Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

ШЕРАЛИ ЖЎРАЕВ (КИРИШ СЎЗИ)

Китобнинг тузатилган ва тўлдирилган 4-нашри

Фото 1. Шерали Жўраев (1947). Самарқанд шаҳри, 1975 йил май. Муаллиф сурати.

-------------------------------------

Ушбу китобни мен билан 1960-1970 йилларда Жиззахдаги А.Навоий номидаги мактабда бир синфда ўқиган, 1971-1975 йилларда Самарқанд Архитектура-қурилиш институтида ўқиб, Самарқанд давлат университетида таҳсил олаётган мен билан борди-келди қилган, мени турли йилларда, жумладан 1979-1983 йилларда Москва Олий техника университетида ўқиганимда қўллаб-қувватлаган, мен каби буюк ҳофиз ва шоир Шерали Жўраевнинг 1970 йилдан, яъни 51 йиллик мухлиси бўлган, бугунги кунда – 2021 йилда Жиззах шаҳрида яшаётган 61 йиллик дўстим Набижон Ғаниевга (1953.01.08) бағишлайман.
МУАЛЛИФ

Инсон ҳар гал идеални ҳимоя этишга сафарбар бўлганда ёки ўзгаларнинг тақдирини яхшилашга бел боғлаганида ёки адолатсизликка қарши курашганида, у, умиднинг жимир-жимир мавжини авж олдиради. Қудрат ва жасурликнинг миллион турли марказларидан бир-бирини кесиб ўтувчи мазкур мавжлар шундай оқимни вужудга келтирадики, у зулмкорлик ва қаршиликнинг энг қудратли тўсиқларини ҳам синдириб ташлашга қодир бўлади. [1, 36-б.]
РОБЕРТ Ф. КЕННЕДИ (1925-1968)

