Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

ШЕРАЛИ ЖЎРАЕВ (ПАРАГРАФ 6)

Китобнинг тузатилган ва тўлдирилган 4-нашри

Фото 1. Шерали Жўраев (1947). Самарқанд шаҳри, 1975 йил май. Муаллиф сурати.

6. “ЎЗБЕГИМ” ҚЎШИҒИ ТАРИХИ

6.1. “ЎЗБЕГИМ” ҚЎШИҒИНИНГ ЯРАТИЛИШ ТАРИХИ

Ўзбек халқининг атоқли шоири, Ўзбекистон Қаҳрамони Эркин Воҳидов (1936-2016) ўзининг машҳур “Ўзбегим” қасидасини 1968 йилда ёзиб “Ёшлик девони” китобида чоп қилганди. [33, 1-ж., 200-203-б.].

Ш.Жўраев “Ўзбегим” қўшиғининг тарихига доир қуйидаги гапларни “Озодлик” радиоси мухбири Зебунисо (Замира Эшонова)га берган интервюсида айтганди (1-изоҳга қаранг) [34].

1968 йил ёзида Тошкентдаги тўйда халқимиз зиёлиларидан бири микрофонни қўлига олиб, Эркин Воҳидовнинг янги ёзилган, ҳали матбуотда босилмаган шеърини ўқиб беради. Ш.Жўраев ўша зиёлидан илтимос қилиб, ушбу “Ўзбегим” шеърини кўчириб ёзиб олади.

Ш.Жўраев тўйдан кейин яшаш манзилига қайтгач, Тошкент давлат университети география факултети ётоқхонасида биргаликда ош еб юрадиган таниш талаба йигитдан торни илтимос қилиб олади. Талабаларнинг илтимосига кўра 2-3 та қўшиқ ҳам айтиб беради. Талабалар уйқуга ётгач, Ш.Жўраев эрталабгача “Ўзбегим” шеърини ёдлаб, куй басталайди. Талабалар эрталаб уйқудан турганларида Ш.Жўраев “Ўзбегим” қўшиғини илк бора уларга айтиб беради.

Шундан 2-3 кун ўтгач Тошкентнинг Себзор даҳасидаги Ачавот маҳалласида тўй бўлади. Тўйда ўтирганлар 21 ёшли йигит – Шерали Жўраевдан “Иккита қўшиқ айтиб беринг”, деб илтимос қилишади. Одатда тўйда ошни хонанда қўшиқни айтиб бўлгач тортишарди. Тўйни бошқараётган амакилар: “Шу йигитнинг қўшиғи нима ҳам бўларди?” деб ўйлашдими, ҳар ҳолда Ш.Жўраевга қўшиқ айтиш навбатини берибоқ ошни столларга тарқатишга буйруқ беришди.

Ш.Жўраев тор чалиб, “Ўзбегим” қўшиғини айта бошлади. Ҳозиргина ғала-ғовур қилаётган тўйдаги кишилар бирдан жимиб қолишди. Ошни лаганларда кўтариб келаётганлар ҳам тўхтаб, оғзиларини очиб ҳайрон бўлганларича ажойиб “Ўзбегим” қўшиғини завқ билан тинглай бошлашди … [34].

“Ўзбeгим” қўшиғи яратилиши ва илк марта ижро этилиши ҳақида Ш.Жўраев 1988 йилда ўзининг [7]-китобида бундай ёзганди.

“Хуллас, институтдаги таҳсил яхши давом этар, мeн янгидан-янги қўшиқлар ижро этардим. Бир куни (1968 йилда, А.Ш.) ўқитувчиларимиздан биттасиникида тўйда бўлдик. Ўша ерда шоир Эркин Воҳидовнинг врач қўшниси ҳам бор экан. Шу киши “Ўзбeгим” қасидасини ўқиб бeрди. Эшитиб ғалати бўлиб кeтдим. Ўзбeк халқи, Ўзбeкистон ҳақида яхши бир қўшиқ яратишни ўйлаб юрардим. Шeърни тинглагач, тинчим бузилди. Шоша-пиша шeър матнини салфeткага ёзиб олдим.

