Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

АБДУМАННОБ МУХОЛИФАТНИНГ ЯХШИ ЛИДЕРИ ЭДИ (охири)

16. АБДУМАННОБ АКАНИНГ ОЛИС ЙЎЛЛАРИ

Ростини айтсам, 2010 йил 21 январида АҚШга келаётиб, бу 308,7 миллион киши яшаётган мамлакатда мен ишонадиган икки киши борлигини ўйладим: улардан бири Жаҳонгир Маматов, иккинчиси Абдуманноб Пўлатов эди. Инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва демократияга доир айрим ишларни Абдуманноб ака билан бирга-бирга амалга ошириш ниятим бор эди. Насиб қилмаган экан.

Бугунги кунга келиб Ўзбекистонда ва унинг ташқарисида ўзини инсон ҳуқуқлари ҳимоячисиман, деган фуқаролар сони худди ёмғирдан кейин ўсиб чиққан қўзиқоринлардек кўпайиб қолган. Уларнинг ҳар бирига фаолият олиб борган йиллари ва аниқ амалга оширган ишларига қараб баҳо бериш ўринлидир.

Ўзбекистонлик инсон ҳуқуқлари ҳимоячилари орасида энг кучлиси қайсиси, деган саволга мен “Абдуманноб Пўлатов” деб жавоб берган бўлардим.

Биринчидан, Абдуманноб Пўлатов Ўзбекистондагина эмас, адашмасам Марказий Осиёда биринчи инсон ҳуқуқларини ҳимояси билан шуғулланадиган мустақил ташкилот – Ўзбекистон Инсон Ҳуқуқлари Жамияти (ЎИҲЖ)га 1991 йил 10 декабр ва 1992 йил 2 феврал куни асос солди ҳамда унга 1992-2001 йиллар давомида раҳбарлик қилди.

Иккинчидан, у Марказий Осиё Инсон Хукуклари Информацион Марказини ташкил этди ва унинг битта офисини Вашингтонда, иккинчисини эса Москвада очди. Натижада унинг раҳбарлигида ушбу халқаро ташкилот фаолият олиб борди ва Марказий Осиё Инсон Хукуклари Информацион Маркази бюллитенини мунтазам нашр этди.

Учинчидан, мен 12–параграфда ёзганимдек, Абдуманноб Пўлатов 1993 йил мартидан бошлаб охирги 17 йиллик умрини АҚШда ўтказди, яшади ва ишлади. Шундан 15-16 йили давомида Америка иммиграция идоралари ва судларида бошпана масаласи бўйича таржимонлик қилди ва ўнлаб бошпана сўралган ишларни мутахассис-эксперт сифатида ўрганди ҳамда таҳлил этди. У иммиграция юристлари ва бошпана сўровчилар, иммиграция идораси ва судларига бу ишлар ҳақида эксперт хулосалари (“экспертиза”) тайёрлади, ўнлаб ишларда иммиграция судларида эксперт сифатида иштирок этди ([13]-га қаранг).

Энди савол берай: АҚШдек энг қудратли ва буюк мамлакатда бошпана масаласи бўйича таржимонлик қилиш ва ўнлаб бошпана сўралган ишларни мутахассис-эксперт сифатида ўрганиш ҳамда таҳлил этиш, иммиграция юристлари ва бошпана сўровчилар, иммиграция идораси ва судларига бу ишлар ҳақида эксперт хулосалари (“экспертиза”) тайёрлаш, ўнлаб ишларда иммиграция судларида эксперт сифатида иштирок этиш даражасидаги фаолият билан 15 йил давомида қайси ўзбекистонлик инсон ҳуқуқлари ҳимоячиси шуғулланганини айта олади? Агар бу идоралардаги фаолият инглиз тилида олиб борилганини ҳисобга олсак, у инглиз тилини ва АҚШ ҳамда халқаро қонунларни мукаммал ўрганганига ҳам амин бўламиз.

Ватанимизда Президент Ислом Каримов раҳбарлигидаги Миллий хавфсизлик хизмати бошқараётган ва кучишлатар органлар шафқатсизлигига таянган полициявий режим барҳам топиб, эркин ва демократик жамият қура бошлаганимиздан мактаб, коллеж, институт ва университетларда бериладиган фанлар қаторига Инсон ҳуқуқлари дарси ҳам киритилиши зарурдир. Токи фарзандларимиз бошланғич синфдан бошлаб Инсон ҳуқуқлари, жумладан Болалар ҳуқуқлари билан танишсинлар ва билсинлар. Шунда ўз-ўзидан мактаб ўқувчилари ва талабаларни баҳорда ғўзани чопиқ ҳамда ягона қилиш, кузда пахта йиғим-теримига мажбуран жалб қилиш инсон ҳуқуқларига зид ва ноқонуний эканлигини билишади. Инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилиш соҳасидаги билимлар уларнинг кейинги ҳаётида ҳам жуда асқотади ва Ўзбекистонда ҳамда Марказий Осиёда демократик фуқаролик жамияти қуришимизда катта ёрдам беради.

