Шуҳратжон АҲМАДЖОНОВ

МАЛОҲАТ ЭШОНҚУЛОВАГА


Фото. Малоҳат қизи Зархалой билан. [1]

1. Малоҳатхон, сизни заҳарлашгани аниқ. Менимча, сизнинг жигарингизни заҳарлашган.

2. Шу ерда Ўзбекистон Миллий Энциклопедиясининг 6-жилдидаги “Жигар” ва “Жигар церрози” номли мақолаларни 130-131-бетдан келтириб ўтай.

“ЖИГАР — ҳазм бези. Одам ва ҳайвонларда овқатнинг ҳазм бўлиши ва сўрилишида қатнашади, ёғ ва углеводларни захирага йиғади. Хордали ҳайвонлар ва одамда жигар — мураккаб, хaёт учун муҳим аъзо. Балиқ ва амфибияларда жигар судралиб юрувчилар, қушлар ва сут эмизувчилардагига нисбатан каттароқ; йиртқич ҳайвонларда ўтхўр ҳайвонларникига нисбатан катта.

Жигар шакли ҳайвоннинг гавда тузилишига боғлиқ. Одамда жигар — организмдаги энг катта без (вазни 1200—2200 г). Қорин бўшлиғида, диафрагманинг тагида, ўнг қовурғалар ва қисман чап қовурғалар остида ётади. Ранги қизғиш-қўнғир, каттароқ ўнг бўлаги билан кичикроқ чап бўлаги бор. Ўрта қисмининг пастки юзасидаги кўндаланг чуқурча жигар дарвозаси ёки қопқаси деб аталади. Шу жойдан жигарга артерия, дарвоза венаси, нервлар киради ва жигарнинг ўт йўли, жигар венаси чиқади. Бу ўт йўли ўт пуфагидан чиққан йўлга қўшилиб, ўн икки бармоқ ичакка қуйиладиган умумий ўт йўлини ҳосил қилади.

Жигар организмнинг марказий биокимёвий лабораторияси бўлиб, турли-туман функцияларни бажаради; жигар бўлмаса, одам, ҳайвон яшай олмайди. Жигар бир суткада 600—700 г ўт (сафро) ишлаб чиқариб, овқат ҳазм бўлишида ва озиқ моддаларнинг ичакдан қонга сўрилишида муҳим роль ўйнайди; оқсиллар, ёғлар ва углеводлар алмашинувида қатнашади; бундан ташқари, моддалар алмашинувида ҳосил бўладиган ёки ташқаридан кирган заҳарли моддаларни зарарсизлантириб, ҳимоя функциясини бажаради. Жигарнинг махсус юлдузсимон ҳужайралари фагоцитозга ва анти-телолар ҳосил қилишга қодир. Жигар қонни йиғиб тура олади. Жигар эмбрионал ривожланишда қон элементлари ва гемоглобин ҳосил қилишда ҳам иштирок этади. Организмдаги жами қоннинг 1/5 қисми жигар томирларига сиғиши мумкин. Қондаги ортиқча сув қисман жигарда ажралиб чиқиб, ўт ва лимфа ҳосил бўлишига кетади. Жигар ўтни узлуксиз ишлаб, ўзининг ўт йўли орқали чиқаради; ўн икки бармоқ ичакка ўт кириши овқатланиш вақтида бошланиб, меъда овқатдан бўшамагунча давом этади. Бошқа вақтда эса умумий ўт йўлининг ҳалқасимон мускули (сфинктери) қисқариб, шу йўлнинг тешигини беркитиб туради. Жигарда ҳосил бўладиган ўт пуфагига киргач, қуюлиб қораяди, чунки ундаги сув ва қисман бошқа баъзи моддалар ўт пуфаги деворидан қонга ўтади.

Ҳазм системасидан қонга ўтган ҳамма моддалар жигарга келиб, қисман мураккаб моддалар тузилишига сарф бўлади, қисман эса парчаланади. Mac, қон билан келган амино кислоталардан қон оқсиллари (альбуминлар, глобулинлар ва бошқа) ҳосил бўлади, бир қанча моддалар (фруктоза, галактоза, лактоза, глицерин)дан жигарда глюкоза синтезланади, бундан эса гликоген вужудга келади. Гликоген жигар ҳужайраларида захирада туради ва организм кўпроқ энергия сарфлаётган вақтда глюкозага айланиб, қонга ўтади.

