Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

ШЕРАЛИ ЖЎРАЕВ (ПАРАГРАФ 16-17)

Китобнинг тузатилган ва тўлдирилган 4-нашри

16. 1974: “ШИЛДИР-ШИЛДИР” ҚЎШИҒИ
ҒАНИЖОН ХОЛМАТОВ ҒАЗАЛИ, ШЕРАЛИ ЖЎРАЕВ ҚЎШИҒИ


Фото 19. Ғанижон Холматов (Муғанний, 1949-2014). [98]

“Шилдир-шилдир сув оқади Ўш тоғидан” деган ғазал муаллифи Ғанижон Холматовдир. Унинг тахаллуси Муғанний.

“Ғанижон Холматов 1949 йилнинг 5 февралида Ўш шаҳрида таваллуд топган. 1956-1966 йилларда Наримонов, сўнг Ленин номли шаҳар мактабларида ўрта маълумот олган. Мактабни битиргач, Тошкентдаги театр ва рассомчилик санъати олийгоҳига кириб, 1970 йилда мазкур олийгоҳнинг актёрлик бўлимини тамомлаган. 1970-2007 йиллар З. М. Бобур номли Ўш ўзбек академик театрида актёр, режиссёр ва бош режиссёр бўлиб ишлаган.

Биринчи китоби “Суянганим тор бўлди” 1994 йил, 2-3-китобчалари “Юз пора дил” 2000 йил, 4-китоб “Сен кетдинг аста-аста” 2005 йил чоп этилиб, ундаги шеър ва ғазаллар ҳозиргача таниқли ҳофизлар томонидан ижро этилиб келиняпти.

2013 йили «Қазо дарслари» китобчасининг икки қисми ёруғ кўрди.” [99]

1975 йили Шерали Жўраев Қирғизистондаги Ўш шаҳрига гастролга борди. У ерда курсдоши шоир Ғанижон Холматов “Шилдир-шилдир сув оқади Ўш тоғидан” деган ғазал ёзиб берди ва ҳофиз ўша куни куй басталаб, эртасигаёқ концертда куйлади. Бу ҳақда Ғанижон ака журналист саволларига жавоб бера туриб бундай деганди.

“Журналист: Ҳофиз Шерали Жўраев сизнинг бир неча ғазалларингизни куйга солиб, ҳалқ дилига кириб борган. Машҳур ҳофиз билан ижодий алоқалар қачон бошланди?

Ғанижон Холматов: Кейинчалик институтга борганда (биз Шерали билан институтга бир йилда кирганмиз) “Онани ҳурмат қилинг” ғазалимни Шералижонга, Шерали ҳофизга бердим. 1968-69-йиллари шу шеърни Шерали қўшиқ қилиб айтди. У пайтда Шерали Жўраев оддий бир студент эди. Лекин шу шеърим Шералини биринчи катта санъатга, катта саҳнага олиб чиқди. Ҳозиргача “Онани ҳурмат қилинг”ни чиройли қилиб айтиб юради.

Журналист: Ўқишни тугатгандан кейин Ўшга қайтиб келдингизми?

Ғанижон Холматов: Ўқишни битиргандан кейин Ўшга йўлланма билан келдик. Шунда Шерали Жўраев, яъни, собиқ курсдошимизнинг даври бошланди. 1974-75 йиллари Ўшга ҳам гастролга келди. Дўстим келганидан фойдаланиб, “шилдир-шилдир сув оқади Ўш тоғидан” деган ғазал ёзиб берувдим, эртасигаёқ концертда қўшиғимизни айтиб чиқди.

Ғанижон Холматов: Мана шундан кейин ўз-ўзидан кейинги қўшиқни қилиш ҳам заруратга айлангандай бўлди. Шундай қилиб, еттита қўшиқ Шерали Жўраев ижросида пайдо бўлди. Охиргиси “Сен кетдинг аста-аста» [100]

Ғанижон Холматов ғазали, Шерали Жўраев қўшиғи

ШИЛДИР-ШИЛДИР

Шилдир-шилдир сув оқади Ўш тоғидан,
Кўринади кўзга яқин-йироғидан.
Меҳмон бўлиб борган эдим, шайдо бўлдим,
Ўшлик қизнинг ичиб қимиз, қаймоғидан.
(Ӯшлик қизнинг ичиб севги булоғидан.)