Ушбу дарсликда инсон ҳуқуқлари тарихи, Исломда инсон ҳуқуқлари, Туркия султони қошида фуқаролар ҳуқуқини ҳимоя қилиш билан шуғулланувчи махсус мансабдор тайинлангани, буни 1709 йилдаги Швеция-Россия қўшинлари жанггида мағлубиятга учраган Швеция қироли Туркия султони ҳузурига бориб яшаган йиллари кўриб ўргангани, кейинчалик – 1809 йилда Швеция Риксдаги (парламенти) янги Конституция билан бир пайтда “Парламент омбудсманти” мансабини жорий этиши, замонамизнинг машҳур инсон ҳуқуқлари ҳимоячилари бўлмиш, Тинчлик соҳасидаги халқаро Нобель мукофоти соҳиблари Мартин Лютер Кинг (1929.15.01-1968.04.04; 1964 йилги Нобель мукофоти соҳиби), Андрей Дмитриевич Сахаров (1921-1989; 1975 йилги Нобель мукофоти соҳиби), Нельсон Манделла (1918-; 1993 йилги Нобель мукофоти соҳиби) ва бошқалар фаолияти ўрганилади.

Шулар қаторида ўзбекистонлик таниқли инсон ҳуқуқлари ҳимоячилари Абдуманноб Пўлатов, Муътабар Тожибоева, Тамара Чикунова, Елена Урлаева, Умида Ниёзова ҳамда бошқалар фаолияти ва амалга оширган ишлари ўрганилади ва таҳлил берилади.

Мақолани ёзишим давомида машҳур ҳофизимиз Шерали Жўраевнинг “Олис йўллар” қўшиғини кўп марта тингладим ва қўшиқ сўзларини Абдуманноб ака ҳаёти билан таққосладим.

Абдуманноб акани 1991 йил 8 декабрида Бишкекдан ўғирлаб келиб, сохта суд қилишиб, “Ўзбекистон Президенти Ислом Каримов шаъни ва қадр-қимматини таҳқирлаганлик»да айблаб 3 йилга озодликдан маҳрум қилиш ҳақида Олий Суд ҳукми ўқилгач ва Амнистия ҳақидаги фармонга асосан озод қилингач у 1992 йил мартида АҚШдек мамлакат сари олис йўлга чиқди.

У дадил қадам қўйиб, АҚШ Конгрессидаги тинглашларда (1993 йилда) Ўзбекистондаги ҳақиқий аҳвол ҳақида маъруза қилган биринчи Ўзбек фуқароси бўлди.

Абдуманноб Пўлатов АҚШда 17 йилдан ортиқроқ яшаб, бу йўлда топгани ҳалоли бўлди.

Улуғ ҳофизимиз ўз қўшиғининг учинчи тўртлигида “Бу йўлда имонин асраган ким бор” деб савол берган. Бу саволга “Бу йўлда имонин асраган раҳматли Абдуманноб Пўлатов бор” деб жавоб берган бўлардим.

Абдуманноб ака кафтин очиб келганларга кўкси очилган, қалби муруввату меҳрга тўлган зиёли инсон эди. У ўз ҳаёти давомида нафақат Ўзбекистон фуқароларини, балки Марказий Осиё давлатлари ҳудудида яшаётган фуқароларни ҳимоя қилиш ва у ёки бу даражада ёрдам бериш иложини топа билди.

Абдуманноб ака АҚШ сари кафтини очиб, бошпана излаб келган жаҳоннинг турли мамлакатлар фуқароларига бошпана масаласи бўйича таржимонлик қилиш ва ўнлаб бошпана сўралган ишларни мутахассис-эксперт сифатида ўрганиш ҳамда таҳлил этиш, иммиграция юристлари ва бошпана сўровчилар, иммиграция идораси ва судларига бу ишлар ҳақида эксперт хулосалари (“экспертиза”) тайёрлаш, ўнлаб ишларда иммиграция судларида эксперт сифатида иштирок этиш даражасидаги фаолият билан 15 йил давомида шуғулланди.