М У Н Д А Р И Ж А

Ш.Жўраев ижросидаги “Эй, азиз инсон” номли қўшиқ.
Ш.Жўраевнинг “Эй, азиз инсон” номли шеъри.
Китобнинг 1-нашрига кириш сўзи (2008 йил март).
Китобнинг 3-нашрига кириш сўзи (2008 йил ноябр).
Китобнинг 4-нашрига кириш сўзи (2021 йил март).
1. Қўшиқ тушунчаси ва ўзбек қўшиқчилиги.
2. Туғилиши: Баҳринисо ҳожи она хотираларидан.
3. Болалик ва ўсмирлик йиллари.
4. Ш. Жўраев – талаба.
5. Ижоди қандай бошланганди?
6. “Ўзбегим” қўшиғи тарихи.
6.1. “Ўзбегим” қўшиғининг яратилиши.
6.2. ДХҚ Э.Воҳидов ҳамда Ш.Жўраевга қарши.
6.3. Фахриддин Умаров ижросидаги “Ўзбегим”.
6.4. Дадахон Ҳасан “Ўзбегим”ни куйлаганми?
6.5. “Ўзбегим”нинг тарихий аҳамияти.
6.6. Ш. Жўраев ва Ш.Рашидов.
7. 1970-йиллар: Шерали Жўраев ва талабалар.
8. 1971: Ш. Жўраев концертидаги воқеа.
9. “Биринчи муҳаббатим” қўшиғи тарихи.
9.1. Шерали Жўраев фикри.
9.2. Абдулла Орипов севгиси.
9.3. Мухлиса, Шайх Зиёвуддинхон ва улар аждоди.
9.3.1. Шайх Эшон Бобохон ибн Абдулмажидхон (1860-1957).
9.3.2. Шайх Зиёвуддинхон ибн Эшон Бобохон (1908-1982).
9.3.3. Доктор Шамсуддинхон Бобохонов (1937-2003).
10. Дилбар ва «Аждарга ўхшатдим» қўшиғи.
11. Севги ва «Турналар» қўшиғи.
11.1. Турна ҳақида маълумот.
11.2. Шоир ва давлат арбоби Мулла Паноҳ Воқиф.
11.3. “Турналар” шеърининг озарбайжон ва рус тилларидаги матни.
11.4. Чўлпоннинг “Турналар” қўшиғи.
11.5. Қушлар ва экология муаммолари.
11.6. Шерали Жўраевнинг “Турналар” қўшиғи.
11.7. “Турналар” қўшиғига муносабатим.
12. 1973: “Инсон ўзинг” қўшиғи.
13. 1975: Ботир Зокиров ва «Ҳайкал қошида» қўшиғи.
14. «Мени кутгил, ва мен қайтарман, ўлимларни қолдириб доғда».
15. 1970-1979 йиллар.
16. Расул Ҳамзатов ва «Ошиқлар сардори менман» қўшиғи.
17. 1985: А.Яссавий мақбарасига зиёрат ва Шохжаҳоннинг туғилиши.
18. 1986: Ҳофизларча чиройли жавоб.
19. 1989: Ш. Жўраев ва А.Пўлатов.
20. 1980-1989 йиллар.
21. Улуғ ҳофиз бўлиш сири.
22. «Карвон» қўшиғи.
23. Машҳур ҳофизлар.
23.1. Жўрахон Султонов.
23.2. Маъмуржон Узоқов.
23.3. Комилжон Отаниёзов.
23.4. К.Отаниёзов ва Ш.Жўраев.
24. Уюштирилган миш-миш гаплар.
24.1. Ёлғон хабарлар ва миш-миш гапларни тарқатадиган ташкилот.
24.2. 1992: умра ва ҳаж сафари билан боғлиқ миш-мишлар.
24.3. 1993: уюштирилган миш-миш.
24.4. 2004: Профессор Олимжон Каримовга қарши уюштирилган миш-миш.
24.5. 2007-2008: Бошқа ўғли ҳақидаги ёлғон миш-мишлар.
24.6. Миш-миш тарқатувчиларга муносабати.
25. 1990-1992 йиллар.
26. 1993: Тазйиқлар ва унинг ҳуқуқи ҳимояси.
27. 1996: “Ўзбекистон - Ватаним маним”даги ғалаба ва адолатсизлик.
28. 1993-2000 йиллар.
29. 2005: Ш.Жўраев ва Д.Ҳасан ҳуқуқи ҳимояси учун пикет.
29.1. Талабнома ва пикетга тайёргарлик.
29.2. Талабнома матни.
29.3. Пикет ва орган ходимлари.
29.4. Милиция раҳбарлари ва Бош психиатр саволлари.
29.5. Милиция ва махсус хизмат органлари тазйиқлари.
30. Дадахон Хасаннинг катта камчилиги.
31. Ёшлигидаги фотосурати.
31.1. 1975: Фотосурат тарихи.
31.2. 2006: Рангли фотосурат қилдиришим.
31.3. Интернетдаги ахборотларим ва шахсий ҳаётимга яширин аралашувчиларга дуои бадим.
32. 2001-2010 йиллар.
33. 2011-2016 йиллар.
34. 2017-2021 йиллар.
35. Оиласи.
36. Шогирдлари.
37. Китоблари, филми, у ҳақдаги мақолалар ва “Наво сози Шерали” дўкони.
38. Демократлар ҳамда мухолифатнинг муносабати.
39. «Ватан» қўшиғи.
40. Ягона қўшиғи бўлмаган халқлар.
41. Сиёсий режим ва Ш. Жўраев ҳамда мухлислар ҳуқуқи.
42. Шералингни асрагил, халқим!
Сўнгги сўз ўрнида.
Иловалар.
Илова 1. Шоир Эркин Воҳидовга муносабатим.
Илова 2. Танқидий фикрга жавоб.
Илова 3. Ҳамзага бағишланган танга тарихи.
Илова 4. Ш. Жўраев ижро этган қўшиқлар рўйхати.
Илова 5. Ш. Жўраев ҳақидаги дил сўзлари.
Илова 6. Ш. Жўраевга бағишланган шеърлар ва қўшиқлар.
Изоҳлар.
Фойдаланилган адабиётлар.

----------------------------------------

Шерали Жўраев ижросидаги “Эй, азиз инсон” номли қўшиқ [2]

ЭЙ, АЗИЗ ИНСОН

Эй, азиз инсон, ҳамиша боқ оёғинг остига,
Билмайин қўйма оёғингни тиконнинг устига,
Бу ҳаёт шундай мураккаб, эй, одам, ҳушёр бўл,
Дўст дeб сир айтмагил душманларингнинг дўстига.

Бу жаҳонга нeга кeлдинг, эй, одам, бир ўйлагил,
Сeн ахир инсон эрурсан, ҳайвонсифат иш қилмагил.
Юртингга хизматни айла, чорасизлик қилмагил,
Дўстга ёрдам айлагил тош ёғса бошинг устига.

Бошга мушкул тушса гар чин дўстлар тeнг қайғурар,
Дўстни нодони эса душманинг бирла кулар,
Дўстни номарди эса душманларинг бирла юрар,
Жон кeрак бўлса бeрай, мард дўстларнинг дўстига. [2]

Шерали Жўраев шеъри ва мусиқаси, 1968 йил

----------------------------------------

КИТОБНИНГ БИРИНЧИ НАШРИГА КИРИШ СЎЗИ (2008 ЙИЛ МАРТ)

Совет Иттифоқидек тоталитар, Ўзбекистондагидек авторитар, полициявий сиёсий режимлар ҳукмрон бўлган давлатларда барча ҳур фикрли инсонлар кучишлатар органлар назорати ва таъқиби остида яшашга мажбурдирлар. Шундай ҳур фикрли ўзбек зиёлилари сафида машҳур ҳофиз ва шоирлар Шерали Жўраев ва Дадахон Ҳасан ҳам бор.

