаним маним.

Лекин офтоб пойимол ўлмас,
Кавакларда қолмас ой нури,
Одил ҳакам — ҳақ бор, беғараз,
Мазлумларнинг буюк ғамхўри.
Қилич серпаб толе тонгида
Ўзлигингни таниб қолдинг сен.
Ўғлонларнинг қатра қонида
Ўзбекистон номин олдинг сен.
Номи қутлуғ гулшаним маним,
Ўзбекистон, Ватаним маним.

Тинч турарми бу кўҳна олам,
Тинч турарми доғули замон.
Оромингни бузди сенинг ҳам
Фашист деган ваҳший оломон.
Қоним оқди Данцигда маним,
Собир Раҳим йиқилган чоғда.
Лекин, юртим, кезолмас ғаним.
Ўзбекистон аталган боғда.
Сенсан номус ва шаъним маним,
Ўзбекистон, Ватаним маним.

Кеч куз эди, мен сени кўрдим,
Деразамдан боқарди биров.
У сен эдинг, о, деҳқон юртим,
Турар эдинг ялангтўш, яёв.
— Ташқарида изиллар ёмғир,
Кир, бобожон, яйрагил бир оз.
Дединг: — Пахтам, қолди-ку ахир,
Йиғиштирай келмасдан аёз.
Кетдинг, умри маҳзаним маним,
Ўзбекистон, Ватаним маним.

Сен кетарсан балки йироққа,
Фарғонада балки, балқарсан.
Балки чиқиб оқарган тоққа,
Чўпон бўлиб гулхан ёқарсан.
Балки устоз Ойбекдек тўлиб
Ёзажаксан янги бир достон.
Балки Ҳабиб Абдулла бўлиб,
Саҳроларда очажаксон кон.
Тупроғи зар, маъданим маним,
Ўзбекистон, Ватаним маним.

Майли, юртим, кезсанг ҳам дунё,
Фазоларга қўйсанг ҳам қадам,
Ўзлигингни унутма асло,
Унутма ҳеч, онажон ўлкам.
Бир ўғлингдек мен ҳам бу замон
Кечмишингни қилдим томоша.
Иқболингни кўролдим аён
Истиқлолнинг уфқлари оша.
Иқболи ҳур, шўх-шаним маним.
Ўзбекистон, Ватаним маним.

Завол кўрма ҳеч қачон, ўлкам,
Завол билмас шу ёшинг билан.
Музаффар бўл, ғолиб бўл, ўктам,
Дўсту ёринг, қардошинг билан.
Асрларнинг силсиласида
Боқий тургай кошонанг сенинг.
Улуғ башар оиласида
Мангу ёруғ пешонанг сенинг.
Мангу ёруғ масканим маним,
Ўзбекистон, Ватаним маним. [38, 1-ж., 178-181-б.]
1964-1970

Шерали Жўраев 1991 йилги катта концерти ёзилган [219]-видеонинг 58-дақиқа 05-сониясидан бошлаб “Ўзбегим” қўшиғини куйлай бошлаган. “Ўзбегим”ни айтиб бўлиб, видеода 1-соат 4-дақиқа 5-сониядан бошлаб қуйидаги сатрларни куйлаган.

Менга Пушкин бир жаҳону,
Менга Байрон бир жаҳон.
Лек Навоийдек бобом бор,
Кўкси осмон ўзбегим.

Шерали ака кейин Абдулла Ориповнинг “Ўзбекистон” шеъридаги қуйидаги сатрларни қўшиқ қилиб куйлаган.

Кўп жаҳонгир кўрган бу дунё,
Ҳаммасига гувоҳ ер ости.
Лекин, дўстлар, шеър аҳли аро
Жаҳонгири кам бўлар, рости.
Беш асрким, назмий саройни
Титратади занжирбанд бир шеър.
Темур тиғи этмаган жойни
Қалам билан олди Алишер.
Дунё бўлди чаманим маним,
Ўзбекистон, Ватаним маним.

Америка — сеҳрли диёр,
Ухлар эди Колумб ҳам ҳали,
Денгиз ортин ёритди илк бор,
Берунийнинг ақл машъали.

Шерали Жўраев: “Христофор Колумб ҳаммамизга таниш сайёҳлардан бири. Мактабларимизда, институтларда бизга жуда яхши ўргатган. Лекин Беруний деган бизнинг юртимизда вояга етган билимдон алломаларимиздан бирини жуда ҳам кам ўрганганмиз. Худди ўша Беруний деган зот Христофор Колумб туғилмасидан бир неча юз йил аввал Америка қитъаси бор эканлигини, у ердаги одамларнинг рангларигача, қурол-яроғигача айтиб берган экан. Ўша пайтда Христофор Колумбнинг энг катта момоси бўлган экан. Ўша энг катта момосининг момосининг момоси ҳам туғилмаган экан.»

Америка — сеҳрли диёр,
Ухлар эди Колумб ҳам ҳали,
Денгиз ортин ёритди илк бор,
Берунийнинг ақл машъали.
Колумбда бор аламим маним,
Ўзбекистон, Ватаним маним. [219]

ДАВОМИ БОР

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

7. (6) ЖЎРАЕВ Ш. Бола дунёни тeбратар. (Масъул муҳаррир Н.Қобул). – Т.: “Юлдузча”, 1988. – 64 б.

38. (13) ОРИПОВ А. Танланган асарлар: 4 жилдлик /Таҳрир ҳайъати: О.Шарафиддинов, М.Қўшжонов, Э.Воҳидов ва бошқ./. – Т.: Ғ.Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашр., 2001.