Бир сўз билан айтганда, Абдуманноб ака бу йўлларда меҳру имонини омон сақлай олган кам сонли ўзбек зиёлиларидан биридир.

Улуғ ҳофизимиз Шерали Жўраев “Олис йўллар” қўшиғининг охирги бандида “Йўллар олис, олис йўллар, олис маконинг” деб куйлаган сатри бор. Абдуманноб ака ҳам олис йўл босиб, Ўзбекистондан олис маконга – АҚШ пойтахти Вашингтон яқинида, Виржиния штатидаги Спрингфилд шаҳарчасидаги мусулмонлар қабристонига 2010 йил 21 ноябр куни дафн этилди.

Ўлим барча инсонлар, ҳатто авлиёлар ва пайғамбарлар бошида бор. Абдуманноб аканинг бу дунёдаги савобли ишлари учун унга Аллоҳнинг раҳмати ёғилсин, Аллоҳ ўз раҳматига олсин, охиратини обод қилсин, омин.

Мақолам охирида машҳур ҳофиз ва шоиримиз Шерали Жўраевнинг “Олис йўллар” қўшиқ матнини келтиришим ўринлидир.

Бахту толеини қидирган одам,
Олис йўлга чиққан эй юртдошим, оғам,
Бардам бўл, ҳорима, дадил қўй қадам,
Бардам бўл, ҳорима, дадил қўй қадам,
Илойим, илойим, илойим йўлларинг бехатар бўлсин.

Олис Ипак йўлнинг тарамлари кўп,
Чин-у, Фаранг, Ҳинднинг санамлари кўп,
Турку Форснинг қоши қаламлари кўп,
Бу йўлда топганинг ҳалолинг бўлсин.
Бу йўлда топганинг ҳалолинг бўлсин.

Олам бозор ўлмиш барча харидор,
Ҳар ким не илинса сотишга тайёр,
Кимдир дўстин сотар, ким ташна, ким зор,
Бу йўлда имонин асраган ким бор.
Бу йўлда имонин асраган ким бор.

Тириклик бозори бошима тушди,
Эр, аёл, кекса-ю ёшига тушди,
Бургут ҳам ризқ тилаб қошига тушди.
Кафтин очиб келса, кўксинг очилсин-эй,
Қалбинг муруввату меҳрга тўлсин.

Қалбинг муруввату меҳрга тўлсин.
Йўллар олис, олис йўллар, олис маконинг,
Бу йўлларда омон ўлсун меҳру имонинг.
Бу йўлларда омон ўлсун меҳру имонинг.

P.S. 1. Ушбу мақолам ўзбек халқининг таниқли шоири ва ёзувчиси Холдор Вулқоннинг www.muvozanat.info сайтида 2010 йил 26 декабр куни чоп этилганди. www.yangidunyo.com сайтига ўзим юбораяпман.

2. Мақолам 26 декабр куни www.muvozanat.info сайтида чоп этилгач, махсус хизмат органлари мени 28 декабр куни “мукофотлашди”. 28 декабр (сешанба) куни Бойси шаҳар марказидаги кутубхонада компютердан фойдаланиб бўлиб, велосипедимни ҳайдаб бориб, соат 18.20 да 7-йўналишдаги охирги автобусга ўтирдим (АҚШ автобусининг олдида велосипедни маҳкамлайдиган мослама ўрнатилган). Бойсида арзонроқ нархда озиқ-овқат маҳсулотлари сотадиган супермаркет (магазин) – бу WinCo Food. Мен баъзан шу магазинга бориб, нон ва бошқа нарсалар олиб уйга қайтаман.

Магазин бекатида тушиб велосипедимни олсам, унинг олдига ўрнатган сингализациям – қизил чироқча липилаб ёниб-ўчиб ишлаб турибди. Велосипедга ўтириб ҳайдай бошласам, олдинги ғилдираги тақиллай бошлади. Тўхтаб қарасам, олдинги ғилдирак камерасининг дами йўқ.

Номард махсус хизмат органининг лайчаси велосипедимни олдинги ғилдирагини бигизга ўхшаган нарса билан тешиб, сигнализация тугмачасини атайлаб босиб ёқиб кетибди. Ушбу велосипед покришкаси қалин ва тишлари баланд бўлиб, ёз ва кузда бирорта чақиртиканак теша олмаганди. Магазиндан у-бу нарса харид қилиб уйгача бир соатдан ортиқроқ пиёда юриб келишимга тўғри келди.

