Ўзбекистон Республикаси Президенти
Шавкат Мирзиёевга

Ўзбекистон фуқароси
Шуҳратжон Аҳмаджоновдан

ЎЗБЕКИСТОНГА ЗАРУР МУҲИМ ИСЛОҲОТЛАРГА ДОИР 20 ТА ТАКЛИФИМ

Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёев раҳбарлигида муҳим ислоҳотлар ўтказилмоқда. Бунга қўшимча равишда ушбу мақолада келтирилаётган 20 та таклифим амалга оширилса Ўзбекистон ва Марказий Осиёдаги қўшни халқлар тинч, осойишта ҳамда фаровон яшаши учун жуда фойдали бўлади, деб ҳисоблайман.

1-ТАКЛИФ. Ўзбекистонда Халқ саноғини ўтказиш керак. Ўзбекистон ҳудудида охирги марта халқ саноғи 1989 йилда, яъни мамлакатимиз собиқ Совет Иттифоқи таркибида бўлганида ўтказилганди. Демак, мамлакатимизда Халқ саноғи 29 йилдан бери ўтказилган эмас.

Бирлашган Миллатлар Ташкилоти (БМТ)нинг Аҳолишунослик бўлими тавсиясига кўра ҳар бир давлат ҳар 10 йилда камида бир марта Халқ саноғини ўтказиши керак. Масалан, Россияда 2002 ва 2010 йилларда, Қозоғистонда 1999 ва 2009 йилларда, АҚШда 2000 ва 2010 йилларда Халқ саноғи ўтказилди. Қозоғистон 2019, Россия ва АҚШ 2020 йилда навбатдаги Халқ саноғини ўтказишга тайёрланмоқда.

Халқ саноғининг керакли саволлар ёзилган анкетасини тайёрлаш жуда муҳим вазифадир. Халқ саноғи натижасида саволлар тўпламида қўйилган жавобларга қараб мамлакатимизнинг ҳар бир қишлоғи, тумани ва шаҳридаги ҳақиқий аҳволни билиш ва шуларни ҳисобга олиб ислоҳотларни ўтказиш адолатли бўлади.


2-ТАКЛИФ. Ҳар бир мустақил давлатнинг асосий белгиларидан бири – миллий валютасидир, яъни пулидир. Бу мустақил давлатнинг байроғи, герби, мадҳияси қаторида турувчи муҳим белгидир.

Мен ўзбек сўмининг қадри масаласида 2006 ва 2011 йилларда 2 та мақола ёзгандим ([1]-[2]).

Ўзбекистон валютаси бўлмиш ўзбек сўмининг киритилиш тарихи ва унинг кейинги аҳволи ҳақида сўз юритай. 1992 йил ноябридан бошлаб муомалага сўм-купонлар киритилди [3, 16-б.]. Яъни муомалада бўлган Россиянинг бир рубли бир сўм-купонга алмаштирилди. Шундан сўнг ўзбек сўм-купони жуда тез қадрсизланиб борди.

1994 йил 16 июн куни ЎзР Президенти И.Каримов “Ўзбекистон Республикаси миллий валютасини муомалага киритиш тўғрисида”ги фармонга имзо чекди [4, 1-ж., 141-б.]. Шу фармонга асосан 1994 йил 1 июлдан бошлаб 1000 сўм-купон 1 сўмга алмаштириш жараёни бир ой давом этди ва 1994 йил 1 августдан ўзбек сўми муомалага киритилди.

Қуйидаги муҳим фактга эътибор беринг. ЎзР Марказий банки 1994 йил 1 июлдан бошлаб ЎзР ҳудудида хорижий валюталарнинг сўмга нисбатан қийматини қуйидагича белгилаганди [5]:

1 АҚШ доллари = 7,09 сўм;
1 Россия рубли = 3,53 сўм.

Бугун – 2018 йил 17 май куни ўзбек сўмининг бошқа асосий валюталарга нисбати қуйидагичадир.

1 АҚШ доллари = 8025.83 сўм;
1 Евро = 9597.29 сўм;
1 Россия рубли = 129.63 сўм. [6]

Демак, ўтган 24 йил давомида ўзбек сўми дунёнинг асосий обрўли валюталаридан бири бўлган АҚШ долларига нисбатан 1132 (!) мартага яқин, яъни 113199 (!) фоизга қадрсизланган.

Ўзбекистонда бирорта каттароқ нарса харид қилиш учун фуқаро халта-халта пул олиб юришга ҳамда санаш учун кўп вақт сарфлашга мажбур, яъни муомала учун жуда ноқулайдир.

Давлат жуда кўп қоғоз пуллар чоп этмоқда. Одатда пул жуда сифатли қоғозга 15 дан ортиқ ҳимоя белгилари билан чоп этилганлиги ва сифатли буёқлар ишлатилиши сабабли мамлакатимиз бюджетидан катта миқдордаги валюта қоғоз пуллар ишлаб чиқариш учун сарф қилинмоқда.

Бугунги кун – 2018 йил 17 май куни Озарбойжон ва Туркманистон миллий валютаси қуйидаги нисбатдадир:

1 АҚШ доллари = 1,7 манат (Озарбайжон Республикаси валютаси, 2006 йил 1 январдан бошлаб аввалги 5000 манат 1 манат қилиб алмаштирилди [7]).

1 АҚШ доллари = 3,5 манат (Туркманистон Республикаси валютаси, 2009 йил 1 январдан бошлаб аввалги 5000 манат 1 манат қилиб алмаштирилди [8]).

ТАКЛИФИМ: Ўзбекистонда ҳам пул ислоҳотини ўтказиб ҳозирги 5000 сўмни 1 сўм қилиб алмаштирмоқ керак. Шунда муомаладаги қоғоз пуллар жиддий равишда камаяди, тийин (танга) муомалага қайтади ва ҳоказо.

Энг муҳими – янги сўмнинг дунёнинг асосий валюталари, жумладан евро ва долларга нисбатан тушишини, қадрсизланишини тўхтатмоқ – Шавкат Мирзиёевдек ҳақиқий ватанпарвар президентнинг асосий иқтисодий вазифаларидан биридир ва бу унинг қўлидан келади, иншааллоҳ.


3-ТАКЛИФ. Тожикистон ва Ўзбекистон халқлари ва давлатлари ўртасидаги ўзаро ишонч ҳамда меҳр-муҳаббатини янада ошириш мақсадида фуқароликни соддалаштирилган ҳолда олиш тартиби тўғрисида келишув (шартнома) имзолаш адолатли ва муҳимдир. Бундай келишув Қозоғистон ва Россия президентлари ўртасида 1995 йил 20 январ куни имзоланганди ([9]). Бугунги кунда ушбу келишув Россия, Қозоғистон, Белорус ва Қирғизистон ўртасида умумий кўринишда 1999 йил 26 феврал куни имзоланган тартибда амал қилмоқда ([10]-га қаранг). Бу келишув иккала ва тўртала халқ орасидаги кўпгина муамммоларни осонлик билан ҳал қилди.


