Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

1999 ЙИЛГИ ТОШКЕНТ ПОРТЛАШЛАРИ: КИМЛАР ВА ҚАНДАЙ ҚИЛИБ УЮШТИРДИ? (3-МАҚОЛА ДАВОМИ)

5. ЙЎТАЛ ВА ДЕВОР ОРТИДАГИ БАҚИР-ЧАҚИРЛАР

Юқорида ёзганимдек, бироз ухлайманда қаттиқ йўталдан уйғониб кетаман. Шу алпозда соат тонгги 3-4 ларгача йўталиб чиқаман. Кундузлари бироз камроқ йўталаман, лекин кун давомида ҳам йўталиб юришга мажбур эдим.

Шундай дастлабки оқшомлардан бирида девор томондан 45-хонадонда яшаётган қўшнининг уйида бақириб-чақираётган товушларни эшитдим. Тунгги сукунатда эшитилар экан. Лекин сўзларни ажратиб бўлмади. Ошхонадан чинни косани олиб келиб деворга тираб ҳам қулоқ солиб кўрдим. Инсон товуши эшитилади-ю, лекин сўзларни ажратиб бўлмади.


6. 45-ХОНАДОНДАГИ МАРКАЗЧИЛАР ФАОЛИЯТИ

Мен яшай бошлагач қўшнилар билан қизиқиб кўрадиган одатим бор. 45-хонадонда 23 ёшлардаги ёш аёл 6-7 ойлик чақалоғи билан яшарди. Мен уни бир неча марта уй одида боласи билан коляскада ва кўтариб юрганида кўрганман. Бир сафар бироз суҳбатлашдик. У хонадон уники эканлиги ва ўзи яшаши, меҳмонлари борлиги ҳақида айтди.

Ҳар бир хонадонга кираверишдаги эшикда кичгина кўриш ойнаги бор. Қизиғи шундаки, 45-хонадонга келадиганлар унинг темир эшигини қаттиқ тақиллатишарди. Чунки бу хонадон эшик қўнғироғи олиб ташланган экан. Махсус хизматлар эшик қўнғироғи орқали эшитиш мосламаси (қўнғизча) ўрнатиши мумкинлигини 45-хонадондагилар яхши билишар экан. Шу сабабли эшик қўнғироғини олиб ташлашган экан.

45-хонадон темир эшигини қаттиқ тақиллатишганида менга ҳам эшитиларди. Шунда бир неча марта хонадоним эшиги олдига секингина келиб кичгина кўриш ойнагидан йўлакка қараганман. Одатда йигитлар икки киши бўлиб юришарди. Улар темир эшикни тақиллатгач эшикдан узоқроқ туришга ҳаракат қилишарди. Токи мен ичкаридан қараганимда уларнинг юзини ва аҳволини кўра олмаслигим учун.

Эътибор берган бўлсангиз, ички ишлар вазирлиги (милиция) ходимлари ҳам навбатчиликни камида икки киши бўлиб олиб боришади. Буни мутахассислар тилида ўзини сақлаб қолишга уриниш (перестраховка) деб аташади ва бунга дунёдаги барча кучишлатар органлар фаолиятида амал қилинади. Буни хориж филмларида полициячилар навбатчиликни олиб борган ҳолатларида ҳам кўришингиз мумкин. Автомобил саноати ривожлангач навбатчиликни камила икки киши бўлиб автомобил да юриб олиб боришадиган бўлишган. Бу икки кишилашиб юрган йигитлар махсус хизмат ходимлари эканлигига доир биринчи белгиларидандир.

Иккинчидан, одатда оддий фуқаролар ишдан ёки кўчадан уйига қайтганида сумкада озиқ-овқат ва шунга ўхшаш нарсалар билан қайтади. Кучишлатар тизимлар ходимларига қўлида бирорта қўшимча нарса олиб юриш тақиқланган. Чунки ҳар қандай фавқулодда вужудга келадиган вазиятда химояланиш учун иккала қўл бўш турмоғи талаб қилинади. Мен бундай икки нафар йигитлар бирор марта қўлида сумкада ёки бошқа нарсада 45-хонадонга озиқ-овқат олиб келганини кўрмадим.

Икки-уч марта келганимда ва кетаётганимда 45-хонадондан чиқаётган икки ёш эркакларни кўрдим. Бир сафар эшигимни калит билан очаётганимда ёш аёл боласини кўтариб ичкаридан чиқа бошлади. Шунда ичкарида сигарета дудидан туман ҳосил бўлгани ва қандайдир эркакнинг бақириб буйруқ бераётгани ҳақида эшитдим ва кўрдим.


