Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

2021 ЙИЛГИ ДАВЛАТ ДАСТУРИГА ТАКЛИФЛАРИМ (ДАВОМИ 2)

74. Ҳар бир қишлоқ ёки маҳаллани уларнинг имкониятлари, ўз йўналиши ва “ўсиш нуқталари”дан келиб чиқиб ривожлантириш.

2021 йил 1 апрель

Иқтисодий тараққиёт вазирлиги,
Молия вазирлиги, Маҳалла ва оилани қўллаб-қувватлаш вазирлиги, Инвестициялар
ва ташқи савдо вазирлиги, Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар
ва Тошкент шаҳар ҳокимликлари

Норматив-ҳуқуқий ҳужжат лойиҳаси.
Лойиҳада:
ҳар бир ҳудуд имкониятлари, рақобатдош ва солиштирма устунлигидан келиб чиқиб, ҳудуднинг ривожлантириш устувор йўналишлари ва “ўсиш нуқаталари”ни белгилаш;
ҳудудлар имкониятидан келиб чиқиб, танланган йўналишларда тадбиркорлар ташаббуслари асосида лойиҳаларни амалга ошириш учун зарур инфратузилма ва шароитларни давлат томонидан яратиб бериш тизимни жорий этиш. Бунинг учун 2021 йилда 3 трлн сўм маблағга эга бўладиган “ҳудудлар инфратузилмасини ривожлантириш жамғармаси”ни ташкил этиш;
жамғарманинг молиявий манбаларини белгилаш, маблағларни шакллантириш ва тақсимлаш тартибини тасдиқлаш;
жамғарма маблағларини маҳаллий Кенгашлар таклифларига асосан инфратузилма лойиҳаларини қўшма молиялаштиришга йўналтириш назарда тутилади.

Таклифлар: 8
Изоҳ қолдириш

“Ҳар бир қишлоқ ёки маҳаллани уларнинг имкониятлари, ўз йўналиши ва “ўсиш нуқталари”дан келиб чиқиб ривожлантириш” деганда мен авваламбор ҳар бир қишлоқ, туман, шаҳардаги фуқароларимиз яшаётган уй-жойлари, у ердаги тарихий ёдгорликларни турли хавф-хатарлардан, жумладан термит деб аталмиш ҳашаротлар тудасидан сақлаб қолишни ҳам тушунаман.

Термит деб аталмиш ҳашаротлар тудаси асосан ёғоч ва ёғоч маҳсулотларини еб, халқ хўжалигига, фуқароларимиз уй-жойларига ва тарихий ёдгорликларга катта хавф туғдирмоқда. Термитлар Ўзбекистондаги деярли ҳамма вилоятларда бор.

ТАКЛИФИМ. Термитларни бартараф қилиш учун термит уя қурган ва кўпайган туманларда чумоли уялари ва оилаларини кўпайтирмоғимиз лозим. Шунда чумолилар қўшини термитларни бартараф қилади.

Ўзбекистон Вазирлар Маҳкамаси 2012 йилнинг 2 февралида “Термитга қарши кураш ишларини жадаллаштириш ва унинг зарарларини бартараф қилиш тўғрисида” махсус қарор қабул қилди. Ушбу ҳужжатга биноан Ўзбекистон Фанлар академияси Зоология институти қошида “Термитга қарши кураш маркази” ташкил қилинди. Лекин бугунги кунгача жиддий ўзгаришлар йўқ.

Таниқли ёзувчи, шоир Каримберди Тўрамурод ҳожи 2018 йил 10 август куни Самарқанд вилояти, Қўшработ туманидан қуйидаги жуда ташвишли хабарни Фейсбукдаги ўз саҳифасида чоп этди.

“Самарқанд вилоят ҳокими топшириғи билан тузилган Жамоатчилик Назорат Гуруҳи (ЖНГ) Қўшработ туманида ишлаяпти.

Мен ишлаётган маҳалла аҳлининг бир қисми Обойсойнинг нариги юзида истиқомат қилар экан. У тарафдаги хонадонларнинг муаммоларини ўрганиш учун бориб, даҳшатли бир манзарага гувоҳ бўлдим.

Термитлар! Маҳаллий аҳоли “Сариқ қумурсқа” дейдиган бу ваҳший ҳашоротлар инсонларга жиддий уруш очганга ўхшайди. Термитлар хонадонлардаги дераза ромларини, шифтларга қоқилган фанерларни, ҳатто тўсинларни еб битирибди. Айрим тўсинлар ичи еб битирилганидан синиб тушибди. Термитлар ҳатто томлардаги ёғоч, тахталар (страпелалар)ни ейишни бошлабди.

Ҳабибуллоҳ аканинг уйига кириб, уларга бу уйни зудлик билан тарк этишларини маслаҳат бердим. Чунки бу кетишда яқин орада уй тўсинлари болаларини босиб қолиши мумкин. Молхоналарига кириб, даҳшатга тушдим. Ёғоч, тахтаман деганини термитлар еб, кемириб ташлаган. Уй ва молхоналарнинг ҳамма ёғи термитларнинг “уялари” билан тўлиб тошган.

Гўзар аҳли туман санитария эпидимиология станциясига мурожаат қилишган, улар аҳолига “граната” шаклидаги ғалати дориларни беришган, аммо термитлар бу “граната”ларни писанд ҳам қилмаган, кўпайса кўпайганки, бир дона ҳам камаймаган”
(Қўшработдан хабарлар-1. Термитлар. - https://www.facebook.com/karimberdi.uz?fref=ufi&rc=p (www.facebook.com/karimberdi.uz Каримберди Тўрамуроднинг Фейсбукдаги саҳифаси, 2018.10.08).

