Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

ШЕРАЛИ ЖЎРАЕВ (ПАРАГРАФ 30)

Китобнинг тузатилган ва тўлдирилган 4-нашри

30. 1989: АБДУРАХИМ ПЎЛАТОВ ВА ШЕРАЛИ ЖЎРАЕВ
ШЕРАЛИ ЖЎРАЕВНИНГ “ДЎСТ БЎЛСАНГ ЁНИМДА ТУР” ҚЎШИҒИ

Фото 35. Абдурахим Пўлатов (1945). [165]

Ўзбекистон “Бирлик” халқ ҳаракати (БХҲ) раиси ва мухолифатдаги норасмий “Бирлик” халқ ҳаракати” партияси раиси Абдурахим Пўлатов ўзининг танқидий мақолаларида ёзишича, 1989 йил 1 октябр куни Тошкентдаги Халқлар Дўстлиги санъат саройида Шерали Жўраевнинг концерти бўлган. Ўша куни митинг ташкил қилинганди. Шу масалада Абдураҳим ака бир неча мақолаларда Шерали акани танқид қилган. Ушбу параграфда Абдурахим Пўлатов таржимаи ҳоли ва унинг ўз устози академик Восил Қобуловга қарши қилган пасткашлиги ҳақида ёзаман. Кейин унинг танқидий мақоласи ва 1989 йил воқеалари ҳамда концерт масаласини таҳлил этаман.

30.1. АБДУРАХИМ ПЎЛАТОВНИНГ ТАРЖИМАИ ҲОЛИ

Абдурахим Пўлатовнинг таржимаи ҳолига доир маълумотларни 1995 йилда Анқарада нашр этилган «Абдурахим Пўлат озодликда» номли китобдан келтираман.

«Абдурахим Пўлат 1945 йил 7 ноябрь куни Тошкент вилоятининг Ғишткўприк қишлоғида туғилди. Отаси – Қаюм Пўлат ўғли (1992 йили вафот этган). Онаси – Сабура Фозил қизи (шу кунда Тошкент шаҳрида яшамоқда) (Абдурахим Пўлатнинг онаси – Сабура Фозил қизи, адашмасам, 1999 йилда Тошкентда вафот этди, Ш.А.).

Абдурахим Пўлат 1962 йили Ғишткўприкдаги ўрта мактабни, 1968 йили Москва Энергетика институтини тамомлаб, компютерлар инженери дипломини олди.

Шу вақтдан 1991 йилнинг июл ойигача Тошкентда Ўзбекистон Фанлар Академиясининг Кибернетика институтида ишлади. 1973 йилда кандидатлик, 1984 йилда докторлик диссертациясини ёқлади. 1977 йилдан лаборатория мудири, 1990 йилдан профессор.

Бошқариш назарияси, сунъий интеллект ва интеллектуал роботлар соҳасида юзга яқин илмий мақолалар, 2 китоб нашр қилди. «Адаптив ва интеллектуал роботлар» деб номланган яна бир китобининг чоп этилиши сиёсий фаолияти сабабли коммунистлар томонидан 1990 йилда тўхтатиб қўйилган. 1991 йилнинг июл ойида ўзини тўла сиёсий фаолиятга бағишлаш мақсадида Кибернетика институтидаги ишдан кетди.

1988 йил 11 ноябрда бир гуруҳ ёзувчи ва олимлар билан Ўзбекистон «Бирлик» халқ ҳаракатига асос солди. 1988 йил 1 декабрда «Бирлик» Ташаббус гуруҳининг, 1989 йил 28 майда Ҳаракат Марказий кенгашининг раислигига сайланди. 1989 йилнинг 19 март куни биринчи марта сиёсий лидер сифатида Тошкентдаги кўп минг кишилик митингда халқ олдига чиқди.

1989 йил 16 октябрда антикоммунистик фаолияти учун 1980 йилдан бери аъзоси бўлган Ўзбекистон Коммунистик партиясидан (ҳозирги Халқ демократик партиясидан) ўчирилди.

1989 йил 11 ноябрда «Бирлик»нинг бўлинишини олдини олиш учун раисликдан истеъфо берди. 1990 йил 27 майдан бери «Бирлик»нинг раисдошларидан бири.

1990 йил 20 июнда номи кейинчалик «Бирлик» партияси деб ўзгартирилган Ўзбекистон демократик партиясининг таъсис қурултойида партиянинг раиси этиб сайланди. Ҳозир ҳам унинг раиси.

1990 йил 1-3 сентябр кунлари Ленинградда халқаро «Инсон ҳуқуқлари» конференциясида Фарғона ва Ўшдаги воқеаларнинг асл сабабчиси Москванинг мустамлакачилик ва «айир-буюр» сиёсати эканлигини кўрсатувчи доклад билан қатнашди.

1990 йил ноябр ойида «Ўзбекистон мустақил диктатура бўсағасида» мақоласини ёзди. Қозоғистон мухолифатининг «Азат» ва «Бирлик» партиясининг «Демократик Ўзбекистон» газеталарида эълон қилинган бу мақолада Ўзбекистон бу кундаги диктаторлик тузумга қараб кетаётгани аввалдан кўрсатиб берилганди.

1990 йил 7 декабрда Қирғизистон Президенти Асқар Ақаев билан учрашиб, Ўш-Ўзгандаги каби воқеаларнинг қайтарилмаслиги учун қилиниши керак бўлган ишларни маслаҳатлашди.

1991 йил 25 майда тузилган Ўрта Осиё ва Қозоғистон жумҳуриятлари демократик кучлари Форумининг асосчиларидан бўлди.

1991 йил 2-9 августда сафдоши Пўлат Охун билан илк дафъа Туркияда бўлди. Тўғри йўл партиясининг раиси Сулаймон Демирэл билан суҳбат ўтказилди.

«Бирлик» халқ ҳаракати ва «Бирлик» партияси 1991 йил августдаги коммунистик фитнага қарши чиққани учун Абдураҳим Пўлат сафдошлари Шуҳрат Исматулла, Анвар Усмон, Миролим Одил ва бошқалар билан милиция томонидан тутиқланди.

1991 йил декабр ойида 60 минг кишининг имзоси билан Ўзбекистон Президентлигига номзод қилиб кўрсатилди. Лекин очиқ рақобатдан қўрққан Ислом Каримов уни номзод сифатида рўйхатдан ўтказтирмади.

1992 йил 16 февралда Тошкентда АҚШ Давлат котиби Жеймс Бейкер билан учрашди.

1992 йил 4-7 июл кунлари Ню-Йоркда Америка Турк жамиятлари ассоциацияси уюштирган «Дунё турклари» конференциясида Ўзбекистондаги тузумнинг диктаторлик моҳиятини очиб берувчи доклад билан қатнашди.

1992 йил 29 июнда Абдураҳим Пўлатга Тошкентда суиқасд уюштирилди, бош суяги ёрилди. Тошкентда ўтказилган операциядан сўнг даволанишни Боку ва Истамбулда давом эттирди.

1992 йил 12 августда Бокуда Озарбайжон жумҳурияти Президенти Абулфайз Элчибей билан кўришди. Туркияга келгандан сўнг 1992 йил 25 августда Анқарада Она Ватан партиясининг раиси Маъсуд Йилмаз, 1992 йил 30 августда Истанбулда Миллиётчи Ҳаракат партияси раиси Алпарслон Туркиш билан учрашди.

1992 йил 7-9 ноябр кунлари Таиланднинг пойтахти Бангкокда «Осиё ва Тинч океани регионида озодлик ва демократия» лигасининг конференциясида қатнашди ва Ўзбекистондаги сиёсий вазият тўғрисида доклад қилди.

1992 йил 18 октябрда Тошкентда унга яна бир ҳужум уюштирилди. Ҳужумчиларнинг бири ушлаб милицияга келтирилганида, у КГБ (Комитете государственной безоасности (КГБ) – Давлат хавфсизлиги қўмитаси (ДХҚ)) хизматчиси эканлиги аниқланди.

1992 йил 2-3 декабрда Озарбайжон халқ фронтининг 2-Фавқулодда Қурултойида меҳмон сифатида қатнашди.