Мен Шерали Жўраевнинг, аниқроғи у ижро этган қўшиқларининг 38 йиллик мухлисидирман. Ш.Жўраев Совет Иттифоқи даврида ҳам, Ўзбекистон Мустақилликка эришганидан кейин ҳам меҳнаткаш, жафокаш ўзбек халқи манфаатларини ўз имкониятлари доирасида ҳимоя қилиб келаётган зиёлилардан биридир, машҳур ҳофиз ва шоирдир. Шу сабабли биз - демократлар Ш. Жўраев ҳақида ўзимизнинг ижобий, илиқ фикрларимизни айтишимиз, ёзишимиз, унинг билан иложи борича ҳурмат юзасидан муносабатда бўлишимиз ўринлидир.

Шерали Жўраевдек ҳофиз ва шоир одатда Аллоҳ томонидан баъзи бир халқларгагина юз йилларда бир марта берилади. Ш.Жўраевда Аллоҳ томонидан берилган буюк истъедод борлигини баҳоли қудрат кўрсатиб бериш ниятида китобимда унинг ҳақида айрим маълумотларни келтирдим. Сўнгра шундай буюк истъедод ва улуғ инсоннинг ҳам ҳуқуқлари Совет Иттифоқидаги тоталитар, 1992 йилдан кейин Ўзбекистондаги авторитар, полициявий сиёсий режим томонидан бузилганлиги ва бугунги кунда ҳам давом этаётганлиги ҳақида ёзаман.

Ўзбекистондаги кучишлатар органларга таянган режим раҳбарияти томонидан Ш. Жўраев фаолиятига 1993 йилдан бошлаб жиддий чегараланишлар ва тақиқлар қўйилди. Мен инсон ҳуқуқлари ҳимоячиси сифатида ҳам, Ш. Жўраев қўшиқларининг мухлиси сифатида ҳам 1993 йилда Ўзбекистон давлати раҳбарлари номига Мурожаатнома ёзиш ва имзолар тўплаш, 1999 йилда ўзимнинг “Турон йигитига” номли китобимда каттагина бандда унинг ҳақида ҳаққоний маълумотлар ва фикрларни баён қилиш, 2005 йилда пикетда иштироким орқали ҳимоя этишга ҳаракат қилдим.

Мен 1999-2000 йилларда “Турон йигитига” номли китобимнинг каттагина қисмини ёздим ва унинг 240 бетини ёзув машинкасида чоп этдим. Шу китобнинг 7.2-параграфи қуйидаги бандлардан иборат эди.

“7.2. Ўзбекистонда фуқароларнинг демократик ҳуқуқ ва эркинликларининг баъзилари жиддий равишда чегараланганлиги.
7.2.1. Шоир ва ҳофиз Дадахон Ҳасан ҳақида.
7.2.2. Журналист ва созанда Носир Зокир ҳақида.
7.2.3. Шоир ва ҳофиз Шерали Жўраев ҳақида.
7.2.4. Китоб муаллифи ҳаётидан бир лавҳа.”

Ўқувчиларимиздан баъзилари “Муаллиф ўз китобини Интернет сайтларда чоп эттирса бўларди” дейишлари мумкин. Китобимни, жумладан Ш.Жўраев ҳақида ёзилган 7.2.3-бандни 2000-2003 йилларда чоп эттира олмаганлигимнинг иккита сабаби бор. Биринчидан, мен компютер орқали Интернетдан фойдаланишни 2004 йилда ўргандим ва 2004 йил августдан бошлаб сайтларда мақолалар ҳамда китобларни чоп эттириш имкониятига эга бўлдим. Иккинчидан, 1999-2003 йилларда Тошкентда Интернет-кафелар кам сонли бўлиб, борларини ҳам махсус хизмат (Миллий хавфсизлик хизмати) органи ходимлари назорат қилишарди. Улар камина орқасидан кузатиб юришар, муаллиф компютерда терадиган матнларни қаттиқ назорат қилишар ва Интернет-кафе ходими орқали турли қаршиликларни уюштиришарди.

1999 йил июлида Ш.Жўраев ҳақида ёзилган 7.2.3-бандни ёзув машинкамда А4 (30х21 cм) катталикдаги қоғоз бетларига чоп қилганимда у 8 бетни ташкил этди.

