Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

2021 ЙИЛГИ ДАВЛАТ ДАСТУРИ ЛОЙИҲАСИГА 3-ТАКЛИФИМ

ДАВЛАТНИ БОЙ, ХАЛҚНИ ФАРОВОН ҚИЛИШНИНГ ОСОН ЙЎЛИ

Давлат бошқарувидаги энг қийин иқтисодий масалалардан бири – халққа ойлик, мукофот ва бошқа йўллар билан тарқатилган пулларни қайтариб йиғиб олишдир. Ғарб мамлакатларида, жумладан АҚШда бунинг осон йўлини топишган.

Давлат турли қурилиш ташкилотлари ёрдамида сифатли кўпқаватли уйлар қуради ва ҳар бир хонадонни фуқароларга сотади. Табиийки, сифатли қимматли хонадонни инсон бирданига сотиб олиш имконига эга эмас. Шунда давлат турли хил банкларни жалб қилган. Бу ҳолни битта мисолда кўриб чиқайлик. Барча рақамларни тахминан ёзмоқдаман.

Айтайлик, қурилиш ташкилоти кўпқаватли уй қурди ва ундаги 2 ёки 3 хонали хонадон жиҳозлари билан таннархи 200 минг доллар бўлди. Айтайлик, қурилиш ташкилоти уйдаги ҳар бир хонадон ҳисобидан 10 фоиздан фойда олмоғи керак. Шунда ҳозирча хонадон нархи 220 минг доллар бўлади.

Банк фуқарога 20 йил муддат билан кредит беради ва бунинг учун хонадон нархига нисбатан 20 фоизи миқдорида, яъни 40 минг доллар фойда олишни режалаштиради, дейлик. Демак, хонадон нархи 260 минг доллар бўлади.

Ушбу 260 минг доллар пулнинг 10 фоиздан 20 фоизигача қисмини, яъни 26 мингдан 52 минг долларгача пулни фуқаро дастлабки тўлов сифатида тўлаши шарт. Ўртача тўлов миқдорини олайлик: фуқаро уйнинг 15 фоизини, яъни 39 минг долларни дастлабки тўлов сифатида тўлади, дейлик. Демак, фуқаро қолган 221 минг долларни 20 йил, яъни 240 ой давомида ойма-ой тўлаши керак.

221 минг долларни 240 ойга бўлсак, фуқаро 20 йил давомида ҳар ойи тахминан 920 доллардан тўлаши шарт.

Қарабсизки, фуқарога ҳам, давлатга ҳам яхши. Фуқаро турмуш ўртоғи билан бирга доимо ишлаб ҳар ой тўлайди ва уйда ўз оиласи билан мазза қилиб яшайдилар. Давлатга ҳам яхши: эру хотин даромадининг асосий қисмини ўз ихтиёрлари билан давлат банкига келтириб беришади.

АҚШ давлати ўз халқининг жуда катта қисмига уй қуриб берганлиги сабабли фуқароларнинг жуда кўпчилиги даромадининг асосий қисмини кредит қарзини тўлаш учун банкка топширади. Алал-оқибат давлат ўз фуқароларига тарқатган пулининг жуда катта қисмини кредит тўлови сифатида ойма-ой осонгина йиғиб олади.
Қизиғи шундаки, катта ойлик олиб ишлаётган амалдор, бизнесмен кабилар ойлигига мос кўп хонали ва яхшироқ қурилган хонадон ёки алоҳида уй, коттеджни кредитга сотиб олади. Натижада у ҳам ойлигининг каттагина қисмини кредит тўлови сифатида ойма-ой тўлайди. Яъни ҳатто катта ойлик олган фуқароларда ортиқча пул маблағи сақланиб қолмайди ва давлатга ойма-ой қайтарилади.