Жигар пигментлар алмашинувида қатнашади; унда гемоглобин емирилади ва билирубин ҳосил бўлиб, эрийдиган ҳолга келади. Жигарда ёғсимон моддалар (липоидлар) ишланиб чиқади ва қон б-н бошқа аъзо, тўқималарга бориб, моддалар алмашинувида қатнашади. Жигарда холестерин, протромбин ва гепарин ҳам синтезланади.

Қон билан жигарга келадиган моддалардан баъзилари организмга зарарли бўлиши мумкин. Шу моддаларни зарарсизлантириш, қисман эса ўт б-н чиқариб юбориш жигарнинг вазифасидир. Mac, қўрғошин, мишьяк ва б. заҳарли моддалар жигарда ушланиб қолади, сўнгра безарар органик моддалар (кўпинча оқсил моддалар) шаклида организмдан чиқиб кетади. Организмда оқсиллар парчаланишидан ҳосил бўладиган аммиак, қисман сийдик кислота ҳам жигарда мочевинага айланиб, организмдан сийдик б-н чиқиб кетади (мочевина эса камроқ заҳарли ва яхши эрийдиган моддадир).

Организмда зарарли моддалар кўплаб пайдо бўлганда (мае, ҳазм аъзоларининг сурункали касаллигида, алкоголизмда) жигар функциялари бузилади, бу эса оғир касалликларга олиб келади. Жигар касалликларидан ўткир ва сурункали яллиғланиш жараёнлари, шунингдек, паразитар касалликлар учрайди (қ. Гепатит, Жигар циррози, Эхинококкоз).

Носир Ахмедов” [2]

“ЖИГАР ЦИРРОЗИ жигарнинг сурункали ривожланиб борадиган касаллиги; бунда жигар тўқимаси яллиғланиб, унинг бир қисми бириктирувчи тўқима б-н алмашинади. Жигарнинг ўткир яллиғланиши — гепатитда, унинг В, С, D шаклларида, ўткир гепатит сурункали гепатитга айланаётганда, безгак, сил, захм, бруцеллёз каби юқумли касалликларда, ўт пуфаги ва ўт йўлларининг сурункали яллиғланишида, турли кимёвий моддалардан мунтазам заҳарланишда, шунингдек, алкоголизмда ва бошқа сабабларга кўра пайдо бўлади. Жигар церрози — секин ривожланадиган сурункали касаллик. Жигар церрози турлича намоён бўлади ва у хасталикнинг қайси шаклида кечиши ҳамда даврига боғлиқ; текширганда жигарнинг қаттиқлашгани ва функциясининг бузилганлигига қарамай, киши узоқ вақт ҳеч қандай хасталик аломатини сезмай юриши мумкин. Касаллик зўрайганда бемор дармонсизланади, озиб кетади, иштаҳадан қолади, кекиради, кўнгли айнийди, баъзан қусади, ичи кетади ёки қотади, қорни дам бўлади, т-раси кўтарилади, қорин бўшлиғида суюқлик тўпланиши натижасида у кўтарилади (истисқо), бурни қонайди, бадани қичишади, баъзан сарғаяди; камқонлик авжига чиқади; жигари ва айниқса талоғи катталашади ва қаттиқлашади.

Давони врач тайинлайди. Жигар церрози узоқ вақт даволанади, касаллик зўрайганда беморни дарҳол касалхонага ётқизиш керак. Парҳезга қатъий риоя қилишнинг аҳамияти катта. Беморга, асосан, енгил ҳазм бўладиган, қанд, оқсил ва витаминлар (айниқса, С витамин ва В группа)га бой сутли ва ўсимлик овқатлар берилади. Творог (осон ҳазм бўладиган оқсилларга эга), ёғсиз гўшт, балиқ, шунингдек,
озгина сариёғ б-н қаймоқ ёки сметана истеъмол қилиш мумкин; спиртли ичимликлар ичиш қатьий тақиқланади. Жигар церрозининг авж олишига йўл қўймайдиган дорилар буюрилади. Жигар церрозини даволашда аввало унга сабаб бўладиган омилларни бартараф этиш муҳим. Жигар церрозига олиб келган инфекция аниқланса, уни тугатиш чоралари кўрилади. Жигар церрозининг олдини олиш учун меҳнат ва турмуш шароитини соғломлаштириш, алкоголизмга қарши кураш олиб бориш керак.