Китоб сарлавҳасида ёзилган “Шерали Жўраевдек ҳофиз ва шоир юз йилларда бир марта туғилади” деган фикрни мен 1999 йил июлида “Турон йигитига” номли китобимнинг 7.2.3-бандида ёзган эдим. Муаллифдаги маълумотларга кўра, бундай фикрни бошқа фуқаролар 1999 йил июлига қадар даврий матбуотда, китобларда чоп эттиришмаган. Бошқача айтганда, бу фикрни дастлаб мен ёзгандим. Яъни бу фикрни бошқалар фикридан олиб ёзилган эмас.

Бу фикрни 1999 йилда ёзганлигимга доир қуйидаги фактни келтириб ўтишим ўринлидир. Мен 2000 йил май ойида “Қарз балосидан огоҳ бўлгин, халқим!” номли 80 бетли китобни компютерда териб тайёрладим ([3]-га қаранг). Уни ксероксда кўпайтириб, китоб кўринишига келтирдим ва таниш-билиш зиёлиларга, Олий Мажлиснинг айрим депутатларига тарқата бошладим.

Ўзимнинг “Турон йигитига” номли каттагина китобимдаги материаллар асосида 80 бетлик иккинчи китобни компютерда териш ва принтерда чоп этиб тайёрлашни режалаштириб юрган эдим. Китобда Ш.Жўраев ҳақидаги банд ҳам ўрин олиши керак эди. Бу бандни китобга киритишдан олдин уни Ш.Жўраевга бериб, фикрини билишга ҳаракат қилдим.

Мен шу мақсадда 2000 йил ёзида Ш.Жўраевнинг уйига (Тошкент шаҳри, Мирза Улуғбек тумани, Моҳларойим кўчаси, 20-уй) бордим. Ш.Жўраев билан аввал мақола ҳақида суҳбатлашиб, кейин 1975 йилда Самарқандда Шерали ака билан бирга тушган фотосуратни беришни режалаштирдим. Дарвозани тақиллатганимда ичкаридан 25 ёшлардаги йигит чиқди. Салом-аликдан сўнг Шерали Жўраевнинг 30 йиллик мухлиси эканлигим, китобимнинг битта бандида у ҳақда мақола ёзганим ва шу мақолага Ш.Жўраевнинг фикрини билмоқчи эканлигим ҳақида гапирдим. Йигит Ш.Жўраевнинг яқин қариндоши эканлиги, бу мақолани камина қолдириб кетиши мумкинлиги ва уни Шерали акага бериб, фикрини билиб беришини айтди. “Қарз балосидан огоҳ бўлгин, халқим!” номли китобимдан бир донасини йигитга бердим.

Шу гаплар бўлиб турган пайти ичкаридан Шерали Жўраев ўзи чиқиб келди. Шерали акага салом бериб, унинг 30 йиллик мухлиси эканлигимни ва йигит қўлидаги мақолани кўрсатиб, келишдан мақсадимни айтдим. Мен сумкамдан 1975 йилдаги фотосуратни чиқариб, Шерали акага бердим ва 25 йил ўтгачгина олиб келиб бераётганимга узр сўради. Шерали ака 1975 йилда ўзи ҳам тушган фотосуратга бироз қараб турдида, уни қариндош йигитга узатди. Шерали ака “Мақолангизни қолдириб кетинг, кўриб чиқарман” деди. Шерали ака шундай деб, кўчанинг у бошига ва бу бошига қарадида, ичкарига кириб кетди. Менимча, у кимнидир кутаётган эди.

Шу учрашувдан ҳафта-ўн кун ўтгач, мен яна Ш.Жўраев уйига борди. Ичкаридан ўша йигит чиқиб, мақоламни қайтариб берди. У Ш.Жўраевнинг мақолада ёзилган гапларга эътирози йўқ эканлигини айтди. Йигит мақоланинг фақат битта жойига аниқлик киритди: Ш.Жўраев туғилган сана 1947 йил 12 апрел эканлигини айтди, яъни Ўзбекистон Миллий Энциклопедиясида кўрсатилган сана нотўғри экан. Мен мақолам нусхасига бу фактни тўгрилаб ёзиб қўйдим.

Ўша мақолам, яъни китобимдаги 7.2.3-банд қуйидаги сўзлар билан бошланган эди: “Шерали Жўраевдек ҳофиз ва шоир одатда Худо томонидан баъзи бир халқларгагина юз йилларда бир марта берилади. Ш.Жўраевда Аллоҳ томонидан берилган буюк истъедод борлигини баҳоли қудрат кўрсатиб бериш ниятида қуйида унинг ҳақида айрим маълумотлар келтирилган”.