Айрим ҳовлиқма диндорлар бу муносабатларда судхурлик ахтариши мумкин. Бу ерда судхурлик йўқ: янги уй қурилишига банк маблағ ажратмоқда ва уй хонадонлар сифатида сотилиши фойдасидан қурувчилар ҳам, банк ходимлари ҳам ўз фойда улушини олмоқда. Соддароқ қилиб айтганда, агар икки мусулмон ўртада маблағ сарфлаб маълум миқдорда фойда олишса, ушбу фойдани олдиндан келишган фоизларда бўлишиб олишлари мумкин.

Баъзан фуқаро қандайдир сабаб билан, масалан, ишсизлиги, касаллиги ва ўлиши оқибатида хонадон тўловини тўлай олмай қолиши мумкин. АҚШ қонунига асосан навбатдаги ойлик тўловни тўлаш учун 5 кун муҳлат берилади. Агар фуқаро шу муддатни ўтказиб юборса маълум миқдорда жаримани қўшиб тўлаши мажбур. Шу йўсинда қонунда белгиланган 3 ёки 4 ой кутишади. Агар фуқаро шу муддатда тўламаса иш судга оширилади ва фуқаро хонадонни тарк қилиши зарурлиги ҳақида суд қарори қабул қилинади. Агар фуқаро хонадонни тарк қилмаса, махсус полиция бўлинмаси хонадонга келиб уйдаги барча жиҳозлар ва нарсаларни полициядаги махсус омборга олиб келиб топширади. Агар фуқаро хонадон қарзини ва кўчириш учун қилинган харажатларни тўласа, нарсалари унга қайтариб берилади. Полиция раҳбарияти қонунда белгиланган 3 ёки 4 ой кутади. Агар фуқаро тўламаса ёки тўлай олмаса, у ҳолда барча нарсалари ишлатилган нарсалар сотиладиган махсус магазинга олиб бориб топширилади ва магазин ходимлари томонидан тозаланиб дўкон расталарига арзон нархларда сотувга қўйилади. Сотувдан тушган пул хатланиб хонадон қарзини тўлаш учун ишлатилади.

Мана шундай ҳолга тушиб, ишсиз ва уйсиз қолмаслик учун АҚШнинг барча фуқаролари ишга ўз вақтида боришади, кўча-куйда ва иш маҳали спиртли ичимликлар ичишдан, қонунни бузиб полиция таъқибига учрашдан эҳтиёт бўлишади. Шу сабабли АҚШда мехнат интизоми нақадар кучли.

ТАКЛИФИМ. Ўзбекистондаги ҳар бир туман, шаҳар, вилоят ҳокими ўз ҳудудларида кўпқаватли сифатли уйлар қура бошлашсин. Дастлабки маблағни Ўзбекистон раҳбарияти давлат бюджетидан, турли инвестициялар ва банклар ҳисобидан ажратиб берсин. Ҳоким тегишли ҳокимият тизимлари орқали хонадоннинг талаб қилинадиган дастлабки тўловини тўлаш имконияти бўлган фуқароларга сота бошласин. Банклар кредит маблағларини ажратишсин.

Ҳокимият ойма-ой, йилма-йил қанчалик кўпроқ уй қуриб фуқароларга шу йўсинда сотса, ҳокимият ҳисобига ойма-ой тўлов миқдори ошиб боради. Ушбу тўловларнинг камроқ қисми вилоят ва жумҳуриятга қонун асосида ўтказилсада, маблағнинг асосий қисми шу туман, шаҳар, вилоят ҳокимияти ва банклари ҳисобида қолади. Алал-оқибат фуқаролар ҳам уйли-жойли бўлишади, ҳокимиятлар ҳам маблағли бўлишади.

Шу ҳолда Ўзбекистонда озиқ-овқат нархлари ҳам стабиллашади, яъни деярли ўзгармайди. Шунда миллий валютамиз бўлмиш сўмнинг қадри ҳам хориж валюталарига нисбатан арзонлашиши тўхтайди.