Ад.: Подимова С. Д., Болезни печени,
М., 1990.

Эркин Қосимов” [3]


3. Сизга қарши ишлатилган заҳар жигар церрозига ўхшаш ҳолда жигар фаолиятини ишдан чиқаради.

4. Жигарни заҳарлаш орқали ишдан чиқариш йўли билан кўпгина ўзбек зиёлилари ўз ажалидан анча олдин ўлдириб юборилган. Адашмасам, машҳур актер ва режиссёр раҳматли Ҳамза Умаров (1925-1987), бир неча олимларимиз ҳам жигар хасталиги билан тинчитилган. Шунингдек таниқли шоир Асқар Маҳкамни ҳам, кулгунинг буюк устаси Ҳожибой Тожибоевни ҳам жигарини заҳар ёрдамида ишдан чиқариш йўли билан тинчитилган, деб ҳисоблайман.

5. Махсус хизматлар фуқаро жигарини заҳарлаш орқали ўлдиришни режалаштирганида бу қабиҳ режасини босқичма-босқич амалга оширади.

1- ва 2-босқичда тазйиқ қилинаётган фуқарога еяётган овқати ёки ичаётган суви (чойи, соки, кофеси ва ҳоказо)га қўшиб берилган заҳар орқали жигарга жиддий зарар етказади, лекин ўлдиришмайди. Токи фуқарога доктор ёки табиб қўлида даволанишига имкон берилади. Чунки махсус хизматларга ушбу фуқаро доктор ёки табиб қўлида даволанганлиги, яъни “олдиндан касал бўлганлиги” факти керак. Бу факт махсус хизматлар ушбу фуқарони заҳарлаганлигини беркитиш имконини беради. Бу – биринчидан.

Иккинчидан дастлабки заҳарланганлиги сабабли жигарда жиддий ўзгаришлар рўй беради ва кейинги ўлим босқичига шароит яратади.

Учинчидан, фуқаронинг бевақт ўлимидан кейин ўтказиладиган суд-тиббиёт экспертизаси жабрланувчининг жигари жиддий титилган эканлигига асосланиб у олдиндан касал бўлганлиги, яъни ишдан чиқарилганлиги фактини ўлим хулосасида қайд этади.

3- босқичда фуқарога “ўлим доза”сини беришлари мумкин. Бу услуб буюк кулги устаси Ҳожибой Тожибоевга қарши ишлатилган, деб ҳисоблайман.

3- босқичда фуқарога “ўлим доза”сини бермасдан йиллар давомида қийналиб ўлишига имкон беришлари мумкин. Бу услуб таниқли шоир Шавкат Раҳмонга қарши ишлатилган, деб ҳисоблайман.


6. Халқимизда “Табиб табиб эмас, бошидан ўтган табиб” деган мақол бор. Мен ўз бошимдан ўтказган бир воқеани гапириб берай. Менга ҳам 2013 йил май охирида Вашингтон шаҳрида махсус хизматлар ва улар билан боғлиқ кимсалар жигаримга шикаст етказадиган заҳарни тушлик овқатимга қўшиб беришди. Қаерда, кимлар томонидан қандай қилиб заҳар қўшиб берилгани баёни чўзилиб кетишини ҳисобга олиб батафсил маълумотни алоҳида таҳлилий мақолада кейинчалик ёзарман, Аллоҳ хоҳласа.

