– Ты не бі яго, – сказаў я.
– А чаго яго біць, – спакойна сказаў бацька і нібы растлумачыў: – Мядзведзь. Узялі, то цярпець маем. Мёд – гэта ўжо вышэй за яго і за дысцыпліну. Гадзіць прывучылі за дзвярамі, а ўжо да гэтага, Сярожа, яго не прывучыш. Усё адно як дзённікі не дзерці. Праўда ж?
Я пачырванеў, бо і сапраўды аднойчы, грэшным чынам, назнарок пакінуў дзённік на стале. У дзённіку было першае маё “пасрэдна”, адзнака, што адпавядае сучаснай тройцы. Карысці мне гэта не прынесла. Паршывец Бурык, як назнарок, падзёр у дробныя шматкі ўсе старонкі дзённіка, акрамя той, на якой была злашчасная адзнака.Я быў досыць праўдзівы хлопец, бо мяне ніколі не каралі звыш меры і патрабавалі “толькі не хлусіць”.І тата ведаў, што я раскайваюся, а таму і перавёў размову на іншае:
– Таму і і імя яму – мядзведзь. Мёд ведае. Ведае, дзе мёд. Або мёдам ведае, як, скажам, Сялюк ведае райфа, я – лесам, Мурашэвіч – сельэлектрам, а Падута, скажам, дэпутат – Вярхоўным Саветам. Кожнаму свая пасада.
– Дык гэта ж пасада, абавязкі, – сказаў я, – мядзведзь. А імя яму як?
Бацька паглядзеў на мяне з цікавасцю.– Глядзі ты, кеміць пачынаеш. Кораня шукаць. Гэта добра. Без гэтага, хлопец, толькі дурні жывуць...
Хаця, магчыма, ім жыць і лягчэй. Толькі... мала ў гэтым гонару для чалавека.
Памаўчаў.
– Чуў, як Маркава бабця гаворыць? Ніколі не скажа “вадзянік”, а заўсёды “зялёны” або “мокры падол”, бо ў таго, хоць ён чалавекам прыкінься, заўсёды з падолу капае.
І не “чорт”, а “рагаты”, і не “воўк”, а “шэры пан”.
І калі сабакі зімой небяспечныя бываюць, то “паны, што на саломе спяць і зубамі ішчуцца”.
– Гэта чаго? Чаму гэта?– Забабонная.
Верыць, што “пра ваўка размова, а воўк у хатку”.
А калісь так усе людзі баяліся.
Вось і назвалі звера, “той, хто мёд ведае”, мядзведзь.
– А сапраўднае імя забылі?
– Забылі.
Мянушку за сапраўднае палічылі. Унь Маркава нават кліча яго “дзядзька”, або “таўстапяты”.
Хіба толькі ўскосна можна адзначыць першародную беларускую назву.
Як называецца месца, дзе ляжыць?
– Барлог.
– “Бар-лог”, “бара логава”.
Можа, і сапраўды зваўся ён калісьці, як у немцаў “Вar“?
Агульнае было слова.
Тым больш што і “барлог” у нас і ў іх падобна гучыць “Вarenloch“, мядзведжы склеп.
У нас жа таксама кажуць і “склеп” і “лёх”. І, хутчэй за ўсё, менавіта немцы ў нас гэтае слова запазычылі.
– Не хачу, як у немцаў, – сказаў я. – Фашысты яны.
Бацька зноў зірнуў на мяне. Занадта ўважліва:
– Гэх, Сярожа-Сярожа. Далёка не ўсе яны і фашысты.
– То чаго ж тады?.. – абурыўся я
.– Я вось усё думаю. Нарадзіўся б ты, скажам, там.
– Яшчэ чаго, – ускіпеў я. – Як гэта магло быць? Я – тут.
– Ну так, ты беларус. І гэта, павер, зайздросная бацькаўшчына. Ну, а раптам... Або проста нарадзіўся б там такі самы някепскі хлопец. І пачалі б яму талдычыць, што Гімлер – цаца, што Гітлер – бог. Не давалі б ні адпачынку, ні часу.
Казалі б, што адзін ты такі на зямлі, што трэба вось другіх хлопцаў, бо ім не адкрытая праўда фюрэра, забіць. Дзяўблі б і дзяўблі. І ўдзяўблі б. Галава ў цябе доўгая, валасы і вочы светлыя. Будзеш высокі і стрункі. І глядзеў бы ты з пагардай і нянавісцю і на Маркава ўнука, бо ён паляшук чарнявы, і на Пінева Хоню і на Мамедава Асана з Татарскага Канца. А людзям, як і мядзведзям, усім патрэбна павага.Памаўчаў.– Многае, брат, можна ўбіць у галаву чалавеку. Часам – усё.
Ну, ладна, нясвоечасовая гэта размова. Падрасцеш – пагаворым яшчэ.