“Учрашувга келгил, - дедим, - тоғ ба¬ғрига”,
Ёрим келди, аммо бахтим доғли экан.
Келган экан юрагимга ўт ёққали -
Севганимнинг, найлай, боши боғли экан.

Шилдир-шилдир сув оқади Ўш тоғидан,
Кўринади кўзга яқин йироғидан.
Меҳмон бўлиб борган эдим шайдо бўлдим,
Ўшлик қизнинг ичиб севги булоғидан.

Куйлай-куйлай қайтар бўлдим армон билан,
Қалбим қолди Ўшнинг азим тоғларида.
Ўшал қизга айтинг, дўстлар, ўйнаб борсин (келсин),
Мен кутаман Асаканинг боғларида.
(Мен кутаман гӯзал Тошкент боғларида.) [94] [101]

Шерали Жўраев шоир Ғанижон Холматовнинг яна қуйидаги 7 та шеърини қӯшиқ қилган.

ОНАНИ ҲУРМАТ ҚИЛИНГ

Онани ҳурмат қилинг, кӯнглида ғам бӯлмасин,
Кӯнглига ғашлик тушиб, кӯзлари нам бӯлмасин.

Расвои олам бӯлиб, ҳижол ӯтида ёқманг,
Жондан азиз бошлари эл аро хам бӯлмасин.

Онани ӯзга билиб, ҳеч қачон сир сақламанг,
Оқибат бир кун келиб, она мулзам бӯлмасин.

Ёрингизнинг ишқини кӯрмангиз ундан баланд,
Оналик меҳри кетиб, ёрга маҳрам бӯлмасин.

Онани ҳурмат қилинг - кимса йӯқ ундан улуғ,
Ҳаққига айланг дуо: “Бир умр кам бӯлмасин!”


МУНОЖОТНИ ТИНГЛАБ...

Дилрабо куймисан ё ғазалмисан,
Ногоҳ хаёлимни тилдинг, Муножот?
Ошиқ тақдиримда сен азалмисан,
Нечук ошуфтаҳол қилдинг, Муножот?

Ё висол онларин ширин сабоси,
Ё ҳижрон дардининг ёлғиз давоси,
Ё мискин қалбимнинг мунгли навоси,
Мунчалар хаёлга толдинг, Муножот?

Ё куйдан яралган ғам, ноламисан,
Кӯз ёшдан қуйилган шалоламисан,
Ёки севги билмас ёш боламисан,
Билмай ишқим гулин юлдинг, Муножот?

Сен жавобсиз мангу савол экансан,
Шоирларга ширин хаёл экансан,
Ошиққа бир дамли висол экансан,
Бир томчи ёш бӯлиб қолдинг, Муножот!

Ё золим ҳофизга тутқунмисан сен,
Бӯсадан сачраган учқунмисан сен,
Ҳар қайси кӯнгилга мумкинмисан сен,
Кӯнглимдан не ӯтса, билдинг, Муножот?


ҚАЛДИРҒОЧ

Ёр қошини қанотинг гумон қилма, қалдирғоч,
Ёр қошига етмоқни осон билма, қалдирғоч.
Ёр қошлари қӯш қилич-тегиб кетма, қалдирғоч,
Ёр қошини камондек эгиб кетма, қалдирғоч.

Ҳар баҳор ёр кулбасин пештоқидан разм сол,
Қанотингда қалбига муҳаббатим расмин сол,
Кӯз ёшимдан қурмасанг ошиёнинг, қалдирғоч,
Ёр қошлари бӯлмагай ошинойинг, қалдирғоч.

Эл бошига ҳур замон эр бошидан келади,
Эр бошига минг бало қиз қошидан келади...
Қиз қошига қанотинг қалқон қилгил, қалдирғоч,
Тошдан бӯлса қиз қалби, талқон қилгил, қалдирғоч.


СОЧ ЭМАС БУ...

Соч эмас бу, бир хаёлда йӯл йӯқотган тунмикан?
Гул юзингнинг шуъласидан ҳусни куйган кунмикан?

Кӯз эмас бу, гул юзингда порлагувчи юлдуз ул,
Қош эмас бу, юлдузингни пойлагувчи қундуз ул.

Тиш эмас бу, саф садафлар-икки лашкар жанг қилар,
Бӯса бӯлса, бу ҳарорат энди ҳолим танг қилар.