Бу номардликни қилаётган ким, деган саволга қисқача жавобим. Бойси шаҳрида 2006 йил ёзидан бошлаб 100 нафарга яқин Андижон қочқини яшай бошлаганди. Бу шаҳарда Ўзбекистон Миллий хавфсизлик хизмати ходимлари ҳам келиб ўрнашиб фаолият олиб бора бошлаган, деган фикрим бор.

2006 йил 1 августи ва 1 сентябрида икки ўзбек қочқини сирли равишда уйқуда ўлгани/ўлдирилганидан кейин анчагина андижонликлар, улардан аксари хотин-қизлар Ўзбекистонга қайтиб кетишганди ([20]-га қаранг). Мен Бойсига келиб, андижонликлар билан 2010 йил 20 мартдан алоқа қила бошлагач, июн-август ойларида 52 нафар андижонлик қочқинга Бойсидан 2700 километр наридаги Чикаго шаҳрига кўчиб кетишига имконият яратилди. Бу ерда қолган махсус хизмат органлари зобитлари мен билан бевосита ва билвосита шуғулланишаяпти, деб ҳисоблайман. Улар бу ишга бошқа одамларни жалб қилиб амалга ошираяпти, деб ўйлайман. Албатта, бундай ноқонуний ишни АҚШда ҳеч ким текинга қилмайди …

Бойсида 2010 йил апрелида велосипед ҳайдай бошлаганимдан бери камерасини юз мартага яқин тешишди. Айримлар сўраши мумкин: “Полицияга мурожаат қилмадингизми?” 2011 йил 7 январ кечқурун WinCo Food магазинига кириб, нарсалар харид қилиб келиб қарасам, яна велосипедимни тешиб кетишибди. Бу сафар полицияга телефон қилиб чақирдим. Келишди ва кўришди. Бу ҳақда яқин-орада алоҳида мақола ёзиш ниятим бор, Аллоҳ хоҳласа. (2011 йил 12 январ)

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. От А до Я: 300 лeт амeриканского афоризма (А дан Я гача: Амeрика афоризмига 300 йил) /Состав., прeдисл., пeр. с англ. А.Ливeрганта. – М.: ТEРРА Книжний клуб, 1998. – 208 с.
Уильямс, Теннесси (1911-1983) – Америка драматурги, ёзувчиси.

2. АҲМАДЖОНОВ Ш. «Бирлик»чилар, аскарлар тобутлари ва Орол денгизи муаммолари. – http://www.turonzamin.org/ddkitob/birlik.html (Китоб www.turonzamin.org сайтининг “ДЎК китоблари” рукнида 2007 йил сентябрида чоп этилган).

3. ПУЛАТОВ Абдуманноб Каюмович [16.12.1951 - 21.11.2010]. – http://www.centrasia.ru/person.php (www.centrasia.ru Раздел «Персоны»).

4. Скончался Абдуманноб Пулат (Абдуманноб Пўлат вафот қилди). – http://www.ferghana.ru/article.php?id=6805 (www.ferghana.ru 22.11.2010 17:21 msk).
http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1290491460 (www.centrasia.ru 08:51 23.11.2010).

5. АБДУМАННОБ ПЎЛАТ. Алвидо дўстим. – http://www.harakat.net/harakat.php?id_harakat=12&id_topic=219&id_stat=368 (www.harakat.net “Harakat” журналининг 1998 йил 1-сони).

6. Би-би-си меҳмони – ‘Бирлик’ ҳаракати асосчиларидан Фахриддин Худойқулов. – http://www.bbc.co.uk/uzbek/uzbekistan/2010/10/1010...point_faxriddin_xudoyqul.shtml (www.bbc.co.uk/uzbek/ 16 октябр 2010 – 20:46 GMT).

7. МУСИН А. Изгой, или как меня выдавили из России (Дарбадар ёки мени қандай қилиб Россиядан кетишга мажбур қилишди). – http://turkmeny.h1.ru/memuar/m3.html (www.turkmeny.h1.ru 1.05.2002). Сайт: «ТУРКМЕНИСТАН исторический словарь».

8. ХУДОЙҚУЛОВ Ф. “Бирлик” тарихи: Ёзилмаган ҳақиқатлар. – http://yangidunyo.com/?p=364 (www.yangidunyo.com August 20th, 2007).

9. Таниқли ўзбек сиёсий арбоби Абдуманноб Пўлат оламдан ўтди. – http://www.bbc.co.uk/uzbek/uzbekistan/2010/11/101122_cy_abdumannob_pulat_died.shtml (www.bbc.co.uk/uzbek/ 22 ноябр 2010 – 11:41 GMT).