Термитлар келтираётган зиён ҳақида Озодлик радиоси 2019 йил 11 июн куни қуйидаги хабар ва 2 дақиқа 26 сониялик видеони ўз сайтида қуйидаги ёзувлар билан жойлаштирди.

“Наманган вилояти Янгиқўрғон тумани Қизил қиёқ маҳалласи аҳли номидан мактуб йўллаган турғунга кўра, уларнинг маҳалласини эгаллаган термит жиҳозлар, ёғочдан ясалган буюмлар, ҳатто парда ва кийимларгача еб битиряпти. Масъуллар уларнинг уйларини дорилатган, аммо дорилар умуман таъсир қилмаган.”
(Озодлик радиоси. "Термитлар уйларимиз¸ ҳатто кийим-кечакларимизни еб битирмоқда" - https://www.ozodlik.org/a/29993531.html (2019.11.06); https://www.youtube.com/watch?v=bPadB8tZjF0 (2019.11.06))

Термит қолдиқлари Триас даври деб аталмиш 200-250 миллион йил олдинги ер қатламларида топилган. Яъни улар Ер юзида камида 200-250 миллион (!) йилдан бери яшамоқда. Бизнинг замонда яшаётган термитларнинг 2933 хили дунё фанига маълум. Улардан 10 фоизи инсон хўжалигига зарарли бўлиб, йилига тахминан 20 миллиард долларлик зарар етказар экан. (Термиты. - https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%8Bvvv (www.ru.wikipedia.org/wiki/ Материал из Википедии — свободной энциклопедии)

Термитларнинг 435 хили Осиё қитъасида, Африкада 1000 хили, Шимолий Америкада 50 хили, Жанубий Америкада 400 хили, Европада 10 хили, Австралияда 360 хили тарқалган. Термитларнинг 7 хили собиқ Совет Иттифоқи мамлакатларида яшамоқда. Шулардан 4 хили, жумладан Каримберди Тўрамурод ҳожи видеога олган Туркистон термити (Anacanthotermes turkestanicus) халқ хўжалиги ва Ватанимиз фуқаролари хонадонларига катта зарар етказмоқда. [26], [27]

250 миллион йилдан бери яшаб келаётган термитларга унча-бунча заҳарлар ҳам таъсир қилмайди. Кучли заҳарлар эса фойдали ҳашаротларнинг ҳам кўплаб қирилиб кетишига олиб келади. Шунинг учун битта оиласида миллионтагача термит бўлган ҳашаротга қарши биологик йўллар билан кураш олиб бормоқ керак. Бунда “Душманимнинг душмани – менинг дўстимдир” принципида иш тутмоқ маъқулдир.

Юз миллион йиллардан бери термитларнинг ашаддий душмани – чумолилардир. Улар ўртасида доимий урушлар бўлиб туради. Brood war. Муравьи против термитов. – https://pikabu.ru/story/brood_war_muravi_protiv_termitov_5338967 номли мақолада бундай уруш лаҳзалари 10 та катталаштирилган рангли суратларда яхши тасвирланган.

Совет Иттифоқи даврида 1960-йиллардан бошлаб қишлоқ хўжалигида хилма-хил заҳарли моддалар ва турли хил ўғитлар кенг миқёсда қўлланилганлиги, ғўза дефолияцияси (баргини сунъий тўктириш) учун заҳарли моддалар авиация ёрдамида сепилгани, шунингдек ўсимликларни суғориш ва яхоб бериш вақтида сувнинг кўп ишлатилиши ва чумоли уяларига зарар етказилиши оқибатида фойдали чумоли уялари камайиб кетди. Оқибатда термит оилалари кўпайиб ватандошларимиз уйларидаги ва бошқа муҳим иншоотдаги тахта ҳамда ёғочларни ичдан еб битирмоқда.

Демак, термитларни бартараф қилиш учун термит уя қурган ва кўпайган туманларда чумоли уялари ва оилаларини кўпайтирмоғимиз лозим. Шунда чумолилар қўшини термитларни бартараф қилади.

Бу усулнинг афзал томони шундаки, у инсонларга заррача зиён етказмайди. Бу усулимиз билан биз Ўзбекистондагина эмас, балки қадимдан Туркистон деб аталмиш барча туркий давлатлар ҳудудидаги термитларни даф қилиш йўлини амалда кўрсатиб берамиз, иншааллоҳ.

УШБУ ТАКЛИФИМ 74-БАНДДА 9-ТАКЛИФ СИФАТИДА ЎРИН ОЛДИ. (2021 йил 26 январ, соат 22:05, Тошкент вақти)

-----------------------------------------

75. Ҳудудларни ижтимоий-иқтисодий ривожлантиришни рейтинг баҳолаш борасида тизимли мониторинг ўрнатиш ва назоратини амалга ошириш ҳамда такомиллаштириш.

Йил давомида

Иқтисодий тараққиёт вазирлиги,
Молия вазирлиги, Марказий банк ва тижорат банклари, Бандлик ва меҳнат муносабатлари вазирлиги, Инвестициялар
ва ташқи савдо вазирлиги,
Маҳалла ва оилани қўллаб-қувватлаш вазирлиги,
Давлат солиқ қўмитаси,
Давлат статистика қўмитаси,
Давлат божхона қўмитаси,
Бизнес-омбудсман, Савдо-саноат палатаси

Амалий чора-тадбирлар дастури.
Бунда:
ҳудудларнинг, шу жумладан, туман (шаҳар)ларни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш ҳолатини тегишли кўрсаткичлар асосида чуқур таҳлил қилиб бориш;
ҳар ой барча туман ва шаҳар ҳокимларининг амалий чора-тадбирлар дастурлари ва улардаги мақсадли кўрсаткичлар ижросининг Бош вазир раҳбарлигида кенгайтирилган видеоселектор ўтказган ҳолда муҳокама қилинишини ташкил этиш назарда тутилади.