7. 43-ХОНАДОНДАГИ ТЕРРОРЧИЛАР ФАОЛИЯТИ

Мен юқорида таъкидлаганимдек, марказчилар ва террорчилар билан қўшни бўлиб 1998 йил 26 июндан 1999 йил октябригача Тошкент ш., Чилонзор тумани, Чилонзор-11 мавзеси, 23-уй, 44-хонадон (бир хонали хонадон)ни ижарага олиб яшадим. Ёзнинг иссиқ кунлари ва кечги салқин тушган пайтлари ошхона ойнасини очиб қўйиб ошхонада жизу биз қилардим. 43-хонадондагилар ҳам ошхона ойнасини очиб қўйишганидан қўшни хонадондан Қуръон сураларини араб тилида ўқиётган ёш йигитларнинг товуши эшитиларди.

Шунда менинг ҳаёлимга қўшни хонадонда бирорта исломий мактаб, мадраса ёки Ислом университети талабалари бўлса керак, деб ўйлагандим.

Бир сафар уйга келиб 3-қаватдаги 44-хонадонимга кўтарилганимда 43-хонадон эшигини калит билан очишга ҳаракат қилаётган ёш ориқроқ ва бўйи 16-165 сантиметр келадиган икки йигитни кўрдим. Улар мен билан бўлган тасодифий учрашувдан ҳижолат чекишаётганди ва иложи борича тезроқ эшикни очиб ичкарига киришга ҳаракат қилишарди.


8. ДАВОЛАНИШИМ

Тошкентда Врачлар малакасини ошириш институтида доцент бўлиб ишлайдиган Ҳамидулла Убайдуллаев билан таниш эдим. Мен у билан “Эрк” демократик партияси Тошкент шаҳар ташкилотида 1991-1993 йилларда бирга ишлагандик. Ҳамидулла ака қаттиқ йўталаётганимни кўриб ва суҳбатлашиб ЎзР Соғлиқни сақлаш вазирлигига қарашли Сил ва пулмонология илмий текшириш институтига йўлланма ёзиб берди. Мен у ердаги ходимларга номаълум кимёвий модда (буёқ)дан заҳарланганимни ва ўша заҳарланган хонадонга бориб бу қандай заҳар эканлигини аниқлаштирсаларингиз, ва кейин бу ҳақда касаллик варағига ёзсаларингиз, деб илтимос қилдим. Доволовчи врач ҳам, унинг раҳбари мен айтган сабабни касаллик варағига ёзишдан бош тортди ва “астма” дея ташҳисни ёзди.

Мен улар тавсия этган дориларни олиб келиб, улардан томчилатма (капелница)дан дорини олсам ҳам касалим тузалмади ва йўталим давом этаверди.

1989-1990 йилларда “Бирлик” халқ ҳаракатида ўзбек аскарларни ҳимоя қилган вақтлардан бери мен танийдиган ва Тошкент шаҳар 1-касалхонасида ишлайдиган доцент Талъат Холиқов (1940) билан маслаҳатлашиш учун бордим. Қарангки, у айнан ўпка касалликлари бўйича мутахассис экан. У ўзининг кўп йиллик тажрибасидан келиб чиқиб Сил ва пулмонология илмий текшириш институти докторларига қараганда икки марта кўпроқ дори юбориб даволай бошлади. Икки марта даволаш курсини ўтагач 1999 йил июн ойи бошида йўталим тўхтади ва соғайиб кетдим, Аллоҳга шукур. Мен бу ҳақда рус тилида [6]-мақоламда ҳам ёзгандим.




Мен 1954 йил 20 январ куни туғилганман. Шу сабабли 1999 йил 20 январ, яъни Тошкент портлашларидан 27 кун олдин мен 45 ёшга тўлдим. Шу куни сафдошларни тўплаб ҳангома қилишни режалаштирдим.

1999 йил 1 январ куни ангренлик ёш аёл билан танишгандим. Шу аёл ўша кунлари менга ёрдам берди. У билан бирга 19 январ куни Янгиобод бозорига бориб янги хонтахта (стол) сотиб олиб келдик. Шу аёл ҳам туғилган кунимда ўша хонадонда эди.

Таклиф қилган сафдошлардан раҳматли Ишимов Шариф ака (2-Дунё уруши қатнашчиси) ва Қаҳрамон Ғўломов келди.