Талабалар шаҳарчасидаги 8-ётоқхонада қўқонлик ўртоқларим туришарди, ўшаларнинг хонасида кeчаси билан қасидани ёдладим ва куй басталадим. Эрталаб дўстларимга айтиб бeрдим. Ўша куни кeчқурун Ачавотда тўй бўлди. Бизни ҳам таклиф қилишди. У пайтларда овоз кучайтиргич асбоблар ҳали шаклланмаган, лeкин шунга қарамай кўплар микрофонга маҳкам ёпишиб олганди. Мeн микрофонсиз айтардим доим. Шу туфайли баъзи хонандалар мeни кўрса сиқиларди. Баъзан рубобини сўрасам, бeришмасди. Улар одамлар эшитса-эшитмаса ҳам айтишавeрарди. Тингловчи диққат-эътиборини қўшиққа қаратмаса куйлагим кeлмасди. Қисқаси, мeнга навбат бeришди. Энди “Ўзбeгим”ни бошлаганимда дастурхонга овқат кeлтира бошлашди. Парво қилмай давом этдим. Бир оздан сўнг ҳамма жим бўлиб қолди. “Ўзбeгим”нинг илк бора айтилишини эсласам, икки қўлида товоқни ушлаганча тeк туриб қолган йигит кўз олдимга кeлади.” [7, 28-б.]

Қуйида “Ўзбегим” қасидаси матни [33, 1-ж., 200-203-б.] дан келтирдим. Қасида 26 та тўртликдан иборат бўлиб, Ш.Жўраевнинг 2000-2008 йилларда тарқатилган аудиокассетасида, 2021 йилда www.youtube.com даги видеоларда 16 тагача тўртлик куйланган. Айтилмаган тўртликларни қавс ичига олдим. У қўшиқ қилиб айтганда, қасидадаги охирги 8 та тўртликнинг ўрнини алмаштириб айтган. Шу сабабли қасидадаги охирги 8 та тўртлик Ш.Жўраев қандай тартибда куйлаган бўлса, шу тартибда келтирдим.

Ш.Жўраев қасидадаги айрим сўзларни шунга ўхшаш сўз билан алмаштириб айтган. Шу сабабли у алмаштириб айтган сўзларни тагини чизиб қўйдим. Бундай сўз ёнида шоир Эркин Воҳидов ёзган сўзни ҳам келтирдим. Ўқувчимиз бу сўзларни таққослаб, Ш.Жўраев аниқроқ сўз қўллаганига амин бўлади.

Тарихингдур минг асрлар
Ичра пинҳон, ўзбегим.
Сенга тeнгдош Помиру,
Оқсоч Тиёншон, ўзбeгим.

Сўйласин Афросиёбу
Сўйласин Ўрхун хати,
Кўҳна тарих шодасида
Битта маржон, ўзбeгим.

Ал Бeруний, Ал Хоразмий,
Ал Фороб авлодидан,
Асли насли балки Ўзлуқ,
Балки Тархон, ўзбeгим.

(Ўтдилар шўрлик бошингдан
Ўйнатиб шамширларин
Нeча қоон, нeча султон,
Нeча минг хон, ўзбeгим.

Тоғларинг тeгрангда гўё
Бўғма аждар бўлди-ю,
Икки дарё – икки чашминг,
Чашми гирён, ўзбeгим.)

Қайсари Рум найзасидан
Бағрида доғ узра доғ,
Чингизу Боту тиғига
Кўкси қалқон, ўзбeгим.

(Ёғди тўрт ёндин асрлар
Бошингга тийри камон,
Умри қурбон, мулки торож,
Юрти вайрон, ўзбeгим.

Давр зулмига ва лeкин
Бир умр бош эгмадинг,
Сeн – Муқанна, сарбадор – сeн,
Эрксeвар қон, ўзбeгим.

Сeн на зардушт, сeн на буддий,
Сeнга на оташ, санам,
Одамийлик дини бирла
Тоза имон, ўзбeгим.

Маърифатнинг шуъласига
Талпиниб зулмат аро,
Кўзларингдан оқди тунлар
Кавкабистон, ўзбeгим.)

Тузди-ю Мирзо Улуғбeк
Кўрагоний жадвалин,
Сирли осмон тоқига илк –
Қўйди нарвон ўзбeгим.

Мир Алишeр наърасига
Акс-садо бeрди жаҳон,
Шeърият мулкида бўлди
Шоҳу султон ўзбeгим.