Таклифлар: 2
Изоҳ қолдириш

ТАКЛИФИМ.

АҲОЛИНИ ТОЗА ИЧИМЛИК СУВИ БИЛАН ТАЪМИНЛАШ ҳудуд, туман ва шаҳарларни комплекс ривожлантириш, мустаҳкам ва барқарор замонавий ишлаб чиқариш ва муҳандислик-коммуникация инфратузилмасини яратиш билан узвий боғлиқдир. Бу муаммони ҳал қилиш йўлини бандма-банд ёзсам.

1. Ўзбекистон вилоятлари ҳудудидаги сувлар тўпроқдаги тузлар ва бошқа моддалар, шунингдек корхоналар ҳамда инсонлар фойдаланган сувнинг турли хил оқовалари билан у ёки бу даражада ифлосланган. Бу сувни кўп меҳнат ва маблағ сарфлаш билан ҳам тоза ичимлик сув даражасида тозалаш имконияти йўқ.

2. Тожикистондаги Сарез кўлидаги сув Аллоҳ яратгандек жуда тоза бўлиб, баланд тоғда жойлашганлиги сабабли ҳозирги замон оқовалари ва тузлари билан заҳарланмаган.

3. Мен 2018 йил 8 март куни Фейсбукдаги саҳифамда ва 16 та гуруҳ саҳифаларида “Ичимлик сув муаммоси ва Сарез кўли” номли таклиф-мақоламни чоп эттирдим (АҲМАДЖОНОВ Ш. Ичимлик сув муаммоси ва Сарез кўли. - https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=1696120967162252&id=100002930964631 ). Унда Ўзбекистон Сарез кўлини Тожикистондан ижарага олмоғи керак, бунинг учун бу ҳақда шартномани 50 ёки 100 йил муддатга имзоланиши мақсадга мувофиқдир, деб ёзгандим.

4. Сарез кўлига доир қисқача маълумот. У Памир тоғида Тожикистондаги Тоғли-Бадахшон мухтор вилоятининг Рушан ва Мурғоб тумани ҳудудида жойлашган. Кўлнинг узунлиги 70 км, энг чуқур жойи 500 метрга яқин, сув сатҳи денгиз сатҳидан 3255 метр баландликда жойлашган (таққослаш учун Тошкент шаҳри денгиз сатҳидан 440-480 метр баландликда жойлашган). Кўлдаги сув ҳажми 17 куб км, яъни 17 миллиард куб метрдан кўпроқ. (https://ru.wikipedia.org/wiki/Сарезское_озеро )

5. Ҳар бир инсон танаси оғирлигининг 50-70 фоизи сувдан иборатдир. Шу сабабли тоза ичимлик сувини етказиб бериш орқали халқимиз соғлигини тиклаймиз ва сақлаймиз.

6. Бугунги кунда Ўзбекистонда 35 миллионга яқин киши яшамоқда. Яқин йилларда Ўзбекистон халқи 40 миллиондан, кейин 50 миллиондан ортиши кутилмоқда. Демак, ичимлик сувига бўлган талаб яқин йилларда янада ортади.

7. Сарез кўли баланд тоғда жойлашганлиги сабабли уни кўп энергия сарфламай табиий оқиши ёрдамида пастга – Ўзбекистонимиз ҳудудидига трубалар ёрдамида олиб келиш мумкин ва керак. Бунинг учун Сарез кўлидан сал пастроқда қулай жойда алоҳида сув тақсимлаш корхонаси (объекти)ни қуриш ўринлидир. Ушбу корхонага кўлдан сувни доимий равишда трубалар ёрдамида оқизиб, кейин трубаларга тақсимлаб Ўзбекистон сари оқизишимиз мумкин.

8. Сарез кўли Помир тоғларининг сейсмик фаол ҳудудида жойлашган. Олимлар ҳисоб-китобига кўра ўртача ҳар 250 йилда бир марта 9 баллик, ҳар 100 йилда 7 баллик зилзилалар бўлиб туради. Бундай зилзила оқибатида Усой уюми Сарез кўлидаги 17 куб км, яъни 17 миллард тонна (!) сувни ушлаб тура олмаслиги ва бузилиши мумкин. У ҳолда бу улкан сув 20-30 метр баландликда тоғдан катта шиддат билан пастга сел оқими бўлиб давомли оқиши ва ўз йўлидаги барча нарса ҳамда қишлоқу шаҳарларни дабдала қилиб вайрон қилиши мумкин. Бу тарихда кўрилмаган баҳайбат сел оқибатида Афғонистон, Тожикистон, Туркманистон ва Ўзбекистон ҳудудидан миллардлаб тонна сув оқиб ўтиб, Амударёнинг қуйи қисми ва Орол денгизигача бўлган катта ҳудуд сув остида қолади. Бу ҳудудда бугунги кунда 7 миллион инсон яшамоқда. Агар биз Сарез кўлидан ичимлик сув учун ҳар йили маълум миқдордаги суни трубалар орқали оқизиб олиб турсак кўлдаги сувни хавфсиз баландлик даражасида сақлаб туришимиз мумкин бўлади. Натижада Марказий Осиё халқлари бошига хавф солиб турган жуда катта табиий фалокат олдини оламиз.

