Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

ШЕРАЛИ ЖЎРАЕВ (ПАРАГРАФ 33)

Китобнинг тузатилган ва тўлдирилган 4-нашри

33. 1979: РАШИДОВ ВА ЖЎРАЕВГА ҚАРШИ ПРОВОКАЦИЯ
МУСО ТОШМУҲАММАД ЎҒЛИ ОЙБЕКНИНГ “ЎЗБЕКИСТОН” ШЕЪРИ, ШЕРАЛИ ЖЎРАЕВНИНГ “БИР ЎЛКАКИ” ҚЎШИҒИ

Фото 40. Мусо Тошмуҳаммад ўғли Ойбек (1905-1968). Youtube дан олинган сурат. [191]

Китобимнинг 6-параграфида Эркин Воҳидов 1968 йилда “Ўзбегим” қасидасини ёзгани ва уни Шерали Жўраев ўша йили қўшиқ қилиб куйлагани, қўшиқ кассеталарда кенг тарқала бошлагач Давлат хавфсизлик қўмитасининг Ўзбекистонданги раҳбари Алексей Бесчастнов (1913-1998) Эркин Воҳидов ҳамда Шерали Жўраевга қарши жиноий иш қўзгатмоқчи бўлгани, халқимиз фарзанди ва давлатимиз арбоби Шароф Рашидов (1917-1983) катта шижоат ҳамда қатъийлик билан уларга қарши жиноий иш очилиши, тазйиқ қилиниши ва ҳибсга олинишидан сақлаб қолгани ҳақида ёзгандим.

Китобимнинг 21-параграфида Шерали Жўраев 1971 йилда Тошкeнт Санъат институтини битириб Ўзбекистон Филармониясида ишлай бошлагани ва кўплаб концерт бера бошлагач “Совeт Ўзбeкистони” газeтасида “Лeнтадаги оғулар” сарлавҳали фeлeтон босилгани, ушбу фелетон асосида уни саҳнадан чeтлатишгани, фақат хордагина ишлаши мумкинлиги ҳақидаги қарор чиқаришгани, шу сабабли у олти ой ишламай юргани тўғрисида ёзгандим.

[192]-видеолавҳада Шерали Жўраев Мулла Паноҳ Воқиф шеъри асосида «Турналар» қўшиғини куйлаган. «Турналар» қўшиғи тарихи ҳақида китобимнинг 11-параграфида ёзгандим. Шерали ака видеолавҳанинг 9-дақиқа 15-сониясидан бошлаб қуйидаги муҳим воқеани гапириб берган.

“Ҳозир Мулла Паноҳ Воқифни эсга олдик. Аллоҳ уларнинг руҳларини шод қилган бўлсин. Бу Озарбайжон шоири. Шунинг учун озарбайжон йўлида айтилган ашула. Музикаси ҳам аслида озарбайжонча. Ўшанинг қочирмалари бор.

Шу пайтда отам раҳматли бор эди. Уйда сандалда ўтирган эканлар. Мен нимада ашула айтгандим. Биринчи саҳнада катта мажлис, қурултой бўлди. Қурултойда битта ашула айтдим. Отам раҳматлик кўриб жуда ҳам хурсанд бўлди. Ўшанда ҳам биз бировнинг гапига кириб бир иш қилганмиз.

Энди қурултой. Бутун давлат раҳбарлари ҳокимдан тортиб, райкомдан тортиб бригадиргача бор. Бу Тошкентда бўлган. Шу ерда “Ўзбекистон” деган битта ашула айтганман. Уни айтиб бўлганимиздан кейин одамлар тикка туриб қарсак чалди.

Ўша давлат раҳбарлари, катта бошлиқлар айтганди: “Иккинчисига мана бу ашулани айтгин. Айтсанг ўша одам хурсанд бўлади” деб бир ашулани айтувди. Бу ўша давлат раҳбарларидан биттасининг шеъри экан. “Наргиз” деган ашулани айтгандим. “Шуни иккинчисига айтгин” деганда биз айтворганмиз. Одамлар ҳалиги одамнинг ҳурматидан ҳам ўрнидан туриб қарсак чалиб юборган. У одамга ғалати туюлган. Ўша ЦК секретари камтар одам эди. “Бу ашулани айтишга ким рухсат берди? Айтмаса бўларди” деган. Шундан кейин ман ўн йил телевизорга чиқмаганман. (Изоҳ: Бу ерда Шерали ака Ўзбекистон коммунистлар партияси биринчи котиби Шароф Рашидов (1917-1983) ва унинг “Кашмир қўшиғи” поэмасидаги “Наргиз” шеъри ҳақида айтмоқда. А.Ш.).