(Илму шeърда шоҳу султон,
Лeк тақдирига қул,
Ўз элида чeкди ғурбат,
Зору нолон ўзбeгим.)

Мирза Бобур – сeн, фиғонинг
Олам узра солди ўт,
Шоҳ Машраб қони сeнда
Урди туғён, ўзбeгим.

(Шeъриятнинг гулшанида
Сўлди маҳзун Нодира,
Сийм танни ювди кўз ёш,
Кўмди армон, ўзбeгим.

Йиғлади фурқатда Фурқат
Ҳам муқимликда Муқийм,
Нолишингдан Ҳинду Афғон
Қилди афғон, ўзбeгим.

Тарихинг битмакка, халқим,
Мингта Фирдавсий кeрак,
Чунки бир бор чeккан оҳинг
Мингта достон, ўзбeгим.)

Ортда қолди кўҳна тарих,
Ортда қолди дард, ситам,
Кeтди ваҳминг, битди заҳминг,
Топди дармон, ўзбeгим.

(Мeн Ватанни боғ дeб айтсам,
Сeнсан унда битта гул.
Мeн Ватанни кўз дeб айтсам,
Битта мужгон ўзбeгим.)

Мeнга Пушкин бир жаҳону
Мeнга Байрон бир жаҳон,
Лeк Навоийдeк бобом бор,
Кўксим осмон, ўзбeгим.

Қайга бормай, бошда дўппим,
Ғоз юрарман гeрдайиб,
Олам узра номи кeтган
Ўзбeкистон, ўзбeгим.

Бўлди осмонинг чароғон
Толe хуршиди билан,
Бўлди асрий тийра шоминг
Шуълаафшон, ўзбeгим.

Мадҳ (фахр) этарман, она халқим,
Кўкрагимни тоғ қилиб,
Кўксида тоғлар (кўкрагида тоғ) кўтарган
Уста (танти) дeҳқон ўзбeгим.

Ўзбeгим дeб кeнг жаҳонга
Нe учун мадҳ этмайин!
Ўзлигим билмоққа даврим
Бeрди имкон, ўзбeгим.

Мeн буюк юрт ўғлидурман,
Мeн башар фарзандиман,
Лeкин аввал сeнга бўлсам
Содиқ ўғлон, ўзбeгим.

Бу қасидам сeнга, халқим,
Оқ суту туз ҳурмати,
Эркин ўғлингман, қабул эт,
Ўзбeгим, жон ўзбeгим. [33, 1-ж., 200-203-б.]

Раҳматли Эркин Воҳидов 2011 йил журналист Назира Иноятовага берган интервюсида “Ўзбегим” қасидасида яна битта тўртлик бўлганига доир бундай деганди.

“Н.ИНОЯТОВА: Айтишларича илк бора чоп этилган "Ўзбегим"нинг қай бир тўртликлари олиб ташланган экан.

Э.ВОҲИДОВ: Ҳа, бўлган. Масалан "Ёшлик девони" китоби биринчи нашрдан чиққанида:

"Сен на зардушт, сен на буддий,
Сенга на оташ, санам,
Одамийлик дини бирла
Тоза имон, ўзбегим"

- деган сатрлар олиб ташланган. Сабаби бу ерда мусулмонлик динини улуғлаш деб тушинилган. У пайтда китобни чиқариб олиш қийин бўларди. Биринчи чиққандан кейин эса бўлди, лит шунга қўл қўйди деб кейинги нашрларга қўшиб юборганмиз.

Аммо шундай тўртлик бўлганки, уни кейин ҳам қўшолмадим. Яъни:

"Оқ Эдил бирлан Ёйиқдаки,
Ёйиқ яйлов сени.
Тақдирим кифтига ботган,
Дарди карвон ўзбегим"

Оқ Эдил Ёйиқда қадимда Урал дарёси, Волга бўйларида қадимги ўзбекларнинг ери бўлган. Энди буни ҳозир ҳам ҳаттоки чиқаролмайман. (кулимсираб) Чунки буни Ўзбекистон Россия худудига даъво қилаяпти деб ўйлашлари мумкин. Агарда шу ерда ишламаганимда, чиқариб юбораверардим. Аммо Олий Мажлисни қонун чиқарувчи органида ишлаб, Россия ерларига даъво қилаяпти деган гап бўлиши мумкин.” [35, 28-б.]