9. Яна бир яхши томони – Аллоҳ бу кўлдаги сувни ҳар йили тоғдаги қорларнинг эриши ва ёмғир сувлари билан тўлдириб туради.

10. Ўзбекистон халқи бундай тоза тоғ суви учун давлат белгилаб берган сув солиғини тўлашга, аниқроғи ҳар бир киши ишлатган сув миқдорига қараб ҳақ тўлашга тайёр. Биз бу билан қардош Тожикистон халқига Сарез кўлидаги тоза сув учун маълум бир миқдорда маблағ тўлаймиз. Шартнома асосида ушбу маблағга яраша Тожикистон халқига керакли бўлган Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган товар ва маҳсулотлар беришимиз мумкин ва керак. Бундай ўзаро фойдали иқтисодий алоқалар Ўзбекистон ва Тожикистон халқларини янада яқинлаштиради ва дўст биродар қилади.

11. Бирлашган Милллатлар Ташкилоти Ер юзи аҳолисини тоза ичимлик сув билан таъминлаш борасида ҳам фаолият олиб бормоқда. Шу сабабли бундай савобли лойиҳага БМТ ва бошқа халқаро ташкилотлар ёрдам бериши тайин.

12. Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев 2018 йил 9-10 март кунлари Тожикистон Республикасига расмий давлат ташрифи билан борди. 2018 йил 9 март кечқурун Душанбе шаҳрида Тожикистон президенти Имомали Раҳмон ва Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёевнинг матбуот анжумани (пресс-конференцияси) бўлди. Унда И.Раҳмон Сарез кўли масаласида қуйидаги гапларни рус тилида айтди. Мен унинг ўзбек тилига таржимасини келтираман.

“Биз Сарез кўлидаги ғоят катта тоза чучук сув заҳираларини шу регионда жойлашган Тожикистон, Ўзбекистон ва бошқа мамлакатларнинг ичимлик сувига бўлган эҳтиёжлари учун бундан кейин ишлатиш бўйича биргаликда аниқ чора-тадбирларни кўриб чиқиш ва қабул қилиш ҳақида келишиб олдик. Ишонаманки, бу жуда тоза сув ресурслари бизнинг региондаги халқлар эҳтиёжини узоқ муддатга таъминлайди.

Имкониятдан фойдаланиб таъкидлашим керакки, мен бир неча марта жуда юқори минбарлардан, жумладан Бирлашган Миллатлар Ташкилоти (БМТ), шунингдек ўзимнинг Парламентга мактубларимда Тожикистон қўшнилар учун сувдан фойдаланишда муаммолар яратган эмас ва буни келгусида ҳам қилмоқчи эмаслиги ҳақида билдирганман. Биз ҳеч қачон ҳеч бир шароитда ўз қўшниларимизни сувсиз қолдирмаймиз” (Как брат брату. Выступления Президента Узбекистана и Таджикистана. (Ака укаларча. Ўзбекистон ва Тожикистон Президентлари маърузалари). - https://www.youtube.com/watch?v=3Cctr4SNepM )

13. Президент Шавкат Мирзиёев Сарез кўли бўйича Тожикистон президенти Имомали Раҳмон билан келишгани яхши бўлди. ЭНДИ МУТАХАССИСЛАРИМИЗ САРЕЗ КЎЛИНИНГ ЧУЧУК СУВЛАРИНИ ЎЗБЕКИСТОНГА ОҚИЗИШ ТЕХНИК ЛОЙИҲАСИ БЎЙИЧА ТАЛАБЛАРНИ ТЕХНИК ТОШИРИҚ (ТЕХНИЧЕСКОЕ ЗАДАНИЕ) КЎРИНИШИДА ТАЙЁРЛАШЛАРИ ВА ПРЕЗИДЕНТ ШАВКАТ МИРЗИЁЕВ ҚАРОРИ АСОСИДА ХАЛҚАРО ТАНЛОВ ЭЪЛОН ҚИЛИШИ КЕРАК.

14. Менимча, Сарез кўли Памир тоғида денгиз сатҳидан 3255 метр баландликда жойлашганлигини ҳисобга олиб, ушбу кўл сувини Ўзбекистонга оқизиш лойиҳаси қуйидагича бўлиши мақсадга мувофиқ.

14.1. Тоғдан сувни катта темир трубалар орқали оқизиш ёрдамида пастга олиб тушиш мумкин. Сувни босқичма босқич олиб тушиш қулайроқ. Яъни дастлаб Сарез кўлтидан 400-500 метр пастроқда жойлашган тоғдаги махсус тайёрланган сув ҳавзасига олиб тушсак бўлади. У ердан сувни тақсимлаб янада пастроқдаги сув ҳавзаларига тушириш ва кейин махсус катта трубалар орқали Қорақалпоғистон, Бухоро ва ҳоказо вилоятлар ҳамда туманлар томон оқизсак бўлади.

14.2. Катта темир трубаларни тоққа олиб чиқиш ва у ерда монтаж қилиш (йиғиш ва ўрнатиш) учун махсус темир арқонли (тросли) йўл (канатная дорога) конструкциясидан фойдалансак бўлади.

14.3. Юклар ва йўловчилар ташийдиган темир арқонли (тросли) йўллар 1936 йилдан бери дунёнинг кўп мамлакатлари тоғларида қурилган ва ишлатилмоқда. Жумладан Ўзбекистондаги Шарғун шахтасида 21 км узунликдаги юк ташийдиган темир арқонли йўл бор. Шунингдек Тошкент вилояти Бўстонлиқ туманидаги Билдирсой номли тоғ чанғиси дам олиш масканида 3 км узунликдаги 87 та икки кишилик креслолари бўлган темир арқонли йўл ишлатилмоқда.