Бу ғазалмас-хаста дилнинг васлингизни кӯзлаши,
Бу қӯшиқмас-Муғаннийнинг уйқусида сӯзлаши.


МУҲАББАТСАН...

Қайтмас ёшлик осмонимда олис юлдузсан,
Пешонамда ҳижрон дарди қолдирган изсан,
Сӯрмай кириб вужудимга, кетдинг сӯроқсиз,
Ҳанузгача ӯн саккиздан ошмаган қизсан.
Мен сени биламан, сен-Муҳаббатсан!

Ӯн саккизда алдаб кетдинг ёлғиз бошимни,
Яна ёрга ёмонлабсан ӯттиз ёшимни...
Ӯз ёримга қӯймай мени ӯлан айткизиб,
Айт, қайларга олиб кетдинг қалам қошимни?..
Мен сени биламан, сен-Муҳаббатсан!

Сочларимнинг оқи, билсанг, санинг сабрингдир...
Келсанг агар қалбим ҳануз санинг қалбингдир...
Қалам қошлар, майли, келсин оққуш қош бӯлиб,
Келмас бӯлсанг, қалбим билгил унинг қабридир...
Мен сени биламан, сен-Муҳаббатсан!
Мен қайдан билайин, сен-Муҳаббатсан?


БӮСАДАН

Кӯнгил, қандай омон қолдинг бӯсадан?
Эй дил, қандай омон қолдинг бӯсадан?
Ширин забонингни пора бердингми,
Эй тил, қандай омон қолдинг бӯсадан.

Адашган тун десам, тундан қаросан,
Нечук безовтасан, мотамсаросан,
Лаблар аро тушдинг, сен ҳам балосан,
Сунбул, қандай омон қолдинг бӯсадан?

Кӯриб гулғунчани мастона кулдинг,
Ғунча очилдию беҳуш йиқилдинг,
Ёрнинг лабларида қайта тирилдинг,
Булбул, қандай омон қолдинг бӯсадан?


АСТА-АСТА

Орзуларим оғулаб, сен кетдинг аста-аста,
Бормоқдаман ёҳулаб, ортингдан хаста-хаста.

Гулга гул берган ошиқ қайда жазога лойиқ?
Мен сенга гуноҳкорман гул тутиб даста-даста.

Ҳам мени қийнаюрсан, ҳам ўзинг йиғлаюрсан,
Билмасмидинг, нигоро, жонингга жон пайваста?!

Наволанма, Муғанний, сен телбага сон қайда,
Ёр йўлида ошиқлар турганда раста-раста? [101]


17. 1976: “КЕТМА БАҲОР” ҚЎШИҒИ
ТЎРА СУЛАЙМОННИНГ “ИЛТИЖО” НОМЛИ ШЕЪРИ, ШЕРАЛИ ЖЎРАЕВНИНГ “КЕТМА БАҲОР” ҚЎШИҒИ


Фото 18. Тўра Сулаймон (1934-2005). [102]

Шерали Жўраев 1976 йилда “Кетма баҳор” қўшиғини Тўра Сулаймоннинг (1934-2005) “Илтижо” номли шеъри асосида яратди. Аввал раҳматли Тўра Сулаймоннинг қисқача таржимаи ҳолини келтирай.

“ТЎРА СУЛАЙМОН (1934.15.2, Бахмал тумани ) — Ўзбекистон халқ шоири (1999). ТошДУнинг ўзбек филологияси факултетини тугатган (1964). «Гулистон», «Сирдарё ҳақиқати» газеталарида ходим. Ўзбекистон Ёзувчилар уюшмасининг Сирдарё вилояти бўлимида масъул котиб (1972—77), адабий маслаҳатчи (1977— 81).

Ижоди 50-йиллардан бошланган. Илк шеърлар тўплами — «Истар кўнгил» (1962). «Қорасоч» (1965) достони таниқли ижодкорлар, танқидчилар томонидан яхши кутиб олинган. «Мен қайга борар бўлсам» (1965), «Жаҳонгашта» (1970), «Ҳамқишлоқларим» (1973), «Интизор» (1973), «Сирдарё қўшиқлари» (1974), «Илтижо» (1976), «Алҳазар» (1976), «Тўйбоши» (1977), «Сизни эслайман» (1980), «Қоракўзгинам» (1981), «Гулшан» (1988), «Сарвиноз» (1990), «Харсанг» (1994), «Жаҳоннома» (1996), «Гул бир ён, чаман бир ён» (1996), «Ёвқочди» (1998), «Сайҳон» (2003), «Мамлакатнинг таянч нуқтаси» (2004) китоблари нашр этилган. Кўплаб шеърлари қўшиқ қилинган.