4-ТАКЛИФ. Фуқароликни соддалаштирилган ҳолда олиш тартиби тўғрисидаги келишувни сал кейинроқ бошқа туркий давлатлар билан ҳам имзолаш туркий халқлар орасидаги ишонч, бирдамлик ва ҳамкорлигини янада оширади.


5-ТАКЛИФ. Минглаб гуноҳсиз фуқаролар, жумладан кўпгина намозхон ватандошларимиз бугунги кунда Ўзбекистон қамоқхоналарида кўп йиллардан бери азоб чекмоқда. Уларга енгиллик бериш ва кечиримлик позициясидан келиб чиқиб Президент Ш.Мирзиёев “Олтин амнистияси”ни эълон қилиши ўринлидир. Бу борада Тожикистонда президент Имомали Рахмон раҳбарлигида 2011 ва 2016 йилларда амалга оширилган “олтин амнистия”лар мисол ва ўрнак бўла олади ([11]-[13]).


6-ТАКЛИФ. Ўзбекистонда ҳар йили халқни арзон буғдой уни ва нони билан таъминлаш учун давлатимизнинг каттагина маблағи дотация (лотинча dotation – тортиқ, совға, ҳадя, хайр-эҳсон) сифатида сарф қилинмоқда. Буғдойни далаларда етиштириш, уни ўриб, йиғиб, майдалаб, тозалаб ун қилиш ҳамда пишириб нон қилиб бериш асносида давлатимиз кўп йиллардан бери беҳуда катта харажатлар қилмоқда.

Маълумки, дунё халқларида картошка – иккинчи нондир. Шу сабабли картошка етиштириш ва уни йил давомида магазинлар орқали арзон нархда халққа етказиб бериш йўлга қўйилмоғи керак. Картошкани экишдан тортиб ҳосилини йиғиб олишгача бўлган барча меҳнат механизациялаштирилган. Картошка ҳосилдорлиги буғдойга нисбатан кўп марта юқори. Шу сабабли ҳар бир тонна картошкани етиштириш буғдой етиштиришдан кўра давлат ва халққа кўп марта арзонга тушади. Шунингдек картошкани халқ ўзи тозалаб пишириб ейди. Яъни буғдойдек тозалаб ун қилиб беришга ҳожат йўқ. Қолаверса, фақат нон еган кишилардан картошка пишириб еган кишилар соғломроқ ва бақувватроқ бўлади.

Мана шу сабабларга кўра ҳар бир туман ва шаҳар ҳокими етарлича картошка ҳосили етиштирилиши ва магазинларда йил давомида арзон нархларда бўлишини таъминлаши қонун йўли билан белгилаб қўйилмоғи керак. Шунда буғдойнинг олий навларини экиш ва фақат яхши сифатли ун қилиш ҳамда нон пишириш йўлга қўйилади ва улар ҳақиқий таннархи бўйича сотилмоғи керак. Бу услуб барча ривожланган давлатларда кўп йиллардан буён амал қилмоқда. Алал-оқибат ватандошларимиз буғдой нонига нисбатан картошкани 3-4 марта кўпроқ пишириб қовуриб ейдиган бўлади. Бу халқимиз ва давлатимизга ҳар томонлама фойдали ҳамда манфаатлидир.


7-ТАКЛИФ. Маълумки, Ўзбекистонда Президент раҳбарлигидаги ижроия ҳокимияти, қонун чиқарувчи Олий Мажлис ва Суд ҳокимияти бор. Илгари ҳам, бугун ҳам Ўзбекистонда Давлат хавфсизлиги хизмати ҳамда прокуратура тўртинчи ҳокимият бўлиб қолмоқда. Ривожланган демократия мамлакатларида прокуратура органи ваколатлари жуда қаттиқ чегараланган ва шу сабабли оммавий ахборот воситалари (ОАВ) 4-ҳокимият вазифасини бажаради. Ушбу халқаро тажрибадан, шунингдек Ўзбекистон Мустақиллигининг олдинги 25 йиллик аянчли тажрибасидан келиб чиқиб прокуратура органлари ваколатларини кескин камайтириш ўринлидир ([14]-[15]). Фақат шу ҳолдагина ОАВ ватанимизда 4-ҳокимият ўрнини эгаллаши ва халқимиз ҳақиқий демократия эркинликлари мавжуд бўлган адолатли давлатга эга бўлиши мумкин.


8-ТАКЛИФ. Президент Шавкат Мирзиёев 2018 йил 4 май куни “Мамлакатни демократик янгилаш жараёнида фуқаролик жамияти институтларининг ролини тубдан ошириш чора-тадбирлари тўғрисида” номли фармонга имзо чекди ([16]-га қаранг). Ўзбекистонда ҳақиқий фуқаролик жамиятини вужудга келтириш учун юз минглаб, ҳатто миллиондан ортиқ нодавлат нотижорат ташкилот (ННТ)лари фаолият олиб бормоғи керак. Туркий ва форсий халқларнинг 4-5 минг йиллик тарихига эга бўлган гап-гаштакдек демократия эркинликлари асосига қурилган ННТлари бор. Гап-гаштакларни оммавийлаштириш ва ривожлантириш ҳақида қарор имзоланса ва ҳокимлар ҳамда жойлардаги ҳокимият органлари қўллаб-қувватласа ватанимизда яқин йилларда юз минглаб гап-гаштак деб аталувчи туркий ННТлар фаолият олиб бора бошлайди. Бу жараёнда улар дунё жамоатчилигини лол қолдириб фуқаролик жамиятини тездан шакллантиради ва ривож топтиради.


9-ТАКЛИФ. Ўзбекистон Мустақиллигининг деярли 27 йили давомида турли фуқаролар ўз бойлигини турли йўллар билан, баъзан яширин ноқонуний усуллар билан шакллантирди. Уларнинг мулклари Ўзбекистонда ва хориж имамлакатларида бор. Мамлакатимиз фуқаролари бундан буён мулкни ҳалол ва қонуний йўл билан топишига эришиш учун авваламбор мавжуд очиқ ва яширин мулкларни давлат рўйхатидан ўтказишга эришмоғимиз керак. Бунинг учун барча фуқароларимизга 6 ойлик ёки бир йиллик муддатга мулк ва пул маблағи амнистияси ҳамда легализациясини эълон қилиш ўринлидир. Масалан, қўшнимиз Қозоғистонда бундай қонун икки марта – 2008 ва 2014 йилларда эълон қилинганди ([17]-[18]). “Мулк легализацияси тўғрисида (Закон о легализации имущества)” номли Қозоғистон қонунида муддат 2014 йил 30 июндан 2016 йил 31 декабргача қилиб белгиланганди, [19]).