89. (47) НИШОНОВ О. Қўшиқ сеҳри. – Т.: Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси Адабиёт жамғармаси нашриёти, 2004. – 120 б.

204. ФРОЛОВ С. Сиэтл в кино (самый полный список фильмов).
- Сиэтл в кино (самый полный список фильмов): road_movie — LiveJournal (www.road-movie.livejournal.com 16.05.2014);
- www.road-movie.livejournal.com/20687.html (www.road-movie.livejournal.com 16.05.2014).

205. Всемирная федерация породнённых городов. - Всемирная федерация породнённых городов — Википедия (wikipedia.org) (www.ru.wikipedia.org Материал из Википедии — свободной энциклопедии);
- www.ru.wikipedia.org/wiki/Всемирная_федерация_породнённых_городов (www.ru.wikipedia.org Материал из Википедии — свободной энциклопедии).

206. Ҳусниддин Асомов. (Таъзиянома).
– «Халқ сўзи» газетаси, 1992 йил 21 август;
- Халқ Сўзи_21_08_1992.pdf

207. Ташкент-Сиэтл. Дружба длиной почти в полвека. - Ташкент-Сиэтл. Дружба длиной почти в полвека. | Пикабу (pikabu.ru) (www.pikabu.ru 2019);
- www.pikabu.ru/story/tashkentsiyetldruzhba_dlinoy_pochti_v_polveka_6518451 (www.pikabu.ru 2019).

208. Бреежнев, Леониид Ильиич.
- Брежнев, Леонид Ильич — Википедия (wikipedia.org) (www.ru.wikipedia.org Материал из Википедии — свободной энциклопедии);
- www.ru.wikipedia.org/wiki/Бреежнев,_Леониид_Ильиич (www.ru.wikipedia.org Материал из Википедии — свободной энциклопедии).

209. Пойтахтнинг қардош ва стратегик ҳамкор шаҳарлари қайсилар?
- Пойтахтнинг қардош ва стратегик ҳамкор шаҳарлари қайсилар? (kun.uz) (www.kun.uz 2019.22.02);
- www.kun.uz/news/2019/02/22/poytaxt-pobratimlari-va-strategik-hamkor-shaharlari-qaysilar (www.kun.uz 2019.22.02).

210. Ташкент и Сиэтл отметили 40-летие побратимства. - Ташкент и Сиэтл отметили 40-летие побратимства – Газета.uz (gazeta.uz) (www.gazeta.uz/ru/ 16.07.2013);
- www.gazeta.uz/ru/2013/07/16/seattle/ (www.gazeta.uz/ru/ 16.07.2013).

211. В Сиэтле после реставрации открыт парк «Ташкент». - В Сиэтле после реставрации открыт парк «Ташкент» (ozodlik.org) (www.rus.ozodlik.org/a/ 03.10.2016);
- www.rus.ozodlik.org/a/28028668.html (www.rus.ozodlik.org/a/ 03.10.2016).

212. Объединённые города и местные власти (Шаҳарлар ва маҳаллий ҳокимиятлар бирлашмаси). – Объединённые города и местные власти — Википедия (wikipedia.org) (www.ru.wikipedia.org Материал из Википедии — свободной энциклопедии);
- www.ru.wikipedia.org/wiki/Объединённые_города_и_местные_власти (www.ru.wikipedia.org Материал из Википедии — свободной энциклопедии).

213. Лаурель Грей: Мы все должны приложить совместные усилия и побороть эту проблему.
- Лаурель Грей: Мы все должны приложить совместные усилия и побороть эту проблему (uzdaily.uz) (www.uzdaily.uz/ru/ 02.04.2020);
- www.uzdaily.uz/ru/post/50614 (www.uzdaily.uz/ru/ 02.04.2020).

214. Сиэтл. - Сиэтл — Википедия (wikipedia.org) (www.ru.wikipedia.org Материал из Википедии — свободной энциклопедии);
- www.ru.wikipedia.org/wiki/Сиэтл (www.ru.wikipedia.org Материал из Википедии — свободной энциклопедии).

215. Seattle metropolitan area.
- Seattle metropolitan area - Wikipedia (www.ru.wikipedia.org/wiki/ From Wikipedia, the free encyclopedia);
- www.ru.wikipedia.org/wiki/Seattle_metropolitan_area (www.ru.wikipedia.org/wiki/ From Wikipedia, the free encyclopedia).

216. Топ 15 фактов о Сиэтле. - Топ 15 фактов о Сиэтле (englishdom.com) (www.englishdom.com 19.09.2018);
- www.englishdom.com/blog/top-15-faktov-o-sietle/ (www.englishdom.com 19.09.2018).

217. 2020 йилда Ўзбекистон ЯИМининг ҳажми 1,6 фоизга ошди. - 2020 йилда Ўзбекистон ЯИМининг ҳажми 1,6 фоизга ошди - Халқ сўзи (xs.uz)
- «Халқ сўзи» газетаси, 2021 йил 16 январ.

218. 2021 Best Global Universities Rankings (Дунёдаги энг яхши университетларнинг 2021 йилдаги рейтинги (даражаси)). - 2021 Best Universities in the World - US News

219. ОЛЕГ ЮСУПОВ. Шерали Жураев энг яхши концерти.
- Шерали Жураев энг яхши концерти - YouTube (www.youtube.com March 17, 2015. 1 соат 40 дақиқа 01 сониялик концерт видеоси);
- www.youtube.com/watch?v=TmmDSTs8-bo (www.youtube.com March 17, 2015. 1 соат 40 дақиқа 01 сониялик концерт видеоси).

ДАВОМИ БОР

E-mail: jiz54@mail.ru

2021 йил 5 июл

АҚШ, Вашингтон шаҳри