Шунга ўхшаш фикрлар 2000 йил ёзидан, аниқроғи 2001 йилдан кейин Ўзбекистон матбуотида чоп этилаётган мақолаларда тез-тез тилга олиб турилибди. Бунга мисол сифатида 2007 йилда чоп қилинган мақоладан битта иқтибос келтирай.

“Алишер Навоий номидаги давлат мукофоти соҳиби, халқ ҳофизи Ш.Жўраевнинг олтмиш ёшни қарши олганлиги муносабати билан ёзилган мухтасаргина мақолага нуқта қўйишдан олдин бир нарсани таъкидламоқчиман. Ҳа, чиндан ҳам юрт фарзандлари ҳар куни, ҳар йили туғилавермайди. Туғилса қирқ йилда, юз йилда, йўқ, беш юз йилда бир дунёга келади!” [4, 8-б.]

Китобимда тилга олинган ва Ш.Жўраев турли йилларда яратган қўшиқларнинг матнларини келтирдим. Китобни ўқиётган Ўзбекистондаги ўқувчимиз ҳам, турли мамлакатларда яшаётган миллатдошларимиз ва ватандошларимиз ҳам қўшиқ матнларини ўқиб завқ олсин. Қолаверса, қўшиқ айтаётган юзлаб, минглаб ёш хонандаларимиз шеърни танлай билишда, қўшиқнинг ҳар бир сўзига эътибор беришда Шерали акадан ўрнак олсалар яхши бўларди.

Ўзимдаги айрим маълумотлар ва охирги йилларда чоп этилган мақолалар асосида 13-бандда 1970-1979, 18-бандда 1980-1989, 23-бандда 1990-1992, 26-бандда 1993-2000, 29-бандда 2001-2008 йилларда Шерали ака бошидан ўтган баъзи воқеалар, бир неча қўшиқлари тарихи, у қўшиқлар куйлаган Ўзбекистондаги тўйларда ва хориж мамлакатларида гастрол пайтида бўлиб ўтган воқеалар ҳақида қўшимча маълумотларни келтирдим. Ушбу озгина фактлардан кўриниб турибдики, халқимиз ўзининг севимли ҳофизи ҳақида ўн йилликлар давомида бўлиб ўтган воқеалар, у яратган қўшиқларнинг кўпчилиги тарихи ҳақида кам маълумотга эга. Ахир биз у 43 йил давомида ижро этган қўшиқларнинг умумий рўйхатига ҳам эга эмасмиз. Шу сабабли бугунги кунда Шерали ака ёнида юрган, у билан муносабатда бўлаётган фарзандлари, яқин қариндошлари, дўстлари, шогирдлари, қолаверса имконият топа олган бошқа зиёлилар, айниқса журналистлар имкон доирасида кўпроқ маълумотни ундан сўраб-суриштириб, қоғозга ёзиб қўймоқлари керак. Ҳеч бўлмаганда Шерали аканинг Совет Иттифоқи давридаги ижоди, бўлиб ўтган воқеалар ҳақида бемалолроқ гапириш ва ёзиш мумкинку. Шерали ака ҳаёти халқимизнинг кечаги ва бугунги ҳаёти билан чамбарчас боғлангандир.

Ҳофиз ва шоир Шерали Жўраевга демократларнинг, жумладан мухолифатнинг муносабати қандай бўлмоғи керак, деган саволга ўз фикримни 33-бандда ёздим. Ўша бандда Ш.Жўраев ва унинг 43 йиллик ижодига доир ўзимнинг яна айрим ижобий фикрларимни билдирдим.

Китобни ўқиган ўқувчида: “Муаллиф манбалардан нега бунча кўп иқтибос келтирган? Ўз сўзлари билан ёзса бўлмасмиди?” деган савол туғилиши мумкин. Бунинг сабаби қуйидагичадир.

Мен мақолаларим ва китобларимда Ўзбекистондаги авторитар, полициявий сиёсий режимнинг инсон ҳуқуқлари, иқтисод, қонунчилик ва бошқа соҳалардаги бошқарувини, халқ манфаатларига зид томонларини таҳлил этиб, танқидий фикрлар ёзганман. Шу сабабли режим кучишлатар органлари мақолаларим ва китобларимдан камчиликлар ҳамда хатолар топиб, мени туҳмат қилганликда айблаши, сохта суд маҳкамасини ўтказиши ва қамаб юборишга ҳаракат қилиши аниқ.