Заҳар бир соатлар ўтиб таъсир қила бошлади. Мен бу пайтда газета сотаётгандим. Заҳар жигаримни тилиб ўтаётганини ҳис қилдим. Жигарда нерв толалари кам бўлгани учун киши жигаридан қаттиқ оғриқ сигнали келмайди. Заҳар жигаримни тилиши бир соатлар давом этди. Бир соатлар ўтгач жигаримдан сигнал келиш тўхтади. Лекин яна 15 дақиқалар ўтгач жигардан аввалгига нисбатан камроқ даражада яна сигнал кела бошлади. Менимча, заҳарнинг камроқ бир қисми қонга ўтиб, организмда айланиб қайтиб келди ва жигардан иккинчи марта ўтди. Иккинчи мартасида ҳам у ёки бу даражада жигаримни шикастлашга эришди, бу келган сигналдан ҳам маълум.

Менимча, заҳар қаттиқ майда кристал кўринишида бўлса керак. У жуда майда бўлиб, овқат билан бирга ошқозонга тушгач ошқозон ва бошқа ички органлардан қийналмай ўтади. Сўнгра жигарга борганида жигар тўқималаридан чақир тош каби кесиб нимталаб ўта бошлайди.

Заҳар жигарни жиддий шикастлантириб, жигарнинг қонни тозалаш, моддалар алмашинувида ҳосил бўладиган ёки ташқаридан кирган заҳарли моддаларни зарарсизлантирадиган ва бошқа ҳимоя функциясига жиддий зарар етказади. Оқибатда танада айланаётган қон тозаланмай, яна қон томирларига ўта бошлайди ва организмда умумий заҳарланиш даражаси ошиб боради. Мутахассислар айтганидек “Касаллик зўрайганда бемор дармонсизланади, озиб кетади, иштаҳадан қолади, кекиради, кўнгли айнийди, баъзан қусади, ичи кетади ёки қотади, қорни дам бўлади, температураси кўтарилади, қорин бўшлиғида суюқлик тўпланиши натижасида у кўтарилади (истисқо), бурни қонайди, бадани қичишади, баъзан сарғаяди”.

Соддароқ қилиб тушунтиришим ҳам мумкин. Аёллар хамир қилиш олдидан унни элашни яхши билишади. Тасаввур қилинг, кимдир атайлаб элагингизда катта-катта тешик ҳосил қилди. Натижада унга аралашган ёмон моддалар, хас ва организмни касал қилувчи бошқа барча қўшимчалар элагингиздан ўтиб хамирингизга, кейин ёпган нонингизга ўтади. Ушбу нонни еган киши заҳарланиши ва касал бўлиши аниқ.

Мени заҳарлашганига қадар менинг жигарим жуда соғлом эди. Мен ўшанда косадаги овқатни охиригача емадим. Ёнимда ўтирган махсус хизматлар билан боғлиқ кимсанинг қўшимча овқат олиб келиш таклифини рад этганлигим ҳам ёрдам берди. Мана шу сабабларга кўра биринчи заҳарлаш босқичидан йиқилиб қолмай ўтдим.

Агар махсус хизматлар жигаримга қарши заҳарни иккинчи марта қўллашса, яъни еяётган овқатимга ёки ичаётган сувим, чойимга заҳарни қўшиб беришса қай аҳволга тушаман, буни ёлғиз Аллоҳ билади. Бундай ёмонларнинг ёмонлигидан Аллоҳнинг ўзи асрасин, омин.


7. Нима қилмоқ керак? Малоҳатхон, сиз Ўзбекистонни тарк этишингиз ва Европа мамлакатларидан бирига даволаниш учун келишингиз керак.

8. Малоҳатхон, сиз 2014 йил 22 июн куни Фейсбукдаги саҳифангизда чоп этган “Тушунинг, менинг ҳечам бой бериб қўйгим келмаяпти ...” номли мақолангизда қуйидаги гапни ҳам ёзгансиз:

“Онам васият қилганидек (аслида, кимнинг олдин кетишини Худодан ўзга ҳеч ким билмайди) волидамни охирги йўлларига кузатиб қўя олмасам нима деган одам бўламан?” [4]

Сиз Ўзбекистонда қолиб, онангиздан олдин вафот қилсангиз яхши бўладими? Сизнинг ҳаётингиз хавф остида эканлиги кундек равшанку!