14.4. Менимча, трубаларни тоққа олиб чиқиш учун икки қатор юк ташийдиган темир арқонли йўл, инсонлар ташиш ва арқонли йўлни таъмирлаш учун битта темир арқонли йўлни лойиҳалаш ва қуриш керак бўлади.

14.5. Таъкидлашим лозимки, мен 1979-1983 йилларда Москвадаги Н.Бауман номли Олий техника университетида (МВТУ – МОТУ) Юк кўтариш ва ташиш машиналари мутахассисиги бўйича таълим олганман. Бу мутахассисликка темир арқонли йўл билан боғлиқ машиналар ва ускуналар мутахассислиги ҳам киради. (1970-1975 йилларда Самарқанд Давлат университети кундузги бўлимида таҳсил олганлигим сабабли 1979 йили мени МОТУнинг кечки бўлимига қабул қилишди. У ерда ўқиш 6 йиллик эди. Давлат хавфсизлик хизмати ва Ички ишлар вазирлиги зобитлари ўзбек бўлганлигим учун миллатчилик қилиб 1983 йилда менинг Москвадаги паспорт пропискамни бекор қилдиришди ва мен 4 курсни битиргач Тошкентга қайтишга мажбур бўлганман). Тошкентга қайтгач 1983-1987 йилларда етук конструктор лавозимигача ишлаганман.

15. Сарез кўли сувини Ўзбекистонга оқизиш лойиҳаси бўйича талаблар Техник топшириқ (Техническое задание) кўринишида ёзилмоғи керак. Мен Техник топшириқ лойиҳасини тайёрлашга ёрдам беришим мумкин.

16. Дунёнинг етакчи мутахассислари томонидан тайёрланадиган лойиҳаларнинг энг яхши томонлари бўлажак умумий лойиҳада акс этади ва яратилажак иншоотлар мустаҳкамлиги ҳамда ҳимояланганлиги таъминланади. Қолаверса, ушбу танлов орқали Марказий Осиёда амалга оширилаётган халқаро лойиҳаларимиз дунё мухассислари орасида муҳокама бўлади ва диёримизга қизиқишлари ортади.

УШБУ ТАКЛИФИМ 75-БАНДДА 3-ТАКЛИФ СИФАТИДА ЎРИН ОЛДИ. (2021 йил 26 январ, соат 14:52, Тошкент вақти)

---------------------------------------------

91. Ҳудудларда 130 минг километр узунликдаги паст ва ўрта кучланишли электр тармоқлари ва 40 мингдан ортиқ трансформаторни босқичма-босқич янгилаш дастурини тасдиқлаш.

2021 йил 1 апрель

Энергетика вазирлиги,
Молия вазирлиги, Иқтисодий тараққиёт вазирлиги, “Ҳудудий электр тармоқлари” АЖ, Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва Тошкент шаҳар ҳокимликлари

Ўзбекистон Республикаси Президенти қарори лойиҳаси.
Лойиҳада 2021–2025 йилларда паст ва ўрта кучланишли электр тармоқларини босқичма-босқич модернизация қилиш дастурини ишлаб чиқиш назарда тутилади.

Таклифлар: 5
Изоҳ қолдириш

ТАКЛИФИМ. Ўзбекистонда электр тармоқларини 220 волтдан АҚШдаги каби 120 волтга босқичма-босқич ўтказиш керак. Мен шу ҳақдаги мақоламни www.siyosat.wordpress.com сайтида ва Фейсбукдаги саҳифаларда 2018 йил 14 май куни чоп этдим ([22]). Ўша мақоламда ёзилган ушбу таклифнинг ижобий томонларини келтириб ўтсам. 7-8-бандларни бугун қўшимча қилиб ёздим.

“Электр тармоғидаги кучланиш 120 волт ва частотаси 60 герц бўлган АҚШ стандартига ўтишнинг ижобий томонларини санаб ўтай.

1. АҚШ трансформаторлари ва подстанцияларининг сифати яхши ва узоқ муддат кафолатли ишлайди.

2. Улар нисбатан хавфсиздир, яъни куйиш ва ёнғин чиқиш эҳтимоли жуда пастдир. Мен АҚШда қочқин сифатида 2010 йил 21 январдан бери яшамоқдаман. Лекин бирор марта “электр симларининг қисқа туташуви натижасида ёнғин чиқди ва фуқаролар ёнғинда ҳалок бўлди” деган хабарни эшитмадим ва ўқимадим. АҚШда 50-60 қаватли бинолар ичидаги хонадонларнинг ҳар бирида конденционерлар, уй иситиш қурилмалари, бир неча телевизорлар ва комютерлар, одам бўйи билан тенг музлатгичлар ва ҳоказо электр ускуналари электр тармоғига уланган. Лекин бандай улкан уйларнинг бирортасида электр ўчиши ёки қисқа туташуви содир бўлмайди. Унинг асосий сабабларидан бири электр тармоғидаги 120 волт кучланиш борлигидир.

3. Биз 220 волтли кучланиш тармоғида фуқаролар учун биттадан розетка ўрнатамиз. АҚШда эса кучланиш 120 волт бўлганлиги сабабли бирданига иккиталик, яъни қўш розетка ўрнатилган. Сиз компютер ва бошқа электр ускуна ҳамда аппаратларингизни бирданига 2 та розеткага улашингиз мумкин. Қизиғи яна шундаки, кўпинча битта хонада, масалан хонадонингизда, меҳмонхона ва кутубхоналарда бундай қўш розеткалар бир нечта жойга ўрнатилган. Чунки қисқа туташув ва ёнғин чиқиш эҳтимоли нолга тенг.