1992 йил 18 декабр куни Ўзбекистонда мухолифатга қарши репрессиялар янада кучайгандан сўнг юртини тарк этишга мажбур бўлди.

1993 йил 21-23 мартда Анталяда Турк дунёси қурултойида қатнашди ва сўнгра Туркияда қолди.

1993 йил 15-18 апрел кунлари АҚШнинг Мэдисон шаҳридаги Висконсин Университетида ўтказилган «Ўрта Осиёда демократия» конференциясида «Ўзбеклар демократияга тайёрми?», деган мавзуда доклад билан қатнашди.

1993 йил 3-4 декабрда Америка Турк жамиятлари ассоциациясининг Вашингтонда ўтказилган қурултойида қатнашди. Турк дунёсининг келажаги тўғрисидаги фикр ва мулоҳазаларини ўртага қўйди.

Абдураҳим Пўлат оилали, бир ўғил ва бир қизи бор.» [166, 60-62-б.]

Абдураҳим Пўлатов 1998 йилда Туркиядан АҚШга кўчиб ўтди. У бугунги кунда – 2021 йил майда оила аъзолари билан бирга АҚШдаги Колорада штатида яшамоқда ва www.harakat.net сайтида мақолалар чоп этиб туради.

30.2. АКАДЕМИК ВОСИЛ ҚОБУЛОВ



Фото 36. Академик Восил Қобулов (1921-2010). [167]

Абдураҳим Пўлатовнинг ички дунёсини очиб беришда академик Восил Қобуловнинг ҳикояси муҳимдир. Менга ушбу воқеани тарих фанлари номзоди, доцент, бир неча тарихий китоблар муаллифи Тоҳир Каримов 2004 йилда гапириб берганди. Мен ўшанда унинг ҳикоясини қизил блокнотимга батафсил ёзиб олдим. 2005 йил 13-14 май кунлари Андижон қирғини ва 2005 йил 30 май кунги пикетимдан кейин кучишлатар органлар зобитлари мени ижарадаги хонамдан ҳайдаб чиқаришди (Тошкент шаҳри, Миробод тумани, Норхўжаев кўчаси, 17-уй, 9-хонадон). Улар 2005 йил ёзида ўғирлик уюштиришди ва ўша хонадонимдан 14 банан қўтисидаги 600 тага яқин қимматбаҳо китобим, икки банан қўтисидаги 22 та папкадаги ёзув-чизув қилган мақолаларим ҳамда қоғозларим ва бошқа нарсаларимни олиб кетишди. Шу ўғирланган нарсалар орасида менинг бир неча блокнотларим, жумладан ўша тарихий суҳбат ва бошқа муҳим маълумотлар билан деярли тўлдириб ёзилган 200 бетлик қизил блокнотимни ҳам бор эди. Шу сабабли ушбу ҳикояни хотирамда қолганига асосан 2011 йилда ёзган русча [168]-мақоламдан ўзбекчага ўгириб келтираман.

Тоҳир Каримов бугунги кунда – 2021 йил 13 майда Тошкентда яшамоқда ва институтлардан бирида ўқитувчилик қилмоқда. Мен у билан охирги марта 2008 йил 27 август куни унинг уйида учрашиб суҳбатлашдим. 2008 йил 12 октябрга ўтар кечаси Ўзбекистонни яширинча тарк қилишга мажбур бўлдим.

Маълумки, 1988 йил 11 ноябр куни 18 нафар ўзбек зиёлилари ҳофиз Дадахон Ҳасан уйида тўпланиб Ўзбекистонда демократиявий ҳаракатлар олиб бориш борасида суҳбатлашди ва Ўзбекистон “Бирлик” халқ ҳаракати (БХҲ)ни ташкил қилиш бўйича 11 кишидан иборат Ташаббус гуруҳини тузишди. Ташкилий қўмита Ўзбекистонда таниқли зиёлилар билан шахсан учрашиш ёки телефон орқали суҳбатлашиш орқали БХҲ таркибига таклиф қилишни 1988 йил ноябр охиридан амалга ошира бошлади.

Профессор Олим Каримов (1926-2006) менга 2001 йилда айтганига кўра шу йўл билан “Бирлик”га 155 нафар таниқли ўзбек зиёлилари аъзо бўлишди ва фаолият олиб бора бошлади.

Ўзбекистонда энг таниқли олимлардан бири, ЎзФА академиги, “Кибернетика” илмий ишлаб чиқариш бирлашмаси (ИИЧБ) Бош директори Восил Қобулов эди. Шу ерда унинг қисқача таржимаи ҳолини келтирай.

“ҚОБУЛОВ Восил Қобулович (1921.5.9-2010 – 2021.21.01, Тошкент) — математик олим, Ўзбекистон Фанлар Академияси академиги (1966), физика-математика фанлари доктори (1961), профессор (1964). Ўзбекистонда хизмат кўрсатган фан ва техника арбоби (1977). Тошкент Темирйўл муҳандислари институтини тугатган (1949). Чоржўй-Қўнғирот темир йўли қурилишида ишлаган (1949-50). Ўзбекистон ФА Иншоотлар институтида аспирант, илмий ходим (1950-57). Ўзбекистон ФА Математика интитутининг ҳисоблаш техникаси бўлими мудири (1957—63). Ўзбекистон ФА Механика институти (ва иншоотларнинг сейсмик мустаҳкамлиги институтида) ҳисоблаш маркази директори (1963—66). Ўзбекистон ФА Кибернетика институти директори (1966—77), институт Ўзбекистон ФА нинг «Кибернетика» илмий ишлаб чиқариш бирлашмасига айлантирилгач, унинг бош директори (1978—92).

Илмий ишлари ҳисоблаш техникасини фан, техника ва халқ хўжалигининг турли соҳаларига жорий этиш билан боғлиқ. Беруний номидаги Ўзбекистон давлат мукофоти лауреати (1971). «Эл-юрт ҳурмати» ордени билан мукофотланган (1998).

Асарлари: Алгоритмизация в теории упругости и деформационной теории иластичности, Т.. 1966; Ақл мўъжизаси. Т,, 1974; Функциоиал анализ ва ҳисоблаш математикаси, Т., 1976; Алгоритмизация в механике сплошннх сред. Т, 1978. Адабиёт: Ўзбекистон кибернетиклари, Т.. 1996.» [6, Қ ҳарфи жилди, 188-б.]

Восил Қобулов 1941-1945 йилларда 2-Дунё урушида пиёда аскар бўлиб қатнашган. Катта сержант унвонига эга бўлган. [167]

30.3. ВОСИЛ ҚОБУЛОВ ВА АБДУРАХИМ ПЎЛАТОВ

30.2-параграфда ёзганимдек, “Бирлик” халқ ҳаракати (БХҲ) Ташаббус гуруҳи фаоллари Ўзбекистонда таниқли зиёлилар билан шахсан учрашиш ёки телефон орқали суҳбатлашиш орқали БХҲ таркибига таклиф қилишни 1988 йил ноябр охиридан бошлашди. Ташаббус гуруҳи аъзоларидан бири бўлмиш доцент Тоҳир Каримов ташкилий ишларда фаол қатнашди.

1989 йил январда академик Восил Қабуловга телефон қилишди ва учрашув вақтини белгилашди. Ушбу муҳим учрашувга Тоҳир Каримов ва Муҳаммад Солиҳ биргаликда боришни режалаштирганди. Тоҳир ака белгиланган кун эрталаб Ёзувчилар уюшмаси биносига келди. М.Солиҳ унга: “Мени Марказқумга чақиришди. Восил Қобулович билан ўзингиз суҳбатлашишингиз керак бўлади” деди.

Тоҳир ака Тошкент “Кибернетика” ИИЧБга ўзи борди. Белгиланган вақтда академик Восил Қобулов уни ўз кабинетига таклиф қилди. Салом-аликдан кейин Тоҳир ака мамлакатдаги аҳволга доир қисқача гапирди ва Тошкентда “Бирлик” халқ ҳаракати тузилганлиги ҳақида айтди. БХҲ Марказий Кенгаши Ўзбекистоннинг таниқли зиёлиларини БХҲ раҳбарияти таркибига таклиф қилишаётганини айтиб, Восил Қобуловичга сафга қўшилишни таклиф қилди.