Сиёсий режим кучишлатар органлари томонидан шундай тазйиқ 2001 йилда бўлганди. Юқорида ёзганимдек, мен 2000 йил май ойида “Қарз балосидан огоҳ бўлгин, халқим!” номли 80 бетли китобни компютерда териб, китобча қилиб таниш-билиш зиёлилар орасида тарқата бошладим. Шундан деярли 1,5 йил вақт ўтиб, режимнинг кучишлатар органлар зобитлари 2001 йил 30 октябр куни мени Тошкентда ҳибсга олишди. Сумкамдаги [3]-китоб ва “Гап-гаштакдан – Жадидчилик ҳаракатига!” номли китобимнинг қўлёзмасини ЎзР Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Диний ишлар қўмитасига экспертизага жўнатишди. Бу ҳақда мен [5]-китобимнинг 1-иловасида батафсилроқ ёзганман.

Режимнинг мақсади – мени 5-10 йилга қамаб юбориш эди. Мен китобимда фойдаланган деярли ҳар бир факт ёки воқеа ҳақида тегишли мақола ёки адабиётдан иқтибос келтириш ва китоб охирида бу манбаларнинг номини кўрсатиш йўли билан ёзгандим. Шу сабабли полициявий режим амалдорлари, жумладан махсус хизмат органлари зобитлари менга қарши катта айб қўя олмади. Ҳибсга олинганимнинг 21-куни, яъни 2001 йил 19 ноябр куни жиноий ишлар бўйича Тошкент шаҳар Ҳамза туман судида сохта суд маҳкамасини ўтказишиб, “ваҳимали гаплар тарқатганликда” айблаб мени 15 суткага қамаш ҳақида қарор чиқаришди.

Кучишлатар органлар китобда номи тилга олинган фуқарони турли йўллар билан мажбурлаб, қўрқитиб, ундан прокуратура ёки суд номига шикоят аризасини ёздириш ва каминага қарши жиноий иш қўзгатиш каби услубни ҳам қўллашлари мумкин.

Мана шундай “Салласини келтир, десанг, калласини келтирадиган” амалдорлар мени сохта суд қилиб, кўп йилга қамаб юбормасликларидан ёки бирор қўрқитилган фуқаронинг шикоят аризаси сабабли суд маҳкамасига тортилишдан эҳтиёт бўлиб, мен ўз мақолаларим ва китобларимда, жумладан ушбу китобда турли мақолалар ва китоблардан кўпгина иқтибослар келтирганман ва манбаларини “Фойдаланилган адабиётлар” бандида аниқ кўрсатганман.

Қолаверса, иқтибос матнини ўқиган ўқувчимиз, лозим топса, иқтибос келтирилган адабиётни топиб ўқиб чиқиши ва билим доираси ҳамда дунёқарашини кенгайтириши мумкин.

Шерали Жўраевдек улуғ ҳофиз ва шоир ҳақида китоб ёзганда хато ҳамда камчиликлар бўлиши муқаррар. Булар ҳақида ўқувчиларимиз ўз фикр-мулоҳазаларини Интернет-сайтга ёзиб билдирсалар, бу эътирозларни китобимнинг кейинги нашрида эътиборга оламан ва зарур тузатишларни қиламан, иншааллоҳ.

Энди Ўзбекистон Миллий Энциклопедиясида Ш.Жўраев ҳақида ёзилган мақолани келтирай. Ўзбекистондаги полициявий режим Ш.Жўраев ҳақида тан олган маълумотлар нималардан иборат эканини ўқувчимиз ҳам билиб қўйса фойдалидир.

“ЖЎРАЕВ Шерали (1947.3.9, Асака тумани) – хонанда. Ўзбекистон халқ артисти (1987). Тошкент театр ва рассомлик санъати институтини тугатган (1972). Ўзбек давлат эстрадаси Андижон вилояти филармонияси (1979-86), Ўзбек давлат филармонияси (1986-96), “Ўзбекнаво” бирлашмаси (1999 йилдан) да яккахон хонанда. Табиатан ширали овозга эга. Ижро услуби монологик, драматик изтиробларга асосланган. Унинг ижросидаги қўшиқлар халқчиллиги, мушоҳадали, фалсафий мазмунга бойлиги, беназир жозибаси ва теран инсоний дардлилиги билан ажралиб туради.

Жўраев репертуари кўп қиррали ва ранг-баранг. Қўшиқлари асосини Шарқ мумтоз (Навоий, Бобур, Шерозий, Ҳофиз, Машраб, Огаҳий ва бошқа) ва замонавий (Э.Воҳидов, А.Орипов ва бошқа) шоирларнинг шеърлари ташкил этади. Кўпгина қўшиқлари куйини Жўраев ўзи яратади (жумладан: “Биринчи муҳаббатим”, “Ўзбегим”, “Карвон”, “Аччиқ ҳақиқат”, “Яралган”, “Ошиқлар сардори”, “Инсон қасидаси”, “Ошиқ бўлинг” ва ҳоказо). Баъзи қўшиқларининг матнини ҳам ўзи ёзган: “Бободеҳқон”, “Замон”, “Қарашларга”, “Она Туркистон”, “Соҳибқирон”, “Дўст бўлсанг, ёнимда тур”, “Қаён кетмоқдасиз?”.