Эслатиб ўтаман, қадимда туркий ота-боболаримиз ҳозирги Урал дарёсини Оқ Эдил, Волга дарёсини эса Ёйиқ деб аташган.

Менимча, “Ўзбегим” қасидасининг кейинги нашрларида ушбу тўртликни албатта қўшиш керак.

Таъкидлашим ўринлики, 1968 йилда Эркин Воҳидовнинг "Ёшлик девони" китоби биринчи нашрдан чиққанидан кейин “Ўзбегим” қасидасига айрим сатрлар қўшганлар бўлди. Масалан, “Газни Уралга бериб, Таппи ёққан ўзбегим» деган сатрларни 1968 йилда ва ундан кейин оғзаки суҳбатларда кўп марта эшитганман. Лекин бундай сатрларни Эркин ака ёзмаган.

6.2. ДХҚ Э.ВОҲИДОВ ВА Ш.ЖЎРАЕВГА ҚАРШИ

Маълумки, 1968 йилда Э.Воҳидовнинг “Ёшлик девони” китоби босмадан чиқди ва китоб дўконлари орқали халқ ичида тарқала бошлади. Шу китобда “Ўзбегим” қасидаси ҳам бор эди.

Ш.Жўраев айтган “Ўзбегим” қўшиғини мухлислар тўйларда аудиокассеталарга ёзиб олиб, 1969 йилдан бошлаб халқимиз орасида кенг тарқата бошлашди. Бундан Давлат хавфсизлиги қўмитаси (ДХҚ – КГБ (Комитет гоcударcтвенной безопаcноcти))нинг Ўзбекистондаги раҳбарияти ваҳимага тушиб, 1969 йил кузида Э.Воҳидов ва Ш.Жўраевни қаттиқ тазйиқ қилишни режалаштиришди. Воқеалар давомини раҳматли Шароф Рашидович Рашидов (1917-1983)нинг турмуш ўртоғи Хурсанд ая Рашидова хотираларидан билиб олсак бўлади.

“Тун. Соат 12 дан ошган. “Эндигина уйқуга кетгандик. “ВЧ”нинг узундан узун қўнғироғи оромни бузди. Оҳиста туриб телефон трубкасини кўтардим.

- Шароф Рашидович қаердалар?! Тезгина телефонга чақиринг!

Салом-алик ҳам эсидан чиқди унинг. Менга ўдағайлаб яна юқоридаги сўзларни қайтарди. Телефонга Шароф Рашидовични таклиф этдим. У киши “Ҳа” дедилар-у, жим туриб қолдилар …

- Йўқ-йўқ, бундай бўлиши мумкин эмас. Эркин Воҳидов бизнинг умидли адибимиз. Уни ардоқлаб, асрашимиз керак … Катталарингиз билан ўзим гаплашаман … Бир гал бизнинг ҳам сўзимизга киринг … Ахир бирга ишлаймиз-ку?!

Шароф Рашидович салбий ҳолда трубкани жойига қўйдилар-да ва уни яна кўтардилар.

- Оқилжон, (Марказқўм котиби Оқилжон Салимов) Сиздан илтимос ука, Эркинга айтинг, бирор жойга чақирса бормасин. Ҳаммасига мен ўзим жавоб бераман.

Шундан сўнг у киши алламаҳалгача хонанинг у ёғидан бу ёғига асабий ҳолда юрдилар. Мен эса нима бўлганидан хабарсиз ҳайронман. Аста сўрайман:
- Шароф Рашидович, тинчликми ўзи?

У киши жим. Фақат “сотқинлар, эҳ сотқинлардан қачон қутиламиз, ўзбеклар ҳам ўзбек бўладимикин? Ўз республикангда ўзинг хўжайин эмассан-а? Марказ, марказ …”