Ўзи ўн йил телевизорга чиқмаганман. Ўшанда биринчи чиқишим. Яна шунақа ҳолатга тўғри келганман. Ўша пайтда отам раҳматли бетоб эди. Ман борсам мазаси йўқ экан. Телевизорда ҳалиги халқнинг ура-урасини кўриб хурсанд бўлдилар. “Ҳа кетди энди шеър, Худо хоҳласа. Бундан буёғига кетди” дедилар.

Ўша пайтда отам ёнида ўтирувдим. Шу “Турналар”ни Озарбайжон ашулачилари айтиб қолди. Телевизорда кўриб қолдим: турналар учиб кетаяпти, улар озарбайжонча айтди. Ман айтдим: “Шуни нега ман айтмадим? Шуни айтишим керак экан.” Кейин ўзим бошқа куйга солиб айтдим. Лекин йўли барибир ўша: “Баёти шероз” мақоми йўлида айтвордим. Ва бу чиройли чиқди.

Хуллас, ҳозир бу ашулани айтганда отам раҳматлини ҳам эсладик. Бу ашулани бировлар ўйин қилиб айтиб кўрди. Бунга ҳам чидаймиз. Хуллас, ҳар хил ҳолатлар бўлди. Лекин ҳозир Аллоҳга шукр, мана ҳамма қўшилиб яна айтаяпти. Эсингизлардан чиқмабди. Ёшликларингиз эсингизларда турибди.” [192]

Аввал ушбу концерт йилини аниқлаштирайлик. Шерали ака Нурмуҳаммад ота бетоб эканлиги ҳақида [192]-да айтди. Нурмуҳаммад ота 1980 йил 23 март куни вафот қилганлигини ҳисобга олсак ([89, 10-б.], қурултой ва концерт 1979 йил декабрда бўлганлигини билиб оламиз.

Шерали Жўраев яхши ҳофиз эканлигини Шароф Рашидов биларди. Менимча, қурултой қатнашчилари учун уюштирилган концерт телевидениедан кўрсатилишини билиб Шароф ота ушбу катта концертга Шерали Жўраев куйлашини уюштиришга ўзининг нуфузли ёрдамчиларига кўрсатма берган. Ахир бундай катта ва нуфузли концертда бирор хонанда ёки созанданинг тасодифан қатнашиш имкони йўқ. Бу билан Шароф ота Шерали Жўраевга Совет Иттифоқида ҳамда хорижда эркин концерт гастролларини уюштиришга йўл очиб бермоқчи бўлган.

Одатда катта давлат тадбирлари, йиғилишлар, қурултойлар ва қурултойдан кейинги катта концертларни ўтказишда, давлат раҳбарларининг хавфсизлигини таъминлаш мақсадида концерт қатнашчилари, ижрочилар ва хонандалар рўйхати Давлат хавфсизлик қўмитаси (ДХҚ) назоратидан ўтказилган. Саҳна ортидан концертни тартибга солиб турувчи инсон ҳам кўпинча ДХҚ билан боғлиқ шахс бўлган ва у одатда ДХҚ раҳбарлари кўрсатмасини оғишмай амалга оширишга ҳаракат қилган.

Шерали Жўраевга Шароф Рашидовнинг “Наргиз” шеъри асосидаги қўшиғини айттиришдан мақсад: агар Шароф ота Шерали Жўраевни Ўзбекистон телевидениесида кўрсатишга кўрсатма берса ва гастролларини ҳимоя қила бошласа, бунинг сабаби қилиб гўё Шароф Рашидовнинг шахсий манфаати борлиги ва бунга Шерали ака куйлаган “Наргиз” қўшиғини баҳона қилишлари тайин эди. Шундай қилиб, Ўзбекистон раҳбарининг ушбу ижобий ҳаракатига ҳам Давлат хавфсизлик қўмитаси режалаштирган ва уюштирган провокацияси халақит берди ва бу режани амалга оширишга тўсиқ қўйди.