Токи 6 ойлик ёки бир йиллик муддат ичида барча фуқаролар Ўзбекистонда ва хориждаги мулкларини, банклардаги пул сармояларини ватанимизда расман давлат рўйхатидан ўтказишсин. Муддат тугагач аниқланган ноқонуний мулклар ва банклардаги пул маблағлари давлат ихтиёрига конфискация қилиниши ҳақида ҳам огоҳлантирилсин. Шу ҳолда мамлакатимизга миллиард-миллиард долларлар қайтиши ва Ватанимиз иқтисодиётида ошкора ҳамда қонун доирасида ишлатила бошланиши мумкин ва керак.


10-ТАКЛИФ. Мулк ва маблағлар амнистияси муддати тугагач ва улар рўйхатга олиб бўлингач Ўзбекистонннинг ҳар бир фуқароси йиллик даромади ҳақида декларация тўлдириши мажбурий эканлиги ҳақида Олий Мажлис қонун қабул қилади ва презиидентимиз имзосидан кейин кучга киради. Мана шу йўл билан халқимиз айрим фуқаролар ва амалдорлар бойлигини назорат қилиши ва коррупсияга қарши қонуний курашиши мумкин бўлади.


11-ТАКЛИФ. Ён қўшнимиз – жон қўшнимиз Қозоғистоннинг шимолий вилоятларида руслар кўпчиликни ташкил қилмоқда. Бир неча йилдан кейин Украинага қарашли Қрим ярим оролидагидек мураккаб вазият пайдо бўлиши мумкин. Шунда Россия Қозоғистон шимолига қўшин киритиб, референдум ўтказиши ва бу вилоятларни ўз таркибига қўшиб олиш эҳтимоли бор. Мана шу ноқонуний ишларга имкон бермаслик учун Қозоғистоннинг шимолий вилоятларига туркий халқлар, жумладан ўзбекларнинг ёш оилаларини ушбу ҳудудларга эркин кўчиб ўтишига имкон яратиб бермоқ керак.

Қозоғистон раҳбарияти жанубий туманлардан шимолий туманларга кўчиб ўтадиган оилаларга алоҳида маблағ ажратиш ҳақида қарор чиқарди. Биринчидан, иссиққина жанубий вилоятларда яшаётган қозоқлар совуқ шимолий вилоятларга кўчиб ўтиши амри маҳолдир. Иккинчидан, Қозиғистондаги қозоқлар сони камлик қилади.

Ўзбекистоннинг Фарғона водийсида жойлашган Андижон, Наманган ва Фарғона вилоятларидаги халқимиз жуда тиғиз ҳолда яшамоқда. Раҳматли Шароф Рашидов (1917-1983) раҳбарлиги даврида Мирзачўлни ўзлаштириш байроғи остида Мирзачўлда 45 та совхоз ташкил этилди ва водийдан ихтиёрий равишда адашмасам 1,5 миллион киши, асосан ёш оилалар ихтиёрий равишда кўчириб ўтказилди. Шу йўл билан водийдаги демокрафик аҳвол яхшиланганди.

Қозоғистон раҳбарияти Мустақилликка эришгач 1991 йилда дунё мамлакатларига тарқаб кетган қозоқларни ўз ватанларига қайтариш бўйича Ўролмон номли тадбирни ўтказди ва бугунги кунгача бир миллиондан ортиқ қозоқлар ўзларининг тарихий ватанларига кўчиб келиб яшашмоқда. Улар асосан Қозоғистоннинг жанубий вилоятларига жойлашишди. ([20]-[21]).

Мана шу тажрибадан келиб чиқиб Ўзбекистон раҳбарияти Қозоғистон раҳбарияти билан келишган ҳолда туркий халқларимиз кўп минг йиллик ҳудуди бўлган Қозоғистоннинг шимолий вилоятларига туркий халқлар, жумладан ўзбекларнинг кўчиб ўтишини ташкиллаштириши ўринлидир. Бу тадбирни Ўролмонга уйқаш қилиб Турколмон деб аташ ҳам мумкин. Бу тадбирни осонлаштириш учун Қозоғистон ва Ўзбекистон ўртасида яшаш учун кўчиб борган фуқароларга фуқароликни соддалаштирилган ҳолда олиш тартиби тўғрисида келишув (шартнома) имзоланиши муҳимдир. Шу ҳолда Қозоғистонда мардикор бўлиб ишлаб юрган Ўзбекистон фуқаролари ҳам Қозоғистон фуқаролигини олиш ва қонуний меҳнат қилиш имконига эга бўлади.

Ушбу тарихий тадбирда бошқа туркий давлатлар фуқаролари ҳам кўчиб ўтишини ташкил қилиши ва ёрдам бериши мумкин ва керак.


12-ТАКЛИФ. Ўзбекистонда электр тармоқларини 220 волтдан АҚШдаги каби 120 волтга ўтказиш керак. Мен шу ҳақдаги мақоламни www.siyosat.wordpress.com сайтида ва Фейсбукдаги саҳифаларда 2018 йил 14 май куни чоп этдим ([22]). Ўша мақоламда ёзилган ушбу таклифнинг ижобий томонларини келтириб ўтсам.

“Электр тармоғидаги кучланиш 120 волт ва частотаси 60 герц бўлган АҚШ стандартига ўтишнинг ижобий томонларини санаб ўтай.

1. АҚШ трансформаторлари ва подстанцияларининг сифати яхши ва узоқ муддат кафолатли ишлайди.

2. Улар нисбатан хавфсиздир, яъни куйиш ва ёнғин чиқиш эҳтимоли жуда пастдир. Мен АҚШда қочқин сифатида 2010 йил 21 январдан бери яшамоқдаман. Лекин бирор марта “электр симларининг қисқа туташуви натижасида ёнғин чиқди ва фуқаролар ёнғинда ҳалок бўлди” деган хабарни эшитмадим ва ўқимадим.

3. Биз 220 волтли кучланиш тармоғида фуқаролар учун биттадан розетка ўрнатамиз. АҚШда эса кучланиш 120 волт бўлганлиги сабабли бирданига иккиталик, яъни қўш розетка ўрнатилган. Сиз компютер ва бошқа электр ускуна ҳамда аппаратларингизни бирданига 2 та розеткага улашингиз мумкин. Қизиғи яна шундаки, кўпинча битта хонада, масалан хонадонингизда, меҳмонхона ва кутубхоналарда бундай қўш розеткалар бир нечта жойга ўрнатилган. Чунки қисқа туташув ва ёнғин чиқиш эҳтимоли нолга тенг.