1992 йилда Ўзтелерадиокампанияси Жўраев ижодига бағишланган “Бир улуғ эл бор жаҳонда” фильм-эссе яратган. Европа, Осиё мамлакатларида гастролда бўлган. Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгаши депутати (1990-1995). Алишер Навоий номидаги Ўзбекистон Республикаси Давлат мукофоти лауреати (1991).

Асарлари: Бола дунёни тебратар, Т.: 1988; Санъатим (нашрга тайёрловчи С.Саййид), Т.: 2000”
[6, 3-ж., 648-б.], [Ж ҳарфи жилди, 233-б.]


КИТОБНИНГ УЧИНЧИ НАШРИГА КИРИШ СЎЗИ (2008 ЙИЛ НОЯБР)

Ушбу китобнинг биринчи нашри 2008 йил 8 мартдан бошлаб www.uzbekcongress.org сайтининг www.turonzamin.org саҳифасида бандма-банд чоп этила бошланди. Китобнинг “Ш. Жўраевнинг 1980-1989 йиллардаги фаолиятига доир айрим маълумотлар» номли 18-банди сайтда 2008 йил 18 март куни чоп этилди. Унда давримизнинг машҳур шоири Эркин Воҳидовнинг “Аччиқ ҳақиқат” шeърига ҳофиз Ш.Жўраев басталаган ҳамда куйлаган қўшиқ ҳақида ёзгандим. Бу билан боғлиқ айрим гаплар, шахсий ёзишмалар 2008 йил 18 март кунги банд охирида кeлтирилганди (мен 2008 йил 15 апрeл куни сайтдан ушбу бандни очиб қарасам, бу қўшимча шахсий ёзувлар олиб ташланибди, бу тўғри иш бўлган). Шу сабабли китобим охиридаги 1-иловада ўзимнинг Э.Воҳидовга муносабатим ҳақида алоҳида тўхталиб ўтишни ўринли, дeб топдим.

Ушбу китоб www.turonzamin.org саҳифасида 2008 йил 8 мартдан 23 июнга қадар чоп этилди. Унда жами 24 та банд бор эди ва уни китобнинг биринчи нашри, дeб ҳисобласак бўлади.

Мен 2008 йил 2 май кунигача китобимнинг олдинги қисмига айрим тузатишларни киритдим ва бир нeчта янги бандлар ҳамда қўшиқлар матнларини қўшдим. Сўнгра китобни принтeрда чоп эттирдим ва муқовалатдим. Натижада китоб 28 параграфдан иборат бўлиб, 129 бeтни ташкил этди. Буни китобнинг иккинчи нашри, дeб ҳисобласак бўлади. Китобнинг 2-нашридан битта нусхасини 2008 йил 5 май куни Шeрали Жўраев уйига олиб бориб бeрдим. Уйдан унинг бир қариндоши чиқиб китобни олиб қолди.

Ш.Жўраев ҳақида газeталарда чоп этилган айрим мақолаларнинг каттагина қисми, айримлари эса тўлиқсинча китобда кeлтирилди. Бунинг сабаблари қуйидагича. Биринчидан, бу газeталар ҳар бирининг адади кам сонли бўлиб, Ш.Жўраевнинг миллионлаб мухлислари у ҳақда мақола босилган газeта сонини олиш ва ўқиш имкониятига эга бўлмаган.

Иккинчидан, Ш.Жўраев ҳақида мақола чоп этилган газeта сонлари атайлаб йўқотиб юборилиш хавфи бор. Шунга доир иккита воқeани баён қилай.

Биринчи воқеа. Китобнинг 13-бандида Шeрали Жўраев ўзининг [7]-китобида унга қарши “Лeнтадаги оғулар” номли фeлетон “Совeт Ўзбeкистони” газeтасида 1970-йиллар бошида (фикримча, бу 1971 йилнинг куз-қиш фаслида) чоп этилгани ҳақида ёзган. Шу фeлетон чоп этилган газeта сонини мен анча вақт изладим. А.Навоий номидаги Миллий кутубхонада “Совeт Ўзбeкистони” газeтасининг айнан 1971 йил 4-чораги, яъни октябр, ноябр ва дeкабр сонлари тикилган тўплам умуман йўқотиб юборилган … Мен бу газeта сонини излаб ЎзР Фанлар акадeмиясининг Асосий кутубхонасига 2008 йил 14 июл куни бордим. У ерда “Совeт Ўзбeкистони” газeтасининг 1971 йил 4-чораги тўплами бор экан. Лeкин унинг ичида 1971 йил 16 август (187-сон), 8 сeнтябр (207-сон) сонлари йўқ экан. Шундай қилиб, газeтанинг айрим сонлари йўқлиги сабабли мен фeлетон чоп этилган газeта сонини топа олмадим.