Мана шундай провокация орқали ва бошқа қўшимча баҳоналар билан ДХҚ Шерали Жўраевни 1979 йилдан кейин яна ўн йилга телевидениедан узоқлаштиришга эришди ва Совет Иттифоқи ҳамда хориж мамлакатларида концерт гастролларини уюштириш имконидан маҳрум қилди.

Ушбу параграфни шоир ва ёзувчи Мусо Тошмуҳаммад ўғли Ойбек (1905-1968) 1934 йилда ёзган “Ўзбекистон” шеъри асосида Шерали Жўраев 1979 йил декабрда Тошкентдаги қурултойда куйлаган “Бир ўлкаки” қўшиғи матнини келтириш билан тугатсам. У шеърдаги биринчи бешликнинг тўрт қаторини ва саккизинчи олтиқатордаги 1-3-қаторларни ҳамда олтинчи қаторни куйлаган. Шу сабабли шеърдаги куйланмаган қолган қаторларни қавс ичида ёздим.

ОЙБЕК

ЎЗБЕКИСТОН

Бир ўлкаки, тўпроғида олтин гуллайди,
Бир ўлкаки, қишларида шивирлар баҳор.
Бир ўлкаки, сал кўрмаса қуёш соғинар...
Бир ўлкаки, ғайратидан асаби чақнар.
(Бахт тошини чақиб, бунда куч гувуллайди.

Дердиларки: “Шарқнинг руҳи инжиқ ва ҳаста”,
Аммо унинг томчи қони бир кулча олтин!
Уқа билан тортиб сотган афсоналарин,
Аччиқ, дудли фалсафанинг кутубхонасин,
Совет Шарқи ёқди ... Ёнди бу эски латта.

Совет Шарқи тўлқинини кўринг – бу ҳаёт!
Тебратади ўлкани иш – бахтнинг ўз қўли,
Очилгандир тарихларнинг энг улуғ йўли,
Хазинасин очиб берган қири, тоғ, чўли,
Бутун Шарқда ёзажак у шафақдан қанот.

Болғалар-ла парчаланди уйқу илони,
Меҳнаткаш халқ букик белин кўтарди мағрур,
Янги тарих қуёши-ла кўксида ғурур,
Меҳнатидан айқиради энди бахт-сурур,
Баҳорларга кўтарилди унинг манглайи.

Далаларда машинанинг тетик нафаси,
Уфқларнинг зумрад кўксин ўпар пахтазор.
Чоллар – йигит, йигитчалар чақмоқдай ёнар,
Эркин меҳнат бахтли кўзда чўғ каби порлар.
Ироданинг қилич янглиғ ўткирдир дами -

Қайтиб келмас ва тирилмас мозий қабрдан,
Йўқчиликдан кафан ўртган скелет кунлар,
Кўз ёши-ла жинчироғни ёндирган тунлар,
Бўшлиқларга юксалган у хаёл – тутинлар,
Елкаларда учқун ёнмас қамчи зарбидан.

Хонақони ташлаб фикр фанларни минди,
Электрон текширади кечаги чўпон.
Дорилфунун курсисини ўпар қиз-жувон,
“Капитал”нинг ҳар сатридан галалаб учган,
Фикрларни қувар тунлаб ёшлар киприги.)

Яратилди бир шоҳ асар, гўзал бир достон,
Ғадир-будур меҳнат қўли битгандур буни,
Келажакнинг баҳоридан олинган куйи,
(Хаёлларга сиғмайди ҳеч бунинг мазмуни,
Қофиядир фабрикалар-ла қизлар қўшиғи,)
Ўқи ва сев! Бунинг исми ҳур Ўзбекистон. [193, 309-310-б.]
1934

Шерали Жўраев 1979 йил декабрда куйлаган “Бир ўлкаки” қўшиғи матнини келтирай. У қўшиқ охирида яна тўрт қатор шеърни қўшиб куйлаган. Менимча, ушбу тўрт қаторни Шерали Жўраевнинг ўзи ёзган.