3. 120 волтли АҚШ электр тармоғининг яна битта муҳим ижобий томони бор. Фуқаролар ишлатаётган жуда кўп электр асбоблари ва ускуналари учун 120 волт кучланиш етарлидир ва улар иккиталик штепсел вилкасига эга. Лекин музлатгич, ҳаво совутгич (кондиционер), микротўлқинли печ, электр плита, электр иситгич каби ускуналарга 220-240 волт кучланиш талаб этилади. Бундай ускуналар учун АҚШ электр тармоқларида учинчи кучланиш сими бор ва у электр розеткасида учинчи думалоқ тешик кўринишдадир. Ҳозиргина санаб ўтган ускуналар штепсел вилкаси 3 талик бўлиб, қўшимча 3-контакти ёрдамида розеткадан 220-240 волтли кучланиш ола бошлайди.

4. 120 волтли электр тармоқлари шароитида Ўзбекистондаги барча газ плиталарини электр плиталарига алмаштиришимиз мумкин ва керак. АҚШда асосан электр плиталар ишлатилади, газ плиталар ишлатиладиган жойлар жуда кам. Табиий газни ҳар бир хонадонга олиб келиш учун кўчалар қазилиб, газ трубалари кўмилиши ва майда трубалар ёрдамида газни ҳар бир фуқаро хонадонига улаб олиб кириш учун сарф бўладиган маблағ, вақт ва имкониятларни ҳисобга олинг. Бунга қўшимча ҳар бир хонадонга махсус газ ҳисоблагичлари ўрнатишга кетадиган маблағлар ҳам сарф бўлади. Электр плиталар ўрнатилганида бундай катта муаммолар ўз-ўзидан йўқ бўлади. Чунки электр токи 120 волтли тармоқдан келади ва ҳисоблагичда умумий электр миқдори ҳисоб-китоб қилинаверади.

5. 120 волт кучланишга мўлжаллаб ишлаб чиқарилаётган АҚШ электр асбоблари ҳамда ускуналарининг сифатлилиги ва узоқ муддат ишлашини кўп йиллар давомида амалда исботлаган. Шу асосда АҚШлик мутахассислар ёрдамида Ўзбекистонда қуриладиган заводлар маҳсулоти Осиёда, ҳатто дунёда рақобат бардош бўлади.

6. Қолаверса, Ўзбекистон 220 волтли кучланиш тармоғидан 120 волтли электр тармоғига ўтиш орқали Россия Империясига бўлган яна битта муҳим боғланишдан қутуламиз ва электр соҳасида ҳам мустақил бўламиз» [22]

Ушбу таклифимга доир Фейсбук саҳифаларида кўпгина саволлар тушди ва мунозаралар бўлди. Уларга ёзган жавобларим асосида яна битта мақола чоп этарман, иншааллоҳ.


13-ТАКЛИФ. Яқинда Марказий Осиёдаги халқларнинг ХV асргача бўлган тарихига доир мактаблар учун ўқув дарслиги яратилди ва туркий давлатлар мактабларида ўқитиш йўлга қўйилмоқда. Шу дарслик Ўзбекистон Маориф вазирлиги мутахассислари тарих фани олимлари билан биргаликда кўриб чиқишгач, мамлакатимиз мактабларида фарзандларимизга ҳам ўқитишни йўлга қўйсак туркий халқлар бирлиги ва ҳамкорлигига яхши асос қўйган бўлардик.


14-ТАКЛИФ. Мен 2018 йил 8 март куни Фейсбукдаги саҳифамда ва 16 та гуруҳ саҳифаларида “Ичимлик сув муаммоси ва Сарез кўли” номли таклиф-мақоламни чоп эттирдим. У ерда қуйидаги ижобий томонларини санаб ўтгандим.

“Таклифим: Ўзбекистон Сарез кўлини Тожикистондан ижарага олмоғи керак. Бунинг учун бу ҳақда шартномани 50 ёки 100 йил муддатга имзоланиши мақсадга мувофиқдир.

Бу шартномадан келиб чиқадиган ижобий натижаларни санаб ўтай.

1. Ўзбекистон вилоятлари ҳудудидаги сувлар тўпроқдаги тузлар ва бошқа моддалар, шунингдек корхоналар ҳамда инсонлар фойдаланган сувнинг турли хил оқовалари билан у ёки бу даражада ифлосланган. Бу сувни кўп меҳнат ва маблағ сарфлаш билан ҳам тоза ичимлик сув даражасида тозалаш имконияти йўқ.

2. Сарез кўлидаги сув Аллоҳ яратгандек жуда тоза бўлиб, баланд тоғда жойлашганлиги сабабли ҳозирги замон оқовалари ва тузлари билан заҳарланмаган.

3. Ҳар бир инсон танаси оғирлигининг 50-70 фоизи сувдан иборатдир. Шу сабабли тоза ичимлик сувини етказиб бериш орқали халқимиз соғлигини тиклаймиз ва сақлаймиз.

4. Бугунги кунда Ўзбекистонда 32 миллиондан ортиқ киши яшамоқда. Яқин йилларда Ўзбекистон халқи 40 миллиондан, кейин 50 миллиондан ортиши кутилмоқда. Демак, ичимлик сувига бўлган талаб яқин йилларда янада ортади.

5. Сарез кўли баланд тоғда жойлашганлиги сабабли уни кўп энергия сарфламай табиий оқиши ёрдамида пастга – Ўзбекистонимиз ҳудудидига трубалар ёрдамида олиб келиш мумкин ва керак. Бунинг учун Сарез кўлидан сал пастроқда қулай жойда алоҳида сув тақсимлаш корхонаси (объекти)ни қуриш ўринлидир. Ушбу корхонага кўлдан сувни доимий равишда трубалар ёки анҳор кўринишида оқизиб, кейин трубаларга тақсимлаб Ўзбекистон сари оқизишимиз мумкин.