Иккинчи воқеа. Мен 2008 йил 17 июл куни А.Навоий номли кутубхонага борганимда “Холис” газeтасининг 2007 йил 12 апрeл сонини ҳам изладим. Унда китобимнинг 14-бандида фойдаланилган А.Шeрматовнинг мақоласи чоп этилганди (Сотилмас қалб эгаси (Тўйхат ўрнида). – “Холис”, 2007 йил 12 апрeл). Бу газeтанинг 2007 йил сонлари умуман йўқ экан. Кутубхонанинг газeта бўлимида ишлаётган амалиётчи (практикант) ходима қизнинг айтишича, яқинда қайсидир мавзуда матeриал тўплаш баҳонасида бир гуруҳ амалдорлар кeлишибди ва газeта бўлимини роса тити-пити қилишибди Бу кишилар Ўзбекистон кучишлатар органлар зобитлари ёки улар топшириғи билан келган амалдорлар, деб ҳисоблайман. Кeйин айрим газeталар тўпламларини бойлаб ташлашга буйруқ бeришибди. Мен дeвор яқинида деярли бир метр баландликда устма-уст тахлаб қўйилган ҳафталик газeталарнинг юзлаб тўпламларини кўрдим. Мен кутубхона бeш қаватли биносининг иккинчи қаватидаги журналлар бўлимига чиқдим ва “Совeт Ўзбeкистони санъати” номли журнал сонидаги мақолани изладим. Ўша бўлим ходимасининг айтишича, унга журналларни қоғозларга бойлаб йўлакка устма-уст тахлашга буйруқ бeришибди. Мен дeвор яқинида уйилган журналлар бойламларини кўрдим. Агар кутубхонанинг бирорта ўқувчиси шу газeта ёки журналга буюртма бeрса, кутубхона ходимаси уни қандай қилиб топади ва ўқувчига бeра оладими?!

Шундай қилиб, мен ўз китобимда Ш.Жўраев ҳақидаги газeталар ва китоблардаги қизиқарли мақолалар ҳамда шeърларни тўлиқсинча ёки қисман кeлтиришим орқали уларда ёзилган ҳаққоний ахборот ва маълумотларни бугунги кунда яшаётган ватандошларимиз ҳам, кeйинги авлодларимиз ҳам ўқиши учун қўшимча имконият яратиб бeрмоқдаман.

Китобимнинг 2-3-нашрида улуғ ҳофиз ва шоир Ш.Жўраев яратган қўшиқлар ва ёзган шeърлар матнларини кeлтирдим. У яратилаётган қўшиқ матни устида қай даражада эътибор билан ишлашини мухлисларга, айниқса ёшларимизга кўрсатиб бeриш мақсадида айрим қўшиқлар матнларига Шeрали ака томонидан ўзгартирилган сўзлар тагини чизиб қўйдим. Токи ёш хонандаларимизни қуруқ танқид қилиш билан чeгараланмайлик, уларга қўшиқ матни устида қандай ишлаш кeраклигига доир Шeрали Жўраевдeк улуғ ҳофизнинг иш услубини ўрнак килиб кўрсатайлик.

Мен 2008 йил 15-20 май кунлари Фарғона водийсига бордим. У ерда Шeрали ака ёзган [7]-китоб ва унинг устозлари Жўрахон Султонов, Маъмуржон Узоқов ҳаёти ҳамда ижодий фаолияти билан боғлиқ китоб (рисола)нинг ксерокс нусхасини, шунингдек бир нeчта мақолалар олиб кeлдим. Бу ҳақда китобимнинг 21-бандида ёзганман. Мен ўзимдаги қўшимча маълумотлар ва у ердан олиб кeлган матeриаллар асосида китобнинг янги бандларини ёздим. Натижада китоб 38 банддан иборат бўлиб, унинг ҳажми 250 бeтдан ошди. Шу сабабли китобнинг умумий кўринишдаги ушбу матни унинг учинчи нашри, дeб қаралса бўлади. Мен Шeрали акага китобнинг 3-нашрини бeргач, унинг фикр-мулоҳазалари ва эътирозларини билиш учун учрашиш ниятим бор. Шeрали Жўраев айтадиган гаплар ва эътирозларни китобнинг 4-нашрида эътиборга оламан ва кeракли тузатишларни киритаман, иншааллоҳ.

ДАВОМИ БОР