3. 120 волтли АҚШ электр тармоғининг яна битта муҳим ижобий томони бор. Фуқаролар ишлатаётган жуда кўп электр асбоблари ва ускуналари учун 120 волт кучланиш етарлидир ва улар иккиталик штепсел вилкасига эга. Лекин музлатгич, ҳаво совутгич (кондиционер), микротўлқинли печ, электр плита, электр иситгич каби ускуналарга 220-240 волт кучланиш талаб этилади. Бундай ускуналар учун АҚШ электр тармоқларида учинчи кучланиш сими бор ва у электр розеткасида учинчи думалоқ тешик кўринишдадир. Ҳозиргина санаб ўтган ускуналар штепсел вилкаси 3 талик бўлиб, қўшимча 3-контакти ёрдамида розеткадан 220-240 волтли кучланиш ола бошлайди.

4. 120 волтли электр тармоқлари шароитида Ўзбекистондаги барча газ плиталарини электр плиталарига алмаштиришимиз мумкин ва керак. АҚШда асосан электр плиталар ишлатилади, газ плиталар ишлатиладиган жойлар жуда кам. Табиий газни ҳар бир хонадонга олиб келиш учун кўчалар қазилиб, газ трубалари кўмилиши ва майда трубалар ёрдамида газни ҳар бир фуқаро хонадонига улаб олиб кириш учун сарф бўладиган маблағ, вақт ва имкониятларни ҳисобга олинг. Бунга қўшимча ҳар бир хонадонга махсус газ ҳисоблагичлари ўрнатишга кетадиган маблағлар ҳам сарф бўлади. Электр плиталар ўрнатилганида бундай катта муаммолар ўз-ўзидан йўқ бўлади. Чунки электр токи 120 волтли тармоқдан келади ва ҳисоблагичда умумий электр миқдори ҳисоб-китоб қилинаверади.

5. 120 волт кучланишга мўлжаллаб ишлаб чиқарилаётган АҚШ электр асбоблари ҳамда ускуналарининг сифатлилиги ва узоқ муддат ишлашини кўп йиллар давомида амалда исботлаган. Шу асосда АҚШлик мутахассислар ёрдамида Ўзбекистонда қуриладиган заводлар маҳсулоти Осиёда, ҳатто дунёда рақобат бардош бўлади.

6. Қолаверса, Ўзбекистон 220 волтли кучланиш тармоғидан 120 волтли электр тармоғига ўтиш орқали Россияга бўлган яна битта муҳим боғланишдан қутуламиз ва электр соҳасида ҳам мустақил бўламиз» [22]

7. Умуман олганда, электр ватани АҚШдир. Чунки дастлабки электр ламочкаларини АҚШлик буюк ихтирочи Томас Эдисон (1847-1931) 1879 йилда кўчани ёритиш орқали намойиш қилганди. Совет Иттифоқини АҚШ раҳбарияти 1933 йилдагина тан олди. Шу сабабли Совет Иттифоқи раҳбарияти электр станцияларни қуриш ва электр тармоқларини лойиҳалаш ҳамда барпо этиш масаласида 1920-йиллар охиридан бошлаб Германия билан ҳамкорлик қилди. Германия тармоғида 220 воль кучланиш қабул қилинганлиги сабабли Совет Иттифоқида ҳам, жумладан Ўзбекистонда ҳам 220 волтли тармоқлар барпо қилинди. Лекин 220 волтли тармоқнинг катта камчиликларга эга эканлиги бугунги кунда аниқ бўлмоқда.

8. Мамлакат фуқаролари уйлари ва идораларини табиий газ билан иситишдан кўра электр билан иситиш арзонроққа тушади. Чунки табиий газни ҳар бир хонадонга етказиб бериш учун турли ўлчамдаги трубаларни Ўзбекистон бўйича қанчасини ер остига тушашимиз ва ҳар 25-30 йилда ишдан чиқиши сабабли уларни алмаштиришимиз кераклигини кўз олдингизга келтиринг. АҚШда табиий газ билан иситиладиган уйлар ва идоралар жуда камдан-камдир. Ҳаммаси асосан электр билан иситилади ва ҳисоб-китоб электр ҳисоблагичлари орқали олиб борилади.

22. АҲМАДЖОНОВ Ш. Ўзбекистонда электр тармоқларини 220 дан 120 волтга кўчириш керак. - https://siyosat.wordpress.com/2018/05/14/%d1%9e%d0...%d0%b4%d0%b0%d0%bd/#more-11871 (www.siyosat.wordpress.com 2018.14.05);

https://www.facebook.com/profile.php?id=100002930964631 (www.facebook.com Facebook даги “Шухратжон Ахмаджонов” саҳифаси, 2018.14.05).

(Ушбу таклифим 67- ва 91-банд талабларига жавоб беради. Шу сабабли уни 67-бандда ҳам ёздим.)

УШБУ ТАКЛИФИМ 91-БАНДДА 6-ТАКЛИФ СИФАТИДА ЎРИН ОЛДИ. (2021 йил 25 январ, соат 17:20 Тошкент вақти)

--------------------------------------------

98. Туризм объектлари атрофидаги ер майдонлари, сув ва йўл инфратузилмаларини яхшилаш.