6. Сарез кўли Помир тоғларининг сейсмик фаол ҳудудида жойлашган. Олимлар ҳисоб-китобига кўра ўртача ҳар 250 йилда бир марта 9 баллик, ҳар 100 йилда 7 баллик зилзилалар бўлиб туради. Бундай зилзила оқибатида Усой уюми Сарез кўлидаги 17 куб км, яъни 17 миллард тонна (!) сувни ушлаб тура олмаслиги ва бузилиши мумкин. У ҳолда бу улкан сув 20-30 метр баландликда тоғдан катта шиддат билан пастга сел оқими бўлиб давомли оқиши ва ўз йўлидаги барча нарса ҳамда қишлоқу шаҳарларни дабдала қилиб вайрон қилиши мумкин. Бу тарихда кўрилмаган баҳайбат сел оқибатида Афғонистон, Тожикистон, Туркманистон ва Ўзбекистон ҳудудидан миллардлаб тонна сув оқиб ўтиб, Амударёнинг қуйи қисми ва Орол денгизигача бўлган катта ҳудуд сув остида қолади. Бу ҳудудда бугунги кунда 6 миллион инсон яшамоқда. Агар биз Сарез кўлидан ичимлик сув учун ҳар йили маълум миқдордаги суни трубалар орқали оқизиб олиб турсак кўлдаги сувни хавфсиз баландлик даражасида сақлаб туришимиз мумкин бўлади. Натижада Марказий Осиё халқлари бошига хавф солиб турган жуда катта табиий фалокат олдини оламиз.

7. Яна бир яхши томони – Аллоҳ бу кўлдаги сувни ҳар йили тоғдаги қорларнинг эриши ва ёмғир сувлари билан тўлдириб туради.

8. Ўзбекистон халқи бундай тоза тоғ суви учун давлат белгилаб берган сув солиғини тўлашга, аниқроғи ҳар бир киши ишлатган сув миқдорига қараб ҳақ тўлашга тайёр. Биз бу билан қардош Тожикистон халқига Сарез кўлидаги тоза сув учун маълум бир миқдорда маблағ тўлаймиз. Шартнома асосида ушбу маблағга яраша Тожикистон халқига керакли бўлган Ўзбекистонда ишлаб чиқарилган товар ва маҳсулотлар беришимиз мумкин ва керак. Бундай ўзаро фойдали иқтисодий алоқалар Ўзбекистон ва Тожикистон халқларини янада яқинлаштиради ва дўст биродар қилади.

9. Бирлашган Милллатлар Ташкилоти Ер юзи аҳолисини тоза ичимлик сув билан таъминлаш борасида ҳам фаолият олиб бормоқда. Шу сабабли бундай савобли лойиҳага БМТ ва бошқа халқаро ташкилотлар ёрдам бериши тайин” [23]

Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев 2018 йил 9-10 март кунлари Тожикистон Республикасига расмий давлат ташрифи билан борди.

2018 йил 9 март кечқурун Душанбе шаҳрида Тожикистон президенти Имомали Раҳмон ва Ўзбекистон президенти Шавкат Мирзиёевнинг матбуот анжумани (пресс-конференцияси) бўлди. Унда И.Раҳмон Сарез кўли масаласида қуйидаги гапларни рус тилида айтди. Мен унинг ўзбек тилига таржимасини келтираман.

“Биз Сарез кўлидаги ғоят катта тоза чучук сув заҳираларини шу регионда жойлашган Тожикистон, Ўзбекистон ва бошқа мамлакатларнинг ичимлик сувига бўлган эҳтиёжлари учун бундан кейин ишлатиш бўйича биргаликда аниқ чора-тадбирларни кўриб чиқиш ва қабул қилиш ҳақида келишиб олдик. Ишонаманки, бу жуда тоза сув ресурслари бизнинг региондаги халқлар эҳтиёжини узоқ муддатга таъминлайди.

Имкониятдан фойдаланиб таъкидлашим керакки, мен бир неча марта жуда юқори минбарлардан, жумладан Бирлашган Миллатлар Ташкилоти (БМТ), шунингдек ўзимнинг Парламентга мактубларимда Тожикистон қўшнилар учун сувдан фойдаланишда муаммолар яратган эмас ва буни келгусида ҳам қилмоқчи эмаслиги ҳақида билдирганман. Биз ҳеч қачон ҳеч бир шароитда ўз қўшниларимизни сувсиз қолдирмаймиз” [24]

Президент Шавкат Мирзиёев Сарез кўли бўйича таклифимни қабул қилиб бу борада Тожикистон президенти Имомали Раҳмон билан келишгани яхши бўлди. Энди мутахассисларимиз Сарез кўлининг чучук сувларини Ўзбекистонга оқизиш лойиҳаси бўйича талабларни ёзиб дунё бўйича халқаро танлов эълон қилишлари керак. Дунёнинг етакчи мутахассислари томонидан тайёрланадиган лойиҳалардаги энг яхши томонлари бўлажак умумий лойиҳада акс этади ва яратилажак иншоотлар мустаҳкамлиги ҳамда ҳимояланганлиги таъминланади. Қолаверса, ушбу танлов орқали Марказий Осиёда амалга оширилаётган халқаро лойиҳаларимиз дунё мухассислари орасида муҳокама бўлади ва диёримизга қизиқишлари ортади.


15-ТАКЛИФ. Ўзбекистонда ва Марказий Осиёда тоғларни ўрганиш, тоғ ҳудудларидан экологияга зарар етказмай фойдаланиш, тоғларда қурилажак иншоотлар хавфсизлигини таъминлаш, тоғ ҳудудларида ички ва халқаро туризмни ривожлантириш орқали давлатимиз ва халқимизни бойитиш, шунингдек дунё мамлакатларида тоғлардан фойдаланиш ва тоғ ҳудудларини ривожлантириш тажрибаларини ўрганиш учун ТОҒЧИЛИК илмий текшириш ва лойиҳалаш институтини ташкил этиш мақсадга мувофиқдир. Ушбу янги йўналишда мутахассислар тайёрлаш учун институт ёки университетда янги ТОҒЧИЛИК факултетини ҳам очсак яхши бўларди.

Бишкекда бўладиган туркий давлатлар раҳбарлари рози бўлишса янги илмий-текшириш ва лойиҳалаш институтини туркий давлатлар миқёсида изланиш ва лойиҳалаш тадбирларини олиб борадиган институт деб ташкил этсак ҳам бўлади.

Ўзбекистон Республикаси Ўрмон хўжалиги Давлат қўмитасини Тоғчилик Давлат қўмитаси деб ўзгартириб, унинг ҳузуридаги Ўрмон хўжалиги илмий тадқиқот институтини Тоғчилик институти таркибига киритсак маъқул бўлар. [25]


16-ТАКЛИФ. Термит деб аталмиш ҳашаротлар тудаси асосан ёғоч ва ёғоч маҳсулотларини еб, халқ хўжалигига, фуқароларимиз уй-жойларига ва тарихий ёдгорликларига катта хавф туғдирмоқда. Термитлар Ўзбекистондаги деярли ҳамма вилоятларда бор.

Ўзбекистон Вазирлар Маҳкамаси 2012 йилнинг 2 февралида “Термитга қарши кураш ишларини жадаллаштириш ва унинг зарарларини бартараф қилиш тўғрисида” махсус қарор қабул қилди. Ушбу ҳужжатга биноан Ўзбекистон Фанлар академияси Зоология институти қошида “Термитга қарши кураш маркази” ташкил қилинди. Лекин бугунги кунгача жиддий ўзгаришлар йўқ.