Менимча, онаси “Болам!” деб йиғлаганидан кўра боласи “Онажоним!” деб йиғлаши афзалроқдир.

Ўша мақолангизда яна бундай ёзибсиз:

“Ва яна қизларим айни балоғат ёшида. Болаларимнинг кўнгил қўйганлари шу юртда. Шуни билиб-да, қизалоқларимнинг бахтини барбод қилишга ҳаққим йўқ. Мен биргина ўз жонимни асраб қолиш истагида, болаларимнинг орзуларини ўлдираолмайман. Негаки биргина ўзимнинг эмас, қизларимнинг
ҳам, Аваз аканинг - турмуш ўртоғимнинг ҳам тақдирига жавобгарман...

Ўзимнинг жонимни асраб қолиш учун қизалоқларимни ватангадолик машаққатларига дучор қила олмайман. Ҳорижга чиқишни токи ўзлари истамагунларича...” [4]

Яна шу аччиқ саволни бермоқчиман: “Болаларингиз “Онажоним!” деб йиғлашини истайсизми?” Онаси хорижда тирик юргани афзал эканлиги ҳаммага равшанку.

Уларнинг хорижга чиқиши улар хоҳиши билан сизнинг чақирувингиз орқали амалга оширилади. Ўзбекистондаги диктаторлик режими халқаро қонунларни имзолаган ва оила аъзолари бирлашишига қарши чиқа олмайди. Бунга юзлаб мухолифат вакиллари оиласи билан хорижда яшаётгани мисолдир.


9. Маълумки, Ўзбекистондаги диктаторлик режими кучишлатар тизимлари ноҳақ суд қарори билан сизга бир неча миллион сўмлик жарима солган. Кучга кирган суд қарорини ҳурмат қилишимизга тўғри келади ва қарзни тўлаб қутулишингиз керак. Йиллар ўтиб Ўзбекистонда демократик давлат шакллана бошласа, шунда ушбу ноҳақ суд қарори қайта кўриб чиқилиб сизга ёки фарзандингизга ушбу пул фоизлари билан тўланади, деб умид қиламан.

10. Сизга ноҳақ солинган қарз миқдорини сўм ва АҚШ доллари ҳисобида сайт орқали эълон қилсангиз яхши бўларди. Мухолифат лидерлари ва фаоллари сиздек ўқимишли ҳамда тажрибали кадрни бевақт ўлим чангалидан қутқариш учун барча қонуний чораларни кўриши керак эди. Менимча, хориждаги мухолифат вакиллари ва раҳбарлари, авваламбор сафдошингиз бўлмиш Бирдамликчилар сизга ўз имконияитлари доирасида ёрдам пулини жўнатишади.

11. Агар сиз қарзни тўламай бошқа мамлакатга чиқсангиз ҳам кучишлатар тизимлар сизни тутиб Ўзбекистонга қайтариб беришлари аниқ. Сизни хориждан ушлаб келишса қамоққа тиқишлари тайин. Шунинг учун бу масалада хатога йўл қўйманг. Алматига бориб сизни чақираётган йигитнинг (балким провокатор десак ҳам бўлар) ва у билан боғлиқ кимсаларнинг яширин мақсади шунда бўлиши мумкин.

12. Сиз заҳарланганингиз ва касалланганизга доир АҚШ элчихонасида суҳбат қилишганидан кўпчилик хабардор. Мендаги маълумотларга кўра, махсус хизматлар заҳарлаган европалик ёки осиёлик бирорта фуқаро АҚШга мурожаат қилмаган. Масалан, Украинанинг собиқ президенти Виктор Юшенко заҳарланганида Австриядаги клиникага мурожаат қилганди.

13. Фуқаронинг қайси заҳар билан заҳарланганини аниқлайдиган АҚШда жиддий илмий марказлар ҳақида маълумот йўқ, ҳар ҳолда менга маълум эмас. Масалан, ўзбекистонлик қочқинлар Олимжон Собиров (1973) 2006 йил 1 август куни, Зоҳид Махмедов (1977) эса 2006 йил 1 сентябр куни номаълум заҳар билан заҳарлаш орқали Айдахо штатида ўлдирилган эди. АҚШ кучишлатар тизимлари заҳар турини аниқлай олмади ва ушбу қотилликни фош эта олмади.