Восил ака савол берди: “Бирлик” раҳбари ким?”
Тоҳир ака хурсанд бўлиб: “Шогирдингиз Абдураҳим Пўлатов”, деб жавоб берди.

Восил ака бироз ўйланиб: “Абдурахим раис бўлар бўлса, мен бу ташкилотга қадамимни босмайман” – деди.

Тоҳир ака бундай жавобни кутмагани учун эътироз билдира олмади. Кабинетда ноқулай жимлик. Жимликни Восил ака сўзлари бўлди.

“Сиз менинг сўзларимга таажжубланманг. Абдурахим тиришқоқ йигит. У Москва Энергетика институтида ўқиди, номзодлик диссертациясини ҳимоя қилди. Мен уни лаборатория мудири этиб тайинладим. У Москвага докторантурага йўлланма сўради, мен ёрдам бердим. У докторлик диссертациясини муваффақиятли ҳимоя қилди (1984 йилда, А.Ш.).

Москвадан қайтгач унга иш бердим ва у “Кибернетика” ИИЧБ партия ташкилоти котиби бўлиб сайланди. У бошқа миллатдан бўлган бир неча ходимлар билан биргалашиб Москвага Коммунистик партия Марказий Қўмитасига шикоят ёзишди (бу миллатдагилар асосан Исроилда яшашади, А.Ш.) Шикоятда мени миллатчи, фақат ўзбекларни ҳимоя қилади, дея таъкидлашган ва ҳоказолар.

Шикоятни Москвадан Тошкентга Ўзбекистон компартияси МҚсига жўнатишди. У ердан комиссия келди ва “Кибернетика” ИИЧБдаги аҳволни ўрганди. Комиссия айрим камчиликларни кўрсатди, жазо чораларисиз хулоса қилди ва жўнаб кетди.

Абдураҳим жавобдан қониқмай Москвага КПСС МҚсига иккинчи марта шикоят жўнатди. Энди шикоятни текшириш учун Москвадан комиссия келди. Улар “Кибернетика” ИИЧБни тити-питисини чиқариб текширишди, менга ҳисоб карточкамга ёзиш шарти билан қатъий ҳайфсан эълон қилишди.

Абдураҳим менинг ёрдамимга мана шундай “миннатдорчилик” билан жавоб берди.”

Восил Қобулов шу сўзларни айтаётганида унинг кўзлари ёшланди. Бу ҳақда менга Тоҳир Каримов 2004 йилда айтганди.

Шу ерда академик Восил Қобулов билан танишишим тарихини қисқача баён қилай. У 1974 йилда “Акл мўъжизаси” номли китоб ёзди [169]. Мен у вақти университетнинг 4-босқичида таълим олаётгандим. Мен ушбу китобни ўқиб қибернетика ҳақида анчагина қўшимча маълумотларга эга бўлдим.

1975 йил июнда Самарқанд Давлат университетини тугатдим. Мени ЎзФА “Кибернетика” ИИЧБ қошидаги Автомат бошқариш ситемаларини махсус лойилаштириш-конструкторлик бюросининг Самарқанд филиалига юборишди. Мен у ерда 1975-77 йилларда муҳандис-дастурловчи бўлиб ишладим. 1977-79 йилларда Тошкент Кибернетика институтида аспирант бўлдим. Шу сабабли мен академик Восил Қобуловни яхши биламан. У жуда ҳалол инсон ва олим эди. У ўзбек халқини ва Ватанимизни жуда яхши кўрарди, Совет Иттифоқидаги тоталитар тузум шароитида кўпроқ миллий кадрлар етиштиришга ҳаракат қиларди.

Академик Восил Қобулов мен учун умрим давомида ибрат бўлган шахс ва олим эди. Мен у билан бир неча марта учрашиб суҳбатлашганман, ҳатто бир марта 1977 йилда унинг уйига бориб суҳбатлашганман.

“Кибернетика” ИИЧБда ҳар хил миллат вакиллари ишларди. Ушбу шикоятни ёзган ва имзо қўйганларнинг кўпчилиги бошқа миллат вакиллари бўлгани ва улар “Кибернетика” ИИЧБ ходимлари факти ҳам шуни кўрсатиб турибди.

Абдураҳим Пўлатов ўз устози бўлмиш академик Восил Қобуловга кутилмаган ва маккорлик билан ИККИ МАРТА зарба берди. Абдураҳим Пўлатовнинг ички дунёси мана шу даражада бўлган ва ҳозир ҳам шу даражада қолган.

Тоҳир Каримов Восил ака сўзларига эътироз билдира олмаган ва хайрлашиб жўнаб кетган. У Ёзувчилар уюшмасига қайтиб келиб ушбу ноҳуш воқеани Муҳаммад Солиҳга айтиб берган. Афсуски, Абдураҳимнинг бу қилмиши ҳақида Муҳаммад Солиҳ “бирлик”чи сафдошларига гапириб бермади, қайсидир маънода яширди. Акс ҳолда Абдураҳим Пўлатов “Бирлик” халқ ҳаракати раислигига 1989 йил май ойидаги Таъсис қурултойида сайланмаган бўларди ...

Академик Восил Қобулов 2010 йил 21 январ куни вафот қилди. Абдураҳим Пўлатов шундан 4 кун ўтгач – 2010 йил 25 январ куни www.harakat.net сайтида «Абдураҳим Пўлат: Улуғ миллатчи ва Олийжаноб инсон Восил ака Қобул ўғлидан айрилдик» номли мақолани чоп этди.

“Ҳаётим бўйича фақат бир илмий даргоҳда ишладим – Фанлар академиясининг Кибернетика институтида. Институтнинг расмий ташкил қилиниши ҳақидаги ҳукумат қарори 1966 йил 26 апрелда, Тошкентда ер қимирлаган куни расман тасдиқланган. Бу рамзий воқеа, чунки, бу институтнинг пайдо бўлиши Ўзбекистоннинг илмий соҳасида ер қимирлашдан ҳам кучли ҳодиса бўлган.

Мен институтга 1968 йил 26 апрель куни (ер қимирлаш ва институт тузилишининг 2 йиллиги куни) Москва Энергетика Институтининг СССРда биринчи бўлиб очилган компютерлар мутахассислиги бўйича кафедрасининг дипломи билан келдим. 1991 йилнинг июнь ойида ўзимни тўла сиёсатга бағишлаш мақсадида Москвадан телефон қилиб, ишдан кетишимни билдирдим. 21 йил ичида аввал фан номзоди, сўнгра фан доктори ва профессор бўлдим, 1975 йилдан бери лаборатория мудири эдим.

Бутун илмий умримни бир даргоҳда, бир раҳбарнинг қўли остида ўтказдим. Бу раҳбар - Улуғ миллатчи ва Олийжаноб инсон Восил Қобул эди.

Восила ака ҳақиқатдан Улуғ миллатчи ва Олийжаноб инсон эди. У кишининг мамлакатимизни мустақил кўриш, исмларимиздаги “ов” қўшимчаларидан қутилиш орзуси чексиз эканлигини мен жуда яхши билардим. “Ўзбек” сўзи ўрнига “қоракўз” деб гапиришни яхши кўрардилар. Табиий, ўзбекларнинг келажаги учун у вақтларда сиёсий фаолият олиб бориш хусусида гап ҳам бўлиши мумкин эмасди. Шу сабабли, Восил ака ўз соҳаларида буюк ишлар қилиш учун қаттиқ курашардилар. Мақсадлари “қоракўзлар” учун институтларни, Фанлар академиясини кенгайтириш, илм соҳасида кўплаб қоракўз-олимлар етиштириш эди. Ўша олимлар келажагимизни белгилашига ишонардилар.

Мен Москвада, айниқса, катталар олдида қуллиқ қилиш масаласида Ўзбекистонга нисбатан анча илғор савияда бўлган шаҳарда тарбия олганим учун, Кибернетика институтидаги муҳитни, очиқча айтаман, дарҳол ёқтирмадим. Бунинг устига, қоракўз-олимлар етиштириш масаласида сонга эмас, сифатга урғу бериш тарафдори эдим. Восил ака билан орамиздаги тафовут тезда ўртага чиқди.