Таниқли ёзувчи, шоир, www.xabar.uz сайтининг махсус мухбири Каримберди Тўрамурод ҳожи 2018 йил 10 август куни Самарқанд вилояти, Қўшработ туманидан қуйидаги жуда ташвишли хабарни Фейсбукдаги ўз саҳифасида чоп этди.

“Самарқанд вилоят ҳокими топшириғи билан тузилган Жамоатчилик Назорат Гуруҳи (ЖНГ) Қўшработ туманида ишлаяпти.

Мен ишлаётган маҳалла аҳлининг бир қисми Обойсойнинг нариги юзида истиқомат қилар экан. У тарафдаги хонадонларнинг муаммоларини ўрганиш учун бориб, даҳшатли бир манзарага гувоҳ бўлдим.

Термитлар!

Маҳаллий аҳоли “Сариқ қумурсқа” дейдиган бу ваҳший ҳашоротлар инсонларга жиддий уруш очганга ўхшайди. Термитлар хонадонлардаги дераза ромларини, шифтларга қоқилган фанерларни, ҳатто тўсинларни еб битирибди. Айрим тўсинлар ичи еб битирилганидан синиб тушибди. Термитлар ҳатто томлардаги ёғоч, тахталар (страпелалар)ни ейишни бошлабди.

Ҳабибуллоҳ аканинг уйига кириб, уларга бу уйни зудлик билан тарк этишларини маслаҳат бердим. Чунки бу кетишда яқин орада уй тўсинлари болаларини босиб қолиши мумкин. Молхоналарига кириб, даҳшатга тушдим. Ёғоч, тахтаман деганини термитлар еб, кемириб ташлаган. Уй ва молхоналарнинг ҳамма ёғи термитларнинг “уялари” билан тўлиб тошган.

Гўзар аҳли туман санитария эпидимиология станциясига мурожаат қилишган, улар аҳолига “граната” шаклидаги ғалати дориларни беришган, аммо термитлар бу “граната”ларни писанд ҳам қилмаган, кўпайса кўпайганки, бир дона ҳам камаймаган” [26]

Термит қолдиқлари Триас даври деб аталмиш 200-250 миллион йил олдинги ер қатламларида топилган. Яъни улар Ер юзида камида 200-250 миллион (!) йилдан бери яшамоқда. Бизнинг замонда яшаётган термитларнинг 2933 хили дунё фанига маълум. Улардан 10 фоизи инсон хўжалигига зарарли бўлиб, йилига тахминан 20 миллиард долларлик зарар етказар экан. [27]

Термитларнинг 435 хили Осиё қитъасида, Африкада 1000 хили, Шимолий Америкада 50 хили, Жанубий Америкада 400 хили, Европада 10 хили, Австралияда 360 хили тарқалган. Термитларнинг 7 хили собиқ Совет Иттифоқи мамлакатларида яшамоқда. Шулардан 4 хили, жумладан Каримберди Тўрамурод ҳожи видеога олган Туркистон термити (Anacanthotermes turkestanicus) халқ хўжалиги ва Ватанимиз фуқаролари хонадонларига катта зарар етказмоқда. [26], [27]

250 миллион йилдан бери яшаб келаётган термитларга унча-бунча заҳарлар ҳам таъсир қилмайди. Кучли заҳарлар эса фойдали ҳашаротларнинг ҳам кўплаб қирилиб кетишига олиб келади. Шунинг учун битта оиласида миллионтагача термит бўлган ҳашаротга қарши биологик йўллар билан кураш олиб бормоқ керак. Бунда “Душманимнинг душмани – менинг дўстимдир” принципида иш тутмоқ маъқулдир.

Юз миллион йиллардан бери термитларнинг ашаддий душмани – чумолилардир. Улар ўртасида доимий урушлар бўлиб туради (суратларга қаранг).


Чумолилар қўшини билан термитлар қўшини ўртасида қонли жанг давом этмоқда. [28]



Ушбу термит жангчиси куни битган ва бироз вақт давомида чумолилар унинг танасини парчалаб ўз уйларига ўлжа қилиб олиб кетишади. [28]

Совет Иттифоқи даврида 1960-йиллардан бошлаб қишлоқ хўжалигида хилма-хил заҳарли моддалар ва турли хил ўғитлар кенг миқёсда қўлланилганлиги, ғўза дефолияцияси (баргини сунъий тўктириш) учун заҳарли моддалар авиация ёрдамида сепилгани, шунингдек ўсимликларни суғориш ва яхоб бериш вақтида сувнинг кўп ишлатилиши ва чумоли уяларига зарар етказилиши оқибатида фойдали чумоли уялари камайиб кетди. Оқибатда термит оилалари кўпайиб ватандошларимиз уйларидаги ва бошқа муҳим иншоотдаги тахта ҳамда ёғочларни ичдан еб битирмоқда.

Демак, термитларни бартараф қилиш учун термит уя қурган ва кўпайган туманларда чумоли уялари ва оилаларини кўпайтирмоғимиз лозим. Шунда чумолилар қўшини термитларни бартараф қилади.

Бу усулнинг афзал томони шундаки, у инсонларга заррача зиён етказмайди.

Бу усулимиз билан биз Ўзбекистондагина эмас, балки қадимдан Туркистон деб аталмиш барча туркий давлатлар ҳудудидаги термитларни даф қилиш йўлини амалда кўрсатиб берамиз, иншааллоҳ.


17-ТАКЛИФ. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёевнинг 2017 йил 10 сентябрдаги
“Мактабгача таълим тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида” ги қарор яхши қарордир [29]. Натижада Ватанимизда мактабгача болаларни боғча билан таъминлаш чора-тадбирлари амалга ошади.

Боғчада яхши тарбияланиб, ўқиш ва билимга қизиққан болаларимиз мактаб ёшига еткач ўз билимларини янада кенгайтириши ва ўстиришларига имкон яратишимиз муҳим. Бунинг учун интернетдаги ўзбек тилидаги умумий маълумотларни жиддий равишда тўплашимиз ва дунё тилларидан таржима қилиб бойитишимиз зарур. Одатда дунёдаги миллиардлаб кишилар, жумладан мен ҳам кўпинча википедия сайтидаги бой ва турли хил маълумотлардан фойдаланамиз. Бугунги кунда википедиядаги энг камбағал ва кам мақолаларга эга бўлган тиллардан бири ўзбек тилидаги википедия бўлимидир.