- Шароф Рашидович …

- Ҳа, тинчлик эмас. Эркин Воҳидовнинг “Ўзбегим” деган шеърини ўқиганмисиз? Унда ҳеч қандай миллатчилик ҳис-туйғуси йўқ-ку, ахир?! Халқимиз шу “оға”ларимизнинг сўзларига кириб қанчадан-қанча адибларимиздан ажрашмоқда. Уларнинг ҳаммаси Ватан учун, мустақиллик учун курашган зиёлиларимизку? Эркиннинг шу шеърини Шерали Жўраев бир тўйда қўшиқ қилиб айтибди. Хўш, бунинг нимаси ёмон?! Энди Давлат хавфсизлиги қўмитасининг жумҳуриятимиз бўйича раиси Безчаснийга кимдир бу ҳақда маълумот берибди. Энди Эркин Воҳидов устидан шеъри учун жиноий иш қўзғатармиш. Бу қандай муттаҳамлик-а?! Наҳотки биз тинчлик пайтида ҳам шоирнинг сўзи учун, ҳақиқатни айтгани учун қамашимиз керак?! (Ўша пайтлар ДХҚ тўғридан-тўғри Москвага бўйсинарди. Безчаснийга доир маълумотни 3-изоҳда ёзганман, А.Ш.)” [36]

Халқимиз фарзанди ва давлатимиз арбоби Шароф Рашидов мана шундай катта шижоат ҳамда қатъийлик билан ҳурматли шоиримиз Эркин Воҳидов ва ҳофизимиз Шерали Жўраев устидан Совет Империясининг Давлат хавфсизлиги қўмитаси раҳбарияти томонидан жиноий иш очилиши, тазйиқ қилиниши ва ҳибсга олинишидан сақлаб қолган эди.

6.3. ФАХРИДДИН УМАРОВ ИЖРОСИДАГИ “ЎЗБЕГИМ”

“Ўзбегим” қўшиғини биринчи бўлиб куйлаганлигини айтган ҳофизлар сони уч нафарга етди. Бу параграфда Ўзбекистон халқ ҳофизи ва шоир Фахриддин Умаровнинг “Ўзбегим” қўшиғини айтиш тарихини ёритсам ва нечанчи бўлиб айтганига доир бир оз ойдинлик киритсам.

«Мени ёд эт» номли [37]-китоб улуғ ҳофиз ва шоир Фахриддин Умаров ҳақидадир. Унинг каттагина қисми ҳофиз оҳанрабо тасмасига (магнитафон лентасига) ўз овози билан ёздирган матнлардан иборат. Лекин “Ўзбегим” қўшиғига доир қисмини Ф.Умаров оҳанрабо тасмасига ёздирган эмас. Бу матнни китоб муаллифлари Набижон Боқий ва Ҳожиакбар Ҳамидов ёзган.

“Ўша пайтлари (1960-йиллар охири – 1970-йиллар бошида, А.Ш.) Миртемир домланинг атрофига адабиётимизга шаҳдам қадамлар билан кириб келаётган иқтидорли қаламкашлар уюшган эди. Тўра Сулаймон, Анвар Эшонов, Эркин Воҳидов, Абдулла Орипов шулар жумласидандир. Устоз шоирнинг даврасида учрашган адиблар билан ҳофиз ўртасида самимий муносабатлар ўрнатилади, бир-бирлари билан сирдош бўлиб қоладилар. Шундай самимий учрашувларнинг бирида Эркин Воҳидов янги ёзилган шеърини Фахриддин Умаровга тақдим этади. “Бу шеърим ҳали эълон қилинмаган, қачон эълон қилиниши ҳам ҳозирча маълум эмас”, деб эслатиб қўяди оташин шоир. Ҳофиз шеърни ўқиб, ўзини қўярга жой тополмай қолади. Бу шеър ҳар қандай ўзбекман деб юрган одамни беихтиёр тўлқинлантириб юборарди. Ахир, бу ҳақиқатан ҳам ўзбек миллатига ўзлигини англатиб қўядиган қасида - “Ўзбегим” эди. Ҳофизнинг бутун борлиғи ағдар-тўнтар бўлиб кетади. Бу шеърни куйга солмаса, бу қасидани қўшиқ қилиб айтмаса, жафокаш ўзбек халқидан бир умр қарздор бўлиб қоладигандек туюлаверади, кечалари уйқуси қочиб кетади. Охири “Ўзбегим”ни қўшиқ қилиб айтади ([37]-китобнинг шу ерида Эркин Воҳидовнинг “Ўзбегим” қасидаси матни берилган, бу матнни мен 6.1-бандда келтириб ўтдим, А.Ш.).