Восил акадан бошқа ҳар қандай ўзбек, мавжуд шароитда, менинг бу институтда улғайишимга йўл бермаган бўларди. Аммо, эндигина фан номзоди бўлган вақтимда бир лабаратория мудири лавозими бўшади, кутилмаганда мени у ерга ўзлари таклиф қилдилар, миннатдорчилик билан бу лавозимни қабул қилдим.

Бир куни якккама-якка тортишиб қолдик. Мен фан номзоди, айниқса, фан докторларининг сифатига кўз юмиб, уларнинг сонини ошириш йўлидан кетиш хато эканлигини айтганимда, у киши “мен 10 қоракўз фан доктори етиштирсам, битта ҳақиқийси чиқади, шу ҳам яхши” дедилар. Мен эса бошқача фикрда эдим: “Қолган 9 чаласавод фан доктори, ўзларининг чаласаводлигини бекитиш учун, ўша ҳақиқий олимни бадном қилишади, чунки, ҳақиқий олимларнинг кўпчилиги ҳаётий масалаларда бўшроқ бўлишади. Ҳамма олимлар олдига юқори талаблар қўйсак, бироз кеч бўлса-да, 10 бўлмаса ҳам 5-6 нафар ҳақиқий фан докторига эга бўламиз”.

Орамиздаги муносабат шундай бўлишига қарамасдан, Восил ака менга қарши мансабларидан фойдаланиб ҳеч нарса қилмадилар. Ўша пайтда аввалги оилам билан жанжаллар чиқди. Ишхонага арз қилиб келишди. Институт раҳбари учун мендан қасд олишга айни вақт келган эди. Восил ака эса мени чақириб, олдимга лавозимимдан олинганим ҳақида имзоланган буйруқни қўйдилар ва шундай дедилар: “Бу буйруқ тўпалончиларни бироз хотиржам қилиш учун чиқарилди. Мен сенинг айбингни кўрмаяпман. Бу буйруқ Кадрлар бўлимида ётади, аммо ҳеч қачон кучга кирмайди”. Ва шундай бўлган ҳам.

Восил ака докторлик даражаси берадиган Илмий Кенгашнинг раиси, мен илмий котиби бўлган пайтимда бир неча марта Илмий Кенгаш ўз раисининг эмас, менинг таклифимга овоз беришига эришганман. Бу Ўзбекистонда умуман бўлиши мумкин бўлмаган воқеа, аммо бўлган.

Тез орада яна бир катта жанжал чиқди. 1988 йилнинг 11 ноябрида “Бирлик”нинг Ташаббус гуруҳи тузилди, мен раис бўлдим. 1989 йилнинг бошида СССР Халқ депутатлари қурултойига сайлов бўлди. Мени Тошкент Университети жамоаси Олий Советнинг Иттифоқ Совети бўлимига номзод қилиб кўрсатди. Аммо, ҳукумат бутун кучини ташлаб, қонунларни бузиб, муфтий Муҳаммадсодиқ Муҳаммадюсуфни у ўринга ўтказди.

Кейин мени Кибернетика институти жамоаси номидан Миллатлар Кенгашига номзод қилишга киришдик. Номзод кўрсатиш мажлиси бошланаётган дақиқаларда залга кутилмаганда Восил ака кириб келдилар ва президиумдан жой олдилар. У кишининг бу мажлисга нимага келганини ҳамма тушунди. Йиғилиш бошланиши билан аввал у кишининг, сўнгра менинг номзодим кўрсатилди. Менинг тарафдорларим овоз бериш ёпиқ бўлишини талаб қилишди. Чунки, президиумда ўтирган директор қаршисида одамлар менга овоз беришини ҳаёл қилиб бўлмасди. Биз бу ерда ютқаздик.

Очиқ овоз бериладиган бўлди. Ана шу ерда менинг ўзим ҳам кутмаган ва ишонмаган воқеа рўй берди. Восил аканинг кўзи ўнгида кўпчилик менга овоз берди. Бу воқеанинг Восил аканинг жамоа олдидаги обрўси билан боғламаслик керак. У кишининг обрўси юксак эди. Ҳар кимнинг ақли етардики, у киши юқорининг топшириғини бажараётган эдилар. Айни замонда, биз Ўзбекистонга демократия шамоллари олиб кираётган эдик. Тўғри, ҳукумат барибир менинг номзодимни рўйхатга олдирмади, шоир Абдулла Ориф депутат қилинди.

Баъзилар ўйлаши мумкин, бундан кейин Восил аканинг менга бўлган муносабати яна ҳам ёмонлашди деб. Йўқ бўлмади. Бир йилча кейин бўлган воқеа бунинг исботидир.

Айтаётганим воқеа, 1990 йил 26 аперелда бошланди. Қаранг, яна 26 апрель. Ҳайит куни эканлиги аниқ эсимда. Сибириядаги бир ҳарбий қисмда ваҳшийларча ўлдирилган ўзбек аскарининг жанозаси Ҳайит намозидан кейин ўқилиши ва у Камалон қабристонида тупроққа берилиши керак эди. Бирликчилар Пахтакор стадиони орқасидаги маҳаллада яшовчи оиланинг уйига бориб гаплашишди. Йигитнинг отаси йўқ, онаси гаплашадиган ҳолда бўлмагани учун, буваси билан гаплашилган. Унга бундан дейилган: “Бундан буён бошқа ўзбек аскарларининг ўлимини олдини олиш учун, дафн маросимини “Ўзбеклар Ўзбекистонда ҳарбий хизматни ўтсин” шиори остидаги намойишга айлантирайлик. Бу миллат учун, ватан учун керак бўлган нарсадир”. Отахон рози бўлган ва ўзи бу маросим-намойишнинг олдида боришга ваъда қилган. Кейинчалик у отахон ҳақиқий бирликчига айланган, ҳатто Ўш воқеалари бўйича Москвада Қизил майдон олдида ўтказган пикетларимизда қатнашган. Ҳа, у замонда ўзбекнинг мардлари бор эди.

1990 йил 3 ёки 4 майда эса Ислом Карим Восил акани чақиртириб: “Наҳотки шу бир Пўлатовга кучингиз етмайди” дея мени ишдан ҳайдашга чақиради. Восил ака учун мен билан ҳисоб-китобни битириш учун энг яхши имконият туғилганди. Аммо у киши бундай ифлосликка қўл урмадилар. Менга шахсан ўзлари айтишларича, жавоблари қуйидагича бўлган: “Ҳа, Пўлатовга кучим етмайди, кучингиз етса, уни ўзларингиз эплаб олинг.”

Восил ака бу ерда фақат мени эмас, ўз орзулари бўлган ҳуррият курашини ҳимоя қилардилар. Восил аканинг буюклиги, олийжаноблигини кўсатувчи воқеа эди бу.

1991 йилда ишдан кетганимдан кейин Восил ака билан кўришолмадик. Лекин ўша йилларнинг воқеаларини тез-тез эслаб, шундай буюкларимиз борлиги билан мағрурланаман.

Ислом Карим раҳбарлигида эълон қилинган таъзияномага келсак. Ҳокимиятдагилар Восил аканинг ишларини сўзда улуғласалар ҳам, амалда у бошлаган ишнинг бошини едилар. Кибернетика институти аллақачон йўқ қилинган. Замонавий информацион технологиялар яратиш вазифаси бўлган илм даргоҳини 21 асрда бекитиш - миллий манфаатларимизга хоинлик бўлган. Ислом Каримнинг мақсади - мен ишлаган, унинг сўзига кирмаган Восил ака томонидан бошқарилган институтни бекитиш эди, бекитди. Шуни билатуриб таъзияномани имзолаш - оддий иккиюзламачиликдир.

Восил ака қилган ишлари билан миллатнинг хотирасида абадий қолади.