Раҳматли профессор Олимжон Каримовни (1925-2006) Салават Умурзоқов ўзининг Дамас машинасида олиб келиши керак эди. Адашмасам, Олимжон аканинг кенжа қизи “Олимжон аканинг мазаси йўқ” дея уни Салават олиб кетишига рухсат бермаган. Салават эртароқ келиб иши борлигини айтиб узрли сабаб билан туғилган кунимда қатнаша олмади.

Мен бу гапларни ёзишим билан шу хонадонда яшаганимга ушбу ватандошларим ҳам гувоҳдир, деб айтмоқчиман.


10. АВТОМАШИНА УСТАСИ ВА ЯНГИ АВТОМАШИНАЛАР

Мен яшаган уй йўлагидан кираверишда биринчи қаватда ўнг томондаги хонадонда 28 ёшлардаги рус йигит оила аъзолари билан бирга яшарди. Шу йигит автомобил устаси экан. У унинг олдига келган автомабил эгаларига янги мусиқа ускунаси (музикальная установка) ва бошқа ускуналарни ўрнатиб ишлатиб берар экан. У менга хурсанд бўлиб бу ҳақда гапириб берганди.

Мен пайқадимки айрим машиналар қайта-қайта келарди. Айрим автомобил эгалари уйдан чиқаётганимда ва кираётганимда мени зимдан кузатишаётганини ҳам сездим ва кўрдим. Менимча, асосан шулар Ўзбекистон Миллий хавфсизлик хизмати (МХХ) билан боғлиқ шахслар эди ва улар 43-хонадондаги Россиялик портлатишни уюштирувчи “мутахассис”ларни ва 45-хонадондаги исломий террорчиларни зимдан қўриқлашарди. Мабодо улар учун бирорта хавф пайдо бўлгудек бўлса уларни тездан бошқа яширин хонадонга кўчириб ўтказиш амалга оширилган бўларди, деб ўйлайман.


11. ЖАҲОНГИР ШОСАЛИМОВ БИЛАН ТАНИШУВИМ

Мен Жаҳонгир Шосалимов ҳақида 2007 йилда 4 та мақола ёзиб сайтларда чоп эттиргандим ([7]-[10]-га қаранг). Мен [8]-мақоламда у ҳақда жумладан шундай ёзгандим.

“Жаҳонгир Шосалимов 1953 йилда Тошкент шаҳрида туғилган. У 1976 йилда Тошкент Халқ хўжалиги интитути (ҳозирги Иқтисодиёт университети)ни тугатган. Унинг бўйи 160 сантиметрлар атрофида, тўладан келган, тепакал одам. Унинг таъкидлашича, у “Эрк” демократик партиясига 1990-йиллардан бери аъзо. У 1990-йиллар ўртасида Маккаю Мадинага ҳажга бориб келган фуқаролардан биридир. Мен Ж.Шосалимовни 1998 йил февралидан бери танийман. У шу ўтган 9 йил (1998-2007 йиллар) давомида Тошкентнинг Чорсу бозорида ип, арқон ва шу каби майда-чуйда нарсаларни кичик столча устига қўйиб сотади. Ўзи намозхон бўлиб, хўшмуомала кишидир” [8]

Мен 1997 йил октябридан 2008 йил октябрига қадар сураткаш (фотограф) бўлиб тирикчилик қилганман. Тошкентдаги Чорсу бозорида суратга тушириб ва суратларни эгаларига тарқатиб юрганимда Жаҳонгир билан танишганман. Мен унга Чилонзор-11 мавзесидаги уй манзилимни ҳам ёзиб берганман. У 1999 йил 16 феврал портлашларидан кейин хонадонимга тез-тез келиб турарди.

Мен “Муаллифнинг Ж.Шосалимов билан 1998 йилда танишуви ва Тошкентда 1999 йил 16 феврал куни портлашлардан кейин бўлиб ўтган воқеа тафсилоти” номли мақоламни 2007 йил 4 апрел куни ёзиб www.turonzamin.org сайтида чоп эттиргандим ([8]-га қаранг). Афсуски, ушбу муҳим мақолам 1999 йил 16 февралдаги Тошкент портлашлари билан боғлиқлиги учун биринчи навбатда йўқ қилинганлиги сабабли уни кўчириб қўйишга ҳам улгурмаганман.