Бу қасиданинг расмий эълон қилинган санаси – 1968 йил деб кўрсатилади. Бироқ, Эркин Воҳидов уни анча илгари ёзган. Шунинг учун ҳам ёзилган вақти билан эълон қилинган санаси ўртасида икки-уч йил фарқ бўлиши табиий. Чунки, қасида Фахриддин Умаров томонидан қўшиқ қилиб, эл орасида аллақачон тарқалиб кетганди. Қасидани эълон қилиш пайтида Эркин Воҳидовни Марказқўмга чақирадилар-да: “Эркинжон, янги шеър ёзибсиз, эшитдик. Жуда яхши. Лекин охирига икки байтгина қўшиб қўйсангиз, асакангиз кетадими! Яъни, масалан, битта байти коммунистик партияга бағишланса, яна битта байти улуғ рус халқига бағишланади”, деб “ижодий” маслаҳат берадилар. Хуллас, Эркин Воҳидовни “бурчакка тикка” турғазиб қуядилар. “Нима учун ўзбек? Нега ўзбегим? Ахир биз байналмилал халқмиз-ку?!!” каби саволларга кўмиб ташлайдилар. Мана, Эркин Воҳидов “тергов” қилиняпти: “Нима учун ўзбек? Нега ўзбегим, дейсиз?” Шунда Эркин Воҳидов нима дейди? “Ўзбегим” аллақачон қўшиқ бўлиб кетди, уни машҳур ҳофизларимиз айтиб юрибдилар.

Эркин Воҳидов айнан шу мазмунда мулоҳаза қиладилар. Мулоҳазаки, эътирозга ёки раддияга баробар бўлади. Равшанки, “терговчи” жиддий ўйга толади. Эркин акага шу куни жавоб бериб юборади. Эркин ака бамайлихотир уйларига кетадилар …

Умуман, Эркин Воҳидовнинг мулоҳазаларида жон бор эди. Шунинг учун “маслаҳатчи”лар хийла ўйланиб қоладилар; “Ўзбегим” қасидасининг эълон қилинишига қаршилик кўрсатолмайдилар. Аммо, бошқа томондан ураш бошлайдилар.

“Ўзбегим” қасидасини биринчи бўлиб ким қўшиқ қилди? У ким? Нега қўшиқ қилади? “Ўша ҳофизни топинглар! Тезда чора кўрилсин!” деган кўрсатмалар берилади. Дарҳол Фахриддин Умаровнинг изидан тушадилар.

Ҳа, Фахриддин Умаровга чора кўриш керакми?
Чора кўриш учун баҳона қидирилади.
Излаган одам, аниқроғи, жанжал чиқаришни истаган одам албатта битта баҳона топади.

Авваламбор, Фахриддин Умаров билан “яккама-якка” суҳбат ўтказилади. Ундан “Ўзбегим”ни энди айтмайман” деб, қасам хати олинади. Кейин ҳофизни “қарздор” қилиб қўйиш учун фельетон, бош мақолалар уюштирилади.

“Хўп, - дейди ҳофиз, - тавба қилдик”, дейди.

Уч-тўрт кундан сўнг ҳофиз янги қўшиқ билан мухлисларини хушнуд этади. Бу қўшиғининг номи “Севги” бўлиб, сўз муаллифи Эркин Воҳидов эди. Куйини Фахриддин Умаров басталаган, ижрочиси ҳам ўзлари:

Севги шундай навбаҳорки,
У тикандан гул қилур,
Тошга жону тил бағишлаб,
Зоғни ҳам булбул қилур.

Севги шундай дард эрурки,
Барча бўлғай мубтало,
Мубталони неки қилса
Телба бу кўнгул қилур.

Севги шундай тангридирки,
Унга тенгдир шоҳ, гадо,
Қулни айлаб шоҳу султон,
Шоҳни бўлса қул қилур.

Севги шундай бир оловки,
Жонга ундан йўқ омон,
Гулханида ўртаб-ўртаб,
Бир кун охир кул қилур.

Севгинингдур ҳукми мутлақ,
Истаса шайдоларин
Чашми гирѐнидин уммон,
Оҳидан довул қилур.

Севгига шеър битдинг,
Эркин, Бесабаб эрмаски, ишқ –
Айлагач кўнгулни ишғол,
Шеър ила машғул қилур.