Оллоҳ ҳурматли домламизни раҳмат айласин.” [170]

Эътибор беринг: Абдурахим Пўлатов ушбу таъзияномасида ўз устози Восил Қобуловга қарши Москвага жўнатган иккита шикояти ҳақида ҳеч нарса ёзмаган. Энг муҳими у ўз устозига қарши қилган катта гуноҳи учун Восил ака руҳи олдида кечирим сўрамаган ва тавба қилмаган. Абдурахим Пўлатов мана шундай инсон ва у бугунги кунда – 2021 йил 14 майда ҳам шу аҳволда қолган ...

30.4. АБДУРАХИМ ПЎЛАТОВ МАҚОЛАСИ

Шерали Жўраевнинг 1989 йил 1 октябр кунги концерти сабабли Абдурахим Пўлатов ёзган танқидий [116]-мақоладан иқтибос келтирай.

“1988-89 йиллари ҳамма Совет жумҳуриятларида каби Ўзбекистонда ҳам миллий-демократик руҳдаги кучлар шакллана бошладилар. 1988 йилнинг ноябрида “Бирлик” Халқ Ҳаракатининг Ташаббус Гуруҳи тузилди, 1989 нинг май ойида унинг Таъсис Қурултойи бўлди. Аввал Ташаббус Гуруҳининг, сўнгра Ҳаракат Марказий Кенгашининг раислигига сайландим.

“Бирлик”нинг ўртага отган шиорлардан бири, айни замонда асосийси – “Ўзбек тили давлат тили бўлсин” шиори эди. Бу – миллатнинг шу пайтгача очиқ айтолмаган орзуси эди. Ҳозироқ ўша вақтдаги реалликни билмайдиган авлод етишиб келмоқда. Реаллик шундан иборат эдики, 1977 йили Болтиқбўйи ва Кавказдан ташқаридаги Совет жумҳуриятларининг Конституцияларидан давлат тили ҳақидаги модда олиб ташланганди. Бу модда борлигида ҳам рус тилининг босими остида яшаган миллий тиллар, 1977 йилдан кейин ҳуқуқий асосларидан айрилдилар. СССР Конституциясига кўра давлат тили рус тили бўлгани учун ўзбек тили расмий доиралардан четлатилди. Бундай шароитда, табиийки, рус тилини яхши билмаганлар давлат идораларида карьера қилолмасдилар. Буни тушунган “зукко” одамлар уйларида болаларининг тилини русчада чиқарабошладилар, болаларни русча боғча ва мактабларга бериш кескин ошди. Хуллас, тилимизни аста-секин ривожланадиган инқирозга маҳкум қилдилар.

“Бирлик” тузилган йиллари СССРда бутун ахборот воситалари давлатнинг қўлида, қонунчилик органлари қўғирчоқ ташкилотлар бўлишган. Миллатнинг талабини ўртага қўйишнинг бирдан бир йўли – оммавий митинглар ўтказиш эди. Бу аксиома “Бирлик”нинг ихтироси эмас. Бу нарса дунёнинг тажрибасидан келиб чиққан бўлиб, бошқа жумҳуриятларда ҳам миллатлар шу йўлдан боришаётган эди.

“Бирлик” ҳам “Ўзбек тили давлат тили” шиорлари остида митинглар ўтказишга бошлади. Бу талабнинг халқ тарафидан бунчалик дастакланишини кутмаган ҳокимият даҳшатга тушди. Аммо Москванинг маҳаллий малайлари миллатнинг талабига қулоқ солишни эмас, уни алдашни ўйлардилар. 1989 йилнинг баҳорида ҳамма матбуот органлари ҳукумат тарафидан тайёрланган ўзбек тилининг статуси (мақоми) ҳақидаги қонуннинг лойиҳасини эълон қилдилар. Унга кўра гўё ўзбек тили давлат тили, деб тан олинсада, лекин амалда ҳамма нарса рус тилиники бўлиб қолаверарди. Қонун Олий Советининг куздаги сессиясида қабул қилиниши ҳам маълум қилинди.

“Бирлик” ёз бўйи тайёрланиб, сентябр-октябр ойларининг ҳар якшанба куни Тошкентнинг Ленин (ҳозирги Мустақиллик) майдонида оммавий митинглар ўтказишга қарор қилди. Режамиз бўйича 10 сентябрдаги биринчи митингга 100 минг одам, сессия арафасидаги митингга 1 миллион одам тўплаш эди. Албатта, илк мақсадимиз ўзбек тили эди, аммо шу йўл билан жамиятни сиёсатлаштириб бориб мустақиллик учун курашга замин тайёрлаш мумкинлигини яхши тушунардик.

Ёз ойларида (1988 йил 23 июнда, А.Ш.) Ўзбекистонга раҳбар этиб тайинланган Ислом Каримов ўзбек тилининг давлат тили бўлишини истамаганларнинг биринчиси эди. Гап унинг ўзи у пайтда адабий ўзбек тилини билмаганлигида ҳам эмас, Москванинг ишончли хизматкори бўлганлигида. Агарда Каримов истаса, масалан, телевидение орқали чиқиб, «Аввал эълон қилинган тил ҳақидаги қонун лойиҳасини бир неча кун ичида ўзгартиришга ваъда бераман, буни қилмасам, ана унда митинг ўтказиш мумкин» деса-ку, биз барибир митинг ўтказамиз деб туриб олсак, халқ ичида кулгига ҳам қолган бўлардик. У ўзбек тили давлат тили бўлишини истаса бошқа йўл хам тутабиларди, яъни митингга келарди ва халк талаби бажарилажагини айтарди, вассалом. Ана ўшанда балки Каримов миллий қаҳрамонга айланган бўлармиди? Аммо у бошқа йўлдан кетди.

Унинг биринчи ғалабаси - кейинчалик «Эрк» партиясининг раиси, аммо ўша замонда «Бирлик»нинг раҳбариятидаги Салай Мадаминовни (Муҳаммад Солиҳ, А.Ш.) осонликча сотиб олиши бўлди. Кейин Салайнинг атрофидаги ёзувчиларнинг «Бирлик» раҳбарияти ичидаги салмоғидан фойдаланган ҳукумат (1988 йил) 10 сентябрга мулжалланган митингни қолдиришга эришди. Бу кутилмаган ўзгаришлар қаршисида аввалига шошиб қолган «Бирлик»чилар кейинги митингни 24 сентябрга режалаштирдилар. Ҳукуматдагиларнинг фикрича, ичидан зарба олган «Бирлик»нинг митингига кўп одам келмаслиги керакди. Аммо бу унчалик пухта тайёрланмаган митингга ҳам тахминан 10 минг одам келди. Ўша куниёқ кейинги митингнинг куни деб 1 октябрь белгиланди.

Каримов ва ҳукумати энди таҳликага тушганди. Улар тезлик билан қарши чоралар кўрабошладилар. Уларнинг топшириғи билан Салай Мадаминов ва атрофидагилар “Бирлик” Низомига хилоф равишда 8 октябрга унинг Марказий Кенгаши мажлисини чақириб, у мажлисда мавжуд ҳукуматга қарши чиқаётган Абдурахим Пўлатовни раисликдан оламиз, деб эълон қилдилар, ҳеч ким митингларга чиқмасин, митинг қилиш кўча чангитишдан бошқа нарса бермайди, деб студентлар орасида пропаганда олиб бордилар.

Ҳукумат бошқа чоралар ҳам кўрди. Улардан бири …

Мана ниҳоят мақоламиз бош қаҳрамонининг “қаҳрамонлигига” етиб келдик. Шуни эслатиш керак, ўша замонда Шерали Жўраев студентлар орасида ўта популяр (машҳур, А.Ш.) эди. Унинг концертларига билет олиш ҳамма ҳам муяссар бўлавермасди. Тилимизни давлат тили қиламиз, деб майдонларни тўлатаётганларнинг салмоқли қисми студентлар эканлигининг фарқига етган ҳукумат 1989 йил 1 октябр кундуз соат 12 да (митинг бошланиш вақти) Тошкентдаги Ленин номли Халқлар Дўстлиги саройида студентлар учун Шерали Жўраевнинг текин концертини уюштирди. 70 йил халқлар устида истаган ишини қилган коммунистик ҳукуматнинг цинизми (беадаблиги, сурбетлиги, А.Ш.) балки тушунарлидир, аммо Шерали ҳеч нарсанинг фарқига бормайдиган гўдакмиди?...