10. Абдуманноп Пўлат – Би-би-си мухлислари саволларига жавоб берди. – http://www.bbc.co.uk/uzbek/news/story/2007/08/070814_talkingpoint_abdumannop.shtml (www.bbc.co.uk/uzbek/ 14 Август, 2007 – Published 18:22 GMT).

11. ЗАХИДОВ М. Вся жизнь Абдуманнопа на этом свете прошла достойно (Абдуманнобнинг бу дунёдаги бутун ҳаёти шарафли ўтди). – http://yangidunyo.com/?p=15876#more-15876 (www.yangidunyo.com November 23st, 2010).

12. Document – Further information on UA 390/92 (EUR 62/04/92, 10 December) – Uzbekistan: legal concern (please note change of concern): Abdumannob Pulatov. 17 December 1992 (Ҳужжат – UA 390/92 (ЕВРО 62/04/92, 1992 10 декабр) ҳақида қўшимча ахборот – Ўзбекистон: юридик иш (марҳамат, ишдаги ўзгаришларга эътибор беринг). Абдуманноб Пўлатов. 1992 йил 17 декабр). – http://www.amnesty.org/en/library/asset/EUR62/006/...268ecef84f/eur620061992en.html (www.amnesty.org 17.12.1992).

13. АБДУМАННОБ ПЎЛАТ. Америка ва бошқа ривожланган мамлакатлардан бошпана олиш: тартиб ва талаблар. – http://yangidunyo.com/?p=9201 (www.yangidunyo.com January 10th, 2010).

14. АБДУМАННОБ ПЎЛАТ. Мухолиф фикрловчилар доимо бўлган… (Суҳбатнинг тўлиқ матни). – http://yangidunyo.com/?p=5614 (www.yangidunyo.com July 31st, 2009).

15. АБДУМАННОБ ПЎЛАТ. “Исломчилар” билан мулоқот қилиш хато эмас. – http://yangidunyo.com/?p=6723 (www.yangidunyo.com November 1st, 2009).

16. АБДУМАННОБ ПЎЛАТ. Ўзбекистон Инсон Хуқуқлари Жaмияти ва унинг Қашқадарё вилоят ташкилотидаги можаро борасида. – http://yangidunyo.com/?p=9413#comments (www.yangidunyo.com January 14th, 2010).

17. АҲМАДЖОНОВ Ш. «Озодлик» мухбири Дилбегимнинг бир ёқлама маълумоти. – http://yangidunyo.com/?p=9668#comments (www.yangidunyo.com January 29th, 2010).

18. АҲМАДЖОНОВ Ш. 1 апрeл – АҚШда халқ саноғи куни. –
1-қисм. – http://yangidunyo.com/?p=10844#more-10844 (www.yangidunyo.com 1.4.2010, лотин алифбосида).
2-қисм. – http://yangidunyo.com/?p=10880#more-10880 (www.yangidunyo.com 5.4.2010, лотин алифбосида).
АҲМАДЖОНОВ Ш. АҚШда халқ саноғи. –
1-қисм. – http://turonzamin.org/2010/05/19/sanoq/#more-10796 (www.turonzamin.org 2010.19.5, кирил алифбосида).
2-қисм. – http://turonzamin.org/2010/05/20/sanoq2/#more-10800 (www.turonzamin.org 2010.20.5, кирил алифбосида).

19. АҲМАДЖОНОВ Ш. АҚШда 1,5 соатлик иш билан боғлиқ провокация. – http://yangidunyo.com/?p=14737#more-14737 (www.yangidunyo.com 2010 yil 10 sentyabr).

20. SEWELL C. Mysterious deaths (Сирли ўлимлар). – http://turonzamin.org/2010/04/30/mysterious-deaths/#more-10492 (www.turonzamin.org 2010.30.4).
SEWELL S. Sirli o’limlar. – http://turonzamin.org/2010/04/30/sirli-o%e2%80%99limlar/#more-10494 (www.turonzamin.org 2010.30.4, ўзбек тилида лотин алифбосида).
СЮВИЛ С. Сирли ўлимлар. – http://yangidunyo.com/?p=11446#more-11446 (www.yangidunyo.com 2010.13.5, ўзбек тилида кирил алифбосида).
СЮВИЛ С. Таинственные смерти. – http://yangidunyo.com/?p=11486#more-11486 (www.yangidunyo.com 2010.15.5, рус тилида).

E-mail: jiz54@mail.ru

2010 йил 26 декабр- 2011 йил 12 январ. АҚШ, Бойси шаҳри.

2018 йил 16 ноябр, АҚШ, Вашингтон шаҳри