Бу шоирнинг “терговчи”ларга жавоби эди. Энг қизиғи шундаки, тўғри, тегишли суҳбатлардан, тушунтиришлардан сўнг, Фахриддин Умаров “Ўзбегим” қўшиғини бошқа жойларда айтмади. Ҳатто, мухлислар қаттиқ талаб қилган пайтларда ҳам, сўзи эсимдан чиқибди ва бошқа баҳоналарни рўкач қилди, лекин талабгорларнинг илтимосини қондириш учун ҳар жойда “Севги” қўшиғини баралла куйлайверди. Яъни, шу йўсинда шоир укаси билан ҳамнафас, ҳамдард эканини изҳор қилаверди.” [37, 139-145-б.]

Ўзбекистон халқ шоири Эркин Воҳидов ҳофиз Ф.Умаров ва “Ўзбегим” қасидаси ҳақида ёзган сўзларини [38]-китобдан келтирсам. (Қуйидани иқтибосни Эркин Воҳидов мақоласидан ёки китобидан 2008 йилда кўчириб олгандим. Лекин бугун – 2021 йил 22 март куни ушбу манбани аниқлаштира олмадим. Кейинчалик аниқлаштириб ёзиб қўярман, иншааллоҳ.)

“1960-йилларда адабиёт аҳли билан санъаткорлар биргаликда республикамиз вилоятларига сафарга борарди, ижодий учрашувлар уюштириларди, концертлар қўйиб бериларди. Хусусан, 1968 йилда ўшандай сафар чоғи биз Фахриддин ака билан битта вагонда, битта купеда ҳамроҳ бўлиб қолдик. Айнан ўша куни “Ёшлик девони” эндигина босмадан чиққан, китобнинг нишона нусхасини ўзим билан олиб кетаётган эдим. Албатта, девонимга кирган янги шеърларим ўқилди, купеда шеърхонлик қилдик. Кейин Фахриддин ака китобни олиб, то манзилга етгунимизча бир неча шеърларимга куй басталадилар. Аниқ эсимда бор, “Сенга бахтдан тахт тиларман” ғазалимга ниҳоятда чиройли куй басталаб, эртаси куни учрашувларда айтиб берган эдилар:

Сенга бахтдан тахт тиларман,
Толедан бошингга тож,
Мулки ҳуснингга омонлик,
Тожу тахтингга ривож …

Ўша девонимга кирган “Хаёл”, “Севги” каби шеърларимга ҳам куй басталаб, халқимизга манзур бўлган қўшиқлар яратган эдилар.

Айниқса, Фахриддин ака “Ўзбегим” қасидасини халқимиз орасида илк бора оммалашиб, тез тарқалиб кетишига сабабчи бўлганлар. У киши “Ўзбегим”ни биринчи бўлиб қўшиқ қилиб айтган санъаткорлар жумласига киради.” [38]

Эътибор беринг: Эркин Воҳидов “Ўзбегим” қасидаси чоп этилган “Ёшлик девони” нашриётда нашр этилгач, нишона сонини 1968 йилда бермоқда. Ш.Жўраев эса китоб нашриётда босилишидан анча илгари, Тошкентдаги Ачавот маҳалласидаги тўйда “Ўзбегим” қасидасини ўқиб берган врачдан (Э.Воҳидов қўшнисидан) ёзиб олиб, бир кечада қўшиқ қилиб айтганди. Бу - биринчидан.

Иккинчидан, Э.Воҳидов “Ўзбегим”ни биринчи бўлиб қўшиқ қилиб айтган санъаткорлар жумласига” ҳофиз Ф.Умаровни ҳам қўшмоқда, яъни “лар” қўшимчаси бор.

Учинчидан, ҳофиз Фахриддин Умаров “Ўзбегим” қасидасини энди айтмайман” деб, қасам хати ёзиб берганига ва шундан сўнг мухлислар қаттиқ талаб қилганларида ҳам айтмаганига доир ўқувчимиз ўзи фикр-мулоҳаза ва хулоса қилсин. Бундай қасам хатни “Ўзбегим”ни биринчи бўлиб қўшиқ қилиб айтган улуғ ҳофиз ва шоир Шерали Жўраев ўз дастхати билан ёзиб беришини мен тасаввур қилаолмайман.

ДАВОМИ БОР