Барибир митингни тўхтатолмадилар. Ўн минглаб кишиларнинг “Озодлик! Ҳуррият! Ўзбек тили – давлат тили!” деб хайқиришидан Тошкент кўчалари ларзага келди. Бу далғалар билан тахти ҳам ағдарилишига ақли етиб қолган Каримов дарҳол тил ҳақидаги қонуннинг янги, анча яхши лойиҳасини эълон қилишга мажбур бўлди. Шерали эса унинг назарига тушиб, дастурхонига яқинлаштирилди …

Шералининг йиғи тўла кўшиғини (“Дўст бўлсанг ёнимда тур» қўшиғини, А.Ш.) эшитарканман, дарғазаб бўлишимнинг сабаби шуларди.” [116]

Абдураҳим Пўлатов [116]-мақоладан яна 6 йил ўтгач, яъни 2006 йилда ҳофиз Шерали Жўраевни танқид қилиб яна қуйидагича ёзди.

“Кейин 1989 йил 1 октябр куни митинг ўтказдик. Ҳукумат ўша куни эрталабдан телевидение орқали ҳинд киноларини намойиш қилишига, талабалар учун Халқлар Дўстлиги саройида ўша вақтда ўта машҳур бўлган, аммо табиати билан мунофиқ Шерали Жўраевнинг текин концертини уюштиришига қарамасдан, митингга минглаб одам келди. Ўша куни кейинги митинглар 8 ва 15 октябрга тайинланди.” [171]

Мен “Бирлик” Халқ ҳаракати (БХҲ)га 1988 йил ноябр охирида аъзо бўлиб, 1989-1990 йилларда БХҲ Тошкент шаҳар ташкилоти раисининг биринчи ўринбосари, Мирза Улуғбек туман ташкилотининг раиси бўлиб фаолият олиб бордим. Шу сабабли мен БХҲнинг 1989 йил 19 март кунги дастлабки митинггида ҳам, 24 сентябр куни Тошкентдаги Мустақиллик майдонидаги митинг Талабалар шаҳарчасига кўчирилган ва шу сабабли Беруний кўчаси бўйлаб Талабалар шаҳарчасигача бўлган намойишда ҳам, 1 октябр, 8 октябр ва ундан кейинги митинглар ва тадбирларда фаол қатнашганман. Мана шу воқеалар иштирокчиси сифатида Абдураҳим Пўлатовнинг ҳофиз Шерали Жўраевга нисбатан танқидларини бироз таҳлил этай.

Абдураҳим ака ўз мақолаларида ҳофиз Шерали акага нисбатан ёзган танқидий фикрларига қўшилмайман. Бунга бир неча асосларим бор.

Биринчидан, Шерали Жўраев “Ўзбегим” қўшиғини 1968 йилдан бери халқимиз орасида ажойиб тарзда ижро этиб келмоқда. Бу қўшиқ ўзбек халқининг буюк тарихи борлиги, миллат ўзлигини англаши кераклиги ва мустақилликка эришишга даъват этувчи кучли қўшиқдир. Бу ҳақда 6-параграфда ёзгандим. 1968-1989 йиллар давомида “Ўзбегим” қўшиғини эшитиб янги бир авлод вояга етди. Шу сабабли 1988 йил 11 ноябрда БХҲ Ташаббус гуруҳи тузилгач, БХҲга кўп ёшлар аъзо бўла бошлади ва БХҲ тадбирларида фаол қатнашди. 1989 йилда БХҲ сафларида 1 миллионга яқин Ўзбекистон фуқароси қатнашганлигида Шерали Жўраев куйлаган “Ўзбегим” қўшиғининг ҳам каттагина ҳиссаси бор. Шу сабабли зиёлиларимиз, мухолифат раҳбарлари ва фаоллари, жумладан Абдураҳим Пўлатов ўзбек халқини уйғотиш ва мустақиллик учун фаол ҳаракат қилишга даъват этувчи қўшиқ яратгани учун шоир Эркин Воҳидов ва ҳофиз Шерали Жўраевга миннатдорчилик билдирмоқлари керак.

Иккинчидан, менимча, БХҲ раҳбарияти, жумладан унинг раиси Абдураҳим Пўлатов 1989 йил 24 сентябр, 1, 8 ва 15 октябр кунги митингларга Шерали Жўраевни таклиф қилиши ва митинг қатнашчиларига қўшиқ айтиб беришни илтимос қилиши керак эди. Бунинг учун Абдураҳим ака ва яна бир-икки нафар БХҲ раҳбарлари ҳамда Шерали акани яқиндан билган “Бирлик” фаоли билан бирга ҳофизнинг уйига боришлари лозим эди. Пўлатов бир пиёла чой устида 1970-йиллар бошида Високоволтний мавзесидаги уйлардан бирида бўлиб ўтган учрашув ва ҳофиз ижро этган қўшиқларни эслаб (21-параграфга қаранг), ёшлик йилларини ёдга олиб, сўнгра Жўраевни Мустақиллик майдонидаги митингга таклиф этишса яхши бўларди.

Агар Шерали ака Мустақиллик майдонига келиб, бир-иккита қўшиқ айтиб берса борми, кейинги митингга келувчилар сони ўз-ўзидан кескин ошиб, Тошкент шаҳри ва вилояти туманларидан ҳам, мамлакатимизнинг бошқа вилоятларидан ҳам минг-минглаб юртдошларимиз Тошкентдаги митингда қатнашарди ва ҳофиз қўшиқларидан ҳам завқ-шавқ оларди. Хориж мамлакатларидаги митингларда машҳур хонандалар қўшиқлар айтгани ҳақида кўпчилик билса керак. Шу ҳолда Тошкентдаги Мустақиллик майдонидаги митингчилар сони, Пўлатов орзу қилганидек, юз мингдан ошган бўларди.

Лекин ҳофизни ҳурмат қилиб, уни митингга таклиф этиш фикрига лидер сифатида Пўлатовнинг фаҳми етмаган. Бунга режим раҳбариятидаги тўраларнинг фаҳм-фаросати етиб, Шерали акани Халқлар Дўстлиги санъат саройида концерт беришга таклиф этишган.

Тасаввур қилинг, Пўлатов уч-тўрт киши ҳамкорлигида Жўраев уйига бориб, митингда қўшиқ айтиб беришни таклиф қилишди, дейлик. Агар Шерали ака Мустақиллик майдонига бориб қўшиқ айтиш таклифига рад жавобини берган тақдирда ҳам, у Халқлар Дўстлиги саройида 1 октябр куни митинг билан бир пайтда концерт беришга рози бўлмаслик эҳтимоли катта бўларди.

Абдураҳим Пўлатов ўзининг [116]-мақоласида Шерали Жўраевнинг «Дўст бўлсанг ёнимда тур» қўшиғига доир қўйидаги танқидий фикрларни ёзган.

«Америкада унинг кассетасини эшитгач, кўрдим-ки, Шерали ўша-ўша, дуриллаганми, хириллаганми овоз, шеър сўзларини бироз чўзиб, аммо «чертиб-чертиб» ўқиш ва яна ўша эскиси каби сўзларнинг маъноси билан эшитувчиларнинг кўнглини олишга интилиш.

Унинг кассетадаги «Дўст бўлсанг ёнимда тур» қўшиғи дарҳол диққатимни ўзига тортти. Қўшиқ дўстларнинг содиқлиги, вафодорлиги ҳақида, кишининг «ошиғи олчи» бўлган пайтда атрофи тўла дўст бўлиши, бошига бало келганда «дўстлар»нинг кўпчилиги ўзини олиб қочиши ҳақида бўлиб, ундаги «Ҳақиқий дўст бўлсанг доимо ёнимда тур, ёнимдамас қалбимда тур, қалбимдамас қонимда тур, қонимдамас, чунки қон ҳам айланиб турадиган нарса, иймонимда тур» маънодаги сўзлар ҳар қандай тингловчини ларзага соларди. Зеро, маълум маънода дўстидан «куймаган» одам ҳам бўлмаса керак.