12. ЗИНАПОЯДАГИ ТУНГИ УЧРАШУВ

Мен Салават Умурзоқов билан 1989 йилдан бери танишман. У Ўзбекистон “Бирлик” Халқ ҳаракатининг Тошкент шаҳар Ҳамза туман ташкилоти раиси эди, мен эса Тошкент шаҳар Мирзо Улуғбек (собиқ Куйбишев) туман ташкилоти раиси ва Тошкент шаҳар ташкилоти раисининг 1-ўринбосари эдим. Кейин у ва мен 1990 йилда “Эрк” демократик партиясига аъзо бўлдик. У ЭДПнинг Тошкент шаҳар Ҳамза туман ташкилоти 1-котиби эди, мен эса ЭДПнинг Тошкент шаҳар Мирзо Улуғбек туман ташкилотининг 1-котиби ва Тошкент шаҳар ташкилотининг 2-котиби эдим. Иккаламиз ўртамизда дўстлик алоқалари бўлиб унинг уйига тез-тез бориб соатлаб суҳбатлашардик.

1999 йил 12 ёки 13 феврал кечқурун ҳам Салаватнинг уйига бориб кечгача суҳбат қилдик. Кейин хайрлашиб трамвайда метро бекатигача келиб, охирги метро поездида келиб Чилонзор шоҳбекатидан чиқдим ва уйимга пиёда юриб келдим. Вақт кечаси соат бирлар бўлиб қолганди. Одатда уйимизнинг биринчи ва учинчи қаватидаги йўлагида лампочка ёниқ турарди. Мен йўлагимга кириб 1-қават зинапоясидан энди 2-қават зинапоясидан кўтарилаётганимда қаршимдан бўйи 180 сантиметр бўлган 25 ёшлардаги келишган йигит икки қўлини чўнтагига солиб зинапоядан секин тушиб кела бошлади. У 3-қават зинапоясидан 2-қават зинапоясига энди бурилганди. Ва бизнинг кўзларимиз тўқнашди. Унинг кўзлари каттароқ очилгани ва бироз қўрққани кўринди.

Тун ярмида уй зинапоясида номаълум киши билан бундай тасодифий учрашув биринчи марта бўлаётган эди. Мен ҳам бироз ҳадиксирадим. Шундай бўлсада мен секин кўтарилиб, у эса секин тушиб келиб ҳар биримиз ўз йўлимизга кетдик. У ташқарига чиқиб кетди, мен эса 3-қаватдаги хонадонимга кирдим.

Шу учрашувдан икки кун ўтиб Тошкент портлашлари бўлди. Портлашларни уюштирган ва қидирилаётган 10 ёки 12 кишининг суратлари икки қатор қилиб 17 ёки 18 феврал кунги газеталарда чоп этилди. Шулар ичида мен кечаси зинапояда учратган йигитнинг ҳам сурати бор эди!

Мен унинг ҳолатини кейинчалик қайта-қайта эсладим. У ўшанда оёқларини пружинадек қилиб жуда ўйчан ҳолда тушиб келарди. Унинг хаёлчанлиги қандайдир ишни қойиллатиб, қандайдир катта воқеалар олдида турган инсонни эслатарди. У мени тасодифан учратганида биринчи ҳаёлига келган хавотирли нарса – мени орган одами деб ўйлаган бўлса керак. Лекин менинг бир ўзим эканлигимни кўргач ва мен 3-қаватда яшаётган фуқаро эканлигимни эслагач бироз ҳотиржам бўлиб ёнимдан ўтиб кетган эди.

Бу портлашларни амалга оширган террорчилар раҳбарларидан бири бўлиб, у ўша куни 43-хонадондаги сафдошларига охирги кўрсатмаларни беришга келган, деб ҳисоблайман. Уни тунда зинапояда учратишим 43-хонадонда терррорчилар гуруҳи ижарада яшаганининг яна бир исботидир.


13. ЛАМПОЧКА ПАТРОНИНИ КИМ ЮЛИБ ОЛДИ?

1999 йил 15 феврал куни эрталаб ишга бориш учун хонадонимдан чиқсам йўлак шипидаги лампочка ва унинг патрони йўқ. Симлар очиқ ҳолда турарди. Кимдир лампочкани патрони билан юлиб олиб кетибди.

“Лампочка керак бўлса бураб олиб кетавер. Патронни нега юлиб олди экан, бу кўрнамаклар” деб бироз жаҳлим чиқди.

16 феврал куни портлашлар рўй бергач патрон воқеасини тушундим. 43-хонадондаги террорчилар 15 февралга ўтар кечаси хонадонни тарк эта туриб улар кетишаётганини ва хонадондан олиб чиқиб кетаётган нарсаларини бошқалар кўрмаслиги учун ёниқ ва иссиқ бўлган лампочкани бураб олишдан кўра лампочкани патрони билан юлиб олиб кетишни афзал кўришган.