Агар президентимиз қарорига асосан камида 100 мутахассисдан иборат гуруҳ тузилса ва улар Ўзбек Миллий Энциклопедиясини яратган каби Википедияда ўзбек тилидаги бўлимини энг бой бўлимга айлантириш бўйича фаолият олиб боришса жуда яхши бўларди. Шу ҳолда дунё ўзбеклари ушбу саҳифадан кенг фойдаланар ва ўзбек тилининг таъсири ошган бўларди. Энг муҳими ўзбек ёшлари, шунингдек барча ўзбеклар она тилларида ўзлари хоҳлаган ва имкони бўлган вақтларда дунё аҳамиятидаги маълумотларни эркин ўқиб билимларини оширишлари ва дунёқарашини кенгайтиришлари мумкин бўлади.


18-ТАКЛИФ. Маълумки, Ўзбекистон қишлоқлари ва туманларида компютер билан таъминланмаган оилалар, ёшлар кўпчиликни ташкил этади. Бундай ёшларимизга компютер ва интернетдан фойдаланишга имкон яратиш учун ҳар бир туман ҳудудида кутубхоналарни қайтадан 21-аср талаблари даражасида ташкил этсак яхши бўларди. Ушбу кутубхоналарда катталар ва болалар фойдаланадиган компютерлар ўрнатилса ва бир ёки икки соат текин ишлатиш имкони берилса яхши бўларди. Шу ҳолда умумий компютер саводхонлиги кескин ошади ва улар орасидан турли соҳалар бўйича яхши мутахассислар, олимлар, шоирлар, ёзувчилар ва бошқалар етишиб чиқа бошлайди.

19-ТАКЛИФ. Интернет сайтларидаги турли тиллардаги мақолаларни ўзбек тилига таржима қиладиган ва ўзбек тилидан бошқа тилларга таржима қиладиган яхши таржима дастури йўқ. Мутахассислардан иборат гуруҳ тузиб, ушбу катта камчиликни тугатиш керак. Токи ўзбеклар ҳам дунё тилларидан, авваламбор Бирлашган Миллатлар Ташкилотида доимий қўлланилаётган 6 та тил бўлмиш инглиз, испан, француз, араб, рус, хитой тилларидан яхши таржима қиладиган дастурлардан фойдаланмоғи керак. Шундай дастлабки таржима дастурини www.translate.google.com сайтига қўйсак яхши бўларди.


20-ТАКЛИФ. 2018 йил сентябрда Бишкекда Туркий давлатлар раҳбарларининг навбатдаги йиғилишида сиз, жаноб Президент Шавкат Мирзиёев ҳам қатнашасиз ва қизиқарли таклифларни киритасиз, деган умиддаман.

Менимча, туркий давлатлар ўзаро хом-ашёни дунё бозоридаги ўртача нархдан камида 25-30 фоиз арзонроқ нархда сотиши керак. Буни имзоланадиган алоҳида шартнома билан мустаҳкамлаш ўринлидир. Шунда туркий давлатлар бир-бирлари билан иқтисодий жиҳатдан янада маҳкамроқ боғланадилар. Масалан, Ўзбекистон Қирғизистонга газни 25-30 фоиз ёки ундан кўпроқ фоиз миқдорда арзонроқ сотиши керак. Ўз навбатида Ўзбекистон нефт маҳсулотини Қозоғистондан 25-30 фоиз арзонроқ нархда сотиб олиш имконига эга бўлади.

Дунё мусулмонлари 2018 йил 21-23 август кунлари нишонланаётган Муборак Қурбон ҳайити кунлари халқимизни юқорида ёзилган таклифлар амалга ошадиган кунларга тезроқ етказишини Аллоҳдан сўраб қоламан.

P.S. 2018 йил 22 август куни Ўзбекистоннинг Вашингтон шаҳридаги элчихонасида ватандошлар билан 2 соатлик учрашув ва савол-жавоблар бўлди. Шу учрашув тугагач мен ушбу 20 та таклифим ёзилган Мурожаатномамни Ўзбекистоннинг АҚШдаги элчиси бўлиб 2017 йил 12 октябрдан сайланган Жавлон Ваҳобовга (1980) бердим ва уни Тошкентга Президент Шавкат Мирзиёевга ёки унинг Вертуал қабулхонасига етказишни илтимос қилдим.


ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. АҲМАДЖОНОВ Ш. Пул муомаласи ва ўзбек сўмининг қадри. - http://turonzamin.org/2006/08/28/mustaqillik-nima-berdi-iqtisodiy-tahlil/#more-286 (www.turonzamin.org 2006.28.08).

2. АҲМАДЖОНОВ Ш. 2011: Ўзбек сўмининг қадри. - http://yangidunyo.com/?p=21587 (http://yangidunyo.com/?p=21587 2011.28.08).

3. АБДУЛЛАЕВ Ё., ҚОРАЛИЕВ Т. Пул: 100 савол ва жавоб. – Т.: “Меҳнат”, 1996. – 160 б.

4. ТЮРИКОВ В, ШАГУЛЯМОВ Р. Независимая Республика Узбекистан: Памятные события и даты (Мустақил Ўзбекистон Республикаси: Унутилмас воқеалар ва саналар) (1991-1998). В 2-х томах. – Т.: Узбекистон, 1997-1998.

5. Ўзбекистон валюта биржасида. – “Халқ сўзи”, 1994 йил 1 июл.

6. Курсы валют, установленные Центральным банком Узбекистана на 15.05.2018. - https://bank.uz/currency/cb.html (www.bank.uz 17.05.2018).

7. Указ Президента Азербайджанской Республики “Об изменении номинальной стоимости денежных знаков и масштаба цен (деноминации) в Азербайджанской Республике” (“Озарбайжон Республикасида пул белгиларининг номинал қиймати ва нархлар миқёсини (деноминация) ўзгартириш тўғрисида” Озарбайжон Республикаси Президентининг Фармони). – http://bank.abc.az/index.php?p=55 (www.bank.abc.az ).

8. Туркменский манат (Туркманистон манати). – http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D1%83%D1%80%D0%BA%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%B0%D1%82#.D0.94.D0.B5.D0.BD.D0.BE.D0.BC.D0.B8.D0.BD.D0.B0.D1.86.D0.B8.D1.8F_.D0.BC.D0.B0.D0.BD.D0.B0.D1.82.D0.B0 (www.ru.wikipedia.org/wiki/ Материал из Википедии — свободной энциклопедии).

9. Соглашение между РК и РФ об упрощенном порядке получения гражданства утратило силу, но его положения отражены в другом международном договоре - МИД РК. - https://www.zakon.kz/131834-soglashenie-mezhdu-rk-i-rf-ob.html (www.zakon.kz 26.01.2009).