2021 йил давомида

Иқтисодий тараққиёт вазирлиги,
Тикланиш ва тараққиёт жамғармаси,
Молия вазирлиги, Туризмни ривожлантириш давлат қўмитаси, Маданият вазирлиги

Чора-тадбирлар дастури.
Дастурда:
тегишли туризм инфратузилмаси ва ёндош инфратузилмани қуриш, реконструкция қилиш, кенгайтириш ва модернизация қилиш ишларини олиб бориш;
жаҳон стандартларига мос ва зарур маданий кўнгилочар инфратузилмани ривожлантириш;
маданий мерос объектларини реставрация, консервация қилиш ва ободонлаштириш назарда тутилади.

Таклифлар: 2
Изоҳ қолдириш

ТАКЛИФИМ. Ўзбекистонда ва Марказий Осиёда тоғларни ўрганиш, тоғ ҳудудларидан экологияга зарар етказмай фойдаланиш, тоғларда қурилажак иншоотлар хавфсизлигини таъминлаш, тоғ ҳудудларида ички ва халқаро туризмни ривожлантириш орқали давлатимиз ҳамда халқимизни бойитиш, шунингдек дунё мамлакатларида тоғлардан фойдаланиш ва тоғ ҳудудларини ривожлантириш тажрибаларини ўрганиш учун ТОҒЧИЛИК илмий текшириш ва лойиҳалаш институтини ташкил этиш мақсадга мувофиқдир. Ушбу янги йўналишда мутахассислар тайёрлаш учун институт ёки университетда янги ТОҒЧИЛИК бўлими ёки факултетини ҳам очсак яхши бўларди.

Ўзбекистон Республикаси Ўрмон хўжалиги Давлат қўмитасини Тоғчилик ва ўрмон хўжалиги Давлат қўмитаси деб ўзгартириб, унинг ҳузуридаги Ўрмон хўжалиги илмий тадқиқот институтини Тоғчилик ва ўрмон хўжалиги илмий тадқиқот институти дея атаб, унинг фаолият доирасини кенгайтирсак маъқул бўларди. (Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 11 майдаги №ПП-2966 “Ўзбекистон Республикаси Ўрмон хўжалиги давлат қўмитаси фаолиятини ташкил этиш тўғрисида” ги қарори). - http://www.urmon-institut.uz/uz/about/institut/about-as (www.urmon-institut.uz/uz/ ).

УШБУ ТАКЛИФИМ 98-БАНДДА 3-ТАКЛИФ СИФАТИДА ЎРИН ОЛДИ. (2021 йил 26 январ, соат 17:19, Тошкент вақти)

--------------------------------------------
--------------------------------------------

XII. Янги бозорларни ўзлаштириш, маҳсулот рақобатбардошлигини ошириш, халқаро сифатни бошқариш тизимларини жорий этишда экспорт қилувчи корхоналарни қўллаб-қувватлашни чоралари ва механизмларини кенгайтириш орқали ҳудудлар ва иқтисодиёт тармоқларининг экспорт салоҳиятини янада ошириш

115. Электротехника соҳасида фаолият юритаётган корхоналарнинг рақобатбардошлигини ошириш.

2021 йил 20 март

“Ўзстандарт” агентлиги

Амалий чора-тадбирлар.
Бунда:
“СЕNELEC” стандартларини қабул қилиш;
Европанинг CENELEC ташкилоти билан “Ўзстандарт” агентлиги ўртасида келишув имзолаш;
Европада жорий этилган сифат талабларига мувофиқ электротехника маҳсулотларини ишлаб чиқаришни таъминлаш назарда тутилади.

Таклифлар: 1
Изоҳ қолдириш

ТАКЛИФИМ. Ўзбекистонда электр тармоқларини 220 волтдан АҚШдаги каби 120 волтга босқичма-босқич ўтказиш керак. Мен шу ҳақдаги мақоламни www.siyosat.wordpress.com сайтида ва Фейсбукдаги саҳифаларда 2018 йил 14 май куни чоп этдим ([22]). Ўша мақоламда ёзилган ушбу таклифнинг ижобий томонларини келтириб ўтсам. 7-8-бандларни бугун қўшимча қилиб ёздим.

“Электр тармоғидаги кучланиш 120 волт ва частотаси 60 герц бўлган АҚШ стандартига ўтишнинг ижобий томонларини санаб ўтай.

1. АҚШ трансформаторлари ва подстанцияларининг сифати яхши ва узоқ муддат кафолатли ишлайди.

2. Улар нисбатан хавфсиздир, яъни куйиш ва ёнғин чиқиш эҳтимоли жуда пастдир. Мен АҚШда қочқин сифатида 2010 йил 21 январдан бери яшамоқдаман. Лекин бирор марта “электр симларининг қисқа туташуви натижасида ёнғин чиқди ва фуқаролар ёнғинда ҳалок бўлди” деган хабарни эшитмадим ва ўқимадим. АҚШда 50-60 қаватли бинолар ичидаги хонадонларнинг ҳар бирида конденционерлар, уй иситиш қурилмалари, бир неча телевизорлар ва комютерлар, одам бўйи билан тенг музлатгичлар ва ҳоказо электр ускуналари электр тармоғига уланган. Лекин бандай улкан уйларнинг бирортасида электр ўчиши ёки қисқа туташуви содир бўлмайди. Унинг асосий сабабларидан бири электр тармоғидаги 120 волт кучланиш борлигидир.