Тўра Сулаймон хилмахил жанрларда қалам тебратади. Шоирнинг соф лирик шеърлари, қасида ва фахриялари, манзумаларидан ташқари, халқ йўлида битилган, ўз даврининг долзарб масалаларига бағишланган, воқеликни қадимги бахшилар назари билан кўриб, ўхшатма ёки назира шаклида ёзилган асарлари ҳам ўзига хос халқчиллиги билан ажралиб туради. Айниқса, «Эргаш Жуманбулбул эл кезади» туркумидаги бахшиёна шеър ва достонлари ўзбекнинг миллий ғурурини тиклашга муносиб ҳисса қўшган асарлар сирасига киради.

Тўра Сулаймон асарлари фақат ифода тарзи ёки оҳанги билангина эмас, тасвирдаги самимият, ўхшатишларнинг ўзига хослиги нуқтаи назаридан ҳам халқчил. Унинг ижтимоий ҳаётнинг долзарб муаммоларига бағишланган публицистик мақолалари ҳам бор («Мамлакатнинг таянч нуқтаси», мақолалар тўплами, 2004).” [6, Т ҳарфи жилди, 839-840-б.]

1976 йилда Тўра Сулаймоннинг (1934-2005) “Илтижо” номли 40 бетли шеърлар китобчаси чоп қилинди. Шу китобчанинг 6-7-бетларида “Илтижо” шеъри босилганди. Шерали ака шеърдаги 1-2- ва 5-бешликни қўшиқ қилиб куйлаган. Одатдагидек Шерали ака алмаштириб куйлаган сўзлар тагини чизиб қўйдим ва қавс ичида Тўра Сулаймон ёзган сўзларни келтирдим. Қўшиқда куйланмаган 3-4- ва 6-бешликни қавс ичида ёздим.

Тўра Сулаймон шеъри, Шерали Жўраев қўшиғи

КЕТМА БАҲОР

Баҳор келса, бошланар (бошланур) боғда булбул хониши,
Саъва, қумри нағмаси, суралай товланиши,
Қирларда наврўз (лола) сайли, лолаларнинг ёниши (қишлоқларда йил боши),
Тўхтагай табиатдан ҳаққушлар зорланиши.

Кетма баҳор, (Баҳор, кетма) кетма, эй, манинг боғимдан,
Кетма баҳор, кетма, эй, манинг боғимдан.

Қилмиши қинғир зотга давр қайда, даврон қайда?
Ватангадо кимсага беминнат макон қайда?
Ёлғиз отга оламда ном қайда, нишон қайда?
Баҳор, сенсиз саҳрою тоғу тошга жон қайда?

Кетма, баҳор, (Баҳор, кетма), манинг боғимдан,
Кетма, баҳор, манинг боғимдан.

(Ўлмасликка ишора – ўланга ошиқлигим.
Саодатга ишора – замонга ошиқлигим.
Теранликка ишора – уммонга ошиқлигим,
Гўзалликка ишора – бўстонга ошиқлигим.
Баҳор, кетма менинг боғимдан.

Бу кун қай бир ерда қиш, қайда хазон резгилик,
Қайларда ёз, қайда куз, қайда жондан безгилик.
Кўкламнинг ҳар нафаси умрга арзигулик
Боғсиз, боғбонсиз ерда не ҳам қилсин эзгулик…
Кетма, Баҳор, менинг боғимдан.)

Майсадаги шудринглар кимларнинг кўз ёшлари,
Гиёҳ билан қопланмиш юртим тоғу (кўҳна қабр) тошлари,
Бу ерда ётар манинг ёвқур элатдошларим, (отам ҳам узангидошлари)
Ҳар баҳор эслар уни қавми-қариндошлари.

Кетма, баҳор, (Баҳор, кетма) кетма, эй, манинг боғимдан,
Кетма, баҳор, кетма, эй, манинг боғимдан.