Бу қўшиқни эшитган сарим Шералининг фиғони-ю фарёдидан ларзага келиш ўрнига ғашим келабошлади. Кошки, хонанда нима воқеа туфайли инграётганини билмасам эди. Шунда бу қўшиқ бир санъат намунаси сифатида эсимда қоларди. Афсуски, бу воқеани билардим.

Шералининг «ошиғи олчи» бўлгани - унинг президент Каримовнинг назарига тушгани, унинг дастурхонидан қолган-қутган нарсаларга шерик бўлиш шарафига муяссар бўлгани эди. Табиий, бу пайтда унинг «дўстларини» сони мислсиз равишда ортти. Кейин подшохлар, диктаторлар атрофида тез-тез бўлиб турадиган оддий ҳол юз берди, қандайдир сабаб билан Шерали назардан тушиб, дастурхон атрофидан қувилди ва «зукко дўстлар» бир зумда ғойиб бўлишди.

Ўзи ичида бўлган муҳитнинг оддий бир ҳoдисасини бу қўшиғи орқали шекспирона драма ва балки трагедия қилиб кўрсатмоқчи бўлган Шералининг мақсади - ўзининг «назарга тушиш ва назардан қолиш» воқеасидаги аянчли ролига бироз романтик тус бериш бўлса керак.» [116]

Абдураҳим Пўлатовнинг ушбу танқидий фикрларига ҳам жавоб берай.

Биринчидан, Шерали Жўраев 2017 йилгача Ўзбекистонда мавжуд бўлган полициявий режимнинг, Президент Маҳкамасининг бирорта раҳбарлик лавозимига тайинланган эмас, яъни Президент Ислом Каримов «дастурхонига яқинлаштирилган» эмас.

Иккинчидан, Шерали ака 1989 йил декабрида ўзи туғилиб вояга етган Андижон вилоятидаги 127-сонли Бобур номидаги сайлов округидан ЎзР Олий Кенгашига (парламентга) депутат этиб сайланди. У 1989-1994 йиллар давомида депутат бўлиб, ўз имкониятлари доирасида фаолият олиб борди.

Учинчидан, Шерали Жўраевга Ўзбекистон халқ артисти унвони 1987 йилда, ҳали «Бирлик» халқ ҳаракати (БХҲ) тузилмасдан ва БХҲга Абдураҳим Пўлатов раис бўлмасидан анча илгари берилганди.

Тўртинчидан, агар Шерали Жўраев 1989 йил декабрида ЎзР Олий Кенгашига депутат этиб сайланишини «Президент И.Каримов назарига тушиш ...» деб баҳоланса, у ҳолда 1989 йил декабрида ЎзР Олий Кенгашига Ватанимизнинг бошқа сайлов округларидан сайланган, кўп йиллар давомида режим қамоқхонасида бўлган Мурод Жўраев ҳамда Самандар Қўқоновни ҳам, режим қамоқхонасида саккиз йил азоб кўрган жиззахлик Мели Қобиловни ҳам, «Эрк» демократик партияси раиси Салай Мадаминов (Муҳаммад Солиҳ)ни ҳам, раҳматли Тоиба Тўлагановани ҳам ва демократия учун курашган бошқа ўнлаб халқ депутатларини ҳам ҳақида шундай дейиш мумкинми?! Албатта, йўқ.

Менимча, агар имконият бўлса, зиёли, имонли шахс ўзи туғилиб ўсган юртдан мамлакат парламентига депутат бўлиши ва фуқаролар манфаатини имконияти доирасида ҳимоя қилгани маъқул. Ҳофиз ва шоир Шерали Жўраев шундай қилди ва 1989-1994 йиллар давомида Олий Кенгаш депутати бўлиб фаолият олиб борди.

Бешинчидан, Шерали Жўраев депутат бўлганига қадар ҳам, депутат бўлиб сайланганидан кейин ҳам хонанда Ғуломжон Ёқубов каби юртбошини мақтаб, мадҳ этиб қўшиқ айтган эмас.

Хуллас калом, Абдураҳим Пўлатовнинг асоссиз танқидини бир четга сурайликда, ҳофизнинг «Дўст бўлсанг ёнимда тур» қўшиғини тинглайлик, унинг сўзларига эътибор берайлик. Ахир бундай мазмунли яхши қўшиқ ҳар куни, ҳар ойда, ҳар йилда яратилавермайди. Шеър еттита бешқаторликдан иборат. Шерали ака олтинчи бешқаторликни куйламагани учун уни қавс ичида ёздим.

Шерали Жўраев қўшиғи

ДЎСТ БЎЛСАНГ ЁНИМДА ТУР

Кeлгил, эй жону дилим, сeн мeнинг ёнимда тур,
Ёнда нe? Балки маним айланар қонимда тур,
Бeқарор қон бу надир?! Сeн ширин жонимда тур,
Бeвафо жон дeйдилар, покиза иймонимда тур,
Ҳар ёмону яхши кунда барча имконимда тур,
Ўнгда тур, ё сўлда тур, дўст бўлсанг ёнимда тур.

“Дўсти кўп қадди букилмас”, - дeйдилар қон кeчса ҳам,
Кeчмагай мард дўстидан, молу жондан кeчса ҳам,
Борма дeб, гарчи рақиблар зар чопонин ечса ҳам,
Гарчи тақдир хуш кeлиб, йўлингга гуллар сочса ҳам,
Майли, ҳар нe кeчса ҳам, дўст бўлсанг ёнимда тур.

Молу давлат қўлда бўлса, дўсту ёр ҳам кўп бўлар,
Қайга борсанг, олқишу мақтовчилар ҳам хўп бўлар,
Ҳeч қоқилма, гар қоқилсанг ғийбатчилар тўп-тўп бўлар,
Мунофиқ ҳам сохта дўстинг душманингдек бўп қолар (душманингга айланар),
Майли ҳар нe гап бўлар, дўст бўлсанг ёнимда тур.

Ҳар ёмону яхши кунда кўзларим дўст ахтарар,
Бу кўнгил ҳар сония минг ширин сўз ахтарар,
Кимки они топмади, битта гулюз ахтарар,
Чарх уриб ою қуёш ҳам кeча-кундуз ахтарар,
Топ сени ким (мeни дўст) ахтарар, дўст бўлсанг ёнимда тур.

Нозанинлар базмида айтилар мастона сўз,
Тeрмулиб жонингни олғай сурмали мастона кўз,
Кeлгил, эй жонимки, сeндан тинглайин дўстона сўз,
Қўлларим тутсин бeлингдан, суртайин пойингга юз,
Базми хилватхона (дилдошларни) туз, дўст бўлсанг ёнимда тур.

(Ота-онаға ўғил-қиз мeҳрибондир дўст бўлса,
Ҳатто сeвган сeвгилинг ҳам вафодордир дўст бўлса,
Юзни бурма оға-ини гарчи минг хил сўз бўлса,
Етти ёт бeгоналар ҳам биродардир дўст бўлса,
Майли ҳар нe сўз бўлса, дўст бўлсанг ёнимда тур.)

Бу жаҳонда дўст йўқ, дeб урма оҳ, қилма хитоб,
Ўзни топ ҳам Ҳақни топ, дeб, Тангри бeрган бир китоб.
Ҳақни топсанг, дўстни топдинг, дўст қидирсанг – Ҳақни топ,
Зарра имконинг бўлса, бир ғариб кўнглини топ,
Ҳақ йўлинда қил савоб, дўст бўлсанг ёнимда тур.