Мусо Тошмуҳаммад ўғли Ойбек ва Шерали Жўраев шеъри, Шерали Жўраев қўшиғи

БИР ЎЛКАКИ

Бир ўлкаки, тўпроғида олтин гуллайди,
Бир ўлкаки, сал кўрмаса қуёш соғинар.
Бир ўлкаки, ғайратидан асаби чақнар.
Бир ўлкаки, қишларида шивирлар баҳор.

Яратилди бир шоҳ асар, ажиб (гўзал) бир достон,
Ғадир-будур меҳнат қўли яратган (битгандур) буни,
Келажакнинг баҳоридан олинган куйи,
Ўқи ва сев! Бунинг исми ҳур Ўзбекистон.

Бир ўлкаки, сал кўрмаса қуёш соғинар,
Бир ўлкаки, қишларида шивирлар баҳор.
Бир ўлкаки, ғайратидан асаби чақнар,
Бир ўлкаки, сал кўрмаса қуёш соғинар.

Қуёш нуринг сочавер мўл-мўл,
Баҳор кетма бизнинг бошлардан.
Юртимизда қолмасин дашт-чўл,
Чаман унсин ҳатто тошлардан. [194]

ДАВОМИ БОР

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

89. (47) НИШОНОВ О. Қўшиқ сеҳри. – Т.: Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмаси Адабиёт жамғармаси нашриёти, 2004. – 120 б.

191. Ойбек Мусо Тошмуҳаммад ўғли.
- Ойбек Мусо Тошмуҳаммад ўғли - Google Search (www.google.com);
www.google.com/search?q=Ойбек+Мусо+Тошмуҳаммад+ўғли+&tbm=isch&ved+2ahUKEoNSwI3xAhXUXTABHZjFDLcQ2-cCeqQIABAA&oq=Ойбек+Мусо+Тошмуҳаммад+ўғли+&qs_aIcp= … (www.google.com ).

192. KAMRON SOLIYEV. Шерали Жураев санъат кироли. Турналар.
- Шерали жураев санат кролии турналар - YouTube (www.youtube.com June 16, 2017. 22 дақиқа 31 сониялик видеолавҳа);
- www.youtube.com/watch?v=NO6vb_KTFTA (www.youtube.com June 16, 2017. 22 дақиқа 31 сониялик видеолавҳа).

Ушбу видеолавҳада Шерали Жўраев «Турналар» қўшиғини куйлаган. Кейин қуйидаги муҳим гапларни 9-дақиқа 15-сониядан бошлаб айтган.

193. ОЙБЕК, МУСО ТОШМУҲАММАД ЎҒЛИ. Мукаммал асарлар тўплами, 19 жилдлик. Таҳрир ҳайъати: М.Нурмуҳамедов, К.Яшин, Ш.Шоабдураҳмонов ва бошқа. (Масъул муҳаррирлар: Ҳ.Ёқубов, З.Саидносирова). 1-жилд. Т., “Фан”, 1975.
Ж. 1. Шеърлар 1922-1935. 1975. 475 б.
- https://n.ziyouz.com/books/uzbek_zamonaviy_sheriyati/Oybek. Mukammal asarlar to'plami. 20 jildlik. 1-jild. She'rlar (1922-1935).pdf (www.n.ziyouz.com 2015.06.07);
- www.n.ziyouz.com/books/uzbek_zamonaviy_sheriyati/Oybek.%20Mukammal%20asarlar%20to’plami.%2020%20jildlik.%201-jild.%20She’rlar%20(1922-1935).pdf (www.n.ziyouz.com 2015.06.07).

194. KAMRON SOLIYEV. Шерали Жураев бир улкаки.
- Шерали жураев бир улкаки - YouTube (www.youtube.com July 5, 2017. 6 дақиқа 22 сониялик видеолавҳа);
- www.youtube.com/watch?v=sJ05-jk0NGY (www.youtube.com July 5, 2017. 6 дақиқа 22 сониялик видеолавҳа).

ДАВОМИ БОР

E-mail: jiz54@mail.ru

2021 йил 10 июн

АҚШ, Вашингтон шаҳри