14. Менга қаттиқ тазйиқлар тўхтамаётгани боис ушбу мақолани кеч ёзмоқдаман ва тезис кўринишида баён қилмоқдаман.

15. Шундай қилиб, жаримани тўлагач Андижон орқали Бишкекка боришингиз ва БМТ ваколатхонасида сиёсий бошпана сўрашингизни тавсия қиламан. Алматига боришни маслаҳат бермайман. Қозоғистон кучишлатар тизимлари ўз ҳамтовоқлари бўлмиш Ўзбекистон кучишлатар тизимларига охирги уч йил давомида кўпгина ўзбек қочқинларини топширди ва улар ҳозир Ўзбекистон қамоқхоналарида азоб чекишмоқда.

16. Мен сизга Франциядан сиёсий бошпана сўрашни маслаҳат бераман. Франция тарихда ҳам, бугунги кунда ҳам инсон ҳуқуқларни ҳимоя қилиш борасида олдинги ўринлардан бирида бўлган ва шундай қолмоқда. Қолаверса у ерда таниқли инсон ҳуқуқи ҳимоячилари Толиб Ёқубов, Муътабар Тожибоева бор. Франция инсон ҳуқуқларни ҳимоя қилиш ташкилотлари, шунингдек Толиб Ёқубов, Муътабар Тожибоева каби қочқинларимиз сизга имкониятлари доирасида йўл-йўриқ ҳамда ёрдам беришади.

17. Сизга қарши қўйилган тўсиқларни ушбу йўл билан енгиб ўтишингиз ва Европага келишингиз курашчан ҳамда сермазмун умрингизни яна 15-20 йилга узайтиришга имкон беради.

18. Мақолам охирида раҳматли ёзувчи Тоғай Муроднинг битта яхши гапини келтириб ўтай.

“Бу дунёга келдингми? Энди яша! Тишни тишга қўйиб-қўйиб яша. Муштни тугиб-тугиб яша. Чидаб-чидаб яша. Яшашни чидаганга чиқарган!

Бу дунёга келдингми? Энди чида! Дунё – чидаганники! Охиригача чида, Худо берган кунгача чида!” [5]

Улуғ мақсадларни ўз олдига қўйган, бу йўлда маълум бир ишлар қилган инсон ўз мамлакатида бўлса ҳам, имконият бўлмагач хорижга кетиб бўлса ҳам мақсадларидан қайтмай яшаши муҳимдир. Ёзувчи Тоғай Муроднинг ҳозир келтириб ўтган гапига қўшимча қилиб айтмоқчиманки, хорижга кетиб бўлса ҳам яшанг ва яшаб курашни давом эттиринг.


ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР

1. Малохат Эшанкулова на лечении в Самарканде (Малоҳат Эношқулова Самарқандда даволанмоқда). -
http://www.uznews.net/ru/human-rights/25930-malohat-eshankulova-na-lechenii-v-samarkande (www.uznews.net/ru/ 16.04.2014)

2. АХМЕДОВ Н. Жигар. Ўзбекистон Миллий Энциклопедияси, 6-ж., 130-б. - http://www.ziyouz.uz/index.php?option=com_phocadownload&view=category&id=85:natens

3. ҚОСИМОВ Э. Жигар церрози. Ўзбекистон Миллий Энциклопедияси, 6-ж., 131-б. - http://www.ziyouz.uz/index.php?option=com_phocadownload&view=category&id=85:natens

4. ЭШОНҚУЛОВА М. Тушунинг, менинг ҳечам бой бериб қўйгим келмаяпти ... - https://www.facebook.com/#!/malohat.esankulova?fref=pb&hc_location=friends_tab (www.facebook.com 22.06.2014).

5. Qiziqarli ma’lumotlar sahifasi. Hikmatnoma. - http://n.ziyouz.com/maqolalar/qiziqarli-ma-lumorlar

Email: jiz54@mail.ru , ergash1955@yahoo.com

2014 йил 25 июн

АҚШ, Вашингтон шаҳри