Кeлгил, эй жону дилим, сeн мeнинг ёнимда тур,
Ёнда нe? Балки маним айланар қонимда тур,
Бeқарор қон бу надир?! Сeн ширин жонимда тур,
Бeвафо жон дeйдилар, покиза иймонимда тур,
Қайда турсанг тур ва лек дўст бўлсанг ёнимда тур.
Ўнгда тур, ё сўлда тур, дўст бўлсанг ёнимда тур. [7, 5-6-б.], [172]

Ушбу параграф охирида Абдурахим Пўлатовга нисбатан қўшимча фикримни ҳам айтай. Маълумки, у Совет Иттифоқи даврида 1988-1991 йилларда Ўзбекистон Мустақиллиги учун, демократия учун Совет режимига қарши курашди. Ўзбекистон 1991 йил 1 сентябрда Мустақилликка эришганидан кейин Ватанимизда қарор топган полициявий сиёсий режимга қарши ўз имкониятлари ва иқтидори доирасида курашди.

Охирги 33 йиллик кураши давомида Абдураҳим Пўлатов Аллоҳнинг хом сут эмган бир бандаси сифатида каттагина хатоларга йўл қўйди ва ҳамон хатоларни давом эттирмоқда. Унинг катта хатоларидан бири – бу улуғ ҳофиз ва шоир Шерали Жўраевга нисбатан қилган хатосидир. Бунга доир мен ўз фикримни ушбу параграфда баён этдим ва сабабларини санаб ўтдим. Абдураҳим Пўлатовь ва БХҲга нисбатан қўшимча маълумотлар, фактлар ва таҳлилларни “Бирликчилар” номли китобимнинг 3-нашрида ёзаман, иншааллоҳ. Ҳозирча унинг учдан бир қисмини ёзиб сайтларда чоп қилганман ([173]-га қаранг).

Умуман, мухолифатнинг Шерали Жўраевдек ҳофизларга, зиёлиларга муносабати қандай бўлиши кераклиги ҳақида 44-параграфда ёзаман, иншааллоҳ.

ДАВОМИ БОР

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

6. (5) Ўзбекистон Миллий Энциклопедияси. 12 жилдли /Таҳрир ҳайъати: М.Аминов, Б.Аҳмедов ва б. – Т.: “Ўзбекистон миллий энциклопедияси” Давлат нашриёти, 2001-2005;
- www.qomus.info (А ҳарфидан Э ҳарфигача 33 та жилд, кирил алифбосида).

7. (6) ЖЎРАЕВ Ш. Бола дунёни тeбратар. (Масъул муҳаррир Н.Қобул). – Т.: “Юлдузча”, 1988. – 64 б.

116. (33) АБДУРАХИМ ПЎЛАТОВ. (Сўз боши ўрнида) Дўст бўлсанг ёнимда тур. – www.harakat.net/harakat/?id=277 (www.harakat.net/a/ “Harakat” журнали архиви, 2000, № 3 (24);
- Дўст бўлсанг ёнимда тур - «HARAKAT» XABAR AGENTLIGI :: Independent News Agency Harakat. Узбекистан, новости Узбекистана, политика Узбекистана, оппозиция Узбекистана ;
- “Ҳаракат” журнали, 2000 йил, 3 (24)-сон, 2-5-б.

O’zbekiston Milliy Ensiklopediyasi.
- Ziyo istagan qalblar uchun! - Kutubxona - O’zbekiston Milliy Ensiklopediyasi (ziyouz.com)
(www.n.ziyouz.com A ҳарфидан Z ҳарфигача 34 та жилд, кирил алифбосида);
- www.n.ziyouz.com/kutubxona/category/11-o-zbekiston-milliy-ensiklopediyasi (www.n.ziyouz.com A ҳарфидан Z ҳарфигача 34 та жилд, кирил алифбосида).

165. ПУЛАТ (ПУЛАТОВ) АБДУРАХИМ КАЮМОВИЧ (07.11.1945).
- | ЦентрАзия (centrasia.org) (www.centrasia.org Рубрика “Персоны”);
- www.centrasia.org/person.php (www.centrasia.org Рубрика “Персоны”).

166. Абдураҳим Пўлат озодликда. /Нашрга тайёрлаган: Халил Очиқкўз. – Истанбул, 1995. – 174 б.

167. Кабулов Васил Кабулович. Старший сержант.
- Бессмертный полк. Россия. Кабулов Васил Кабулович (moypolk.ru) (www.moupolk.ru 06.05.2015);
- www.moypolk.ru/soldier/kabulov-vasil-kabulovich (www.moupolk.ru 06.05.2015).

168. АХМАДЖОНОВ Ш. Главная ошибка лидеров узбекской оппозиции (Ўзбек мухолифати лидерларининг асосий хатоси). - http://muvozanat.info/index.php?option=com_content&view=article&id=1999:2011-05-22-19-20-03&catid=31:general&Itemid=18 ( www.muvozanat.info 22.05.2011).
http://pravozashitnik.at.ua/news/2011-05-22-1950 (www.pravozashitnik.at.ua 22.05.2011, страница на русском языке).
http://turonzamin.org/2011/05/24/oshibka/#more-15078 (www.turonzamin.org 24.05.2011).
http://yangidunyo.com/?p=19378 (www.yangidunyo.com 25.05.2011).

169. В. Қобулов. Акл мўъжизаси. - «Ёш гвардия». Т. – 1974.

170. Абдураҳим Пўлат: Улуғ миллатчи ва Олийжаноб инсон Восил ака Қобул ўғлидан айрилдик.
- http://www.harakat.net/el_news.php?id=4572&from=3810 (www.harakat.net «HARAKAT» XABAR AGENTLIGI – January 25, 2010);
- «HARAKAT» XABAR AGENTLIGI :: Independent News Agency Harakat. Узбекистан, новости Узбекистана, политика Узбекистана, оппозиция Узбекистана (www.harakat.net «HARAKAT» XABAR AGENTLIGI – January 25, 2010).

171. (46) АБДУРАХИМ ПЎЛАТ. Ўн етти йил аввалги шу кунларни хотирлаб, ўзлигимизни англашимиз лозим. -
- Ўн етти йил аввалги шу кунларни хотирлаб, ўзлигимизни англашимиз лозим - «HARAKAT» XABAR AGENTLIGI :: Independent News Agency Harakat. Узбекистан, новости Узбекистана, политика Узбекистана, оппозиция Узбекистана (www.harakat.net “Harakat” журнали, 2006 йил 5 (62)-сон);
- www.harakat.net/harakat/?id=633 (www.harakat.net “Harakat” журнали, 2006 йил 5 (62)-сон).

172. QUANTUM LEAP ADVANTAGE. Sherali Joraev- Dost bolsang yonimda tur.
- Sherali Joraev- Dost bolsang yonimda tur - YouTube (www.youtube.com October 11, 2020. 13 дақиқа 23 сониялик видео);
- www.youtube.com/watch?v=A87WAJ1T5Ho (www.youtube.com October 11, 2020. 13 дақиқа 23 сониялик видео).

173. АҲМАДЖОНОВ Ш. «Бирлик»чилар (Китобнинг тузатилган ва тўлдирилган 3-нашри). –
https://www.liveinternet.ru/users/4799013/rubric/6799235/ (www.liveinternet.ru “Турон-Шухратжони” кундалиги (дневник), 2018 йил 6 ва 9 ноябр; 2019 йил 2 ва 4 январ);
Китоб давоми 1: https://siyosat.wordpress.com/2018/11/08/%d0%b1%d0%b8%d1%80%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b0%d1%80/#more-12023 (www.siyosat.wordpress.com 2018.08.11).
Китоб давоми 2: https://siyosat.wordpress.com/2018/11/09/%d0%b1%d0%b8%d1%80%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b0%d1%80-2/ (www.siyosat.wordpress.com 2018.09.11).
Китоб давоми 3:
https://siyosat.wordpress.com/2018/12/03/ (www.siyosat.wordpress.com 2018.03.12).
Китоб давоми 4:
https://siyosat.wordpress.com/2019/01/02/%d0%b1%d0%b8%d1%80%d0%bb%d0%b8%d0%ba%d1%87%d0%b8%d0%bb%d0%b0%d1%80-%d0%ba%d0%b8%d1%82%d0%be%d0%b1-%d0%b4%d0%b0%d0%b2%d0%be%d0%bc%d0%b8-4/ (www.siyosat.wordpress.com 2019.02.01).

ДАВОМИ БОР

E-mail: jiz54@mail.ru

2021 йил 14 май

АҚШ, Вашингтон шаҳри