3. Биз 220 волтли кучланиш тармоғида фуқаролар учун биттадан розетка ўрнатамиз. АҚШда эса кучланиш 120 волт бўлганлиги сабабли бирданига иккиталик, яъни қўш розетка ўрнатилган. Сиз компютер ва бошқа электр ускуна ҳамда аппаратларингизни бирданига 2 та розеткага улашингиз мумкин. Қизиғи яна шундаки, кўпинча битта хонада, масалан хонадонингизда, меҳмонхона ва кутубхоналарда бундай қўш розеткалар бир нечта жойга ўрнатилган. Чунки қисқа туташув ва ёнғин чиқиш эҳтимоли нолга тенг.

3. 120 волтли АҚШ электр тармоғининг яна битта муҳим ижобий томони бор. Фуқаролар ишлатаётган жуда кўп электр асбоблари ва ускуналари учун 120 волт кучланиш етарлидир ва улар иккиталик штепсел вилкасига эга. Лекин музлатгич, ҳаво совутгич (кондиционер), микротўлқинли печ, электр плита, электр иситгич каби ускуналарга 220-240 волт кучланиш талаб этилади. Бундай ускуналар учун АҚШ электр тармоқларида учинчи кучланиш сими бор ва у электр розеткасида учинчи думалоқ тешик кўринишдадир. Ҳозиргина санаб ўтган ускуналар штепсел вилкаси 3 талик бўлиб, қўшимча 3-контакти ёрдамида розеткадан 220-240 волтли кучланиш ола бошлайди.

4. 120 волтли электр тармоқлари шароитида Ўзбекистондаги барча газ плиталарини электр плиталарига алмаштиришимиз мумкин ва керак. АҚШда асосан электр плиталар ишлатилади, газ плиталар ишлатиладиган жойлар жуда кам. Табиий газни ҳар бир хонадонга олиб келиш учун кўчалар қазилиб, газ трубалари кўмилиши ва майда трубалар ёрдамида газни ҳар бир фуқаро хонадонига улаб олиб кириш учун сарф бўладиган маблағ, вақт ва имкониятларни ҳисобга олинг. Бунга қўшимча ҳар бир хонадонга махсус газ ҳисоблагичлари ўрнатишга кетадиган маблағлар ҳам сарф бўлади. Электр плиталар ўрнатилганида бундай катта муаммолар ўз-ўзидан йўқ бўлади. Чунки электр токи 120 волтли тармоқдан келади ва ҳисоблагичда умумий электр миқдори ҳисоб-китоб қилинаверади.

5. 120 волт кучланишга мўлжаллаб ишлаб чиқарилаётган АҚШ электр асбоблари ҳамда ускуналарининг сифатлилиги ва узоқ муддат ишлашини кўп йиллар давомида амалда исботлаган. Шу асосда АҚШлик мутахассислар ёрдамида Ўзбекистонда қуриладиган заводлар маҳсулоти Осиёда, ҳатто дунёда рақобат бардош бўлади.

6. Қолаверса, Ўзбекистон 220 волтли кучланиш тармоғидан 120 волтли электр тармоғига ўтиш орқали Россияга бўлган яна битта муҳим боғланишдан қутуламиз ва электр соҳасида ҳам мустақил бўламиз» [22]

7. Умуман олганда, электр ватани АҚШдир. Чунки дастлабки электр ламочкаларини АҚШлик буюк ихтирочи Томас Эдисон (1847-1931) 1879 йилда кўчани ёритиш орқали намойиш қилганди. Совет Иттифоқини АҚШ раҳбарияти 1933 йилдагина тан олди. Шу сабабли Совет Иттифоқи раҳбарияти электр станцияларни қуриш ва электр тармоқларини лойиҳалаш ҳамда барпо этиш масаласида 1920-йиллар охиридан бошлаб Германия билан ҳамкорлик қилди. Германия тармоғида 220 воль кучланиш қабул қилинганлиги сабабли Совет Иттифоқида ҳам, жумладан Ўзбекистонда ҳам 220 волтли тармоқлар барпо қилинди. Лекин 220 волтли тармоқнинг катта камчиликларга эга эканлиги бугунги кунда аниқ бўлмоқда.

8. Мамлакат фуқаролари уйлари ва идораларини табиий газ билан иситишдан кўра электр билан иситиш арзонроққа тушади. Чунки табиий газни ҳар бир хонадонга етказиб бериш учун турли ўлчамдаги трубаларни Ўзбекистон бўйича қанчасини ер остига тушашимиз ва ҳар 25-30 йилда ишдан чиқиши сабабли уларни алмаштиришимиз кераклигини кўз олдингизга келтиринг. АҚШда табиий газ билан иситиладиган уйлар ва идоралар жуда камдан-камдир. Ҳаммаси асосан электр билан иситилади ва ҳисоб-китоб электр ҳисоблагичлари орқали олиб борилади.

22. АҲМАДЖОНОВ Ш. Ўзбекистонда электр тармоқларини 220 дан 120 волтга кўчириш керак. - https://siyosat.wordpress.com/2018/05/14/%d1%9e%d0...%d0%b4%d0%b0%d0%bd/#more-11871 (www.siyosat.wordpress.com 2018.14.05);

https://www.facebook.com/profile.php?id=100002930964631 (www.facebook.com Facebook даги “Шухратжон Ахмаджонов” саҳифаси, 2018.14.05).

(Ушбу таклифим 67-, 91- ва 115-банд талабларига жавоб беради. Шу сабабли уни 67- ва 91-бандда ҳам ёздим.)

УШБУ ТАКЛИФИМ 115-БАНДДА 2-ТАКЛИФ СИФАТИДА ЎРИН ОЛДИ. (2021 йил 25 январ, соат 17:26 Тошкент вақти)

ДАВОМИ БОР