(Ёз бўйи қорга зорман, қишда баҳорга зорман,
Чаманда гул бўйига интиқман, интизорман,
Куз келмай хазон бўлган севги, гулдан безорман,
Баҳорсиз ҳам диёрсиз эл ичра беназарман.
Баҳор, кетма, менинг боғимдан.) [85], [103]

Айтмоқчидек, китобимнинг 2-параграфида келтирилган “Тебратар” шеърини Тўра Сулаймон ёзган экан. Ушбу китобимни параграфма параграф ёзиб чоп қилиб бўлгач, уни яна бир марта тузатиб, янги параграфлар қўшиб китобимнинг 5-нашрини тайёрлайман, иншааллоҳ.

Ўзбекистон халқ шоири Тўра Сулаймон 2005 йилда вафот қилди ва у Гулистон шаҳридаги қабристонга дафн қилинган. Аллоҳим унинг охиратларини обод қилсин, жойлари жаннатда бўлсин, илоҳим омин.

ДАВОМИ БОР

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

6. Тўра Сулаймон. - Ўзбекистон Миллий Энциклопедияси. 12 жилдли /Таҳрир ҳайъати: М.Аминов, Б.Аҳмедов ва б. – Т.: “Ўзбекистон миллий энциклопедияси” Давлат нашриёти, 2001-2005.
- Т ҳарфи жилди, 839-840-б.
- www.qomus.info

85. АЗИЗБЕК ДУСМАТОВ. Шерали Жураев 1976 йил. - https://www.youtube.com/watch?v=LwbXYFoGuJ4 (www.youtube.com 2021.21.02, 1 соат 4 дақиқа 45 сониялик аудио ёзув, 16 та қўшиқ).
(“Кетма баҳор” қўшиғи 7-дақиқа 20-сонияда бошланган.
“Турналар” қўшиғи 44-дақиқа 20-сонияда бошланган.)

94. АЗИЗБЕК ДУСМАТОВ. Шерали Жураев Тожикистон Конибодомда 1978 йил. - https://www.youtube.com/watch?v=jBwgdz4MwPU (www.youtube.com 2021.10.01, 1 соат 18 дақиқа 45 сониялик аудио ёзув, 16 та қўшиқ).
(“Йигитлар” қўшиғи ушбу аудио ёзувда 15-дақиқа 40-сонияда бошланган;
“Шилдир-шилдир” қўшиғи ушбу аудио ёзувда 34-дақиқада бошланган).

98. ДАВРОН ҲОТАМ. Муғанний: Нодон дўстлар қаритди мени.
- https://ijodkor.clan.su/publ/qirgiziston/adabij_wjlar/mu_annij_nodon_dwstlar_aritdi_meni/3-1-0-243 (www.ijodkor.clan.su 2012.05.12);
- http://www.dunyouzbeklari.com/?p=105213 (www.dunyouzbeklari.com 2015.06.09).

99. Муғанний (1949-2014) (Ғанижон Холматов) - https://ziyouz.uz/ozbek-sheriyati/ozbek-zamonaviy-sheriyati/muganniy/ (www.ziyouz.uz/ozbek-sheriyati/ 2014.27.03).

100. Ғанижон Холматов: “Ҳаёт ташвишларидан озод инсонни кўргим келади”
- “Сиёсат” газетаси (№19) 20.08.2007;
- http://www.dunyouzbeklari.com/?p=143563 (www.dunyouzbeklari.com 2016.08.05).

101. НОЗИМЖОН ЭРГАШЕВ. Шеъриятга ошно қалбларни тасхир айлаган шоир Ғанижон Холматов (Муғанний)... - https://www.facebook.com/groups/758113517670290/permalink/1500314810116820 (www.facebook.com Фейсбукдаги “Шералишунослик” клуби” гуруҳи саҳифаси, 2020.04.02).

102. Тўра Сулаймон (1934-2005). - https://ziyouz.uz/ozbek-ziyolilari/tora-sulaymon-1934-2005/ (www.ziyouz.uz 2016.13.02).

103. ТЎРА СУЛАЙМОН. Илтижо. Шеърлар. – Т., Ғ.Ғулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти, 1976. (40 б.). (Илтижо шеъри. – 6-7-б.)
- https://n.ziyouz.com/books/uzbek_zamonaviy_sheriyati/To'ra%20Sulaymon.%20Iltijo.pdf

ДАВОМИ БОР

E-mail: jiz54@mail.ru

2021 йил 6-11 апрел

АҚШ, Вашингтон шаҳри