14. 15 ФЕВРАЛДА ИККИ ФАН ДОКТОРИ БИЛАН ГУРУНГИМ

Тошкентда Ҳамид Олимжон метро шоҳбекати яқинида Бизенес академия бор. Мен ушбу академияда дарс берувчи уч кишини танирдим. Булардан бири Иброҳим билан мен 1975-1976 йилларда Самарқандда СПКБ АСУ ташкилотида бирга ишлагандик. Кибернетика илмий ишлаб чиқариш бирлашмасининг генерал директори академик Восил Қобиловнинг ўғли Анвар Қобилов ава унинг дўсти,фан доктори Озод деган йигит билан салом-алигимиз бор эди.

Мен 1999 йил15 феврал куни тушдан кейин академияга бордим. Бироз суҳбатлашиб ўтиргач иш куни тугади ва Анвар ака, Озод ака ва мен бирга академиядан чиқиб бирор кафеда овқатланмоқчи бўлдик. Магазинга кириб бир шиша ароқ ҳам олдик. Бир кафега борсак мижозлар билан тўла экан. Бошқа кафе-ошхонага бордик. У ерда алоҳида хоначалари бор экан. Кабоб буюртма бериб ароқни майдалаб учга бўлиб суҳбат қурдик. Суҳбат охирроғида мен ошхона ходимига харажат ҳаққини тўлаш учун хоначадан ташқарига чиқдим. Шунда бир киши қандайдир аппаратни ва унинг симларини ўраётганига кўзим тушди. Негадир хаёлимда бизнинг суҳбатимизни ёзиб олган бўлса керак, деган фикр ўтди. Суҳбатимиз оддий мавзуларда бўлгани учун мен хавотир олмадим ва у сўраган пулни тўладим. Биз учаламиз бироз суҳбатлашиб бориб тарқадик.

Мен 1998 йил 26 июндан 1999 йил 15 февралгача, яъни деярли 8 ойдан бери террорни уюштириш марказига қўшни бўлиб яшаган эдим. Ўзбекистон Миллий хавфсизлик хизмати зобитлари 16 феврал кунги террорчиликдан хабарим бор-йўқлигини билиш учун ҳам ўша оқшом суҳбатимизни ёзиб олишган бўлса керак, деб ўйлайман. Суҳбатимиз оддий мавзуларда бўлганини эшитиб кўнгиллари жойига тушган бўлса керак.


15. 16 ФЕВРАЛ ПОРТЛАШЛАРИ КУНИ

1999 йил 16 феврал куни эрталаб мен Тошкент шаҳри Чуқурсой томондаги бир хонадонда олинган суратларни бериш учун боргандим. Салом-аликдан кейин уй бекаси: “Ҳозиргина телевизорда Тошкентда портлаш бўлгани ҳақида айтишди. Хабарингиз борми?” деб сўради. Мен: “Келаётганимда ҳеч воқеа рўй бермаганди. Қайтаётганимда қараб кўраман, иншааллоҳ” дедим. Суратларни уй бекаси олди ва пулини тўлади.

Мен автобусда Тошкент шаҳар маркази томонга келаётганимда Амир Темур кўчаси, Халқаро банк олдида портлаш изларини кўрдим. Қандайдир автомобилнинг портлашдан қорайб кетган икки ғилдираги ва уни бирлаштириб турган темир қийшайган ҳолда йўл четида ётарди...

Олой бозори яқинида, Ҳамид Олимжон майдонидаги 22 қаватли уйларнинг бирида Қаҳрамон Ғўломовнинг хонадони бор эди. Мен Олой бозоридан Қаҳрамон аканинг хонадонига бордим. Борсам у чопонга ўранган ҳолда чиқди. Портлаш масаласида фикрини сўрасам “Менинг мазам йўқ эди. Уйда ўраниб ўтирувдим. Шу портлаш ҳақида уйда эшитдим. Ҳозирча портлашларга доир бирорта ахборотга эга эмасман” деган маънода айтди.

Портлашлардан бир-икки кун ўтгач менинг раҳбарлигимда тузилган Республикачилар партияси Марказий кенгаш аъзоси, фалсафа фанлари номзоди ва Чет тиллар университети домулласи Акбарали Мансуров уйига бордим. Суҳбатлашиб ўтириб унга: “Абдулла Қаҳҳор кўчасидаги шахсий уйда охирги портлаш бўлган эди. Шу уйга бориб суратларга тушириб келишни таклиф қиламан” дедим. У рози бўлди ва иккаламиз Абдулла Қаҳҳор кўчасига бордик. Аҳволни томоша қилиб мен суратга тушириб олдим.

ДАВОМИ БОР