Айтмоқчидек, ҳар бир туман, шаҳар ва вилоятда қурилиш бошланса, Ўзбекистон каттагина қурилиш майдонига айланади ва унда миллионлаб фуқароларимиз, биринчи галда ёшларимиз қурилишда ишлай бошлашади. Натижада ватанимизда ишсизлик ҳам, мардикорликка кетаётган фуқаролар сони ҳам кескин камаяди.

Халқдаги пулнинг катта қисми давлатга қайтарилгач, давлат меҳнаткашлар ойликларини бемалол ошириши, камбағал оилаларга молиявий ёрдамни ва халқ фаровонлигини муттасил ошириб бориши мумкин ва керак.

АҚШда барча қимматли нарсалар, жумладан енгил авьтомобиллар, телевизорлар, комютерлар ва ҳоказо нарсалар шу йўсинда фуқароларга кредит кўринишида сотилади. Натижада фуқароларнинг жуда кўпчилиги фаровон турмуш учун зарур нарсаларнинг кўпини кредитга сотиб олмоқда ва оиласи билан тўқ ҳамда фаровон яшамоқда. Давлатимиз раҳбарлари шундай йўлни тутишса давлатимиз бой, халқимиз фаровон яшай бошлайди.

Айтмоқчидек, коррупсиянинг асосий сабабларидан бири – бу уй-жой қурилиши, қурилиш материаллари ва олди-сотдиси билан боғлиқдир. Агар давлатимиз раҳбарияти кўп қаватли уйлар қуриш ва хонадоналарни фуқароларга кредитга сотишни йўлга қўйса коррупсия ўз-ўзидан камаяди.

ИЗОҲ. 1. Маълумки, «Ёшларни қўллаб-қувватлаш ва аҳоли саломатлигини мустаҳкамлаш йили»да амалга оширишга оид давлат дастури тўғрисида»ги Президент Фармони лойиҳаси “Тараққиёт стратегияси” марказининг www.2021.strategy.uz номли сайтида 2921 йил 18 январ куни умумхалқ муҳокамасига қўйилди. 18-27 январ кунлари ватандошларимиз томонидан таклифлар, фикр ва мулоҳазалар билдирилди.

2021 йил учун Давлат дастури лойиҳаси 276 та банддан иборат. Мен ҳам ушбу онлайн муҳокамада қатнашдим ва 22 та таклифимни юбордим.

Ушбу таклифларимни www.xabar.uz сайтига ва Озодлик радиоси www.ozodlik.org сайтига юбордим. Иккаласида ҳам таклифларим ҳақида маълумот берилмади ва менга жавоб келмади. Ушбу таклифларимни www.facebook.com сайти саҳифаларида 4 февралдан чоп қилмоқдаман.

2. Ушбу 3-таклифим Давлат дастури лойиҳасининг 13-бандида 20-таклиф сифатида ўрин олди. (2021 йил 27 январ, соат 01:03, Тошкент вақти)

3. Ушбу 3-таклифимни 37-бандда такрорий ёзганман. У 37-бандда 19-таклиф сифатида ўрин олди. (2021 йил 27 январ, соат 01:19, Тошкент вақти)

4. Ушбу 3-таклифимни 43-бандда такрорий ёзганман. У 43-бандда 3-таклиф сифатида ўрин олди. (2021 йил 27 январ, соат 01:32, Тошкент вақти)

АҲМАДЖОНОВ Ш. 2021 йилги Давлат дастури лойиҳасига 3-таклифим. - https://www.facebook.com/profile.php?id=100002930964631 (www.facebook.com Шухратжон Ахмаджоновнинг Фейсбукдаги саҳифаси, 2021.05.02)
2021 йил 5 феврал куни ушбу таклифимни Фейсбукдаги саҳифамда ҳамда 8 та гуруҳ саҳифаларида чоп эттирдим ва кўчириб олдим.