10. Соглашение между Республикой Беларусь, Республикой Казахстан, Кыргызской
Республикой и Российской Федерацией об упрощенном порядке приобретения гражданства (г. Москва, 26 февраля 1999 года). - https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=1015242#pos=58;-102 (www.online.zakon.kz ).

11. Президент Таджикистана подписал закон о "золотой" амнистии. - https://lenta.ru/news/2011/08/22/amnesty/ (www.lenta.ru 22.08.2011).

12. Закон Республики Таджикистан «Об амнистии» (полный текст). - http://news.tj/ru/news/zakon-respubliki-tadzhikistan-ob-amnistii-polnyi-tekst (www.news.tj/ru/ 24.08.2011).

13. «Золотая» амнистия. 12 тыс. человек могут рассчитывать на свободу в РТ. - http://tjk.rus4all.ru/news/20160819/726793082.html (www.tjk.rus4all.ru 19.08.2016).

14. Тюренкова К. А., Демидов А. С. Конституционно-правовой статус прокуратуры в зарубежных странах: сравнительно-правовой анализ // Молодой ученый. — 2015. — №21. — С. 633-636. — URL https://moluch.ru/archive/101/22885/ (дата обращения: 17.05.2018).

15. Особенности деятельности прокуратур прибалтийских государств (Латвийской Республики. Литовской Республики, Эстонской Республики). - https://lib.sale/prokurorskiy-nadzor_1295/osobennosti-deyatelnosti-prokuratur-98170.html

16. Мамлакатни демократик янгилаш жараёнида фуқаролик жамияти институтларининг ролини тубдан ошириш чора-тадбирлари тўғрисида Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармони. - http://uza.uz/oz/documents/mamlakatni-demokratik-yangilash-zharayenida-fu-arolik-zhamiya-04-05-2018 (www.uza.uz/oz/documents/ 2018.04.05).

17. Закон Республики Казахстан «Об амнистии в связи с легализацией имущества (с изменениями и дополнениями по состоянию на 26.03.2007 г.)» - https://online.zakon.kz/document/?doc_id=30061502#pos=1;-117 (www.online.zakon.kz/document/ ).

18. Постатейный комментарий к Закону Республики Казахстан «Об амнистии в связи с легализацией имущества» от 5 июля 2006 года № 157-III. - https://online.zakon.kz/document/?doc_id=30078966#pos=1005;-103 (www.online.zakon.kz/document/ ).

19. Закон Республики Казахстан «Об амнистии граждан Республики Казахстан, оралманов и лиц, имеющих вид на жительство в Республике Казахстан, в связи с легализацией ими имущества (с изменениями дополнениями по состоянию на 29.03.2016 г.)» - https://online.zakon.kz/document/?doc_id=31573214#pos=298;-102 (www.online.zakon.kz/document/ ).

20. Оралманы. - https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D1%80%D0%B0%D0%BB%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D1%8B (www.ru.wikipedia.org/wiki/ Материал из Википедии — свободной энциклопедии).

21. "Ўролмон"ларнинг асосий қисми ўзбекистонлик қозоқлардир. - https://www.ozodlik.org/a/26797092.html (www.ozodlik.org/a/ 2015.16.01).

22. АҲМАДЖОНОВ Ш. Ўзбекистонда электр тармоқларини 220 дан 120 волтга кўчириш керак. - https://siyosat.wordpress.com/2018/05/14/%d1%9e%d0%b7%d0%b1%d0%b5%d0%ba%d0%b8%d1%81%d1%82%d0%be%d0%bd%d0%b4%d0%b0-%d1%8d%d0%bb%d0%b5%d0%ba%d1%82%d1%80-%d1%82%d0%b0%d1%80%d0%bc%d0%be%d2%9b%d0%bb%d0%b0%d1%80%d0%bd%d0%b8-220-%d0%b4%d0%b0%d0%bd/#more-11871 (www.siyosat.wordpress.com 2018.14.05);

https://www.facebook.com/profile.php?id=100002930964631 (www.facebook.com Facebook даги “Шухратжон Ахмаджонов” саҳифаси, 2018.14.05).

23. АҲМАДЖОНОВ Ш. Ичимлик сув муаммоси ва Сарез кўли. - https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=1696120967162252&id=100002930964631 (www.facebook.com Фейсбукдаги «Шухратжон Ахмаджонов» саҳифаси, 2018.08.03).
Ушбу мақоламни Фейсбукдаги 16 та гуруҳ саҳифаларида ҳам чоп эттирдим.

24. Как брат брату. Выступления Президента Узбекистана и Таджикистана. (Ака укаларча. Ўзбекистон ва Тожикистон Президентлари маърузалари). - https://www.youtube.com/watch?v=3Cctr4SNepM (www.youtube.com Опубликована 9 марта 2018 года).

25. Ўзбекистон Республикаси Ўрмон хўжалиги Давлат қўмитаси ҳузуридаги Ўрмон хўжалиги илмий тадқиқот институти (Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 11 майдаги №ПП-2966 “Ўзбекистон Республикаси Ўрмон хўжалиги давлат қумитаси фаолиятини ташкил этиш тўғрисида” ги қарори). - http://www.urmon-institut.uz/uz/about/institut/about-as (www.urmon-institut.uz/uz/ ).

26. Қўшработдан хабарлар-1. Термитлар. - https://www.facebook.com/karimberdi.uz?fref=ufi&rc=p (www.facebook.com/karimberdi.uz Каримберди Тўрамуроднинг Фейсбукдаги саҳифаси, 2018.10.08).

27. Термиты. - https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B5%D1%80%D0%BC%D0%B8%D1%82%D1%8Bvvv (www.ru.wikipedia.org/wiki/ Материал из Википедии — свободной энциклопедии).

28. Brood war. Муравьи против термитов. – https://pikabu.ru/story/brood_war_muravi_protiv_termitov_5338967

29. Мактабгача таълим тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида Ўзбекистон Республикаси Президентининг қарори. - http://uza.uz/oz/documents/maktabgacha-talim-tizimini-tubdan-takomillashtirish-chora-ta-10-09-2017 (www.uza.uz/oz/documents/ 2017.10.09).

Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Мактабгача таълим тизимини тубдан такомиллаштириш
чора-тадбирлари тўғрисида”ги қарорига ШАРҲ. - http://uza.uz/oz/documents/maktabgacha-talim-tizimini-tubdan-takomillashtirish-chora-ta-10-09-2017 (www.uza.uz/oz/documents/ 2017.10.09).

Манзилим: 216 Tulip Dr., Gaithersburg, Maryland, 20877

E-mail: jiz54@mail.ru . maqsadsh54@gmail.com

2018 йил 17 май – 22 август

АҚШ, Вашингтон шаҳри